De geheimtalen

[p. 588]

Bron 50. Bargoens van Brouwershaven (± 1600)

Bargoens uit de Esbatementen van de Rode Lelije te Brouwershaven - academische dissertatie door Herman Meijling, Utrecht 1946 (niet in de handel).

De esbatementen dateren uit het eind van de 16de, begin 17de eeuw - dus ± 1600.

In twee van de stukken: Een esbatement van Mer gheluck ende Heer Profijt (geciteerd als ‘G. en P.’) en Een esbatement van vi Personagiën, waaronder Alit en Lijsbith (geciteerd als ‘A.L.’) komen enkele woorden en uitdrukkingen uit de geheimtaal voor. Ik reken ze onder het Bargoens. C. Kruyskamp, in zijn bespreking van de dissertatie (Jaarboek van ‘De Fonteine’, 1946-1947) beschouwt woorden als bucht, mos, verharen niet als Bargoens. Bucht komt echter al voor in de oudste Nederlandse uitgave van het Liber Vagatorum (1547) (bron 1, cliché 1) en in veel andere lijsten (bron 9, 21, 31, 47); mos is algemeen Bargoens (bron 4, 5, 8, 9 enz.); verharen vinden we weer in het Liber Vagatorum (bron 1, cliché 5). Dat deze woorden, zoals Kruyskamp t.a.p. zegt, in de 16de eeuw vrij gewoon waren, is geen bewijs dat ze niet-Bargoens zijn. Dat bevat ook oude dialectwoorden. Dieventaal zijn ze niet - maar dieventaal is niet hetzelfde als Bargoens.

Van de 19 opgetekende woorden zijn er 11 aan het Liber Vagatorum (bron 1) ontleend. Het is natuurlijk niet na te gaan of dat rechtstreekse ontlening is, dan wel dat de schrijver van de esbatementen ze gehoord heeft.

Becnoesten, bekijken. A.L. vs. 96: soe en wortet niet becnoest van deen of dandere. Bron 3: knoeien ‘kennen, verstaan’; bron 23: knousen ‘kennen’; zie ook bron 42: beknuisde ‘zag’.

Botten, eten. Liber Vagatorum 1563, cliché 1: botten. Algemeen.

Bucht, geld. Liber Vagatorum 1563. Algemeen. G. en P. vs. 329, 359.

Busen, drinken. Algemeen Bargoens (zie het woordregister achterin).^399* G. en P. vs. 3. A.L. vs. 89: flossert buysen ‘water drinken’.

Casse, huis. Liber Vagatorum 1563, cliché 1: casse ‘een huys’. G. en P. vs. 2: coit uut der cassen ‘om uit het huis’.

Dos 'kleding. Liber Vagatorum 1563. Algemeen. G. en P. vs. 19, 328.

Fielken, fielt, schurk. Liber Vagatorum 1563, cliché 2: fiel ‘gezelle oft rabaut’.

Flos, water. G. en P. vs. 176. Liber Vagatorum 1563, cliché 1: flossen ‘pissen’.

Floscaert, water. G. en P. vs. 398. Liber Vagatorum 1563, cliché 1: flossaert ‘water’.

Flossert, water.

Focken, lopen (bron 5). Algemeen.

Foockaert, de betekenis ‘vlo’ die dr. Meijling opgeeft, is zeker fout. De verwijzing naar foekket ‘vlo’ (bron 24) is niet terecht:foekket is gevormd van foekke(n) ‘springen’. Tijd en plaats van ontlening (20ste eeuw, Groenstraat) zijn tegen Meijlings opvatting. In G. en P. vs. 141 staat: Wij gaen... Daer wij ros en foockaert om den ouwen hebben. Foockaert is hier te lezen als fonkaert, gevormd van fonckelen ‘braden oft sieden’ (Liber Vagatorum 1563, cliché 1), en betekent ‘gebraden of gekookt vlees’ (ros is ‘bier’).

?Heene, mooi, goed. G. en P. vs. 363: Wouch heijn,^400* dat is heene. Meijling verwijst

399* Moormanns verwijzingen naar het register betreffen altijd de opgenomen woorden in deel ii, het Bronnenboek, Bron 1 tot en met 49. Door ons zijn in het register de woorden uit De Geheimtalen i en uit de nagelaten bronnen toegevoegd, maar daarop slaan de verwijzingen niet.

400* Meijling heeft hier in een noot toegevoegd: lees heij.

[p. 589]

naar henes, bron 46, uit het Henese Fleck, de kramertaal van Breyell. Ik geloof niet dat heene hetzelfde woord is.

*Kedeyl, in orde, goed. G. en P.: Tis al Kedeyl. Ik ken het woord niet als Bargoens.

Kijbeg, goed, best. G. en P. vs. 175: Wij moesten wesen^401* of kijbegen ros waere. Bron 9: kiewig ‘mooi, aardig’; bron 37: kieuwige flens ‘zoete melk’.

Mos, vrouw. A. L. vs. 84: mos van den casse ‘vrouw van het huis’. Algemeen woord, zie woordregister s.v. mos.

Quant, goed, veel, flink. G. en P. vs. 3: ros, quant om te busene ‘veel bier om te drinken’ of ‘bier, goed om te drinken’. Zie woordregister s.v. kwant en quant.

Ros, bier. G. en P. vs. 3, 14 e.a. plaatsen. Liber Vagatorum 1563, cliché 4: rosch ‘bier’.

Roy, bier. A.L. vs. 94: muijtigen roij ‘schuimend bier’. Bron 9, 30: roei.

Rybaert, beul. G. en P. vs. 9: Want rijbaert zouw ons zoe quat int bort zeilen, ongeveer ‘de beul zou ons te pakken krijgen’. Bron 22: reiber ‘beul’.

Verhaeren, verhaert, weggegaan. G. en P. vs. 316. Liber Vagatorum 1563, cliché 5: Verhaert, het is ghenomen. Bron 3: verhaaren ‘stelen’.

Vossen, goudstukken. Jan Gemoete vs. 357: rooden vossen. Bron 2: ‘gemunt geld’.

Vijle, stad. G. en P.: cater van den vijle. Liber Vagatorum. 1563, cliché 4: vyle ‘een stadt’.

401* In het exemplaar van de dissertatie van Meijling dat berust bij het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, is in de kantlijn door Kruyskamp aangetekend: ‘lees: weten’.