De geheimtalen

[p. 374]

Bron 9. Bargoens van Zele (1840) [A III]

De Geheimtalen i: hoofdstuk iv, a iii; hoofdstuk v, a iii; Winkler, Dialecticon ii, p. 420.

Over dit Bargoens schreef ik een uitvoerige studie: ‘De Kramertalen, Een vergelijkende geheimtaalstudie.’ Tijdschrift voor Taal en Letteren, jrg. xviii, vooral p. 144 vlgg.

Uit verschillende bronnen stelde ik dit Bargoens samen.

1	‘Zonderlinge tael te Zele’ door J.B. Courtmans, Belgisch Museum i, p. 447-451, Gent 1837. J.F. Willems schreef (p. 451-453) ‘Aenmerkingen op het voorgaende stuk’. De parabel van de verloren zoon wordt hier door Courtmans in het Bargoens van Zele vertaald.
2	Jelle en Mietje, Gentsche vrijagie door wijlen Karel Broeckaert, vijfde druk, vermeerderd met een navolging in het Bourgoensch. Deze vertaling is geschreven door J.B. Courtmans, in het Bargoens van Zele. Kluge, Rotwelsch, p. 468 no. 5, ontleende zijn woordenlijst hieraan, evenals Teirlinck, Wdb. ‘Leider ist das Glossor, indem sich auch rein Mundartliches eingeschlichen hat, nicht zu reichhaltig,’ schreef Kluge. Ik heb uit de tekst van Jelle en Mietje het Bargoens gehaald, en de woordenlijst onbenut gelaten. Ik vond nu maar 152 woorden, terwijl Kluges lijst er 249 heeft. Het verschil wordt door de dialectwoorden veroorzaakt.
3	Schets eener Geschiedenis van de Gemeente Zele, door Honoré Staes, Gent 1883. In het hoofdstuk ‘Jan Praet en zijne bende’ laat hij de rovers Zeels Bargoens spreken. Hieruit noteerde ik 224 woorden die in 2 niet voorkomen. De woorden uit deze drie bronnen dateren uit hetzelfde tijdperk, ±1840.
4	I. Teirlinck publiceerde in Vlaamsche Kunstbode, 1897, een lijst van 356 woorden, geput uit Staes. Hieruit putte ik nog enkele woorden die me ontgaan waren, of die ik als dialect had aangezien. Ze zijn met een † getekend. Verder had Teirlinck er nieuw woordmateriaal van ‘een Brusselsche rondleurder en een oud vrouwken’ bijgevoegd. Maar dat is modern materiaal; ik meld het later (bron 26 en 27). Aan de woordenlijst laat ik de voorrede uit Jelle en Mietje (no. 2) van P. (d.i. Courtmans) voorafgaan. De Universiteitsbibliotheek te Gent verschafte mij het zeldzame boekje.

Uit de voorrede van P. (p. vi):

Voor ons, die niet inzien waerom wij er doekskens zouden aan doen, wij zullen geene fraeyvergulde logentjes uitkramen ten opzichte van de hier voorkomende omkeering van Jelle en Mietje in 't Bourgoensch. Zij is onlangs geschreven, en is ontleend aan het spraekgebruik van twee wijken binnen Zele, die van dit dorp afhangen. Van deze tael mag men te regt zeggen: ‘Beaucoup en ont parlé, mais peu l'ont bien connue.’

Buiten eene proeve der zelve, door den heer J.B. Courtmans, toegepast op de

[p. 375]

parabel van den Verloren Zoon, en voorkomende in 't Belgisch Museum, uitgegeven door den heer Willems, (Gent 1837, p. 447-453); kennen wij geene andere stukken in die spreektael.

Zie hier de narigten, aldaer door den heer Courtmans medegedeeld; die wij belangrijk genoeg vinden om ze in hun geheel mede te deelen:

De tael der Vlamingen wordt, zoo als genoeg bekend is, in de provinciën Oosten Westvlaenderen, Antwerpen, Limburg en in een gedeelte van Braband, algemeen gesproken, ter uitzondering van eenige vreemdgezinde huisgezinnen, die, of uit trotschheid, of uit naapery, het Fransch in hunne gesprekken bezigen...

Men weet, dat in het land van Waes en in geheel het distrikt van Dendermonde het Vlaemsch over het algemeen de tael der gemeenzame gesprekken is; en nogtans is het juist in die streek, en byna in haer middelpunt, dat men eene bevolking aentreft, wier spraek noch uit het Vlaemsch, noch uit het Hoogduitsch, is voortgesproten. Zij spreekt geen byzonder dialect, maer een regt mengelmoes, deels van uitheemsche, deels van eigene woorden, die zij zelve heeft gevormd.

De gemeente Zele, gelegen tusschen Dendermonde en Lokeren, tusschen de rivieren de Schelde en de Durme, is de verblijfplaats dier vreemdsprekenden; niet het dorp, maer twee daer aen grenzende gehuchten, eene bevolking van omtrent drie duizend inwooners bevattende, en door het dorp gescheiden zijnde, hoewel er geen enkele Zelenaer zij, die deze tael niet versta, zonder die nogtans te kunnen spreken.

Meest al deze lieden zijn vervaardigers of koopmans van zeildoek en inpaklinnen (drol), goederen die zij eertijds in Frankrijk, Holland en zelfs in Engeland gingen te koop veilen. Thans reizen zij daermede slechts de Belgische provintiën rond. Bij elkander wezende, spreken zij bijna algemeen en uitsluitelijk deze tael, die zij het Bourgoensch (Bourgondisch) heeten, doch in het bijzijn van anderen gebruiken zij het Zeelsche Vlaemsch, immers wanneer zij hunne gesprekken willen laten verstaen.

Van waer dit volk afkomstig zij en hoe lang het bestaen hebbe, is mij tot nu toe, in weerwil van vele nasporingen, niet gebleken; maer ten opzichte der woordrijkheid van deszelfs spraek zou men zich verwonderen, wanneer men er woordenboeken van zag te voorschyn komen.

Ofschoon men in die tael al eenige van het Fransch of van het Hoogduitsch afgeleide woorden aantreft, zoo heeft men er echter geene in, die met de eigenlijk Engelsche woorden overeenstemmen, waer uit men dus zou moeten afleiden, dat die tael zeer lang moet bestaen hebben, dewijl het volk eertijds meer met Engeland, dan met Frankrijk of Duitschland handel dreef.

Ter uitzondering der lidwoorden, voorzetsels en voegwoorden, vindt men er weinig vlaemsche woorden in; en die er van afgeleid schijnen, zijn zoo nauw aen de werking die er van uitgaet, of het werk, dat zij voorstellen, verbonden, door verandering of bijvoeging van uitgang, dat men schier zou gelooven, dat de tael opzettelijk door kundige mannen gevormd en samengesteld is.

Meest al deze woorden, eenen persoon of eene zaek voorstellende, hebben echter de werking, die zij uitdrukken, of die er van voortkomt, den uitgang -rik, als de lichterik (de dag), de zitterik (de stoel, de terterik (de voet), van terten, voor treden

[p. 376]

met de voeten, in sommige plaetsen van Vlaenderen gebruikelijk, de klonkerik (het glas), van klinken, enz. De byvoegelyke naemwoorden en de bywoorden hebben doorgaens den uitgang ig, als: grandig, van het fransche woord grand, kiewig (schoon), krottig (kael, van krot in vele plaetsen gebruikelijk, bij de spreuk krot verkoopen, voor armoede lijden), klitsig (slecht), enz. De trappen van vergelijking hebben in de uitspraek denzelfden uitgang als die, welke in het Vlaemsch gehoord worden.

