De geheimtalen

Bron 24. Bargoens van Groenstraat (1924) [B V]

De Geheimtalen i: hoofdstuk iv, b v; hoofdstuk v, b v; De Nieuwe Taalgids xvii, p. 172-198; Moormann, De Kramertalen, l.c., p. 141.

Het Bargoens van Groenstraat, genoteerd door dr. J. Endepols, is in oorsprong een kramertaal, die kenmerk C, ‘geleerde’ samenstellingen, mist, en in zijn verdere ontwikkeling een zuiver Bargoens karakter heeft verkregen.

Dr. Endepols heeft geraadpleegd: een preventief zittende uit Groenstraat en nog twee andere Bargoenssprekende Groenstraters.

De woordenlijst, die Nederlands-Bargoens is, in afwijking van andere notities, moge hier volgen. Een † voor een woord betekent dat de zegslui van dr. Endepols het als ‘algemeen erkend, onvervalst Bargoens’ beschouwden.

De spelling is ‘benaderd’ fonetisch. ‘Een fonetiese transkriptie door middel van een ingewikkeld foneties letterschrift hebben wij voor ons doel onnodig geacht’ (dr. Endepols, l.c., p. 179).

[p. 445]

De volgende teekens zijn gebruikt door dr. Endepols: - = gerekt, ˘ = kort, ə is ‘toonloze’ e; ä = Duitse ä in spät; ö = de Duitse ö / oe in Goethe of in Götter; äo = de eu in freule; de G = k in zakdoek; de sj = sj in vaasje; de zj = g in gendarme. Ik laat - en ˘ weg, omdat, wat lengte betreft, de uitspraak niet bij iedere spreker onder alle omstandigheden hetzelfde was (l.c., p. 193).

aardappel, 1 †pums, poms (m.),pumzə, pomzə; 2 †pom (vr.), pommə wat zuəmə die pomzə ‘wat kosten die aardappelen?’; dat träjə puəkə pomzə ‘dat zijn mooie aardappelen’; de pomzə wallə ‘koken’

aas (kaart), †sjtup (m.) stuppə

angst, 1 floep (m., geen mv.); 2 ru'əs (geen mv.); 3 †bəgiet' floep ha'ən ‘angst hebben’

angstig, ru'əzətig en ruəzətigə fiet ‘een angstige meid’

arbeid, arbeiden, zie werk, werken

arbeider, †bö'əgəlsnoeək (m.), böəgəlsnoeəkə

baard, †rees'pəl (m.) (zie haar) laot tər reespəl hangə ‘laat de baard staan’

baas, †häch, heech (m.), hechtə dər häch boost tər knöl op tər kiebəs ‘de baas slaat den jongen op zijn kop’; kom hechtə, sjporə vir nao kaastə ‘kom jongens, laten wij naar huis gaan’

bang zijn, 1 floep ha'ən; 2 †bəgiet sin (zie angst) floep ha'ən vör də sjpitsə ‘bang zijn voor de gendarmen’

bed, 1 †pul (vr.), pullə; 2 kaas'tə (m.) mienən häch sjielt nao pul (of: kaastə) ‘ik ga naar bed’

bedelaar, tal'fər (m.), -s dər tolfər faijt boot ən breng ‘de bedelaar krijgt brood en vlees’

bedelen, 1 mö'sjə, mözjdə, gemösjt; 2 tal'fə, talvdə, getalf(t) de fiet sjielt mösjə ‘het meisje gaat bedelen’

bedriegen, 1 †bəroeə'zə, bəroeəzdə, bəroeəst; 2 knal'lə, knaldə, gəknalt; 3 †bəflo'jə, bəfloojdə, bəfloojt (bəflojər (m.) ‘bedrieger’); 4 †bəsjoe'mələ, bəsjoeməldə, bəsjoeməlt; 5 †bədis'sə, bədizdə, bədist (ook bədiezə) (zie stelen); nog:bəkaan dienən häch bəroeəst tər prang ‘jij bedriegt de boer’ de fiet bəfloojt dienən häch ‘de meid bedriegt je’ iech höp tər knöl bəkaan genommə ‘ik heb de vent beet genomen’

been, 1 kraan (vr.), kranə; 2 †de sjpo'rə (mv.) (zie ook voet) dər kanəs nengt tər knöl in də kranə ‘de hond bijt de jongen in de benen’

België, †'t mösj of möksə nao 't möksə sjiellə ‘naar België gaan’; əne möksjə noeək ‘een Belg’

betalen, 1 †bətoe'ənə, bətoeəndə, bətoeənt; 2 †bəsjoel'mə, bəsjoelmdə, besjoelmt bətoeən dər prang də bläkət ‘betaal de boer de geit’

bezem, kä'rət m., kärətə de gruus boost tə knöl mit ənə kärət ‘de vrouw slaat de jongen met een bezem’

bidden, 1 †sang'zə; 2 †nos'tərə, nostərdə, genostərt (zie trouwen) də fiet sjielt nostərə ‘het meisje gaat bidden’

biechten, †ka'bəsə, kabezdə, gəkabest mienən häch sjielt ziech kabəzə ‘ik ga biechten’

bier, †roos (o.) roos pojjə ‘bier drinken’; ook in de beteekenis van ‘een glas bier, een

