De geheimtalen

Bron 30. Bargoens van West-België (Antwerpen, Brussel, Torhout, Gent, Aalst, Kortrijk, Mechelen, Roeselare) (1916) [A VI]

De Geheimtalen i: hoofdstuk iv, a vi; hoofdstuk v, a vi.

De onderstaande lijst is afkomstig van P. de Keyzer, die ze publiceerde in 't Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, Deel xlvi, afl. 2. Het is uiterst belangrijk materiaal en vult de twee voorafgaande lijsten op gelukkige wijze aan.

Het hele artikel moge hier volgen; de verwijzingen naar lijst-Verwoert (bron 16) liet ik weg.

Bargoensch uit het begin van de twintigste eeuw

De belangrijke bijdrage over Bargoensch uit het midden der negentiende eeuw van J. Moormann (Tijdschrift, 45e deel, 2e en 3e aflevering, p. 111) herinnerde mij een lijstje van Bargoensche woorden, die ik destijds, in 1916, had opgeteekend uit den mond van Bargoensch-sprekende Belgische militairen, geïnterneerd in het Kamp van Harderwijk.

Als mede-geïnterneerde was ik, voor een philoloog, in de gunstige gelegenheid zonder veel vragen en navragen mijn oor te luisteren te leggen en de hieronder gepubliceerde woorden en uitdrukkingen zijn diensvolgens alle ontleend aan het levende ‘Bargoensch’, zooals het tot op heden op markten, kermissen en ‘op de bane’ gesproken wordt door het zwervend volkje: foorkramers, leurders, vertinders, enz. in Vlaamsch-België.

Wellicht zal het lijstje, ondanks zijn onvolledigheid, niet onwelkom zijn als Vlaamsche aanvulling bij de meer Hollandsch-getinte lijst van Verwoert.

Eerst een woord over mijn voornaamste zegslieden. Zooals begrijpelijk is was het niet gemakkelijk veel biografische bijzonderheden over hen te vernemen, over

[p. 464]

sommigen kan ik dan ook bijna niets mededeelen. Hun leeftijd schommelde tusschen 25 en 35 jaar. Hier volgen ze in alphabetische orde:

1	Aert..., J., van Antwerpen, had het Bargoensch geleerd van vrienden bij het leger;
2	Bos..., E., van Brussel, geleerd van vrienden;
3	Boq..., G., van Thourout [Torhout] (W. Vl.), bakker van beroep, had het B. geleerd ‘op de bane’;
4	Lamb..., L., van Gent, kramer van beroep, verklaarde het B. geleerd te hebben van vrienden, die kramers waren uit de streek van Aalst;
5	Massel..., R., van Kortrijk, haarkapper van beroep in de buurt van de ‘Nieuwstraat’ (markt), had het B. geleerd van zijn ouders;
6	Vanben..., van Mechelen, had het B. geleerd van vrienden ‘op de bane’;
7	Vanderh ..., J., van Brussel, verklaarde het B. geleerd te hebben van zijn vader, foorkramer van beroep, geboortig van Aalst;
8	Verg..., A., van Roeselaere, foorkramer en leurder met kleerstoffen, had het B. geleerd ‘op de bane’. Enz.

