De geheimtalen

Bron 19. Bargoens van Roeselare (1890) [A IV]

De Geheimtalen i: hoofdstuk iv, a iv; hoofdstuk v, a iv.

Het zeer belangrijke boekje van De Seyn-Verhougstraete nemen we in zijn geheel op.

Het Bargoensch van Roeselare

Een bijvoegsel aan Is. Teirlinck's Woordenboek van Bargoensch door H. de Seyn-Verhougstraete. Roeselare 1890.

Een woord van uitleg

In 1886 gaven wij Teirlinck's Woordenboek van Bargoensch uit. Van toen reeds mieken

[p. 424]

wij het voornemen de woorden van het Roeselaarsch Bargoensch, waarvan weinigen in gemeld boek te vinden zijn, te verzamelen en als vollediging van Teirlinck's werk in het licht te geven. Allerlei beslommeringen belett'en ons dit voornemen vroeger uit te voeren.

Thans komen wij met die lijst voor den dag. Wij gelooven dat ze volledig is, voor zoover zoo iets kan volledig worden. Afgeleide en samengestelde woorden hebben wij weinig opgenomen: van de werkwoorden bv. geven wij over het algemeen alleen den infinitief. De woorden in Teirlinck's Woordenboek voorkomende en te Roeselare in de aangegevene beteekenis gebruikt, hebben wij in eene afzonderlijke lijst opgenomen. (...) Ook hebben wij eene lijst opgemaakt der woorden, die in Roeselare eene andere beteekenis hebben dan die in Teirlinck's Woordenboek, opgegeven. (...)

Wij hebben ons onthouden de soort en het geslacht der woorden op te geven, alsook de afleiding; daar wij vooronderstellen, dat de gebruikers onzer lijst dat alles, ten minste zoo goed als wij, kunnen en kennen.

De woorden hebben wij georthographiëerd zooals ze te Roeselare, met West-vlaamsche klanken, uitgesproken worden. Alzoo komt het, dat wij bouwten schrijven met eene w, om aan te toonen dat het woord wel met ouw-klank, niet met West-Vlaamsche ou-klank uitgesproken wordt.

Het Bargoensch is in heel België zeer verspreid. Wij gelooven niet, dat er een enkele stad is, waar het niet gesproken wordt,³⁹³ en in Roeselare verbreidt het zich hoe langer hoe meer. Heel de bevolking der Nieuwmarkt³⁹⁴ spreekt Bargoensch; daarbij al wat leurder (en daar zijn er niet weinig!) of marskramer is, of met eender welke goederen de omliggende markten bezoekt.

Wanneer wij de Bargoensch-sprekende Roeselarenaren op een duizendtal personen schatten, bij eene bevolking van omtrent 21000 zielen, gelooven wij niet te overdrijven.

In het Roeselaarsch Bargoensch bestaan geene voornaamwoorden buiten: Mechels, ik of mij, en dan spreekt men van zichzelven in den derden persoon. Al de andere woorden, door verandering in den zinsbouw, door Being = mensch, weergegeven, of wel in den gewonen vorm gebruikt.

Dit Bargoensch bezit een tamelijk uitgebreide telwoordenreeks. Ziehier:

Een	Kop
Twee	Bis
Drie	Draaiers
Vier	Verkens
Vijf	Knak
Zes	Bisdraaiers
Zeven	Bisdraaierskop
Acht	Bisverkens of Bisvinken
Negen	Verkensbiskoppen
Tien	Bisknakken
Vijftien	Draaiersknakken
Twintig	Verkensknakken

393 Wij noemen, bij onze wete, op: Gent, Brugge, Veurne, Ieperen, Meenen, Aalst, Nineve, Zele; te Brussel, aan de Noordstatie, kan men alle dagen Bargoens horen spreken, door de aldaar rondzwervende bevolking. Het ware zeer belangrijk de lijsten van het Bargoens van iedere stad of streek afzonderlijk opgemaakt te zien.