[p. 446]

biertje’, bv. ee klee roos pojjə ‘een klein glas bier drinken’

big, †snie'ələs, kwie'kət (zie varken)

boer, †prang (m.), prangə dər knöl van dər prang dräjt noppəs ‘de jongen van den boer is gek’

bord, vla'kət (m.), vlakədə sjtiep ənə zjwieəms in mienə vlakət ‘leg een haring op mijn bord’

boter, †sjmoot (o., geen mv.) sjmoot op 't boot ‘boter op het brood’

boterham, 1 †feem (vr.), feeme; 2 †mösj (vr.), mö'sjə †de fiet fieəst en feem ‘het meisje eet een boterham’

branden, fonk'sə, †fongzdə, gefonks(t)

brief, 1 †knie'tət (m.), knietətə; 2 †fak'kəl (m.), fakkələ verdoef tə knietət ‘verberg de brief’

bril, 1 †loek'kət (m.), loekkədə; 2 vins'tər; 3 †loen'sər (m.), -s; 4 sjpandərək (m.), sjpandərəkə stiep tər knöl ənə loekkət ‘geef de jongen een bril’

broek, †sjmeek (vr.), sjmekə wat zuəmt tə sjmeek ‘wat kost de broek?’

broekzak, veu'gət (m.), veugətə stiep ət koot in ənə veugət ‘steek het mes in een broekzak’

brood, †boot (o., geen mv.) boot fiesətə bie də sjwattə ‘brood eten bij de koffie’; boot wordt ook gebruikt in de betekenis van ‘een snede brood’

buik, †mie'jləs (m.), miejləzə dər gröppigə hat ənə grannigə miejləs ‘de burgemeester heeft een dikke buik’

burgemeester, †gröp'pigə (m.), gröppigə dat is ənə kanəs van dər gröppigə, die dər knöl hat gənengt ‘dat is een hond van de burgemeester, die de jongen heeft gebeten’

bijten, †nen'gə, nengds, genengt hat tər kanəs dienən häch in də sjmeek genengt ‘heeft de hond je in de broek gebeten?’

cacare, †roe'əzə, roeszdə, gəroeəst sjiel əns roeəzə [ga eens kakken]

cachot, †kiet'jə (o.), kietjəs nao 't kietjə sjiellə ‘naar het cachot gaan’

cent, †sies (m.), siezə stiep də gruus ənə sies ‘geef de vrouw een cent’; dər prang heet siezə (of: dräjt granig in də siezə) ‘de boer heeft geld, zit er warmpjes in’

centime, hem'kə (o.), hemkəs

conducteur, fiet'sjənoeək (m.), fietsjənoeəkə (ook: ənə noeək vör də fietsə) dao kömt tər noeək vör də fietsjə ‘daar komt de conducteur’

daalder (Duitse), 1 †fonk'sə plat'tə (m.), fonksə plattə, 2 †fonk'sə knaak (m.), fonksə knakə stiep tə fiet vör də reespələ ənə fonksə plattə ‘geef het meisje voor het haar een daalder’

dansen, 1 wier'vələ, wiervəldə, gəwiervəlt; 2 †foe'kkə, foegdə, gefoek(t) mienən häch sjpoort wiervələ ‘ik ga dansen’

deugen, †bö'əmə, böəmdə, geböəmt dao böəmt 't noppes ‘daar deugt het niet’

deur, 1 †val (vr.), vallə; 2 pie'ək (vr.), pieəkə knöl knöp tə pieək moəl ‘jongen, sla de deur stuk’

dief, fie'əkər (m.), fieəkers (zie stelen)

dikzak, †kös (m.), kösə

domoor, 1 †roe'əsbikkər (m.), roeəsbikkərs; 2 †roe'əsvägər (m.), -s

dood, †mo'əl der prang is moəl ‘de boer is dood’; moəl gəknöp(t) ‘doodgeslagen’

[p. 447]

dorp, roemsj (o.), roemsjə sjpoor nao 't roemsj ‘ga naar het dorp’

dorst, poj mienən häch hat poj ‘ik heb dorst’

drinken, †pojj'ə, pojdə, gəpojt də prangə pojjə roos ‘de boeren drinken bier’

dronken, 1 †prang; 2 gries; 3 buis dər fonks dräjt prang ‘de Duitser is dronken’

Duitser, †fonks (m.), fonksə dräjt tat ənə fonks ‘is dat een Duitser?’; də fonksə bozə Paries ‘de Duitsers beschieten Parijs’