Men zal opmerken dat onder de door mij vermelde zegslieden toevallig de voornaamste centra, met uitzondering van de Limburgsche streek (‘Teuten’), vertegenwoordigd zijn, waar in Vlaamsch-België Bargoensch ‘gepreuveld’ wordt: Kortrijk (met Roeselaere), Gent (markten, hoofdzakelijk door kramers uit het Kortrijksche), Aalst (met Zele), Brussel (Marolleuwijk en markten, hoofdzakelijk door kramers uit het Aalstersche), Antwerpen. De benaming van hun geheimtaal is den Bargoensch-sprekenden wel bekend (ze spreken uit: bargoens, borgoens, burgoems), maar ze wordt door hen nooit als dusdanig gebruikt. Bij een kennismaking zeggen ze: ‘Preuvelde of smoesde brigade, bink?‘ (Spreek je ‘brigade’ (d.i. Bargoensch), man (vriendt?)). Opmerkelijk is het verder nog dat de Vlaamsche Bargoensch-sprekenden over 't algemeen onderscheid maken tusschen hun taaltje, door de niet Bargoensch-verstaanden ‘dieventaal’ of ‘kremerslatijn’ genoemd, en ‘Jargoensch’ (met Fransche j uitgesproken), d.i. niet het Hollandsch-Joodsch ‘Jargon’ (Kajumstaal), maar de Vlaamsche streektaal (West-Vlaamsch, Oost-Vlaamsch of Brabantsch). De grens tusschen ‘Bargoensch’ en ‘Jargoensch’ is zooals van zelf spreekt in sommige gevallen, waar het Bargoensch taalgevoel van den zegsman ons in den steek liet, moeilijk te trekken, mede door het feit dat tal van Bargoensche woorden gaandeweg in de volkstaal (soldatentaal, studententaal) zijn doorgedrongen en bijna gemeengoed zijn geworden. Met J. heb ik dan enkel willen aanduiden, wat mij eerder ‘Jargoensch’ dan ‘Bargoensch’ gekleurd scheen.

Het cijfer na een woord duidt den zegsman aan, waar dit ontbreekt is het ofwel algemeen verspreid ofwel niet nader te identificeeren. De phonetische spelling van de door mij genoteerde woorden werd in de gebruikelijke spelling omgezet en deze als volgt alphabetisch gerangschikt:

[p. 465]

afdraaien: hem -, hard werken (J.) zijne piet afdraaien ‘labeuren’

afgezopen (2), geruïneerd (zie zuipen)

aftrappen (1), weggaan, vertrekken (J.)

akoet (geven), inwilligen (vgl. Fr. aux écoutes) (J.) akoet krijgen ‘antwoord krijgen’

anker (6), ander den anker ‘de andere’

baan, weg op de bane ‘op weg, op zwerftocht’; de baan uit ‘weg’

bal, nen (7), een frank (zie ook knak en kop) nen halven bal ‘een halve frank’; bijs ballen ‘twee franken’; truis ballen ‘drie franken’

barzoentje (8), druppelglas

batteren, vechten (vgl. Fr. se battre)

bedisten (6), geven; (2), krijgen bedist michels nen kotter ‘geef mij 'n boterham’

beschalmen (5), betalen

bescholeme (4), betalen bescholeme en klippe veur michels? ‘betaalt ge een pint (glas bier) voor mij?’

beschommelen (8), betalen

betuinen (5)(8), betalen

betunen (3), betalen

bezatsje (4), zak voor alaam of mondvoorraad (vgl. Fr. besace)

bidkeete, kapel, kerk

bikken, eten

bink, binkske, man, vriend; (4), burger (zie toffige bijn)

blaf, mv. blaffen, speelkaart (zie ook plakkarten)

blaf (4), blaffer (5), blafter (8), hond

blaffen, met de kaart spelen peren met de blaffen ‘kaartspelen’

blaffer (2), papieren geld, bankbriefje

blaffeturen (4), ooren (J.)

blafte (8), stukje papier, briefje (ook ‘gazet’)

blankaart, melk

blauwen, wegkapen, verbergen, verzuimen

blazen, liegen omver blazen ‘omver schieten’

blieken, zilveren geldstukken

blinden, blenden, verbergen (om te stelen)

boeie (6), ruzie boeieflikken ‘ruziemaken’

boemen (1), eten

boksen (1), visschen

bol, vader grandige bol (7) ‘baas, overste’ (bol van de keet)

bruno, bruin bier

buizen, drinken het buizement ‘het drinkgelag’; tof buizen ‘veel drinken’; buisbijn (8) ‘dronkaard’; buisgieze (8) ‘dronken vrouw’

bulst (6), bed (zie ook puls), koopwaren in een zak op den rug

burgemaks (6), burgemeester

bijn (8), vriend (zie bink), burger toffige bijn (8)

bijs, twee

debie (4), weg, dood (vgl. Fr. débit)

debiejallen, weggaan jaltebie ‘ik ga weg’

deun (8), slag

dieperik, kelder

diest, de, de speeltafel (ook biljart en alle soorten van speelborden, rolbaan, enz.)

