De geheimtalen

Bron 7. Geheimtaal (1769) [C III];
zie voor correcties bron 52

De Geheimtalen i, hoofdstuk iv, c iii; hoofdstuk v, c iii en Moormann, Brg. 18de eeuw.

In genoemde studiën gaf ik een uitvoerige beschrijving van de nu volgende geheimtaal, die, bij nader inzicht, onder de dieventalen gerangschikt is. In handschrift bevindt zich deze belangrijke bron in het Algemeen Rijksarchief: Hof verspreide stukken 251. Het handschrift bestaat uit twee delen. Hs. B is Nederlands - Dieventaal; Hs. A is Dieventaal - Nederlands. Hs. B is oorspronkelijk; Hs. A is later naar B bewerkt. De samensteller van Hs. B heeft zeker geput uit J.J. Bierbrauer, Beschreibung Derer Berüchtigen Jüdischen Diebes- Morder- und Rauber-Banden...’ enz., Cassel 1758; Kluge, Rotwelsch, p. 242; Avé-Lallemant i, p. 227. Dat verklaart het: N.B. Kas^e Lijst in het Hs.

Het is niet nodig beide lijsten op te nemen. Hs. A is, te oordelen naar papiersoort en lettertype, tegen 1800 overgeschreven. Hier vinden we de datum die op het oorspronkelijke stuk ontbreekt. De titel van deze lijst is Taal of Expressie van eenige Woorden onder de Schelmen gebruikelijk, mitsgaders een zamen gevoegd opstel van de zo genaamde Bourgondische Dieven-taal als mede van de Smouse, Dieve en Landlopers Taal, opgegeven in S'Hage den 17 Augusti 1769.

In ‘Wagners Bibliografie’ staat bij no. 113 een noot: ‘Die Akten dieses Prozesses gegen Jan den Brabanter, Everard Engelen und Cons. sind noch auf dem Kgl. Archive im Haag vorhanden. Herr Sous-Archivar van den Berg hatte die Güte, mir

[p. 366]

daraus eine grössere Anzahl bargoenscher Wörter mitzutheilen.’ Deze woorden zijn uit de hier gepubliceerde lijst en hebben met de geheimtaal van de Brabantse bende niets te maken. Deze bende werkte ± 1800. Zie bron 8.

Hieronder volgt nu de diplomatische afdruk van Hs. B.

Eenzaeme gevoegt opstel van de Zoogenaemde / Bourgondische Dieventael als meede van de / Joodse dieven en Landloopers Tael

Aen Iager	Aanfocken
daerkomt Imand te Paerd aengejaegt	met een Sossen aengefokt.
Amsterdam	't Golden Mokem
Een Bed	Een bult, of Schiebin
Bedelvoogt of Dienaer	'Nagt Cluijter,^370 woutje Klimbosch, of Reijnjaken
'Behangsel	'Lufferk
'Beul	'Bulliauw, Innert, of Rejago
Bier	Roije
Bierkan	Een koro
Binden	Loeijen of gevelen
Imand Binden	Geesselen ^371
Een Boer	Een Caffer, hoers, of kokalloos
'Boerin	'Gajie
Een Bosch	Een Bosschik
'Bord of Schotel	'Tiaro
Boter	Kiel
'Brandmerk op den (lees rug)	'Fonk op den Douw.
Braeden	Fonken
'Breek-IJser	'Schabber
Breeken	Bresselen
'Broeder	'Phraal
'Broek	'Truij, of Boekke
Brood	Hosje, leggem, hoest of Maro
Baldobers N.B. Kas^e Lijst	Bestaen in driederlei Zoorten: en zijn Subtijle Dieven Makelaers die wel zoo zeer in Persoon niet meede gaen; mae Persoon niet meede gaen; maer egter de occasie om diefstallen te plegen uitspioneeren, en 't Secreet daer van dan, aen hunne makkers opgeven.
Boskenners N.B. Kas^e Lijst	Geven haer uit voor fatzoenlyke luijden, en gaen inde voornaemste Herbergen Logeeren: dragen bij zig dieven gereedschappen; daer zij 's nagts kasten en kisten behendig meede openbreeken en alzoo Steelen.

370 Kan ook zijn Nacht Sluijter. Hs. A heeft Nagt-Cluyter.

371 Zal wel moeten zijn: gevelen. Zie: koorden: gevelts. Hs. A: geesselen.

[p. 367]