394 Over de Nieuwmarkt en hare bewoners zouden enige belangrijke bladzijden kunnen geschreven worden. Dit misschien later.

[p. 425]

Dertig	Draaiersbisknakken
Veertig	Bisverkensknakken
Honderd	Hopki (hoopken)

Verkorting: T's Wdb. = Teirlinck's Woordenboek ^394*

afluimen, afloeren

afluimen wordt in West-Vlaanderen algemeen gebruikt. Wij hebben in denzelfden zin meer dan eens afluizen gehoord

afdokken, betalen, met de bijbeteekenis van ‘gepraamd’ (zie dokken, dokkeren)

afdokkeren, frequentatief van afdokken ans, cent (zie ans en ansken in T's Wdb.)

ankere, andere; ankeren dederik ‘overmorgen’

anzen, geld, munte

avooi: 'k ga den - met den tuiterik, ik vertrek per spoortrein (zie voie in T's Wdb.)

bal, frank

batteren, vechten, slaan (zie de Bo's Idioticon) In het Bargoensch synoniem van kleundokken. Batteren wordt in Vlaanderen algemeen gebruikt.

baut, bouwt, aal (zie bold in de Bo's Idioticon) Baut of bouwt wordt in West-Vlaanderen algemeen gebruikt

bautekeete, kakhuis

bauten, bouwten, kakken (zie bouten in T's Wdb.)

beentjes, teerlingen, dobbelsteenen

befazelen, bedriegen; leep den being, maas nen fokker, je zult befazeld mazen ‘let op, vriend, 't is een bedrieger, gij zult bedrogen worden’; den being gaat die geeze befazelen ‘hij zal dat meisje betooveren, bedriegen’

being,^395 beink, man Als aangesproken persoon ook in den zin van ‘vriend’; wordt meest altijd met het lidwoord gebruikt (zie bing en benk in T's Wdb.).

beinksgi, vriendje

bepreuvelen, bespreken

berzoen, genever en alle sterke dranken. Vandaar: berzoentjes, druppels; berzoentjes buizen ‘druppels drinken’; een grandige berzoen ‘een groote druppel’

beschoft, beschaamd

beschommelen, betalen

besteunen, bestaan

bie: de - gaan of de - ellen, vrijwillig vertrekken; de bie fokken, de bie steken, de bie tippelen of tuppelen, de bie schaven ‘meer of min gedwongen vertrekken, weggaan, wegloopen’ (zie bie in T's Wdb.)

bibberen, bidden

bibberik, bidderik, rozenkrans

bijterik, tand (zie bijter in T's Wdb.)

bikken, eten (zie bekken in T's Wdb.)

binkmolder, moordenaar, beul

blafonkers, plaketten, oude munt

blaffen, speelkaarten, ook ‘beelden’

blankmoes, zilvergeld

blein, blijn, blijven; zoolang as ou nog anzen blijn ‘zoolang als u nog geld overblijft’ (zie het lied op blz. xlv van T' Wdb.)

blekkerik, spiegel

boeien, ruzie, twist; hij maasde boeien ‘hij kreeg ruzie’

bol, in 't algemeen iemand die meerder is, eene overheid van welkdanigen aard of rang (zie splinterbol, alsook T's Wdb.)

bommelen, vallen (zie de Bo's Idioticon)

bommen, donderen

bommerik, hoed (zie bom in T's Wdb.)

394* Noot van de redactie: vanwege het regionale karakter van deze lijst is er niets omgespeld. Dat geldt ook voor bron 21 en 22.

395 Wordt met een neusklank uitgesproken; de g wordt niet afzonderlijk gehoord: ze dient hier alleen om die neusklank, door ng voorgesteld, beter te doen uitschijnen.