Duitsland, †'t fonks (o.) ee fietjə van 't fonks ‘een meisje uit Duitsland’

duur, †heet, †gəhait' ən heetə vatsj zudmə ‘een dure koe kopen’

ei, †klau'ət (m.), klauətə oos hechtə fieestə klauətə ‘wij eten eieren’

erwt, in de zegswijze erm wichtər ‘erwten’

eten, 1 †fie'əstə, fieəzdə, gəfieəst; 2 †vägə, vägdə, gevächt breng ən erm wichtər fieəstə ‘vlees en erwten eten’

fiets, sjpäo'rət (m.), sjpäorətə

fles, †(h)uls (vr.), hulsə knöl zuəm ən huls roos ‘jongen koop een fles bier’

frank, 1 †köp'pət (m.), köppətə; 2 †bal

gaan, 1 †sjiel'lə, sjieldə, gəsjielt; 2 †sjpo'rə, sjpoordə, gəsjpoort dər kabəs sjpoort, sjielt haas ‘de pastoor gaat weg’; 't sjpoort miech noppəs ‘het gaat mij slecht’; 't sjpoort miech puək ‘het gaat mij goed’

gaffel, krook (vr.), krokə stiep mienən häch tə krook ‘geef mij de gaffel’

garen, †vä'mət (m.), vämətə; ook ‘draden’

geestelijke, ka'bəs (zie kapelaan en pastoor)

geit, 1 blä'kət (vr.), blakətə; 2 mä'kət (vr.), mäkətə oos hechtə sjiellə nao də bläkət loenzə ‘wij gaan naar de geit kijken’

gek (bnw.), 1 nop'pəs; 2 maf; als znw. (m.): noppəsə dən häch van dər prang dräjt noppəs ‘de jongen van de boer is gek’ die fiet dräjt maf ‘dat meisje is gek’

geld, 1 †lo'əts (o.); 2 †hens (o.); 3 †poen (o.) dər treppət zuəmt veel loəts ‘het paard kost veel geld’ hens lotərə ‘geld tellen’; toftə hens ‘goed geld’

gendarm, †sjpits (m.), sjpitsə (zie ook politie) verdoef't breng, dat träjə sjpitsə ‘verberg 't vlees, dat zijn gendarmen’

gendarm, een Duitse, 1 po'leng (m.), polengə; 2 ənə fonksə sjend'ling

gevangenis, 1 hö'əks (o.), höəksə; 2 †ba'jəs

geven, †sjtie'pə, sjtiebdə, gəsjtiep(t) mienən häch sjtiept tər knöl ənən doeffət ‘ik geef den jongen een groschen’

geweer, 1 boes (vr.), boezə; 2 poet, poetə wat zuəmt tie boes ‘wat kost dat geweer?’; ən puəkə boes ‘een goed, of mooi geweer’

gierig, kar'rig ənə karrigə prang ‘een gierige boer’

gierigaard, 1 sjnoe'vət (m.), sjnoevətə; 2 sjoef'fət (m.), sjoeffətə der sjnoevət stiep neet ‘de gierigaard geeft niet’; †ənə linkə sjnoevət ‘een valse kerel’

glas: een - jenever, ee klink'sjkə gries of ee sjnie'əps klinksjkə ‘een klein glaasje’

[p. 448]

goed, 1 †pu'ək; 2 †tof(t) puək roos ‘goed bier’ toftə hens ‘goed geld’

goedkoop, 1 †hakkəzu'əmə; 2 †bəzol' 't hakkəzuəmt ‘'t is goedkoop’; dat träjt hakkəzuəmə ‘dat is goedkoop’

groot, †gran'nig, granig ənə gran(n)igə häch ‘een groot heer’; ənə gran(n)igə fieəstər ‘een grote eter’

groschen, 1 †doef'fət (m.), doeffədə, ook †doe'vət; 2 †ba'chəm, (m.), bachəms (zie geven)

gulden, †floe'ər(ə) (m.), floeərə ənə floe'ərəsnoeək ‘een gulden kerel, een Hollander’; ən floe'ərəsgruus ‘een Hollandse’

haan, 1 †krä'jər (m.), kräjərs; 2 leu'rəs (m.), leurəsə də koksə mit ənə leurəs ‘de kippen met een haan’

haar 't, rees'pələ, reespələ (ook wordt reespələ van de baard gezegd; ook ris'pələ wət zuəmə die reespələ ‘wat kosten die haren’

haas, 1 †sjtuup (m.), sjtuuppə; 2 lie'əbəs (m.), lieəbəsə (ənə) sjtuup fieəstə ‘(een) haas eten’; dər sjtuup sjieldə rut ‘de haas liep weg’

hand, 1 †vief (vr.), vie'və; 2 jat'tə dər kanəs nengdə mienən häch in də vievə ‘de hond beet mij in de handen’; sjtiep tər knöl də vief ‘geef de jongen de hand’

handelaar, 1 rö'gəlsnoeək (m.), rögəlsnoeəkə; 2 rö'gələr(m.), rögələrs dər rögəlsnoeək verzuəmt sjmerrəsə ‘de handelaar verkoopt sigaren’

handelaarster, rö'gəlsgruus (vr.), rögəlsgruzə

handelen, rö'gələ, rögəldə, gərögəlt nao 't fonks sjiellə rögələ ‘in Duitsland gaan handeldrijven’

haring, zjwie'əms (m.), zjwieəmzə (opmerking: vis in het algemeen wordt zjwieəms genoemd; zie vis) dər kabəs fieəst zjwieəms ‘de pastoor eet haring’

harten (kaartspel), mie'jləs (zie buik)

hebben, †dräjə (zie zijn)

heer, †häch, heech (zie baas)

heks, †häs (vr.), häsə də häs dräjt in ə snieəps bojkə ‘de heks woont in een hutje’

hemd, †liejms (o.), liejmsə wat versjmikkəlt dienən häch də liejmsə ‘wat verkoop je de hemden?’; də alpəssə ploensjt ə liemsj van dər knöl ‘de moeder wast een hemd van de jongen’