De voornaamwoorden maken meest wangeluiden door de gedurige herhaling, welke, uit gebrek der betrekkelijke voornaemwoorden, telkens voorkomt. Het zelfstandig naemwoord wordt meest altijd voor den derden persoon gebezigd.

De werkwoorden zijn bijna alle gelijkvloeyend en volgen dezelfde regelen van vervoeging als die, welke men in het dagelyksche gesprek hoort, ter uitzondering van den onvolmaekt verleden tyd, in welke men steeds eene n, zoo voor het enkelals voor het meervoud, en somtyds het achtervoegsel -gen hoort: ik bekten, gy sjoerden, hy flikten, ik veendegen, gy foktegen.’

Tot dus verre de heer Courtmans, waer de heer Willems bij voegt dat zo men hem verzekerd heeft, er, buiten Zele, ook nog omstreeks Audenaerde gemeenten zijn, waar iets dergelijks gevonden wordt. Hem komt voor, dat het Bourgoensch geene tael uit Bourgondie hergekomen, maer eene oude dieven- of landlooperstael is, dergelijke men er in meer andere gewesten van Europa ontmoet. Het kan wezen, dat in lang voorleden tijd eene bende van vreemde uitwijkelingen zich bij Zele hebbe nedergezet, om aldaer eenig bestaen te vinden, waeruit dan allengskens eene grootere bevolking mag zijn ontstaen, bij welke men tot het drijven van verholen handel of smokkelarij het noodig oordeelde eene bijzondere tael te gebruiken.

Wij hebben ons laten voorstaan, dat Broeckaerts eenig overgebleven kind, ons Jelle en Mietje, bij het spreken dier schuldelooze dievetaal de nieuwsgierigheid van velen zou opwekken, en de bijval van menig lezer ontstelen.³⁸³

afritsen, aflopen (zie knoeien) mijn stroete ritst af ‘m'n keel loopt af’

aken, een oude de koes fokt kiewig wurren, astje en aken modeert ‘de duivel gaat zich bekeren als hij oud wordt’ J.M.: ‘Aed, oud; gewijzigd naar de uitspr. van het land v. Waes, waar dit woord als aed gehoord wordt.’

antjes, jaren de knul moist nog moir keertig antjes ‘de man is nog maar veertig jaar’

anzen, de duiten (vgl. Willems, Belg. Mus. dl. iv, p. 156 enz.) knullen, modeeren de anzen debie ‘jongens, zijn de duiten op?’ J.M.: ‘Ans, ansken, oortje, Hanskens, in de gemeenzame spraak, wordt veel gebezigd voor “geld”.’

babberik, baard bei michels zijnen babberik ‘bij mijn baard’

baf, slag, stoot de porterik bommelt me ne grandigen baf op den erterik ‘de deur valt met een zware stoot op de stenen’ J.M.: ‘Gerucht; wordt ook wel voor “slag” gebruikt.’

baron, weefgetouw oúm bol fokten op zijnen baron en sniekte ‘je man sprong op z'n getouw en weefde’

bataar, winkel (vgl. peezen)

383 De met † getekende woorden zijn uit Teirlinck Vlaamsche Kunstbode. [J.M. = Jelle en Mietje]

[p. 377]

†bebeksen (ww.), bedriegen (zie bokser ‘dief, rover’) ze bebeksten d'hoefteflikkers ‘ze bedrogen de bakkers’. Aanmerking Staes: ‘Het woord schijnt te wijzen op beksen, stelen?’

bedod, betoverd onzen opperik moist bedodt ‘onze bende is betoverd’ J.M.: ‘Bedodden, betooveren, bevlekken; bedodden bij Kiliaen, bedriegen.’

bek, het eten

bekken, smullen, eten bekken in de lichterik van de blikkerinne ‘smullen in de maneschijn’ J.M.: ‘Wsch. naar den bek eens vogels, waar mede die werking geschiedt. - Dat bekt hem, dat smaakt hem goed, in vele streken van Vlaanderen gebezigd.’

bekker, boer dien poveren bekker zijnen pitjoukri opfretten ‘die arme boer z'n spek opeten’

berchilsje, tafel kneuvelt hem oin die berchilsje ‘bind hem aan die tafel vast’ J.M.: berchilzje

†besjoeren (ww.), bezien

beschroepen, bestelen, ontroven (vgl. schroepen) J.M.: ‘In Kortrijk is shoepen (!) rooven, als 't ware uit kinderachtige begeerlijkheid. Men schoept appels, peeren enz. Er is iets toegeeflijks in de uitdr. Schoep is hetzelfde als schup. Kiliaen.’

besjoeren: kiwig -, hoeden (lett. ‘mooi bekijken’) Parabel: om de tjuttens kiwig te besjoeren ‘om de varkens te hoeden’

beteunen, betalen

betritsen, bedriegen wei betritsen 't geschoor ‘wij bedriegen 't volk’

†bie: de -, weg

†bink (m.), vent de povere(n) bink ‘de arme vent’

blik, geld (J.M.) blik is ‘wat blikt of blinkt’

blikker, zon

blikkerinne, maan (zie lichterik)

boelje, twist (vgl. boelsje)

boelsje flikken, kijven; gerucht maken michels mosse flikt alle lichterikken boelsje om dak hem ne negel kan dokken ‘mijn vrouw kijft alle dagen, omdat ik haar niets geven kan’; flikt n'en egel boelsje ‘maak geen gerucht’

boksers, moordenaars Teirlinck ook: ‘dief, rover’

bol, meester, heer, hoofd bol, bekte gei noppe? ‘meester eet gij niet?’; nekt oun bol ne keer op ‘hef je hoofd eens op’ J.M.: ‘In Vlaanderen bezit men bolle voor hoofd, krullebolle, vlas-bolle.’ Parabel: ‘vader’

bommelen, zijn, vallen dair bommelt mier te pezen ‘daar valt meer te stelen’

†bonnette (vr.), muts Fr. bonnet, in Berry ook bonnette (Littré)

botten, laarzen

Brabisch, 't, het Brabantse, Brabant

brakken, schellingen

Brigade, Bourgoens (J.M.) treuvelde gij Brigade? ‘spreekt gij Bourgoens?’

brillen, schijnen doir za de blikker in de ploemp nie brillen ‘daar zal de zon niet in 't water schijnen’

bucht, volk, volkje oin die bucht, die dair modeert, stuipen ze moir klitsen bek ‘aan het volkje dat daar vertoeft, geven ze maar slechte kost’ J.M. ‘Bucht, uit verachtiging toegepast op alles wat men klein acht. Alg. Nederlandsch.’