[p. 426]

boks, gevang (zie bokser in T's Wdb.)

boomlichter; ook bomlichter, beurzesnijder; zachtlange o in boom

bottel, flesch Wordt aan de Vlaamsche zeekust algemeen gebruikt.

breederik, straat, steenweg (zie breehaart in T's Wdb.)

bregade, taal; bijzonderlijk ‘Bargoensch’; wordt altijd met het lidwoord gebruikt: preuvelt den being de bregade? ‘spreekt gij Bargoensch?’ (zie Brigade in T's Wdb.)

bregadementen, Bargoensch spreken

britsen,^396 breken

bruinderik, bier

bruintje, pint bier; bruintjes buizen ‘pinten bier drinken’

buis, bedronken (syn. chiken)

buisbeing, dronkaard

buisgeeze, dronke vrouw; in 't West-vlaamsch: dronkleête

buizerik, dronkaard

bulst, bed

burgmak, burgemeester; mak of makke beteekent in Vlaanderen ‘herdersstaf, tuinspade’; fransch: houlette

Nota: Al de woorden met ch worden met fransche ch uitgesproken

chaf, melk (zie saf)

chanke, kerk (zie sjank en sjanksken in T's Wdb.)

chanken, trouwen, zgn. heiraten (zie sanken en sjanken in T's Wdb.)

chanten, zingen

chanterik, zanger

chapiteau, hoed (syn. dekkerik en bommerik)

chapiter, boek (zie nosterik in T's Wdb.)

chiken, dronken; den being maast chiken of den being maast buis ‘hij is dronken’

choeren, afzien, afloeren (zie sjoeren)

choof, warm; 't maast grandig choof ‘'t is zeer warm’

clef, clé, sleutel

dederik, morgen; dezen dederik ‘vandage, heden’; ankeren dederik ‘overmorgen’

deirekeete of derrekeete, nachtkroeg, ook in 't algemeen ‘herberg’ (zie deerkit in T's Wdb.)

dekkerik, hoed (zie dekker in T's Wdb.)

dieperik, kelder, graf (zie dit woord in T's Wdb.)

disch, tafel, ook ‘winkel’ en ‘herbergtoog’

djafte, kernemelkpap

dokken, geven, ook ‘betalen’ met de bijbeteekenis van ‘gepraamd’ (zie afdokken, afdokkeren, alsook in T's Wdb.: dokken)

dokkeren, frequentatief van dokken

dokkers, munte

draaierik, peerdjesmolen

draaiflik, draaikraam

drol, neen, ook ‘niets’; voor den drol buizen ‘voor niets drinken, voor rekening van een ander drinken’; smoest den drol ‘zwijg!’, d.i. ‘zeg niets’

drol van Jochem, slechter dan niet, minder dan niet; maast den being grandig gezopen? ‘Hebt gij veel verdiend, gewonnen?’ - drol van Jochem ‘volstrekt niets’

drukker, drukkerik, boek

ellen, zijn, verblijven; den being elde daar ‘hij was daar’ (zie ellen bij het woord bie: elt de bie ‘ga voort’ (zie debiejallen in T's Wdb.)

fazelen, bedriegen, foppen

feem, hand

feemen, komen (zie vienen)

feemerik, zie fumerik

fladder, geneesheer; Is dat geen spot-

396 Met korte ie-klank; niet met West-Vlaamse i-klank, die gelijk staat met de korte Franse è.

[p. 427]

naam, van het West-Vlaamsche vladen ‘het vel uitstroopen’?

flasschen, pissen (syn. flossen)

flikken, doen, maken; In: de vaart flikken ‘iets zelf doen, in den uitgebreidsten zin’

floks, kleederen (syn. ploenjen en ploeiement)

flosselen, frequentatief van flossen

flosseling, pisser

foeteren, lukken

fok: de - schaven, vluchten, wegloopen

fokken, bedriegen, foppen

fokker, bedrieger, fopper; maas nen fokker ‘'t is een bedrieger’

fonke, fonkerik, kachel (zie fonkert in T's Wdb.)

fumerik, tabak

gebritst, gebroken (zie noot bij britsen)

gekriewel, geschrift

genosterd mazen, geleerd zijn

gezegeschoor, vrouwvolk

gibe, aangezicht, ook ‘mond’

giben, oogen (zie gijp in T's Wdb.)