Dag, Den Dag	de Gom, oft Hellig
Deelen	Pnoijen
Een deegen	Een Steggerig, of Charo
Deekens	Confers
'Deur	Een Val of Dielis
Dienen	Ligteren
'Dieff	Een Ganniff,
'Dienaer	vide op de B.^372
'Doos	Een Snuif Intje
'Rooktabakdoos	'Ysjes Intje
'Drop	'Vlascke, of Ipse
Doodsteeken	Molle, of om het gers gebragt
Drinken	Swegten, Buijsen
'Drost	'Lap
Duijster	Couser
Duijvel	Stichel, of Obij
Eeten	Botten, of Aggelen
Esckockers, of Lohy, N.B. Kas. Lijst	Zwieren 's morgens, en 's avonds als 't nog donker is om; en een huisdeur open vindende haere diefstallen pleegen.
Een Fles wijn	Een Rod-hespe, of een Rod Meijem Sourem
Gaaje mee	Staaje mee
Gat in de muur	hubengh
gebrandmerkt	geplakt of gevoenk
als 'er een Geconfineert is,	Is een voor zoo veel Jaenren^373 in 't kitje gebragt, om met syn veemele zijn Aggele te winnen.
Gegeeselt	Gejast
Geld	Poen-bugt, Meijes, of Moers
Gemist	vide op de V.^374
Genever	Clamot, gevinkelde, gegem Sou
Genever	Clamot, gevinkelde, gegem Sourem of Neuri
De Heeren van den Gerechten	De Granniig ^375
Gespen, Zilvere Gesp	Crime Blocke, of Routschelen
Schoen Gespen	een krakgerrig
Gevange worden	Totes, of in't kitje komen
Gevangenhuis	Dofis
Geeven	Docken
Glas vengster	Spickel
Goud	Soeye vos, of Sonnekeij

372 Zie Bedelvoogt.

373 Lees Jaeren.

374 Onder verjaegt.

375 Hs. A: grannug.

[p. 368]

den Haag	't Mokem Ipig
Handen	Feeme
Hangen	Hugten of Beijeren
Hartvanger of Sabel	Merl
Een Heer	Een Grandige Prins, of Reija
'Hemd	'Camis
Een Herbergh	Een harrigh
'Hoed	'Schapperik
'Hoen	'Kakkerlak of Schravertje
'Hoer	'Naafke of Mot
'Een Hond	'Een Kliff of Killeff
den Hond willen wij vergeeven	Wij willen de kilf versommen
'Horologie	'Tik klopper, of knol
Hout	Swieter, Trom, of Swigter
Hoij	Kort Ian
'Huijs	'Kit, of Kheer
Ja	Vuur
Inkruijpen	Instaijen
Inktkoker	Moire
Inkomen, wijsullen daer beswaerlijk Ink.	de beyes is vervloekt, vast verknold
Inspringen, in huise of Winkels	Ketze Schieben
Een Inspringer die inde huijse Insluijpt	Een Kitze Schibber
Een Iongen	Een knille
'Iuffrouw	'Rani
Iomackeners, N.B. Kas. Lijst	Gaen meest 's Zomers ten platte lande omswerven en als de huisen der dorpelingen gesloten, en in 't veld werkende zijn; de deure dan weete te openen, of inte breeken en als dan haere snoode diefstallen pleegen.
Kaes	Kierel ^376
Een Kamer	Een Camberous, of hits
'Kammeraet	'Cabber
'Kan	'Huls
'Kasteel	'Catelerke, of Prince Beijes
'Kast	'Schapreltje
'Kat	'Sterling
'Keel blauwe keel krijgen	'Flinkert, bestiepen
'Kelder	'Dieperik, of mattaf
'Kérel	'Kneulle
'Kerk	'Doeft
Kinderen	Grommen

376 Hs. A: Kiezel.

[p. 369]

een Kist	Een Puf
klappen	Masteren
kleederen	Malbo
'klerk,^377	Een Iaske, of Zanke
'knegt	'knerp
'koe	'Hoornickeltje of een Hornikkel
Kooper	Garkepin
Koopman	'Memler
Koorden	Gevelts
Koffy	Calopani
Koussen	Treckzels
Kislers, N.B. Kas. Lijst	Zijn de meesters Beursensnijders, die viglant zijn in 't spolieren; en dus van dien Naem wel de Kapitains.
Hoe laet is het	Hoe veel is de Bommerik
Lakens	Sprijtzels
een Laken en deken	Spreedrig
Leersen	Strupsels
Liggen	Kuggen
Licht	Neris
Loopen	Fokken, of Stoetsen
Loop weg	Straaij om vooij
Loot	Malliu
Maeneschijn	La Fonis
Maekt open	Flikt open
Maekt hem capot	hakt hem mol, of stikt hem capore
Een man	Een Bink
Manspersoonen,	Knúllen
als zij in de Maling zijn gekomen van 't gemeene volk	Bonje geschooten
Een Meijsje	Een Dilletje
Melk	Kouth, of Saccum
Een Mes,	'Sakkem, Kout of Schoeri
met malkander vegten met een mes	Met het Sakkum een ritje over den beck docken
Een Meijd die daar dient	Een schiks die daar ligtert
Een Moeder	'Deij
Molder	Swigter
'Moolen	'Swigt, of Coddele
'Moord Priem	'Schel
Moorden of vermoorde	Molle Capore hem doen

377 Lees kerk.

[p. 370]