[p. 378]

buis, dorst michels moist grandigen buis ‘ik heb grote dorst’

buisbalk, dronkaard

buiskinnen, dronkaards we moizen buiskinnen

buizen, drinken lopt de knullen buizen en bekken ‘laat de jongens maar eten en drinken’ J.M.: ‘Buizen, algemeen bekend in den zin van fel drinken. Staat ook bij Kiliaen aangeteekend.’

bullen, dragen hij heed hem sjoeren bullen ‘hij heeft hem zien dragen’; bult al den bek die ge sjoert, moir op de berchilsje ‘breng al het eten dat ge ziet maar op tafel’

bulten, dragen wat bulte gei door ‘wat draag je daar’ J.M.: ‘Dragen op den rug of op den bult nemen; ook brengen.’

bulst, bed in zijne bulst kuchen ‘te bed liggen’

bijters, tanden J.M.: ‘Bijter, algemeen gebruikt wanneer men kleine kinderen aanspreekt.’

bijterik, mosterd (J.M.); naar de werking op de tong

chachelas, verkoopster J.M.: ‘Schachelaer van schachelen, verruilen; in de Jodentaal algemeen.’

chachelen, verpassen, verkopen (J.M.)

†changeeren, veranderen Aantekening: Teirlinck zegt zélf: ‘Geen Bargoensch’. Waarom neemt hij het dan over?

chamfoeters, het gerecht machoefel ritst fokkig om de chamfoeters ‘de dokter loopt gauw om 't gerecht’

chanterikken, gendarmen en koei chanterikken ‘een bende gendarmen’ J.M.: ‘Veldwachter, misschien van het fransch champ.’

chaver, mutsaard (J.M.)

cheúvel, hoed (J.M.) (vgl. sjeuvel)

converten, sargiën

damme, hesp, ham. J.M.: ‘Damme is de hamme.’

debie, weg, op de snaps moist ost debie ‘de brandewijn is bijna weg (op)’ J.M.: ‘de bie, weg’

deus, twee J.M.: ‘Deuzen, getwee. In Kortrijk bestaat er nog een kinderspel met krieksteenen, waarin de deuzekens te pas komen.’

didder, koud 't moist moir didder ‘het is koud’

didderik, winter

dieperik, kelder grandige dieperik ‘de hel’

dieumerik, nacht (vgl. trafakken) de lange dieumerik ‘de eeuwigheid’ J.M.: ‘Duemerik, nacht. Misschien heeft dit woord zijnen oorsprong in doomen, gelijk men in sommige plaatsen zegt, voor dauwen, doom of stoom geven.’

†doddig, spijtig da moist doddig ‘dat is spijtig’

doddigheid, slechtheid (Parabel)

dokken, geven dokt michels de marelsje mee snaps ‘geef mij de brandewijnfles’

domst, werk, lompen hei moist ne melis domst om op te luimen ‘hij bezit maar een zak werk om op te slapen’

dos, kleren. geheel den dos van de bekkers ‘al de kleren van de boeren’ J.M.: ‘dosseflikker, kleermaker’

dottig, lelijk, slecht da zou te dottig modeeren ‘het zou te

[p. 379]

lelijk zijn’; me moizen dottige knullen ‘we zijn slechte kerels’ J.M.: ‘dod, doddig, vuil, ongehavend’

†draaien (ww.), zetten droit ou op dien zitterik ‘zet u op die stoel’

egel, een, niets in michels zijne melis moist er nen egel ‘in mijn zak is er niets meer’

eis, gat J.M.: ‘Ei uitgespr. als ai in faire. Eis of eirs, aers. Eisgat bet. te Kortrijk en omstreeks het onderste gedeelte van eenen boom, waeruit de wortels hunnen oorsprong nemen.’

erren, herbergen de erren verpleinen kantig oin de knullen ‘de herbergen verliezen veel aan ons’

erterik, steen michels bommelde mee zijn geule op nen erterik ‘ik viel tegen een steen’ J.M.: ‘Steen, arduin, vloer, kassyde; van het woord hard.’

fee, koffie een sjolleken fee ‘een kopje koffie’

feem, hand; ook ‘vinger’ (J.M.) (vgl. fiëmen)

feemdos, handschoen (J.M.)

femmink, werk (vlasafval) ne melis femmink ‘een zak met werk’

feun, haren (vgl. luiren) J.M.: ‘Waerschijnlijk van cheveux.’

fiëmen, handen, vingers mee zijnen vliemerik in zijn fiëmen ‘met zijn mes in de hand’; die splent moet in ons fiëmen viëmen ‘dit geld moet in onze handen komen’

figgel, zaag

figgelen, zagen michels figgelden, mee zijnen vliemerik, hem de stroete af ‘ik zaagde hem met mijn mes de keel af’ J.M.: ‘viggelen, zagen’

flens, melk buist moir ploemp en flens ‘drink maar water en melk’

flikken, bakken, doen vangen geflikt mee de pitjoukri ‘spek gebakken’ (zie moisen); de pitjoukri moist geflikt ‘'t spek is gebakken’; die viënen om Jan Proit te flikken ‘die komen om Jan Praet te vangen’ J.M.: ‘Algemeen bekend, ook bij Kiliaen.’ Parabel: ‘dansen’

flikken: kiwig -, kussen (Parabel); lett. ‘mooi doen’

flinkers, vingers hoe moizent mee de flinkers ‘hoe gaat het met de vingers?’

flip, neus

flokken, hemden

flossen, pissen (J.M.)

fokkebollen, rijken

fokken, gaan we fokten noir de kosse ‘we gingen naar de pachthoeve’ J.M.: ‘Volgens Kiliaen zeilen, ook wegloopen.’

fokker, leurder

fokkig, spoedig fokkig, klitse knul ‘spoedig, kwade jongen’; modeert zu fokkig noppe ‘wees zo haastig niet’

fondoere of fondoeze, venster (vgl. fondoesje) J.M.: ‘Het is mogelijk, dat dit woord van fente en deur afstamt, aen welk laetste men den klank der duitsche u gegeven heeft, en zou aldus splijtdeur of nauwe deur beteekenen.’ (Opmerking: de verklaring lijkt me nogal gezocht.)

fondoesje, venster (zie fondoere) ge moist me ou fiëmen in een fondoesje gebommelt ‘je bent met je hand in een ruit gevallen’; dieperikfondoesje ‘keldervenster’

[p. 380]

fopperiksken, bokje (Parabel)

forkerikken, vorken

freiters, aardappelen wei bekken sekke freiters ‘wij eten droge aardappels’

froi, koud J.M.: ‘Van het fransche froid.’

frullen, opschik (J.M.)

geeze, meisje, jonge dochter (vgl. giëze) J.M.: ‘Geeze bij Kiliaen een hoer.’

†gepijp (vr.), geschreeuw

†gepreutel (vr.), gerucht

geschoor, volk we betritsen het geschoor ‘wij bedriegen 't volk’

getofferen, gebeteren michels kan 't-noppe getofferen ‘ik kan 't niet gebeteren’

†getrafak (o.), werk (van trafakken ‘werken’)

geule, mond ons geule modeert zu tof as d'hulder ‘onze mond is zo goed als de hunne’ J.M.: ‘Geul, Aengezicht, muil, keel - geul en heul is één woord, en beteekent goot, langs waer het water loopt. De fransche hebben geule. Bij Kortrijk loopt eene beek de heule geheeten, waervan een dorp den naem ontvangen heeft.’

gekwikt, geteld michels lichterikken moisen gekwikt ‘mijn dagen zijn geteld’

giëze, meid (vgl. geeze) modeert die giëze hik ‘is die meid dood?’

grandig, groot grandige lichterik ‘zondag’; grandige dieperik ‘hel’ (vgl. dieperik); Grandige Perre ‘God’ (vgl. Perre) J.M.: ‘Ook goed, vet, wel. Dit woord, samengesteld uit het fransch woord grand en den vlaemschen bijvoegelijken uitgang ig, komt in vele verschillende beteekenissen voor.’