dikke, nen (7), vijf centstuk (ook dikke witte (6)(J.)

djafte, soep

dokken (4)(8), geven; (8), slaan

dom (2), hoed

draaiers, drieoogen bij het dobbelspel

[p. 466]

drol (5)(8), neen, niets den drol ‘niks’; snapt den drol ‘niets verstaan’

dumerik (4), nacht

duzen, doozen, tweeoogen bij het dobbelspel

fakkel, slechte sigaar

feem, hand (veem uitgesproken door (4))

feu (8), haar

flikken, doen, maken (zich bevinden) (boeieflikken, zie boeie); (8), spelen (met de kaarten); (1), coïre (hoornflikken, zie hoorn) hoe fliktet, bink? ‘hoe maakt ge het, vriend?’

flikkeren, dansen

flok (2), flokker (8), hemd

flokken (4), neerliggen

flokken (8), neerzitten flokter ‘zet u neer’

flossen (6), wateren (zie plimmen)

foefelen, onderduims handelen

fokker, bril

foks, goud

fonke (5), neus

fumen (8), rooken

fumerik (8), sigaar (zie smakkerik)

fumerikske (8), sigaret

gaande (5), ladder

gaperik (3), mond

geramme (8), land (zie grom) geramme passen ‘baren’

geschoor (6), volk, publiek

gibbe (2), aangezicht

gieze, geeze, vrouw, echtgenoote de of mijn gieze, geeze

giezeke, geezeke, meisje

gombe (5), kaalhoofd

grande (8), duur, kostbaar

granderik (3), aas van het kaartspel

grandig, goed, groot

grandiger, officier van politie of rijkswacht oppergrandiger (4) ‘commissaris van politie’

grom (7), kind

grijperik (3), hand

herkeet (2), herrekeete (5)(8), herberg, staminet

hoefte, oeft (2), brood, stuk brood

hoogerik (3), verdieping

hoorn (5)(8), penis; (7), pijp

jassen, hard werken; (6), coïre

joechert (2), joeker (6), hond

joker (6), duur joker mazemat ‘duur goed’

kadeel, mv. kadeelen, kadeels (8), aardappel

kadeeuw, mv. kadeeuwers (3), aardappel

kaffer, man, ook ‘vader’ (de kaffer) of ‘echtgenoot’ (in tegenstelling met de vrouw: de gieze); boer, burger

kafferin (6), boerin

kaffriaan (8), boer

kalle, dwaas vrouwspersoon, penis (J.)

kanteren (6), zingen kanter een plukske ‘zing een liedje’

kasperen, coïre (zie flikken, pieren)

kaspergieze, straathoer

kasperment, coït

kavaliee, alle zessen bij het dobbelspel (vgl. Fr. cavalier)

kavans (1), vulva

keet, woning, verblijfplaats (voor ‘kerk’ zie bidkeete; voor ‘herberg’ zie herkeet, herrekeete; luimkeet ‘logement’, zie luimen)

grandige keet ‘kerk, kasteel’ of ‘herberg’

kiene (4), ja

kiewerik (4), vriend

klavanse (5)(8), vulva

kleun (3), slaan

kleun (4), slag, vijf centstuk (10 centiem)

klippe (8), pintglas

[p. 467]

'n klippe roei, 'n klippe bruno ‘een glas rood bier, bruin bier’

kloon (2), slag

klopper, mv. kloppers, ei

klijf, zilver

knak (4), een frank (zie ook bal en kop), maar ook ‘vijf frank’ (zie plaat)

knapper (5), tand

knoeien (6), kennen, kunnen; (4), begrijpen knoeide (tof) brigade? ‘kent ge (goed) bargoensch?’

knol, horloge

knoppes (2), neen, niks (zie ook noppes)

knul (8), man, jongen

knulje (8), jongetje

konvent (4), huis naar 't konvent van michels ‘naar mijn huis’

kop (3), een frank (zie ook bal en knak)

kotter (6), boterham

kotterik (2), boterham

koutsje (2), mes (vgl. Fr. couteau)

kreeuw (8), vleesch

kremer, kramer (krem-el, achtervoegsel -el met beteekenis van aanwijzend voornaamwoord: dat is een kremer)

kribbelen, schrijven

krullen (4), schrijven

kwak, kwakske (3), druppel jenever (J.)