herberg, †siep (vr.), siepə dər rögəlsnoeək sjiek nao də siep ‘de marskramer gaat naar de herberg’; sjpoor in də siep ə klingskə pojjə ‘ga in de herberg een borreltje drinken’

herbergier, †siep'pənoeək (m.), sieppənoeəkə dər sieppənoeək sjtiept tər sjpits ənə zjwieəms ‘de kroegbaas geeft de gendarme een haring’

hoed, 1 †töps (m.), töpsə; 2. tietsj (m.), tietsjə; inzonderheid wordt met tietsj bedoeld ‘een slappe hoed’ dər böəgəlsnoeək träjt ənə noppəsə töps op tər kiebus ‘de arbeider heeft een slechte (of: gekke) hoed op zijn kop’

Holland, †'t loe'rəs (o.) də granigə fem van 't loerəs ‘de koningin van Holland’; ənə loerəsə noeək ‘een Hollander’, letterlik dus iets als: ‘kaaskerel, kaaskop’

hond, 1 †ka'nəs (m.), kanəsə; 2 plat'sjət (m.), platsjətə; 3 †kie'ləf(m.), kieləfə dat träje ənə puəkə kanəs ‘dat is een mooie hond’; varzuəm mienən häch tər kanəs ‘verkoop mij de hond’; dər kanəs zuəmt 25 floeərə ‘de hond kost 25 gld.’

honger, 1 †feem, faans (m.); 2 bot'lak dər knöl dräjt faans ‘de jongen heeft honger’

[p. 449]

hoofd, †kie'bus, kie'bəs (m.), kiebussə, kiebəssə mienən häch boost tienən häch op tər kiebus ‘ik sla je op je kop’

horloge, 1 reup (vr.), reubə; 2 tik'kər (m.), tikkərs; 3 †ok'sənaar (m.), oksənaars; 4 knal (vr.), knallə ən reup van ənə fonksə plattə ‘een horloge van een daalder’ wat träjt tə knal ‘hoe laat is het’

huis, 1 †boj (vr.), bojjə; 2 kaas'tə (m.) nao kaastə sjiellə ‘naar huis gaan’

ik, †mechels

ja, 1 †sie'bəs; †ken ‘fiet, vlem ənə fleppət’; ‘siebəs’ ‘meisje rook een sigaret’; ‘ja!’

jas, 1 †sent (m.), sentə; 2 sies (m.) ənə puəkə sent ‘een mooie jas’; ənə sjnieəpsə sent ‘een slechte, oude, versleten jas’

jenever, 1 gries (m.); 2 kläo'ərə (m.) (zie ook dronken) ə klingskə gries pojjə in də siep ‘een glaasje jenever in de herberg drinken’

jongen, †knöl (m.), knöllə wat träjt tat vör ənə knöl ‘wat is dat voor jongen’; dər knöl van dər gröppigə hat tər treppət gəboost ‘de jongen van de burgemeester heeft het paard geslagen’

Jood, †hä'pələr (m.), -s; of hiep'lər (m.), -s dən hieplər vərzuəmt tə reespələ ‘de Jood koopt de haren’; dər hieplər loenst nulləs, sjtiep tən häch ənə loekkət ‘de Jood ziet niets, geef de man een bril’

kaart(spel), toep (vr.), toeppə; †(tup) dər rögəlsnoeək beroeəst tər prang mit te toeppə ‘de marskramer bedriegt de boer met de kaarten’

kaartje (spoorweg), fietsj (vr.), fietsjə (zie conducteur)

kaas, †loe'rəs (m.) (Z.-Holland) dräjt tər loerəs rut ‘is de kaas weg?; fiet, fieəst tə loerəs ‘meisje, eet de kaas’

kachel, 1 †fon'kət (m.), fonkətə; 2 uul (m.), ulə dər fonkət fongzdə ‘de kachel brandde’; sjiellə os hechtə ənə fonkət zuəmə in 't fonks ‘laten we een kachel gaan kopen in Duitsland’

kam, kem'mət (m.), kemmətə ənə puəkə kemmət ‘een mooie kam’

kapelaan, 1 †ka'bəs (m.), kabəsə; 2 †prie'mərik (m.), priemərikkə wo dräjt tər kabəs ‘waar is de kapelaan?’ (Toch wordt kabəs meer van de pastoor gezegd.)

kar, 1 †krieks (vr.) krieksə; 2 sjiel (vr.), sjiellə də krieks sjpoort rut ‘de kar rij dt weg’; ənə krieks träjt vör də siep ‘een kar staat voor de kroeg’

kat, †mau'wət (vr.), mauwətə; ook mau'wərt dər knöl boost tə mauwət ‘de jongen slaat de kat’

katholiek, †ru'əmsj də fiet träjt ruəmsj ‘het meisje is katholiek’

kerel, 1 †noe'ək (m.), noeəkə; 2 †knöl(m.), knöllə (zie handelaar, conducteur; zie ook jongen) ənə granigə noeək ‘een grote kerel’ ənə moəllə knöl ‘een dooie diender’; ənə baroeəzdə knöl ‘een mispunt, een beroerling’

kerk, †sanks (vr.), sanksə dər kabəs träjt in də sanks ‘de pastoor is in de kerk’; knöl, sjiel nostərə in də sanks ‘jongen, ga in de kerk bidden’

kermis, wier'vəl (vr.), wiervələ braatsj fieəstə op tə wiervəl ‘vla eten op de kermis’; mienən häch sjielt mit mən fiet nao də wiervəl ‘ik ga met mijn meid naar de kermis’

kiel, klet'sjəs (m., geen mv.)

