Logo DBNL
De geheimtalen (2002)

De geheimtalen

(2002)–J.G.M. Moormann–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Geschiedenis en oorsprong van de Zigeuners

Over de Zigeuners is veel geschreven en, waar men zo weinig van hen weet, nog meer gefantaseerd. In het nieuwste boek van Popp Serboianu282 komt een bibliografie voor die 253 boeken, tijdschriftartikelen enz. bevat en die, zeker voor Nederland, nog lang niet volledig is. Van de vele theorieën omtrent de oorsprong van de Zigeuners, o.a. dat ze de ‘agriofonoi’, het volk geliefd door Vulcanus, bij Homerus genoemd, zouden zijn, of dat Tubal of Cham uit Genesis als hun stamvaders te beschouwen zijn; dat het de oorspronkelijke inwoners van Babylon of ten slotte, Egyptenaren zijn, in de 7de eeuw door de heidenen verdreven, is geen enkele houdbaar.

De nauwkeurige studie van de Zigeunertaal heeft het probleem van de oorsprong der Zigeuners opgelost.

Het Zigeuners is zonder enige twijfel een Indogermaanse taal, en wel een afstammeling van het Sanskriet, of algemener: het Oudindisch. De Nieuwindische talen, waarmee het Zigeuners het nauwst verwant is, worden gesproken in het noordwesten van Voor-Indië en zijn het Kashmiri, het Lahnda, Sindhi en Pahari. In de 5de eeuw van onze jaartelling zijn de Zigeuners van daaruit door Perzië en Armenië naar de Balkan getrokken, en alhoewel hun taal op deze weg onder invloed van de talen van hun omgeving allerlei veranderingen onderging, is de kern ervan toch geheel Indisch gebleven.283

Omtrent de tijd van de Zigeunertrek bestaat nog verschil van mening. Grelman o.a. neemt als oorzaak aan de invasie van Tamerlan, en stelt de exodus vast tegen 1348-1349.284

Zigeuners in Europa

Over het eerste optreden van de Zigeuners in Noord-Europa bestaat wel een vaste mening. Mr. Dirks285 neemt aan dat ze zich in het begin van de 15de eeuw over de christenlanden verspreid hebben. Popp Serboianu286 zegt:

En 1417 une bande de tsiganes apparaît, soudainement, dans le voisinage de la mer du Nord, non loin de l'embouchure de l'Elbe. Personne ne les a vus de la mer Noire à la mer du Nord, ce qui dénote qu'ils ont fait une marche directe et qu'ils l'ont faite vite. Ils avaient sur eux une lettre de protection de Sigismond, roi de Hongrie et de Bohême. Lorsqu'ils arrivèrent à Paris en 1427, ils montrèrent des lettres de protection émanant du pape. (En 1422 ils étaient à Rome et avant ce voyage ils n'avaient jamais parlé des ‘sauf-conduits pontificaux’. Peut-être étaient-ce de fausses lettres.)

Het was een vreemd gezelschap dat zich aan de verbaasde bevolking vertoonde. Over de grootte van de troep zijn de meningen verdeeld. De opgaven lopen van 300 à 500 families tot 14.000 man. Popp Serboianu oordeelt dit laatste getal een verschrijving voor 1400. Dan zou het kloppen met de 300 à 500 families.

Aan hun hoofd stonden een hertog en een graaf, waaraan ze zich volkomen moesten onderwerpen. Een gedeelte reisde te voet, een gedeelte te paard. De vrouwen met de kleine kinderen zaten in wagens, die ook de bagage vervoerden. De hoofden waren prachtig gekleed en hielden, evenals toentertijd de edelen, jachthonden.

Verschijning in verschillende landen

De kroniekschrijvers hebben geregeld aantekening gehouden van de komst van Zigeunerbendes. Op 1 november 1418 verscheen er een in Augsburg; 1 oktober 1419 te Sisteron in Provence.287 In 1422 zijn ze in Bologne en wonen daar een vol jaar. In 1422 trekken ze naar Rome. Parijs zag zondag 17 augustus 1427 een bende van ±1100 man, die haar tenten opsloeg bij de Chapelle St.-Denis.

Tegen 1438 schijnt er een grote Zigeunerinvasie geweest te zijn.

In 1447 verschijnen ze in groten getale in Spanje. Ze trokken langs de oostkant van de Pyreneeën en waren 11 juni van het genoemde jaar in Barcelona.

We zien ze nu, in de tweede helft van de 15de eeuw, gemeld in verschillende Franse plaatsen.