granderik, politiecommissaris

grandigste, oudste, grootste

griekse, grikken, luis, jukte; den being maast grandige griekse ‘hij heeft veel jukte, luizen’

grommen of grommetje, kind

gul, mond (zie geul in T's Wdb.)

heirat, huwelijk

heiraten, trouwen, huwen (ook chanken, sanken en sjanken)

heire (spreek uit ère), herberg (zie erre in T's Wdb.)

heirekeete of herrekeete, herberg (zie derrekeete)

hoefte, voedsel in 't algemeen, doch ook in 't bijzonder ‘brood’ (zie hoef, hoeft en oeft in T's Wdb.)

hoogerik, zolder, hemel, uitspansel

hoorn: den - ellen, vertrekken

huts, boer, landsman (zie hute in T's Wdb.)

Janus, syn. van Jochem; drol van Janus ‘volstrekt niets’

Jochem, zie drol van Jochem

jokker, hond

kadasters, kadeeuwen, aardappelen (zie kadee in T's Wdb.)

kaffer, boer, dwazerik

kafferiaan of kafferianus, dwaze boer (dus superlatief van kaffer)

kafferin, boerin, dwaze vrouw

kanteren, zingen (syn. chanten)

kanterik, zanger

kantig, goed, wel

karmoeie, kermis; naar welke karmoeie tippelt je? ‘Naar welke kermis gaat gij’ (zie karmoelje in T's Wdb.)

kaspergeeze, hoer

keuvelen, kouten, klappen

kies, tand; nen kies schoepen ‘een tand trekken’ in eig. bet.

kievig, goed, wel, genoeg (zie kiwig in T's Wdb.)

kievigst, best

kiewiger, beter

kine, ja

kleunbedisten, slagen krijgen (zie nota bij britsen)

kleunderik, kamer; ook ‘arm’ (lichaamsdeel)

kleundokken, slaan, vechten; den being grandig kleundokken ‘iemand veel slagen geven’ (zie kleunen en dokken in T's Wdb.)

klonterik, glas (zie klonkerik in T's Wdb.)

klopperik, syn. tikkerik, uurwerk; beteekent ook ‘ei’

knak, vijffrankstuk

knaksch, gram

knipperik, schaar, ciseaux (zie kippering in T's Wdb.)

knul, mensch (syn. being)

[p. 428]

kooi, gezelschap (zie koei in T's Wdb.)

kreeuw, vleesch in algemeenen zin, rundvleesch, varkensvleesch e.a.; kreeuw bekken ‘vleesch eten’ (zie kreeft, kren en krens in T's Wdb.)

kribbelaar, schrijver

kribbelen, schrijven (zie krabben in T's Wdb.)

kriewelen, syn. kribbelen (zie kriwelen in T's Wdb.)

kwak, kwakzalver; maas ne kwak ‘'t is een kwakzalver’

lammeren, zelfde beteekenis als dokkeren (zie dit woord)

langbek, pluimgedierte in 't algemeen

langerik, vrouwenmantel

leep, let op!

leep, behendig, schalk, doortrapt, slim; leep schoepen, ‘behendig stelen’. Leep wordt in Westvlaanderen algemeen gebruikt; bv. ik ga 't u niet zeggen, gij zijt te leep.

link, valsch, slecht, dwaas; linke vaarden ‘dwaze streken, onnoozele praat’

linksch, dwaas; ne linksche being ‘een dwazerik’

loereman, spiegel

lokkerik, pijp

lonkerik, lonkeriks, oogen, venster, bril

looperikken, viervoetige dieren

luchterik, kaars, lamp, quinquet

luimerik, nacht; ook ‘bed’

maasmat of massemat, koopwaar

maasmatter, koopman (syn. pasbeing)

mal, pijn

maladsch, ziek

manken, vragen

masse, vrouw (zie mosse in T's Wdb.)