[p. 450]

kind, 1 †dab'bət (m.), dabbətə; 2 kwa'kət (m.), kwakətə sjoef tiech vör də kwakətə ‘neem je in acht voor de kinderen’

kip, †koks (vr.), koksə də koksə ən dər leurəs ‘de kippen en de haan’; die koksə dräjə hakkəzuəmə ‘die kippen zijn goedkoop’

klaveren (bij het kaartspelen), †sanks (zie kerk) ə sanks, knöl ‘klaveren, kerel!’

kleed, mal'busj (o.), malbusjə (inz. ‘vrouwenkleed’) ee puək malbusj träjt tə fiet ‘het meisje heeft een mooi kleed’

kleermaker, †sen'təfrensər(m.), sentəfrensərə loek tə sentəfrensər ‘kijk de kleermaker’

klein, †snieəps ənə snieəpsən dabbət ‘een klein kind’

klomp, trat'sjət (zie schoen)

koe, †vatsj (vr.), vatsjə wat zuəmt tə vatsj ‘wat kost de koe?’; de vatsj zuəmt veel loəts, die koe kost veel; vat'sjəbreng ‘vlees van de koe’

koffie, 1 (gezette) †sjwat'tə (m.); 2 (niet gezette) kie'vərt (m.) sjwattə pojjə en braatsj fieəstə ‘koffie drinken en vla eten’

kok, †pos'tələnoeək (m.), postələnoeəkə dər postələnoeək hattə pomzə gəwalt ‘de kok heeft de aardappelen gekookt’

koken, 1 †pos'tələ, postəldə, gepostəlt; 2 †wal'lə, waldə, gəwalt; 3 †sjtovə, sjtoovdə, gəsjtoof(t) postə də breng kook het vlees; hat tienən häch tər sjwattə gəpostəlt ‘heb jij de koffie gezet’

konijn, lie'əvəs (m.), lieəvəsə verzuəm mienən häch tər lieəvəs ‘verkoop mij dat konijn’; nobis, dər verzuəmt mienən häch nit ‘neen dat verkoop ik niet’

kop, zie hoofd

kosten of kopen, †zu'əmə, zuəmdə, gəzuəmt mienən häch hat rögəl gəzuəmt ‘ik heb handelswaar gekocht’; wat zuəmt te vatsj ‘wat kost de koe?’

krentje (gew. ‘halve mark’), †kliet'sjkə (o.) sjtiep tə dabbətə ə klietsjkə ‘geef de kinderen een halve mark’

kruiwagen, †krieks (vr.), zie kar

krijgen, †fai'jə, faijdə, gəfaijt dienən häch faijt nulləs ‘jij krijgt niets’

krijt: ik sta nog bij hem in het -, mienən häch träjt bej dem in dər kniet (zie brief en schrijver)

kwaad, 1 †bie'əms; 2 grel'lig dər pluk dräjt bieəms ‘de veldwachter is kwaad’

kijken, 1 loen'sə, loenzdə, gəloenst; 2 †sjpan'nə, sjpandə, gəsjpant (zie zien)

lachen, gre'mələ, greməldə, gəgreməlt loek tə sjpitsə gremələ ‘zie de gendarmen lachen’

lamp, †fon'kət (m.), fonkətə (zie kachel en lucifer)

landheer, granigə prang (zie boer)

leem, melm (m.) de krieks träjt vol melm ‘de kar is vol leem’

lepel, ga'pət (m.), gapətə dər snieəpsə gapət zuəmt ə klietsjkə ‘de kleine lepel kost een halve mark’

liegen, †beu'sə, beuzdə, gəbeust nobəs, dər prang beust ‘neen, de boer liegt’

logement, †pen (o.), pennə mienən häch sjielt nao ət pen banə ‘ik ga naar het logement slapen’

lopen, 1 †sjpo'rə, sjpoordə, gəsjpoort; 2 †sjiel'lə (zie gaan) rut sjporə ‘weg lopen’; nao kaastə sjporə ‘naar huis gaan’; sjpoor nao də rongə ‘loop naar de maan’

lucifer, †fon'kət (m.), fonkətə

[p. 451]

dräjt tienən häch ənə fonkət ‘heb jij een lucifer?’

luiaard, meu'jərt (m.), meujərts

luizen, po'sə sjoef tiech vör dər noeək, dər dräjr plattə posə ‘neem je in acht voor die vent, die heeft wandluizen’

maan, †ron'gə

man, 1 †noe'ək (m.), noeəkə; 2 sjnoe'vət (m.), met ongunstige bijbeteekenis

maken, †fren'zə, frenzdə, gəfrens(t) (frenzə heeft een zeer algemeene betekenis en wordt van allerlei dingen gezegd) ee malbusj frenzə ‘een kleed maken’

mark, pie'əts (vr.), pieətsə; ook †pie'əs (zie krentje) vör ing pieəts flebbədə zuəmə ‘voor een mark sigaretten kopen’

meel, 1 sjtub'bət (o.); 2 sj'tu'vət (o.)