kijker (8), venster

kijkers (5), bril

lauw (2), neen, niets as ge lauw preuvelt, moete nie smoezen, sjienes! ‘als ge neen zegt, moet ge niet zwijgen, zulle’; lauw smoezen ‘niets zeggen’

leep (6), geslepen

leeperik (6), een geslepen kerel

lepelblik (8), pap (zie bikken)

lichterik, dag; (4), venster

limp (2), jas

link, slecht, dwaas, dom, onbekend

linkaart (4), spion

linksch, verraderlijk

lodderen (5), slenteren

loensch, slecht, valsch

loensche, vijand, verrader loensche knul (4)

lonker (8), oog

luimen, slapen het luimement ‘het slapen’

luimerik (4), bed

luimkeet (2), logement

lunken, luisteren

lunker (4), oor

maf (2), boer van 't kaartspel

maf, maft, zonderling, zot de maf, maft ‘de gek’; maffe knul

maffiaan (8), zotte vent

mangen (6), bedelen nen oeft mangen ‘om brood bedelen’ (zie hoeft)

mas, mv. mazen, is, zijn mas en toffe gieze ‘er of het is een schoone meid’

masmat (8), massemat (4), koopwaren

mazemat (6), goed, goederen, koopwaren

mazen (4), gezond zijn

meeles (8), geldbeugel

meulen (7), broek- of vestzak in de meulen ‘in mijn zak’

michelen (2), lachen

michels, ik, mij (ook machels, mechels, mijchels uitgesproken)

mindsje (5), vlooi, ongedierte

moes, geld

mokke (8), vrouw; dame van 't kaartspel mijn mokke ‘echtgenoote’; gesjankte mokke (3) ‘getrouwde vrouw’

mokske (8), vriendin, lief mijn mokske

mol, dood

molderik, moordenaar

murf (2), murft (6), aangezicht

neft (1), mes

[p. 468]

niepo, ingebeeld ziek, zich ziek houden

noppes, neen

olde (4), geld

palemagom, gendarm

parlaf (2), regenscherm (paraplu)

passen (2), koopen

patjalder (2), leurder; (7), schildpad, bedelaar patjalder mee parlaffen ‘leurder met regenschermen’

peerder, speler

peperen, op den grond laten vallen

peren, pieren, spelen (zie pierelen) het perement ‘het spel, muziekmaken’

pieken, stelen (J.)

pierbink (3), speelman, liereman

pierbijn (8), kramer, in 't bijzonder ‘foorkramer’ (bijn is ‘bink’)

pierelen (3), muzielonaken

pieren, spelen iemand pieren ‘bedriegen’

pierkeete (3), danszaal

pietjes, eenoogen bij het dobbelspel

pitte (8), vader

plaat (1), vijf frank

plakkarten (6), speelkaarten

plimmen, regenen, wateren 't plint [lees plimt] ‘'t regent’

plomp (1), water

plompen (4), regenen (plomp ‘regen’); (2), wasschen (zichzelf wasschen of linnen wasschen)

pluk (6), lied

plukske (6), briefje, liedje

poen (4) (8), geld

poete (3), hoer

poetebijn (5)(8), bordeelbezoeker, hoerejager

poetekeete (5)(8), bordeel

pond (7), honderd frank

porte-flik, geldbeugel

pramus en nultens (5), laat ons den buit verdelen!

preemen (5)(8), stelen

preemer (5)(8), dief

preeuwen, stelen

preuvelen, spreken, uitspreken

preuverik (2), pastoor

puls (8), bed

rispe (2), haar

roei, rood bier

schaveelen, stelen (J.)

scheef slaan, stelen (J.)

scheute!, er is onraad!

schieterik (3), revolver

schiften (8), geven

schiften (8), bedelen (zie ook schoffen), weggaan schiftebie (8) ‘ik ga weg’ (zie debie)

schifter (8), bedelaar

schoeft u, houd u fatsoen! (J.)