mazen, hebben, zijn; wordt ook gebruikt voor ‘krijgen’ (zie T's Wdb.)

mechanterik, booze jongen; wordt aan de Fransche grens algemeen gebruikt

mechels, ik, mij (zie michels in T's Wdb.)

melis, zak, zonder andere beteekenissen; maast den kaffer grandige poen in zijn melis? ‘Heeft de boer veel geld op zak?’ (zie T's Wdb.)

miechelen, lachen

moes, geld (zie moos in T's Wdb.)

mokkele, meid (zie mokke in T's Wdb. en in de Bo's Idioticon)

moksgi (moksken), meisje

molkleunen, doodslaan (zie mol en kleunen in T's Wdb.)

mollement, moord

mollen, slachten, dooden, sterven (zie mollen in T's Wdb.)

nele op den dos, zwijg maar, 't is al genoeg

nikken, brengen, steken; nikt an uw gul den klontrik tein, zingt men te Roeselare in het lied van Jan de Lichte en zijne bende: ‘brengt toen het glas aan uw mond’ (zie nekken in T's Wdb. en het lied blz. xliv)

noppes, neen (zie nobis en noppe in T's Wdb.)

nosteren, leeren

paai, land, streek (zie paï in T's Wdb.)

pad, reis; 'k maas op de pad ‘ik ga op reis’

parlaffe, regenscherm

pasbeing, koopman

petilink, druppeltje

peur, bevreesd (zie peu in T's Wdb.)

pierement, speeltuig in den uitgebreidsten zin

pierig, schoon, pleizietig; pierig kooi ‘schoon gezelschap’

pierkeete, speelhuis

plakker, vijffrankstuk (syn. knak)

ploeiement, plooiement, kleed in algemeenen zin, zoo van dieren (harnas) als van menschen

ploemperik, regenscherm

ploenjeflikker, kleermaker

[p. 429]

ploenjen, kleederen

poete, hoer (zie de Bo's Idioticon)

poetekeete, slecht huis

pramers, samen; pramers passen ‘met getweeën iets koopen’; vandaar ook pramers ‘de helft van de winst’

preemerik, pastor, predikant (zie priemer en priemkater in T's Wdb.)

preemkeete, kerk

prêtre, geestelijke heer (zie pretter in T's Wdb.)

preuvelment, gezegde, gekout, gesprek

prevelen, preuvelen, klappen (zie treuvelen in T's Wdb.)

priemen, premmen, stelen, nemen

ranken, vragen, vertellen, overzeggen, vertalen (syn. manken); hoeveel rankt den being voor de vaart? ‘hoeveel vraagt gij daarvoor?’

ritsen, reizen (zie T's Wdb.)

ronderik, ei

rue, straat

saf, melk (syn. flens)

sankerik, neus (syn. snuiterik)

schaveelen, verduiken, verbergen (zie de Bo's Idioticon)

schaven: de fok-, wegloopen

scheuvel, schelm (zie de Bo's Idioticon)

schiffen, komen; den deem schift ‘de dag komt’

schoefen, opletten; schoefte^397 being, de granderik maast daar ‘let op, de commissaris is daar’ (zie schoffen in T's Wdb.)

schoepen, 1 gevangen nemen; 2 behendig iets afnemen, stelen; den being maast geschoept ‘de man is gesnapt’, met de bijzondere beteekenis van ‘op de daad betrapt’; de moes schoepen ‘gauwdiefachtig geld stelen’

schoeper, dief, beurzensnijder

schoffen, bedelen

schoffer, schofterik, bedelaar

schok, dorp

schranzen, aftroggelen

schranzer, aftroggelaar

schrinzer, die gaat bij de zieken als groote doctor en geene vaste woonplaats heeft; hij weet op voorhand alles wat den zieke en de ziekte betreft door inlichtingen op voorhand genomen; te Ieperen zegt men in denzelfden zin: 't is een apotheker-grijnzer

schrok, honger; mechels maast grandigen schrok ‘ik heb grooten honger’

siber, syn. van flosseling

sine, ja, waar (syn. kine) (zie syne in T's Wdb.)