meisje, 1 †fiet(vr.), fietə; 2 †fem (zie vrouw) fiet, flemt tienən häch flebbədə ‘meisje, rook je sigaretten?’

melk, 1 wit'tə (vr.); 2 lepsj lepsj (of: wittə) in dər sjwattə ‘melk in de koffie’

mergel, trip'pət(o.)

mes, †koot (o.), kotə (koot wordt voor allerlei snijdende voorwerpen gebruikt) (zie snijden) wat träjt tat för koot ‘wat is dat voor een mes?’

middag, məd'diems (m.) in dər məddiems fieəstə ‘in de middag eten’

mingere, flo'jə, floojdə, gəfloojt

moeder, †al'pəssə, al'bəssə (vr.), alpəssə, albəssə də alpəssə van də granigə fem van 't loerəs ‘de moeder van de koningin van Holland’

mond, 1 †mierm (m.), miermə; 2 ga'pət (m.), gapətə wat ənə mierm dräjt tər pluk ‘wat een mond heeft die veldwachter’

mooi, 1 †pu'ək; 2 pluus (beide woorden worden ook gezegd voor ‘lekker, flink’)

neen, †noe'əbəs, no'bis nobi's, mienən häch flemp nulləs ‘neen, ik rook niet’

neerleggen, neer'boeəzə, neerboze (zie slaan)

neus, sjnoe'vət (m.), sjnoevətə ənən hieplər mit ənə granigə sjnoevət 'een Jood met een groote neus’

niet(s), †nul'ləs mienən häch kniet nulləs mee ‘ik schrijf niets meer’

oog, loe'kkət (m.), loekkədə loens mər oet ten loekkədə klijk maar uit je ogen’

paard, trep'pə(r)t (m.), treppətə der treppət träjt nit pluus ‘het paard is kwaad’

pap, sjlemp (m.) sjlemp fieəstə ‘pap eten’

paraplu, sjpits (vr.), sjpitsə də fem dräjt ənə granigə sjpits ‘de vrouw heeft een grote paraplu’

pastoor, ka'bəs (m.), kabəsə, inz. granigə kabəs dər granigə kabəs sjielt nao də sanks ‘de pastoor gaat naar de kerk’

patrijs, veld'koks (vr.), veldkoksə veldkoksə bozə ‘patrijzen schieten’

petroleum, sjtin'kət (m.) sjtiep sjtinkət in dər fonkət ‘gooi petroleum in de kachel’

pistool, knep'pərt(m.), kneppərtə mienən häch hat ənən noeək mit ənə kneppərt gəloenst ‘ik heb een vent met een pistool gezien’

politieagent, veldwachter, 1 †fik'skə (o.), fik'skəs; 2 pluk (m.), plukə

[p. 452]

dao hoeək ə fikskə ‘daar is een politieagent’

pond, peu'zə (vr.) ee peuzə lont ‘een pond worst’

pot, flooj'muzər (m.), floojmuzərs

potlood, pöt'tər (m.), pöttərs kniet 't mit ənə pöttər ‘schrijf het met een potlood’

praten, 1 kwie'əstə, kwieəzdə, gekwieəs(t); 2 mier'mə; 3 flai'jə, flaijdə, gəflaijt (zie zeggen [lees: spreken]) de fem kwieəsde mit tər kabəs ‘de vrouw praatte met de pastoor’ dan flaijt mienən häch 't ‘dan zeg ik het’

pijp, 1 sjmöəl (vr.), sjmöələ; 2 †rö'kət (m.), rokətə (zie tabak) dər pluk vlemdə ə sjmöəl ‘de veldwachter rookte een pijp’

regen, ploensj (m.) vir faijə ploensj ‘wij krijgen regen’

regenen, ploens'sjə, ploenszjdə, gəploensjt (zie ook wassen) 't ploensjt ‘het regent’

roken, vlem'mə, vlemdə, gəvlemt də fiet vlemdə flebbədə ‘het meisje rookte sigaretten’

ruiten (kaartspel), kläof(zie venster) knöl, aon de kläof ‘jongen (speel) ruiten!’

rijk, gra'nig (zie groot); ook: ‘deftig, aanzienlijk, voornaam’

samen doen, in de uitdrukking pra'məs go'zə Dit wordt gezegd, wanneer twee Groenstraters elkaar in tegenwoordigheid van een derde aansporen om samen te werken. Onze zegsman voegde er bij: wanneer Duitsers elkaar ontmoeten, dan zeggen ze: kippie.

schaamte, sjoef

schamen: zich -, ziech sjoevə, sjoevdə ziech, ziech gəsjoef(t) sjoef tiech vör də kwakətə ‘schaam je voor de kinderen’

schoen, †trat'sjət (m.), tratsjətə of tratsjədə (zie ook klomp) sjpan nao də tratsjətə van dən häch ‘kijk naar de schoenen van de jongen’; tratsjətə frenzə ‘schoenen maken’

schoenmaker, trat'sjətəfrenzər (m.), tratsjətəfrenzərs

schoppen (ww.), voe'əzə, voeəzdə, gəvoeəst voeəs tegə də pieək ‘schop tegen de deur’; ənə kanəs voeəzə ‘een hond schoppen’

schoppen (kaartspel), böəgəl(e) (zie werken) aon də böəgəl ‘schoppen!’