Tegen 1440 verschijnen ze in Engeland. Hoe ze de zee overgekomen zijn, weet niemand. Schotland heeft ze tegen 1492. Zweden in ±1513. Voor Polen bestaan geen zekere gegevens en in Rusland worden de Zigeuners tegen 1500 gemeld.288

On peut bien se rendre compte par cette succincte exposition, que les divers chercheurs, (dont le nombre est considérable) n'ont pas abouté à fixer définitivement la date de l'apparition des Tsiganes, dans les différentes contrées de l'Europe; ils ont manqué de documents sérieux pour suivre la vie de ce peuple dont les caractéristiques sont le mensonge et le vol. Je crois et je suis persuadé qu'on découvrira des documents à l'aide desquels on pourra, sinon
reconstituer et établir l'origine des Tsiganes, au moins connaître exactement la date de leur établissement dans les divers pays.289

Vervolgingen buiten Nederland

Niet overal waar de Zigeuners verschenen, geloofde men hun verhalen en vertrouwde men hun papieren. De Duitsers vatten het eerst wantrouwen op, zegt Popp Serboianu l.c. p. 31.

Les Allemands ne se laissèrent pas convaincre si aisément que les Suisses par les racontars des Tsiganes et par leurs documents. Ils se méfiaient de l'étrange cortège de ces aventuriers, qui campaient dans les champs, durant la nuit, pour pouvoir voler aisément. Une chose certaine est que, après le bon accueil qu'ils leur avaient fait, les Allemands commencèrent à les chasser et même ils tuèrent quelques-uns d'entre eux, ce qui détermina les Tsiganes à se disperser parmi d'autres peuples.

In de jaren 1497-1500 nam men in Duitsland scherpe maatregelen tegen de Zigeuners en, schrijft Dirks,290 ‘het komt ons niet onwaarschijnlijk voor, dat het veelvuldig verschijnen van Heidens in ons vaderland in die dagen in verband stond met de besluiten, tegen hen in 1497-1500 op de Rijksdagen in Duitschland genomen, waardoor zij, van daar verdreven, herwaarts afzakten’.

Zouden we Dirks moeten geloven, dan was het wantrouwen tegen de Zigeuners direct bij hun optreden al gaande.291 Deze schrijver veronderstelt dat de stad Basel in 1422 reeds een waarschuwing liet uitgaan tegen de heidenen en haalt dan enkele bedriegerijen aan uit Die Basler Betrügnisse der Gyler.292 Nu zijn de Basler Betrügnisse m.i. niet tegen de Zigeuners bedoeld. Het woordmateriaal betreffende de geheimtaal van de hier genoemde bedriegers bevat geen Zigeuners.

In 1514 en 1532 worden de Zigeuners uit Genève verbannen; in 1523 hernieuwt Karel v een decreet van Medina del Campo tegen de heidenen. Dat het niet hielp, bewijst de verscherping in 1525, 1528, 1534, 1539. Het laatste decreet zei zelfs: ‘Zij die binnen 60 dagen het land niet verlaten hebben, zullen voor den tijd van zes jaren tot de galeien veroordeeld worden.’ In 1586 verzacht Filips ii de plakkaten wat: hij verbiedt het zwerven, marktbezoeken enz. en eist dat ze vaste woonplaatsen kiezen, maar hij drijft ze niet uit het land.

In Engeland worden ze onder Hendrik viii293 en koningin Elisabeth, respectievelijk in 1531 en 1563, wreedaardig vervolgd.

Polen verbande ze in 1557; in Walachije en Moldavië werden ze in de 17de eeuw tot slaven gemaakt. De staat verkocht ze aan particulieren.

Overal vervolging en verbanning, de hele 16de en 17de eeuw door. Alleen in Hongarije zijn ze tot op zekere hoogte vrij. Ze worden er zelfs als getuigen in rechtszaken toegelaten, en moeten de volgende merkwaardige eed zweren:

De même que Dieu a noyé Pharaon dans la mer Rouge, si je ne dis pas la vérité, que je sois englouti dans les abîmes de la terre et maudit; que jamais larcin ou trafic ne me réussisse: qu'au premier pas mon cheval se change en
âne et que je sois, moi-même, attaché à la potence par la main du bourreau.294

Beschuldigingen

Veel beschuldigingen: spionage, verraad, vagebondage, vergiftiging van beesten, tovenarij, zwarte kunst, worden tegen hen ingebracht. Eens, in 1620 in Spanje, bekenden enkelen dat zij hadden ‘tué et mangé un des leurs dans la fôret de Gamas, et en avoir fait autant d'un franciscain’.295

Het is van belang Popp Serboianu over het kannibalisme bij de Zigeuners te horen. Hij stelt de volgende vraag: ‘zou het mogelijk zijn na te gaan of de vervolgingen tegen de Zigeuners gerechtvaardigd waren?’