granderik, hemel, zoveel betekenende als ‘grootheid zelve’ J.M.: ‘Rik, dat men bij zooveel woorden in de bourgoensche spraek aentreft, komt meest overeen met de uitgang er aen onze van werkwoorden afgeleide zelfstandige naemwoorden, welke daer ook eenen mannelijken werker, doch in het bourgonsch ook somtijds het bewerkt wordende voorstellen.’

grandigen bol in de vyle, ne, een groot heer, rechter in de stad (J.M.)

grandige lichterik, zondag (vgl. lichterik)

graneelen, huilen hij graneelde lijk ne piep ‘hij huilde als een kind’

granze, boerderij Parabel: fokt naer michels granze ‘ga naar m'n boerderij’

grassig, vet doir zillemen noppe grassig wurren ‘daar zullen we niet vet worden’

graviëlen, kraaien, kakelen de schroffer of de schroffen graviëlen ‘de haan kraait of de hennen kakelen’

grenge, schuur

griekse, luis (J.M.)

groeiken, 't jongetje

haêd ou kurt, houd u stil (J.M)

heppelen, dansen J.M.: ‘Huppelen, dansen. Huppelen, wordt veel door de schrijvers gebezigd.’

hieugerik, zolder, de lucht (vgl. uegerik)

hieurn, pijp (vgl. uern) lopt den bol zijnen hieurn smerl smessen ‘laat de meester zijn pijp tabak roken.’ J.M.: ‘Uern, Pijp, gelijkende aen eenen horen, die ook uern uitgesproken worden.’

[p. 381]

hoeft, brood blanke hoeft ‘wittebrood’

hoefteflikker, bakker (vgl. peezen)

hoeftekiëte, schapraai

hoorik, hooischelf

houterik, bos, tak veurt den houterik in ‘voort, het bos in’; de vliegerikken heppelen pierig in de houterikskes ‘de vogels springen vrolijk in de takken’

†houterikske, tak

jan, boos (Parabel) (zie jannig)

jannig, boos we meugen nie jannig modeeren ‘we mogen niet boos zijn’; modeert zu jannig noppe ‘wees niet zo boos’ J.M.: ‘Koppig, kwaed, toornig, oploopig. Jannig, zie Willems over Hans: jannig is het adj. van Jan, en beteekent: Winderig, preusch.’

jantje, jaar (J.M.) (vgl. antjes)

jap: de - moizen, de gelegenheid hebben lopt ons moir snaps buizen, twent dammen de jap moizen ‘laat ons maar jenever drinken, terwijl we er de gelegenheid toe hebben’

jappen, bijten die koesmosse heed in michels fiëmen gejapt ‘dat duivelswijf heeft me in de vingers gebeten’

†jetst, enig jetste plafonkers ‘enige plaketten’

jok, kaas

kabeelen (kabiëlen), zeggen, spreken michels heed hieuren kabeelen ‘ik heb horen zeggen’; gei hed nen egel te kabiëlen ‘gij hebt hier niets te zeggen’

kacht, acht

kadeen, aardappels (zie treiters) J.M.: ‘Kadé, Aerdappelen, verwisselt men met Kerel Jan.’

Kaits, 't, 't Franse, Frankrijk Jan Proit es noppe noir 't Kaits geritst ‘Jan Praet is niet naar 't Fransch gevlucht’

kojoelsjen, frakken

kantig, plezierig, spoedig, dadelijk da za kantig modeeren ‘dat zal plezierig zijn’; kantig es 't geschoor van geheel Hansevelde op de schreirs ‘dadelijk is 't volk van geheel Hansevelde op de been’ J.M.: ‘Zeer schoon, zeer goed, zeer wel, enz.’

†kantigheid, geluk

kantigste, oudste (Parabel) de kantigste knul ‘de oudste zoon’

kappen, toebrengen met spoed (J.M.)

kare, duur in de peserskiëte modeeren de foezelkes te kare ‘in de gevangenis zijn de borrels te duur’

kasseren, breken, vermorzelen J.M. ‘Van het fransch casser.’

kavailsjen, paarden J.M.: ‘Kavalzje, Paerd. Zou dit woord geene gemeenschap hebben met het fransch woord Cavallerie? De Walen zeggen kéval, cheval.’

kazjoelje, kazak, surtout (J.M.)

†keertig telw., veertig Aanmerking: De telw. beginnen met k: kacht, kes, kegen enz. ‘acht, zes, negen’

keete, huis (vgl. kiëtekoei) J.M.: ‘Kiliaen verstaet keete door casa huisken.’

keete: grandige -, kerk (J.M.)

†keetegetraffak, huiswerk

keitig, dertig

kelf, elf 't kleunt â kelf loeters op de monterik ‘'t slaat reeds elf uur op de klok’

kermoelsje, kermis veur ons modeerent kermoelsje asemen pitjoukri moizen ‘voor ons is 't kermis als we spek hebben’

kertig, dertig

[p. 382]

kestien, zestien

kiechten, slachten, doden (Parabel)

kien, tien

kiëtekoei, huisgezin doir kucht en kiëtekoei bei de vuizerik ‘daar is een huisgezin rond het vuur vergaderd’

kietste, jongste Parabel: de kietste knul ‘de jongste zoon’

kiewerikken, vrienden kieuwerikken, modeert da gepermenteerd ‘vrienden, is dat toegelaten?’

kiewig, mooi, aardig, blij, graag die knul zal kiewig zijn sjoerders openluiren ‘die vent zal aardig zijn ogen optrekken’; ze moizen zu kiewig ‘ze zijn zo blij’; je wordt tot Zeel nie kiewig gesjoerd ‘je wordt te Zeele niet graag gezien’; kiewigen lichterik ‘goeden dag’ J.M.: ‘Kiwig, schoon, goed, behagelijk, wel, lekker’

kiewigst, best hei knoeint da kiewigst ‘hij weet 't best’

kik, dood modeert de giëse kik ‘is de meid dood?’

†kikken, doden

kikkebulst, sterfbed snaps zou ne knul pierig flikken, die à op zijne kikkebulst kucht ‘jenever zou iemand vrolijk maken, die reeds op zijn sterfbed ligt’

kintig, twintig

klakpille van 't link, de geest van het kwaad de klakpille van 't link kucht op ons ‘de geest des kwaads weegt ons’

klampen, armen (Parabel)

kleiren, wijn ze buizen alle lichterikken kleiren ‘ze drinken alle dagen wijn’

kleiten, verliezen wei kleiten in de Witten, de kiewigsten knul van geheel de koei ‘wij verliezen in de Witte de beste gezel van heel de bende’

kleilen, verliezen z'hên ons uit hulder geule gekleilt 'ze hebben ons uit het gezicht verloren’

kleun, slaag, rammeling Zwerte Jan heed hem kleun gesteupen ‘Zwarte Jan heeft hem een rammeling gegeven’ J.M.: ‘Ook uer: wa kleunen maesen 't, Wat uer is het? Kleunen, is ook bij Kiliaen bekend voor slaen.’

klip, fles michels zal de klip nekken en ou he foezelken stuipen ‘ik zal de fles krijgen en je een druppel geven’ J.M.: ‘Pot, klipken, potje.’

klits, slecht en klits vieken liën ‘een slecht leven leiden’ J.M.: ‘klein, jong, weinig’

klitserik, tegenspoed

klonkaards (znw.), bellen (zie luiren)

klonkoird, glas een klonkoird roei ‘een glas bier’