schrijven, 1 †knie'tə, gəkniet, 2 †fak'kelə, fakkeldə, gəfakkelt kniet tə albəssə ‘schrijf aan je moeder’

sigaar, 1 flem (vr.), flemmə; 2 †flem'mət (m.), flemmətə; 3 †flet, flettə; 4 †sjmer'rəs (m.), sjmerrəsə wat zuəmə də flemmə ‘wat kosten de sigaren?’

sigaret, fleb'bət (m.), flebbədə

slaag, †knöp knöp faijə ‘slaag krijgen’; də gruus hat knöp gefaijt ‘heeft slaag gekregen’

slaan, 1 †bo'zə, boozdə, geboost; 2 knö'pə, knöbdə, gəknöp(t); 3 knok'sə, knogzdə, gəknoks(t) dər sjpitz boosdə mienən häch op tər kiebəs ‘de veldwachter sloeg mij op mijn kop’

slager, 1 ku'zər (m.), kuzərs; 2 kud'dələr (m.), kuddələrs dər kuddələr dräjt ənə beflojər ‘de slager is een bedrieger’

slapen, 1 †ba'nə, baandə, gəbaant; 2 pen'nə, pendə, gəpent sjielt tienən häch al banə ‘ga jij al slapen?’; mienən heech hat in dər halm gəbaand ‘ik heb in het stro geslapen’

smid, plem'pər (m.), plempərs

[p. 453]

dər plempər vlemt ənə rökət ‘de smid rookt een pijp’

smokkelaar, poe'əkər (m.), poeəkərs

smokkelen, poe'əkə, poeəgdə, gəpoek(t) hat tienən heech krakət gəpoeəkt ‘heb jij suiker gesmokkeld?’

snijden, †ko'tə, kooddə, gəkoot breng kotə ‘vlees snijden’; koot ər granig van ‘snij er flink van af’

soldaat, sjtub'bəl (m.), sjtubbəls dər sjtubbəl stiept tər plempər də kotə ‘de soldaat geeft de smid de messen’

spreken, 1 fla'jə; 2 kwie'əstə; 3 mier'mə (zie praten)

springen, foek'kə, foegdə, gəfoek(t) mienən häch is in dər ploensj gəfoek ‘ik sprong in het water’

stad, feel (vr.), felə; ook: vel nao də feel sjporə ‘naar de stad gaan’; də reespələ verzuəmə in də feel ‘de haren in de stad verkoopen’

steen, klau'wət (m.), klauwətə (zie ei) wat ən granigə klauwətə dräjen dao ‘wat liggen daar voor groote stenen!’

stelen, 1 fie'əkə, fieəgdə, gəfieək(t); 2 klau'wə, klauwdə, gəklauwt; 3 bədie'zə, bədiezdə, bədiest ənə treppət klauwə ‘een paard stelen’

sterven, †mol'lə, moldə, gəmolt (dər) alpessə zəl mollə ‘(de) vader zal sterven’

stil zijn, †sjoef'fə sjoef tiech knöl ‘wees stil jongen’

stok, 1 †sjtu'əms (m.), sjtuəmsə; 2 fie'əstər (m.), fieəstərə dər knöl boozdə mit ənə fieəstər də vatsj ‘de jongen sloeg met een stok de koe’

stro, †halm (m.) in dən halm banə ‘in het stro slapen’

suiker, kra'kət(m.) sjtiep krakət in də sjwattə ‘doe suiker in de koffie’

tabak, rö'kət (m.), rökətə (zie ook pijp) mienən häch dräjt tər rökət vör de sjmöəl ‘ik heb tabak voor de pijp’

tafel, 1 ben (vr.), bennə; 2 †breng (vr.), brengə ən ben frenzə ‘een tafel maken’; wat zuəmt tə ben ‘wat kost de tafel?’ hoeək tiech aen də breng ‘zet je aan tafel’

timmerman, mö'bəlfrenzər (m.), möbəlfrenzərs ənə fonksə möbəlfrenzər ‘een Duitse timmerman’

trein, 1 †sjiel (vr.), sjiellə; 2 puf'fert(m.) (zie kar) veer sjporə mit tə sjiel ‘wij gaan met de trein’

trouwen, †sang'zə, sangzdə, gəsanks(t) ən gəsangzdə gruus ‘een getrouwde vrouw’; is tə fiet gəsankst mit ənə loerəs ‘is het meisje getrouwd met een Hollander?’; də fiet sjpoort sangzə ‘het meisje gaat trouwen’

twee, †beis

uur, hens drie hens ən ən half‘3½ uur’

vader, †al'pəssə, al'bəssə (m.), alpəssə, albəssə dər alpəssə is rut gəsjpoort ‘de vader is weg’

vangen, †faijə (zie krijgen)

varken, 1 kwie'əstət (m.), kwieəstətə; 2 †kwie'kət(m.), kwiekətə ənə kwieəstət poeəkə oet 't möks ‘een varken uit België smokkelen’ ənə granigə, puəkə kwiekət ‘een dik, vet varken’

veldwachter, 1 poets (m.), poetsə; 2 †fiks'kə (o.), fikskəs (zie ook politie) dər poets is haas gəsjpoort ‘de veldwachter is weggegaan’

venster, †klöaf(vr.)