schoefte, onbetamelijk, gulzig persoon (J.)

schoepen, stelen

schoeper, dief

schoffen (2) (6), bedelen

schokken (8), geld verdienen met werken

schransen (4), ruilen, veranderen

sienes (4), ja

sieverik (1), penis (zie hoorn)

sjabelen, slecht spreken (zie sjauwelen)

sjanken (8), trouwen 'n gesjankte mokke ‘een getrouwde vrouw’

sjankeren (4), trouwen

sjauwelen (1), slecht spreken, stotteren (J.)

sjienes (6), ja

sjienes (3), zulle, eh, enz. (gebruikt als stoplap)

sjinken, loeren met de oogen half toe

smakken, rooken

smakkerik (4), sigaar

smakkerikske (4), cigaret

smiekel (4), aangezicht

[p. 469]

smoezen, spreken, praten, maar ook (3) ‘zwijgen’, bv.: als ge lauw preuvelt, moete nie smoezen, sjienes ‘als ge neen zegt, moet ge niet zwijgen, zulle’; smoest den drol ‘niets zeggen, zwijgt’

snappen, verstaan snapt den drol ‘niets verstaan’

snoeien, snijden, steken

snoek, mv. snoeks (1), visch

snoen (3), steken (met een mes)

snijderik (8), mes.

sossem (2), paard

spanblad (2), gazet; (4), boek

spanderik (2), spannerik (3), oog

spannen (4), kijken, uitkijken spant de vaart ‘kijkt goed uit’

splent (4), geld

steuvelaar (6), gemeen soldaat, piot

steuvelen, vechten (J.)

stiken (2), stukken (4), geven, slaan

taf (8), soep (zie djafte)

tant, mv. tanten, geld nen tant (7) ‘een cent’; ook halve witte (6)

tantel, tandem (1), sleutel loensche tantel ‘valsche sleutel’

tikker (7), horloge

tikkerik (5)(8), horloge

tippelaar (7), sukkelaar, iemand die slecht of moeilijk loopt

tippelen (7), loopen; (2), dansen

tippelkeet (2), danszaal

tof, toffig, goed; (4), ja toffe knul ‘goede kerel’

tomasser (2), lokker (bij het spelen) (vgl. Thomas; iemand thomassen ‘foppen’)

tooverik (2), heer van 't kaartspel

toppen (3), bedelen

totibus, aangezicht

trafakken, werken

trakkerik (4), tric-tracspel

trapperik (8), paard; (4), voet; (2), schoen; (4), trap

travakker, werkman

travatter (8), werkman

trotterik (8), voet

trui (2), broek

truis, drie

vaar, toer, geheime streek linke vaar (4) ‘valsch spel’; spant de vaart ‘kijkt goed uit’

vaartflikken, valschspelen

vaartflikker (4), valschspeler, bedrieger (vgl. vaartkapoen)

vergokken, geld verliezen (door het spel)

verkens, vieroogen bij het dobbelspel

verknoeien (8), verstaan

vermokkelen (4), verliezen

verneuken, begrijpen

verpassen (2), verkoopen (van gestolen goed) (zie passen); ruilen; (4), geld verliezen

verpasser (8), reizend koopman, leurder

verschiften (8), ruilen (zie schiften)

versteun (2), verstaan

vetje, voordeelige zaak

vlakte, straat

vijnken, vinken, vijfoogen bij het dobbelspel

waaier (5)(8), oor

wantje (5)(8), politieagent (zie wout) grandig wantje ‘commissaris van politie’; vliegende wantje (5)(8) ‘gendarm’

witterik (8), melk (zie blankaart)

witteriks (8), eieren (zie klopper)

wout, de, politieagent grandige wout (1) ‘gendarm’

zak (2), duizend frank

zeerke, druppel jenever

zirren, scheren zirt de juut! ‘loop naar den duivel!’

zitterik, stoel

zuipen (8), geld verdienen (met spelen) (zie schokken); (2), geld verliezen

zwarterik (3), koffie