†kneuvelen, binden kneuvelt hem aan die berichlsje! (lees berchilsje) ‘bind hem aan die tafel’

knoeien, weten, ondervinden knoeide noppe da mijn stroete afritst ‘weet gij niet dat ik een keel heb, die afloopt’; hei knoeint kiewigst worbei dat da viënt ‘hij weet best, waardoor dit komt’; dat Dook knoeit, zillemen uk knoeien ‘wat Dook ondervindt, zullen wij ook proeven’ J.M.: ‘knooeyen, bevatten, begrijpen, verstaen, kennen’

knul, jongen, man J.M.: ‘zoon, jongen, jongeling’

koei, bende en koei chanterikken ‘een bende gendarmen’ J.M.: ‘koey, hoop’

koeismoeissen, toverheksen

[p. 383]

koesmosse, duivelswijf (vgl. koezen)

koezen (mv.), drommel, duivel povere koezen ‘arme duivels’

kopken, frank (munt) (J.M.)

korante, koe die knul heed een korante verpast ‘die man heeft een koe verkocht’

kosse, pachthoeve

†kouverte, sarge Aanmerking: Frans couverte

†krakerik (m.), noot nen linken krakerik ‘een harde noot’

kri, vlees (vgl. pitjoukri)

kribbelen, schrijven (zie kriwelen)

kriwelen, schrijven (vgl. kribbelen) J.M.: ‘Naar de beweging der hand bij die verrigting.’

krip, een glas ne krip roei of snaps nekken ‘een pot bier of jenever nemen’

krot, armoede, gebrek J.M.: ‘Ook elders, in 't fransch crotte.’

kroukerik, noot we fokken ne linken kroukerik ssukken (!) ‘we gaan een harde noot kraken’

kuchen, hangen, doen, vertoeven de pitjoukri in de ruftinne kuchen ‘het spek in de schaduw hangen’; hij kucht in zijnen bulst ‘hij ligt te bed’ J.M.: ‘kughen, liggen’

†kuselen (ww.), verstijven van peu kuselen ‘verstijven van vrees’

†kwikken, tellen michels lichterikken mazen gekwikt ‘mijn dagen zijn geteld’

ladderdedoe, koffie (vgl. fee en poets) de ladderdedoe moist veur de giëzen ‘de koffie is voor de vrouwen’

ladderik, mosterdsaus (van bijterik) sekke freiters mee ne poveren ladderik van bijterik ‘droge aardappels met een schamele mosterdsaus’

lange, tong (zie langerik) J.M.: ‘Van het fransche woord langue.’

langelepels, hazen we ritsen debie gelijk langelepels ‘we vluchten gelijk hazen’

langerik, tong (vgl. lange).

lauzen, eieren

lens, ver, veraf moisden michels moir keertig loeters lens ‘was ik maar veertig uur verre’

libberik, vrijheid 'k en stuip noppe ne wieten veur onzen libberik ‘ik geef geen stuiver voor onze vrijheid’

lichterik, licht, dag (vgl. grandige lichterik) lichterik van de blikkerinne ‘maneschijn’; zulder moizent alle lichterikken ‘zij hebben het elken dag’ J.M.: ‘kiwigen lichterik, zondags’

†lichteriks, dagelijks die klitse knul tossent lichteriks ‘die slechte kerel vloekt dagelijks’

lieperikken, lepels

likkeren, ruiken ze hen de knullen zu lens gelikkerd ‘ze ruiken ons van verre’

†link, slecht, kwaad, hard het link ‘het kwaad, het slechte’; de linke voeie ‘de slechte weg’

linte, lijnwaad

loens, slecht 't pieren met de dottige kiewerikken, hee mei loens geflikt ‘het omgaan met slechte vrienden heeft mij slecht gemaakt’ J.M.: ‘Wordt altijd in eenen slechten zin genomen, en beteekent: slecht, kwaed, enz. Loensch is door geheel Vlaenderen bekend.’

loensig, bedorven, slecht, onsmakelijk (J.M.)

loeter, laat 't moist te loeter ‘'t is te laat’

loeters, uur

[p. 384]

kelf loeters ‘elf uur’

loppen, laten, toelaten lopt den bol smessen ‘laat de meester roken’; Jan Proit za zijn knullen va schrans nie loppen kikken ‘Jan Praet zal zijn mannen van honger niet laten sterven’

loteren, bewegen as ge ou langerik nog lotert ‘als je je tong nog beweegt’ J.M.: ‘Misschien van kloteren of kleuteren.’

luimen, slapen zei luimen in ne kiewigen bidst ‘zij slapen in een goed bed’

luiren, trekken michels luirden der heur bei heur feun van onder ‘ik trok er haar bij haar haren onderuit’ J.M.: ‘lurren, trekken, verscheuren’

lurren, zie luiren

lijne, vrouw

machoeffel, dokter michels zou ze moeten loppen sjoeren oin de machoeffel ‘ik zou ze moeten laten zien aan de dokter’; Grandige Machoeffel ‘God’ J.M.: ‘Groot heer; machoffel. Ik herinner mij dat woord door 't gemeen in Holland te hebben hooren bezigen.’

maf, gek modeerde gei maf ‘ben je zot?’

malinger, ziek Machiel kucht malinger in zijnen bulst ‘Machiel ligt ziek te bed’; oun bol modeert malinger ‘je bent ziek in je hoofd’ J.M. geeft hier malade

malunk, molen

malunker, molenaar de malunker modeert op de malunk ‘de molenaar is op de molen’

mandeeren, zuiveren 't is te loeter om 't te mandeeren ‘'t is te laat om het te zuiveren’ Teirlinck: ‘veranderen’

mandering, wieg, koffer, gereedschap J.M.: ‘Van mand.’

marelsje, fles marelsje mee snaps ‘brandewijnfles’; marelsje snaps ‘fles jenever’

marik, kat J.M.: ‘Naer het mauwen van dit dier.’

marserik, gendarm

mazen, hebben, wordt ook veel voor ‘zijn’ gebruikt (J.M.) (vgl. moizen)

méken, moeder

melis, zak

melis pelsje, strozak wei kuchen in den dieumerik op ne melis pelsje ‘wij liggen des nachts op een strooizak’

mens, maand

merren, morgen (J.M.)

merserikken, gendarmes hei 's altijd peu van de merserikken ‘hij is altijd bang van de gendarmes’

michelen, lachen

michels, ik, mij michels moist grandigen schrans ‘ik heb grote honger’; dokt michels de marelsje mee snaps ‘geef mij de brandewijnfles’ J.M.: ‘Waerschijnelijk aan den accusatief van het oude persoonelijk naemwoord ick, met den uitgang chels verzelfstandigd.’ (Opmerking: zo heel duidelijk is deze verklaring niet.)

modeeren (koppelww. en begripsww.), zijn da za kantig modeeren (zie kantig); modeert zufokkig noppe ‘wees niet zo haastig’; da modeert kiewig ‘dat is aardig’ J.M.: ‘Moderen, zijn of wezen, echter worden deze vlaemsche woorden er ook wel voor gebruikt.’

moisen, zijn, hebben (vgl. mazen)

[p. 385]

paken, moisent nog niet geflikt mee de pitjoukri ‘paken, is het spek nog niet gebakken’; michels moist grandigen schrans ‘ik heb grote honger’

moist kiewig, vaarwel

mol, dood bekkers, traffakt hulder moir mol ‘boeren, werkt u maar dood’ J.M.: ‘Mollen, sterven, mol dood. Deze woorden ongetwijfeld genomen naer 't dier (de mol) dat zich gedurig in de aerde ophoudt.’

mol kleunen, doodslaan (vgl. kleunen en mollen)

mollekleunders, moordenaars de bekker kon aan 't geschoor fokken treuvelen dat er mollekleunders op zijn kosse modeeren ‘de boer zou aan 't volk kunnen gaan zeggen, dat er moordenaars op zijn hof zijn’

mollen, sterven

mondeering, kleren 't modeert veur zijn mondeering dak hem noir de kiëte gebolt hen ‘'t is voor de kleren, dat ik hem naar huis gebracht heb’

monderik, wereld

monterik, horloge, klok J.M.: ‘Monter, Uerwerk, fransch: montre.’