verblijven, 1 hoe'əstə, hoeəzdə, gəhoeəst; 2 †hoeəkə, hoeəgdə, gəhoeək(t) (hoeəkə betekent ook ‘in de gevangenis zit-

[p. 454]

ten’, bv.: mienən häch hat ach daag motə hoeəkə) də sjpitsə hoeəstə in də siep ‘de gendarmen zitten in de herberg’

verdienen, kwin'tə, kwində, gəkwint wat kwint dienən häch ‘wat verdien je?’

verhuren, vərpan'gə, vərpangdə, vərpangt de boj vərpangə ‘het huis verhuren’

verkopen, 1 vərsjmik'kə, vərsjmigdə, vərsjmik(t); 2 verzu'əmə vərsjmik tər prang də vatsjənoeək ‘verkoop de boer de stier’

verstaan, †vərsjtrun'kələ, vərsjtrunkəldə, vərsjtrunkəlt dər loerəsə sjtubbəl vərsjtrunkəlt oos hechtə nulləs ‘de Hollandse soldaat verstaat ons niet’

vinger, tas'tət (m.), tastətə dər prang boost dən häch op də tastətə ‘de boer slaat de jongen op de vingers’

vis, zjwieəms (zeer in het algemeen, dus gebruikt in de betekenis van ‘haring, bokking, stokvis’ etc.) (zie haring)

vla, braatsj (vr.), braatsjə fiet sjtiep də braatsj ən də sjwattə ‘meisje geef de vla en de koffie’

vlees, 1 breng (o.); 2 kä'zər(m.) wo dräjt 't breng ‘waar is het vlees?’

vlo, foek'kət (m.), foekkətə moəl də foekkət ‘dood de vlo’; dər sjtubbel dräjt vol foekkətə ən posə, sjoef tiech vör dər noeək ‘de soldaat zit vol vloien en luizen, neem je in acht voor de vent’

voet, 1 trat'sjət; 2 kraan (zie schoen, been)

vork, krook (zie gaffel)

vragen, †flik'kə, fligdə, gəflik(t) flik 't tər prang ‘vraag het de boer’

vrouw, 1 gruus (vr.), gruzə; 2 fem (vr.), femmə

vrijen, sjtau'wə, sjtauwdə, gəsj[t]auwt mit tə fiet van dər prang sjtauwə ‘met het meisje van de boer vrijen’

waar, 1 †rögəlswaar (vr.); 2 †rögəls puəkə rögəlswaar ‘goede waar’

wassen, †ploen'sjə (zie regenen) ploensj tiech mit sjumət ‘was je met zeep’

water, †ploensj (m.) sjtiep ploensj vör də dabbətə tə ploensjə ‘geef water om de kinderen te wassen’

weg, kei'jət (m.), keijətə dər knöl dräjt op tər keijət ‘de jongen staat op de weg’

weggaan, †rut sjiellə; haas sjporə (zie gaan)

werk, bö'əgəl (geen mv.) hast tə gein böəgəl knöl ‘heb je geen werk jongen’; nobəs, nulləs te faijə ‘neen, geen te krijgen’

werken, 1 sjoef'tə, sjoefdə, gəsjoeft; 2 bö'əgələ, böəgəldə, gəböəgəlt op 't fonks sjiellə böəgələ ‘in Duitsland gaan werken’

winkel, †bok (m.), bokkə fiet, sjiel nao de bok en zuəm zjwieəms ‘meisje ga naar de winkel en koop vis’

winkelier, 1 bok'kənoeək (m.), bokkənoeəkə; 2 bok'houwər (m.), bokhouwərs ənə grannige bokkənoeək

wittebrood, †wulm (m.), wulmə (ook wilm) mienən häch hat granig wulm gəfieəst ‘ik heb flink wittebrood gegeten’

worst, †lont (vr.), lontə puəkə lont mit wulm fieəstə ‘lekkere worst met wittebrood eten’

wijn, ru'əmsjə (m.) pojt dienən häch ruəmsjə? nulləs, ploensj ‘drink jij wijn? neen water’

zeep, sju'mət(m.) dər rögəlsnoeək vərsjmik puəkə sjumət ‘de marskramer verkoopt goede zeep’; sjumət poeəke ‘zeep smokkelen’

zien, 1 †loensə, loenzdə, gəloenst; 2 †sjpan'nə, sjpandə, gəsjpant

[p. 455]

loens nao dər knöl zən tratsjədə ‘kijk naar de jongen zijn voeten’

zitten, 1 †hoe'əmə, hoeəmdə, gəhoeamt (inz. in de gevangenis); 2 †hoe'əkə (zie verblijven) mienən häch hat gəhoeəmt ‘ik heb gezeten’

zout, sjpran'kət (m.) faij wat sprankət vör 't breng ‘krijg wat zout voor het vlees’

zijn, †dräjə, dräjdə, gədräjt dräjt tat tə granigə fem ‘is dat de koningin?’