Marchandisers, N.B. Kas. Lijst.	Geven sig voor koopluij uit die bij de Juweliers, Horlogiemakers, Goud en Silversmeeden etc. gaen, en alsoo haer maltieuse Diefstallen pleegen.
De nagt	de Leijel, of Deen
Naijen	Fleppen
Neen	Uá
Officier Militair	Capucees
Olij	Cleijtsert
Oogen	Ligteriks
Openbreeken	Brieselen of Ithakker ^378 op in
Openen de deur	Baffen de val
Een opgehangen	Daer is eene van onse Cameroúse getalt
Een Paerd	Een Sossem, drappermantje of Trapperman
'Pastoor	'Gallagh, of Primer
'Penne Mes	'Lange
Pistolen of Pistool	Klasseija, of Glasse
Predikant, noemen zij	Kluijsert van de Stighel, (over gezet is het) Een paep van de Duijvel
Pijnigen	Slaijen inten
Een Pijp	Een horeke, of Horntje
Portfenners, N.B. Kas. Lijst.	Zijn zoodanigen die de Gaeuwdieven, voor al aen de Moord en diefagtige Schrenkers en Boskenners, op hun voorgenome Expeditie eenig Geld op de hand schieten: (:onder mits:) de gestoolene goederen als dan, voor een koopje aen haer worde geleverd.
Rabraeken	Telleeren
den Rugh	den Don ^379
Een Kok	Een Malbois
Rollers, N.B. kas. Lijst.	Laten zig den baerd afscheeren en gaen in fatzoenelijke Herbergen logeeren: en aldaer handel drijvende luijden, meede logeerende 's nagts besteelen.
Een Sak	Een Melis
'Sakke rolder	'Vreeschopper
Sat zijn	Buijs zijn, of besiastert ^380
'Schaep	'Blederman, of Bledermentje
'Schavot	'Classert

378 Schakker op in kan er ook staan; is onduidelijk. Niet in Hs. A.

379 Lees dou? Zie brandmerken. Hs. B: dow. Zig. dumó ‘schouder’.

380 Niet in Hs. A.

[p. 371]

'Scheer	'Flistere
als zij zeggen, zij liggen op de schilft of in 't Hoij	Zij kuggen op den Hoorniggel Stibbelen, of in de kort Ian
'Schoolmeester	'Hoeree
'Schout	'Schoffert, of Moskero
'Schoenen	'Trieijers of Tretteling
'Schuur	'Grens
Schreeuwen	Krieijen
Sien	Roune
Silver	Kijsiff, kriem, of Roep
Slaepen	Luijmen, of Ioussen
'Slot	'Kluijt
Een Nagtslot	Een boergoins kluijt
Sluijten	vernollen
'Smous	'Kim of Kiem
'Snaphaen	'Krakerik of kraagrig
'Snuifdoos	'Snouffingh
'Solder	'Hogerik of Tappert
'Soldaet	'Stubeler
'Spion	'Blij
Spreeken	Mousen
in 't rolle of in 't Springen missen	Is bonne geschooten
Stad	'veijl, of Mokum
'Stal	'Stibbelens
Steelen	Boxen, maggelen, of Tioren ^381
heijmelijk steelen	krimmelen
'Steek	Een Spielepin
Steeken int vuur steeken	Flikken in de Fonkken
'Stoel	Een Sitterik, of Sitterig
Stokken	Krune, of knaspels
Een Stok van een Moord-Priem	Een Steunis
Strooij	Roesert of Rispel
'Suster	Pheen
Schrenckers, N.B. Kas. Lijst	Zijn moordenaers en Dieven en die met zak pistolen, dief en breek Ysers, en andere Instrumenten; heijmelijk voorsien zijn.
Schottenfelters of uffthuners, N.B. Kas. Lijst	Gaen in de kramen of winkels onder voorwendsel van iets te koopen en steelen ondertusschen al wat ze magtig kunnen worden.
Schockgangers, N.B. Kas. Lijst	Noemt men Markt Dieven die gemeenlijk met haer drien zijn: d'een wat waeren beziende en quasie wat staet te dingen; d' andere ondertusschen haer Diefstallen observeeren.

381 Hs. A: Fiosen. Van Zig. tsjor ‘dief’.

[p. 372]

Tabak	Smerri of smerrig
Een pijp met tabak	Een horeke met Smerri
'Tafel	'Langerik
Tang, krijgt de tang en steekse in 't vuur	Per, bestiept de pen, en fliktse in de fonk (!)
Trouwen	Gesakt, of Sakke
een Vader	Een daet
'Varken	'Kasser, of vroeterman
'vengsterglas, vengster	'Spikkel, vinentter, of venetter
verjaegt of gemist	Blette geholgt
vergeeven	versonneren
Hij is vermoort	Moels gekeerd
verstaen	verknoesen
visch	Swerns
Vleesch	Bosser
voeten	Pieckes
een voorschoot	Een Beffen, Dekkel
'vrouw	'Mis
'Vrouwspersoon	'Gees of Iijsje
Vuur, Tang in 't vuur	Fonk, pen, in de Fonk
Wagt, de wagt	de Smeer, of de Gaff
Water	Plompe, of mijem
weg, een weg die men gaet	Triem,^382 Brederik, of Torach,^382 die men Staaje
wurgen	verblassen
wijn	Hespe, Meijem, Sourem, of Mool
IJser	Saster

382 Er staat beide keren een letter, die het meest met F overeenkomt. Hs. A heeft Triem en Torach. In verband met de afl. Zig. drom en Hebr. derach houd ik de T voor juist.