†monterikflikker, horlogemaker

mosse, vrouw hei heed z'n pover mosse loppen mollen van grandigen schrans ‘hij heeft z'n arme vrouw laten sterven van grote honger’ J.M.: ‘Gehuwde vrouw, men zegt nog: Het is eene oolyke mossche, voor eene oolijke vrouw.’

Mossestranke, Vrouwestraet (J.M.)

muffen, stinken, rieken, spotten J.M.: ‘Muffen is mede bij Kiliaen bekend.’

nekken, steken, stoppen, nemen die fokkebollen nekken dat allemoil in hulderen melis ‘die rijkaards steken dat allemaal in hun zak’; michels zal de klip nekken ‘ik zal de fles nemen’; ze heed hem bijters in de flinkers van een van de pezers genekt ‘ze heeft haar tanden in de vingers van een der dieven gezet’ J.M.: ‘Trekken, of leggen.’

noppe, niet, neen modeert zu fokkig noppe ‘wees niet zo haastig’; noppe, noppe! ‘Neen, neen!’ J.M.: ‘Neen niet, niets, eer niet.’

nosteren, bidden J.M.: ‘Lezen, misschien gevormd naer het gebed Pater noster.’

nosterik, rozenkrans J.M.: ‘nosterik, boek’

nyg, zeer J.M.: ‘Is ook in Holland in de gemeenzame spraek.’

nijpen, wegbergen nijpt de damme in de oeftekiete ‘berg de ham in de broodkast’ J.M.: ‘wegleggen, leggen’

oeft, brood (J.M.) (vgl. hoeft)

oefteflikker ‘broodbakker’ (J.M.)

openluiren, opentrekken z'n sjoerders openluiren ‘z'n ogen opentrekken (openzetten)’

operik, het land, het open veld Parabel: hij trafaktigen in den operik ‘hij werkte in het open veld’

opperik, hoop, troep wa kiewigen opperik ‘wat een mooie troep’ J.M.: ‘opper, hoop’

overbommelen, overvallen hei verpleint tegen de fokker dietje moest overbommelen ‘hij verliest tegen den leurder, die hij moest overvallen’

paf veenen, tot inkeer komen Parabel: tein veendegen de knul paf 'toen kwam de jongen tot inkeer’

pai, land

[p. 386]

J.M.: ‘Naer het fransch pays.’

†pamperik, papier, brief Aanmerking: van pampier, nog altijd gebruikt, met de uitgang -rik

panderik, hemel nen kiewigen knul fokt noir de panderik ‘een braaf mens gaat naar de hemel’

parfunkels, tenen ritst op ou parfunkels ‘loop op je tenen’

paralapper, paraplu

parlappersjacheleir, parapluverkoper

parnassen, zingen wij heppelen, michelen en parnassen ‘wij dansen, lachen en zingen’

pas, zaak 't moist kiewigen pas ‘het is een geringe zaak, een kleinigheid’

pas: kiewigen -, goedkoop wei hount kiewigen pas ‘wij hadden het goedkoop’

passen, kopen (J.M.)

peezen, stelen we hebben de hoeft in de bataar van den hoefteflikker gepeesd ‘we hebben het brood in de winkel van de bakker gestolen’

†pelsje, stro melis-pelsje ‘strozak’ Aanmerking: van Frans paille

pelzje, solferpriemen (J.M.)

Perre: Grandige -, God

peserkeete, gevangenis in de peserkeete mollen ‘sterven in de gevangenis’

pesers, inbrekers wei modeeren pesers ‘wij zijn inbrekers’

†pezersvieken (o.), dievenleven michels heet kantige loeters gemaasd in zijn pezersvieken ‘ik heb vrolijke uren gehad in mijn roversleven’

peu, bevreesd, verlegen J.M.: ‘Een fransch woord.’

piep, kind J.M.: ‘Van piepen, Piepjong is bekend.’

pierebolle, speelman de pierebolle hee veur ons lank genoeg op de kiëte gevijld ‘de speelman heeft voor ons lang genoeg op het dak gespeeld’ J.M.: ‘viool’

pierig, prettig da za pieriger modeeren ‘dat zal plezieriger wezen’

pieren, spelen (J.M.)

pierigerik, plezier

†piës, stuk ne(n) piës pitjoukri vliemen ‘een stuk vlees snijden’

pitjau, varken (J.M.)

pitjoukri, spek (zie moisen)

plafonkers, plaketten

pleuren, wenen J.M.: ‘Van het fransch pleurer.’

ploemp, water grandige ploemp ‘zee’ J.M.: ‘water, thee, rivier’

ploempen, regenen

ploempslinger, paling

poen, geld J.M.: ‘Geld, goed; gemeen woord, voor geld wordt het ook elders gebezigd.’

poets, koffie (vgl. fee) michels heuren poets poppelt â ‘m'n koffie kookt al’

pommerikken, appels. J.M.: ‘Pommen, Appelen van het fransch pomme, men zegt ook Pommerikken.’

†poppelen (ww.), zieden michels heuren poets poppelt al ‘mijn koffie ziedt al’

porren, brengen Parabel: port den grassigen vaurik ‘breng het gemeste kalf’

porterik, deur J.M.: ‘Deur, van het fransch porte.’

posch, zak J.M.: ‘Van het fransch poche.’

prêit, priester

prêiterei, pastorie

[p. 387]

preutelen, rammelen hieurt de brakken preutelen ‘hoor de schellingen rammelen’ J.M.: ‘Preutel, gerammel. Pruttelen, voor knorren, is bekend.’

priemen, snijden ne piës pitjoukri priemen ‘een stuk spek snijden’

prul, gepraat ge flikt michels jannig mee ou peun prul ‘ge maakt me boos met je bange praat’

putterik, een put, graf houdje nen putterik gesjoerd mee roei of snaps ‘als hij een put gezien had met bier of jenever’; nekt oun bol ne keer op, uit ou putterik ‘hef uw hoofd eens op uit uw graf’

pijpen, schreien, blaffen noppe gepijpt omdatje nen egel moist ‘niet geweend omdat je niets bezit’; den huiven pijpt ‘de hond blaft’ J.M.: ‘Alleen schreeuwen, weenen.’

rank, slecht, mager doir za 't rank zijn veur de pierige koei van Jan Proit ‘daar zal 't mager zijn voor de vrolijke bende van Jan Praet’ J.M.: ‘mager’

ranken, vragen hei modeert peu datje hem za ranken woir af dat da viënt ‘ik ben bang dat hij mij zal vragen waardoor dat komt’ J.M.: ‘vragen, eisen’

raspen toe, toevuilen (J.M.)