De Zigeuners, hoewel zonder twijfel van dezelfde oorsprong, vertonen stamsgewijze grote verschillen wat zeden en gewoonten betreft.

Les caractères communs à tous les Tsiganes sont: le vol, le nomadisme, le mensonge et le don de divination. Parmi les traits de moeurs qui les distinguent les uns des autres, on peut dire par exemple, que les Netotsi sont terriblement cruels, tandis que les autres Tsiganes ont des moeurs beaucoup plus douces (t.a.p. p. 36).

Deze Netotsi konden nu wel eens het leidende gedeelte van de Zigeuners geweest zijn. Uit hun kringen stamden de hoofden, die zich met behulp van zweep en mes deden gehoorzamen. ‘De tous les Tsiganes, seuls les Netotsi continuent à errer de place en place, haïs de tous les autres Tsiganes, car à cause d'eux et de leurs vilaines moeurs, le monde entier persécute les Tsiganes et les poursuit, sans faire de distinction entre eux.’ Nu zijn er ook beschuldigingen van kannibalisme tegen de Zigeuners geuit. Deze beschuldiging werd door velen verwezen naar het rijk van de legende; we kennen zulke verhalen ook over de eerste christenen of over de Joden in verband met rituele moorden. Maar, zegt Popp Serboianu, p. 37, ‘Je serais de l'avis de ces écrivains, si je n'avais pas lu et même vu, il y a peu de temps, des choses qui prouvent le contraire.’ En nu vertelt de schrijver enkele dingen over de Netotsi, die beschuldigingen van kannibalisme inhouden. Hij waarschuwde een Zigeuner tegen het gevaar dat het eten van gestorven en al rottend en stinkend gevogelte oplevert. Hij kreeg dit antwoord: ‘Mais les chiens et les corbeaux en mangent et n'en meurent pas, si ça sent mauvais, est-ce que l'homme ne sent pas plus mauvais qu'un cadavre?’ Uit deze mededeling, gevoegd bij zijn ervaring opgedaan in 1920 bij de Roemeense expeditie tegen Bela Kun, besluit hij tot kannibalisme.

J'ai trouvé dans les roseaux, prés de Solnok, ou avait eu lieu une grande lutte, beaucoup de cadavres de soldats nus et sans jambes ou sans mains, j'attribuai d'abord ces mutilations aux chiens des alentours, mais après les observations faites chez les Netotsi, qui mangeaient des cadavres de volailles en putréfaction, je suis convaincu qu'ils mangeaient aussi les cadavres des soldats.296

De conclusie op deze gronden lijkt me nogal gewaagd. Het proces van mei 1929 te

Praag tegen de 21 Zigeuners, beschuldigd van moord en kannibalisme daaropvolgend (12 moorden zijn bewezen), steunt echter de mening van Popp Serboianu. De hele wereld was verbaasd dat zoiets nog bestond in beschaafde streken. ‘Coordonnant mes propres constatations avec les révélations de ce procès, j'ai la conviction que les Netotsi ont été et sont encore aujourd'hui des cannibales’ (p. 38).

Aantal Zigeuners

Het aantal van de Zigeuners is niet juist op te geven. De zwervers onder hen zijn moeilijk te tellen. De opgegeven getallen variëren dan ook sterk. Cora Guido (Die Zigeuner, Turijn, 1890-1895) stelt hun aantal in Europa op 779.000 zielen, waarvan in Roemenië 250.000 en Hongarije 150.000. Op de hele aarde zouden er 2.000.000 zijn. Colocci (Gli Zingari: Storia d'un popolo errante, Torino, 1889) stelt hun aantal voor Europa vast op 1.104.000. Een ander schrijver op 600.000; Miklosich: 2.027.539 zielen (dat is wel heel precies geteld); Gopcevics: 1.000.000; Rienzi de Domeny (De l'origine des Tzengaris: Revue encycl., 1832) schat het aantal in de drie continenten van de oude wereld op 5.000.000.297

De fantasie heeft blijkbaar een grote rol gespeeld bij het opstellen van deze getallen.


Vorige Volgende