sjoeren, zien, nu, op het oogenblik dat men spreekt

smoezement, syn. van preuvelment

smoezen, syn. van preuvelen; smoest den drol ‘zwijg!’

smokkelen, rooken, smoren (zie smokelen in de Bo's Idioticon)

smokkerik, smoks, tabak, cigaar

smouterik, boter

snellerik, ijzeren weg, spoortrein

soeren, zie sjoeren

spannement, uitzicht

spannen, zien, meer in den verleden tijd

splinst, geld (zie splent in T's Wdb.)

splinterbol, rijk man (zie het lied op blz. xlv van T's Wdb.)

steunen, besteunen, bestaan

stomtementen, scheldwoorden

stomten, kwaadspreken, schelden

stuiken, laten, geven, afstaan; stuik het maar, being, 't is al kievig gezopen ‘geef het maar, 't is al genoeg gewonnen’

tand, niets; geen tand ‘volstrekt niets’; mechels maast geen tand gezopen ‘ik heb volstrekt niets gewonnen’

têterik, hoofd

tikkerik, uurwerk (zie tik en tiktik in T's Wdb.)

397 Verscherping van de in te, door voorafgang der scherpe f.

[p. 430]

tippelaar, danser; ook ‘schoen’

tippelen, gaan, vertrekken, ook dansen

tippelrik, been

tjoeker, hond

tof, schoon, goed, fraai; nen toffen being ‘een heer’; mechels maast tof gepierd ‘ik heb wel gespeeld’, in bal- of kaartspel

tommas, laaier; fransch: excitateur, bouteen-train (zie laaier in de Bo's Idioticon)

tommasdekker, hoofddeksel, hoed, klak of pet (zie: dekker in T's Wdb.)

trap, peerd; 'k ga nen trap gaan passen ‘'k ga een peerd koopen’

trapperik, voet, ook schoeisel (zie trapper in T's Wdb.)

travakken, werken (zie trafakken in T's Wdb.)

travakker, werkman

truik, heeft een heele onbepaalde beteekenis en wordt veel gebruikt, evenals men ding en dinge gebruikt in de gewone taal bij gebrek aan kennis van den eigentlijken naam

tuiterik, spoortrein

tuppelaar, hetzelfde als tippelaar; grandige tuppelaar ‘spoortrein’

tuppelen, hetzelfde als tippelen

vaart of vaard, iets; de vaart flikken ‘iets doen’; de vaart spannen ‘iets nazien’, in den uitgebreidsten zin; ook ‘goed opletten’: spant de vaart ‘let op!, kijk!’; toffe vaarden ‘schoone dingen’

verfaasd, bedrogen (zie fazelen en befazelen)

verknoeien, verstaan, begrijpen, kennen; mechels verknoeit grandig de bregade ‘ik versta goed bargoensch’

verpasser, verkooper

verpasster, verkoopster

verpleien, verteren, besteden

vienen, ook veenen enfeemen, komen

vile, stad (zie vijle in T's Wdb.)

waantje, politiebediende; de granderik van de waantjes ‘de politiecommissaris’

witten, stuiver; grandige witten ‘dikken stuiver’ (zie wieten in T's Wdb.)

witterik, melk, ook ‘eiers’ (zie blankaard in T's Wdb.)

wouwtje, politiebediende; vliegende wouwtje ‘gendarm te peerd’ (zie woutje in T's Wdb.)

zerben (met fransche è), kruiden, des herbes

zwartje, koffie; zwartje buizen ‘koffie drinken’ (zie zwarterik in T's Wdb.)

zwitseren, vloeken

De lijst der woorden te Roeselare in dezelfde betekenis gebruikt als die in Teirlincks Woordenboek opgegeven, neem ik niet op, evenmin de lijst der woorden die een andere bet. hebben dan in Teirlincks Woordenboek. Dit komt in het register vanzelf aan de dag.