ritsen, lopen, doorspoelen, vluchten het zou agâ deur ons stroete gerist modeeren ‘het zou gauw door onze keel gespoeld zijn’; bol, moisde gei peu, om da ge gou ritsen ‘meester, ben je bang, dat je gaat vluchten?’; heel Hansevelde zal uit zijnen bult ritsen ‘heel Hansevelde zal uit zijn bed springen’ J.M.: ‘Ritsen, spoedig gaen, ook met korte treden gaen, eene navolging van het spoedig bewegen, of ritselen der bladeren. - Ritsen, volgens Kiliaen is ophitsen. Het kan hier wel ritten zijn met een verscherpten uitgang.’

roebeldeboebelen, donderen

roei, bier me moizen een marelsje snaps en ne klonkoird roei ‘we hebben een fles jenever en een glas bier’ J.M.: ‘roey, bier’

romperik, lichaam zijn sjoerders kuchten over zijn geule, as ze zijnen bol van zijnen romperik figgelden ‘zijn ogen hingen hem over zijn aangezicht, toen ze zijn hoofd van zijn lijf sneden’

ronderik, ring Parabel: dokt hem ne ronderik aan zijnen feem ‘steek hem een ring aan z'n vinger’

ruft, vuur, warm (J.M.)

ruften, ontsteken, stoken de bekkers hen der hulderen vuizerik mee doen ruften ‘de boeren hebben er hun vuurkachel mee aangestoken’ J.M.: ‘ruften, warmen, koken, branden’

rufteflikker, stoof, kachel, oven (J.M.)

rufterik, zomer in den didderik en de rufterik ‘winter en zomer’

ruftig, warm, heet (J.M.)

ruftinne, schouw we kuchten de pitjoukri verdrom in de ruftinne ‘we hingen het spek wederom in de schouw’

schansen, eten veur dammen voei fokken, zillemen nog eens schansen ‘voordat we weggaan zullen wij nog eens goed eten’ J.M.: ‘Schransen, veel of lekker eten.’

schaviële, een bord

schers, benen

[p. 388]

michels flikken hem bei zijn schers ‘ik greep hem bij zijn benen’

schoeien, vluchten noppe noir 't Brabisch geschoeid ‘niet naar 't Brabantse gevlucht’ J.M.: ‘Schoeyen, wegvluchten, loopen, de schoenen aentrekken, dus vlugten.’

schoenkelen, lachen schoenkelen mee de Grandige Perre ‘om God lachen’ J.M.: ‘lachen, spotten’ Parabel: ‘vrolijk zijn’

schoften, bemerken ik schoften nen egel ‘ik bemerkte niets’

schoft ou, zie, kijk schoft ou, da modeert kiewig, da michels altijd grandigen buis moist ‘zie, dat is aardig, dat ik altijd dorst heb’; schoft hulder, knullen ‘zie jongens!’ J.M.: ‘zie eens, denk eens’

schonkelen, wiegen de mosse schonkelt de piep ‘de vrouw wiegt het kind’ J.M.: ‘Schoenkelen, of schonkelen, elders schommelen, touteren, rennen.’

schrans, honger michels moist grandigen schrans ‘ik heb grote honger’; van schrans loppen stikken ‘van honger laten sterven’

schransen, veel of lekker eten (J.M.) (vgl. schansen)

schreiers, benen op de schreiers zijn ‘op de been zijn’ J.M.: ‘Schreirs, beenen, verkort van schrijden.’

schroepen, stelen

schroepen: bei de bollei -, vastgrijpen schroept hem moir bei de bollei ‘grijp hem maar vast’

schroeper, dief

schroffe, hen

schroffekri, kippenvel, kuikenvlees michels moist de schroffekri ‘ik krijg er kiekenvlees (kippenvel) van’

schroffer, haan

sé, dure Parabel: veendegen er sé lichterikken in da pai ‘kwamen er dure dagen in dat land’

sek, droog doir za ons stroete altijd sek modeeren ‘daar zal onze keel altijd droog zijn’

†sjacheling, verkoop

sjaf, pap J.M.: ‘pap, soep’

sjaffer, hout ten peesden de knul he piësken sjaffer 'toen nam ik een stukske hout’

sjank, kerk de knul fokt noppe noir de sjank ‘de man gaat niet naar de kerk’

sjanken, huwen (J.M.)

sjanksken, kapelletje (J.M.)

†sjassen (ww.), jagen wij wurren gesjast als jannige huivens ‘wij worden verjaagd als razende honden’

sjeuvel, hoed michels heed op de grandigen lichterik zijne sjeuvel verpast ‘ik heb op zondag mijn hoed verkocht’

sjeuvelflikker, hoedenmaker

sjiever, soldaat hei tippelt sjiever wurren ‘ik ga soldaat worden’

sjoeren, zien hij heed hem de splent noir zijn keete sjoeren bullen ‘hij heeft hem zijn geld naar huis zien dragen’ J.M.: ‘zien, bezichtigen’

sjoerders, ogen zijn sjoerders openluiren ‘opkijken, ogen opzetten’

sjolleken, potje flikt de mosse he sjolleken fee ‘giet gij een potje koffie op?’

sjouver, mutsaard

sjouver, balk (vgl. steun)

slippen, toezenden

[p. 389]

slipten Machiel ou noppe ne moist kiewig ‘zond Machiel u geen vaarwel toe?’

slippen, schelen ten slipten ost nen egel ‘het scheelde bijna niets’

slippen: n'en trek -, van zich afschoppen (vgl. trek)

sluerre, ellendige J.M.: ‘Na zekere plant, sloor geheeten, die bij den grond opwast.’

smerl, tabak een hieurn smerl smessen ‘een pijp tabak roken’

smessen, roken (zie hieuren en smerl)

smoelement, mond hemmen wei geen smoelement om te bekken gelijk ze zei

smoelement, bakhuis J.M.: smoel

smoesen, zwijgen smoest ‘zwijg!’

snekker, zakdoek flikt er hou snekker oin ‘bind er je zakdoek om’

snieken, weven hij sniekte van de lichterik tot den dieumerik ‘hij weefde van 's morgens tot 's avonds’

sniekersbol, weversbaas

snikken, weven (vgl. snieken)

snukken, geven 'k en snuk noppe nen ons veur ons vieken ‘ik geef geen duit voor ons leven’

snul, dronken treuvelt, da ge en bitje spul modeerdigen ‘zeg, dat je een beetje dronken was’

splent, geld as ze wa splent gezeupen hebben, moizen ze zu kiewig, asemen der om viënen ‘als ze wat geld gewonnen hebben, zijn ze zo blij als wij het komen halen’ J.M.: ‘Splent is ook een gemeen woord, dat in Holland voor het woord geld gebezigd wordt.’

splenterbollen, rijken (vgl. fokkebollen)

sprein, trouwen J.M.: ‘Ook vreien, en huwen.’

steker, doorn da mollen es ne steker in mijnen romperik ‘dat sterven is een doorn in mijn hart’ J.M.: ‘Doorn, na deszelfs werking.’

steun, balk hei fokten noir ne steun van den hieugerik ‘hij ging naar een balk van de zolder’; nog ne steun debie te luiten... ‘als ik nog een kolom weggetrokken heb’

steun, stok, paal flikt ne grandigen steun en kasseert de porterik ‘neem een paal en stoot de deur in’ J.M.: ‘Stok, van steunen op den stok.’

steupen, geven, schenken (zie stuipen)

stikken, sterven va schrans loppen stikken ‘van honger laten sterven’

stranken, straten we ritsen langs de stranken gelijk trassers ‘we lopen langs de straten als bedelaars’

strempen, kousen

stuipen, schenken stuipt michels ieuk wa ‘schenk mij ook wat’; hij heed hem kleun gesteupen ‘hij heeft hem slaag gegeven’ J.M.: ‘Stuipen, geven, toebrengen. Stuipen is ook buigen, neigen, daerom geven.’

sukken (ssukken), kraken (vgl. kroukerik)

sijvis, ja sijvis bol ‘ja meester’ J.M.: ‘Syne, ja, ook sywus.’

terterikken, hoefslagen, voeten terterikken va kavailsjen ‘hoefslagen van paarden’; kertig klonkoirds roei as ze nie fokkig veur mijn terterikken en bommelt ‘dertig glazen bier, indien ze niet dadelijk voor mijn voeten tuimelt’

[p. 390]

J.M.: ‘Voet, van terten, met de voeten trappen.’

tippelen, lopen den nosten dieumerik trippelemen bei nen bekker om poen ‘de naaste nacht gaan we bij een boer om geld’

tjeu, zwijn Dook modeert n'en tjeu ‘Dook is toch maar een zwijn’

tjuttens, varkens (Parabel)

tof, toffer, goed, beter zou 't nie toffer moizen dammen verdrom noir de kosse fokten ‘zou 't niet beter zijn, indien we terug naar de pachthoeve gingen’

tofferen, beteren 't za wel tofferen ‘'t zal wel beteren’

tossen, vloeken lichteriks tossen ‘alle dagen vloeken’

tossenen, zweren

trafakken, werken de bekkers trafakken veur ons in de lichterik en den dieumerik ‘de boeren werken dag en nacht voor ons’ J.M.: ‘Waerschijnelijk afstammende van travailler.’

trafakmosse, werkmeid

tranke, wulps meisje, hoer (J.M.)

trankkeetje, hoerhuis (Parabel)

trasser, bedelaar

travalterik, trap hei fokten uk op den travalterik ‘ik liep ook de trap op’

trederikken, schoenen J.M.: ‘Van treden.’ Teirlinck: ‘kloef’ [klomp]

treiters, aardappels (zie kadeen)

trek: nen - slippen, van zich wegschoppen, de brui geven aan michels slipt nen trek oin 't bokservieken ‘ik schop 't roversleven van me af’

treuvelen, spreken z'heed a hetreuveld van noir 't Brabisch te fokken ‘ze heeft al gesproken van naar het Brabantse te gaan’ J.M.: ‘Treuvelen - zeggen, verhalen, vertellen, wordt ook wel met kabeelen gelijk gebruikt.’

treuvelen: zich -, biechten

treuvelzitterik, biechtstoel

troetens, sukkelaars, stakkers wij, povere troetens ‘wij arme sukkelaars’

†trois, drij, drie trois melissen treiters ‘drie zakken aardappelen’

trui, truin, broek, broeken

uegerik, zolder (vgl. hieugerik) J.M.: ‘Van het woord hoog, dat op sommige plaetsen ueg uitgesproken wordt.’

uern, pijp (J.M.) (vgl. hieurn)

uiven, hond (J.M.)

valeize, gemeente, stad doir modeeren in de valeize flokkebollen ‘er zijn rijkaards in de gemeente’

vau, kalf J.M.: ‘Van het fransch vau.’

veenen, komen J.M.: ‘Van venir afgeleid.’

verbulten, verdragen michels kan 't ne miër verbulten ‘ik kan 't niet meer verdragen’

verpassen, verkopen michels heed zijne sjeuvel verpast ‘ik heb mijn hoed verkocht’ Teirlinck: ‘verraden’ Parabel: ‘lijden’; de knul begost krot te verpassen ‘de jongen begon armoede te lijden’ Verder: ‘verhuren’

verpleinen, verliezen w'en keunen hier nen egel flikken as verpleinen ‘wij kunnen hier niets doen dan verliezen’; de erren verpleinen kantig ‘de herbergen verliezen veel’

verploempen, verdrinken

verspleyten, verteren, opmaken

[p. 391]

Parabel: daer e de poen verspleytte [‘toen hij er alles doorgebracht had’]

versteunen, verstaan, begrijpen sijvis, azieu versteunt michels da ‘ja, zo versta ik het’ J.M.: ‘verstaen, weten’

vertossend, vervloekt? vertossend weerâ ne kiewerik die kik moist ‘vervloekt, alweer een vriend die dood is’

veurewuis, voorwaarts (J.M.)

†vieken (o.), leven

viekesnosteriksken, levensboek zijn viekenosteriksken moist zit loens ‘zijn levensboek is zo vuil’

viggelen, zagen (J.M.) (zie figgelen)

vinne, boterham zijn vinne opbekken ‘z'n boterham opeten’; priemt wa vinnen van den blanken hoeft ‘snijd wat boterhammen van het wittebrood’

vittig, spoedig, vlug

vlammen, roepen Parabel: de knul vlamdegen naer de trafakkers ‘de zoon riep de knechten’

vlassen, schieten mag michels zijnen vlasserik flikken en heur vlassen ‘mag ik mijn geweer nemen en haar neerschieten?’

vlasserik, geweer

vlekken, drinken lopt de poveren groei nog eens snaps vlekken ‘laat de arme jongen nog eens jenever drinken’

vliegerik, vogel 't modeert toffer iënen vliegerik in de fiëmen as deus in den hieugerik ‘beter een vogel in de hand als twee in de lucht’ J.M.: ‘Nae deszelfs werking.’

†vliemen, snijden

vliemerik, mes

voeie, weg we moisten op de link voeie ‘we waren op de verkeerde weg’ J.M.: ‘Voie, weg, fransch woord; voie fokken, weggaan.’

voeiflikken, wegnemen

voei fokken, wegtrekken fokkig voei gefokt ‘spoedig weggetrokken’

vuispamperikken, brandbrieven

vuizen, branden hij heed deus kieten doe vuizen ‘hij heeft twee huizen doen branden’

vuizer, brandstichter

vuizerik, vuur nekt nog ne sjouwer op de vuizerik ‘leg nog een takkenbos op 't vuur’

vyle, stad J.M.: ‘Van het woord vijlen, verkoopen.’

vijlen, spelen (vgl. pierebolle)

vijlen, drollen (werk spinnen om er emballage van te maken)

wietten, stuiver

zeupen, winnen, verdienen (vgl. splent) we zillen der nen egel mee zuipen, mee hem te kikken ‘we zullen er niets mee winnen met hem te doden’ J.M.: ‘zuipen, winnen’

zitterik, stoel droit ou op die zitterik ‘zet je op dien stoel’ J.M.: ‘Van zitten.’

zwemmerik, vis J.M.: ‘Van zwemmen.’

zwerte(n), zwart brood bekt moir sjaf en zweyten ‘eet maar pap en zwart brood’

zwerterik, duivel J.M.: ‘Zwerterik, - Koffy, naer deszelfs kleur.’

Opmerking bij J.M.: De ae en a op het einde van een lettergreep wordt bijna als ou uitgesproken.