Sedelycke lust-warande

[p. 565]

XXVI. Sinne-beelt

Verthoonende den handel tusschen de Boer, ende den Ruyter, en hier uyt leerende, dat wy een werck doen van groote volmaecktheyt, als wy meer doen, dan wy moeten, als wy hun wel doen, die ons leet doen, als wy ons schuldenaeren de schulden quyt schelden, ist dat wy sien aenkomen, dat daervan geen betaelingh sal komen.

Thesis: Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum: dimittet & vobis Pater vester caelestis delicta vestra.

Antithesis: Si autem non dimiseritis hominibus nec Pater vester dimittet vobis peccata vestra, Matth. cap. 6. vers. 14. & 15.

[p. 566]

 

Vergeeft: u sal vergheven sijn,

 

Soo niet; ghy brenght u in de pijn.

⁺
CLaes Faes had' met den strick in't bosch een haes gevangen
Die had' hy aen een stock op sijnen hals ghehangen,

Hy droegh hem naer de stadt, om daer vercocht te sijn,

Hy schickt dan met dat gelt te coopen brandewijn.

Een Ruyter had' den haes al in den neus ghecreghen,
Hy geeft het peert den thoom, hy maeckt heel corte weghen:

Hy achter haelt den Boer, hy is den Boer te vals,

Hy treckt, eer Claes het voelt, den haes van sijnen hals;

Hy roept, ter-wijl hy loopt, seght wat den haes moet gellen;
Ick sal u, volght my naer, in stadt het gelt gaen tellen,

Hier stondt den Boer, en keeck; want hy den haes was quyt,

Hy hem niet volghen kan, midts hy te poste rijdt.

Claes Faes van achter roept: mijn Heer wat wilt gy loopen?
Den haes is u ghegunt, ick wil hem niet vercoopen:

Blyft staen, en loopt niet wegh, als oft ghy waert een dief,

Hy u gheschoncken is, hy is tot u gherief.

Mijn Heer, keert wederom, laet ons den haes gaen smeiren,
Ick sal u houden vry, ghy sult geen gelt verteiren,

Maer wat hy roept, oft niet, den Ruyter siet niet om,

Hy spreeckt niet meer van gelt, maer is van lacchen stom.

Hy is, als eenen pyl, uyt sijn ghesicht ghevloghen:
Den Boer wort noch begeckt, om dat hy is bedroghen,

Sy achten hem niet meer, als eenen houten Claes:

En roepen achter rugh: ghy hebt noch gelt, noch haes.

⁺Ridiculé haec homines, nequeunt quae vedere, donant.

Als ghy niet krygen kont u goet;
Soo schelt dat quyt met bly ghemoet.
Quetst geenen dief, maer hebt hem lief.
En maeckt daer van een eerlijck man;

+ Ex Faêr. Fab. 5.
item Gabriá Fabula 37.

+ Faer. Fab. 15.

[p. 567]

 

Godt u syn schult betaelen sal:

 

Ghy kryghen sult daer voor den AL.

Sedelycke Leeringh.

Facis plus, quam est praeceptum?

Facis Deo te acceptum.

Als ghy iet doet meer, als ghy moet,
Godt u bemindt, als besten vrient.

Leert hier Cosmophile wereltsche siel, de party van den sachtsinnigen, en milden Boer spelen, als u iemandt komt bestelen; ghy en moet hier niet beschaemt sijn van eenen Boer te leeren een werck van verduldigheyt, een werck van vromigheydt, een werck van volmaecktheydt, een werck van eere: want hy heeft meer ghedaen, als hy moest doen, hy en was niet gehouden dien ghestolen Haes aen den Ruyter voor een gift te laten: evenwel om dien Ruyter in sijn conscientie te ontlasten van restitutie te moeten doen, soo heeft hy hem niet spijtigh, maer vlijtigh toegeroepen: Myn Heer den Haes is u geschoncken: het stont den Boer vrij desen Ruyter niet vry te laeten, maer hem, en sijn recht te vervolgen. Hy hadde moghen roepen, houdt den dief, nochtans hy roept, den Haes is u ghejont, vaert daer vvel mede, en in plaets van hem eenen steen naer het hooft te worpen, heeft hy hem eenen mijn Heer naer het hooft geworpen. Hier in heeft den Boer heel wel, en wijsselijck gedaen: want hy heeft van den noodt een deught gemaeckt, hy sach wel

[p. 568]

dat hy met desen Ruyter naer te loopen, met sijn hooft ghelijck teghen den muer soude loopen; hierom blijft hy stil staen: hy sagh wel, dat hy was sijnen Haes voor eeuwigh quijt, en dat op den Ruyter niet en was te verhaelen; hierom hy schelt hem die schult quijt, en hy en praemt hem niet om te betaelen. Het waer te wenschen dat vele menschen de wijsheydt, en volmaecktheyt van desen Boer wilden naer volghen; ick segh, wilden naer volghen: want sy en moeten die wijsheydt, en volmaecktheydt niet naervolghen; sy hebben daer in hunnen vryen wil te doen: het en is geen obligatie, het en is geen gebodt, en niemant is schuldigh sijn schuldenaers quijt te schelden, maer het is eenen goeden raet, waer door ghy dickwils kont doen veel goet, en beletten veel quaedt. Ick segh dickwils, en niet altijdt: want het kan gheschieden, dat ghy veel goedt kondt doen, en veel quaet kondt beletten met u schuldenaers tot betaelinghe te praemen. Te weten: als ghy selfs om hun fout ghebreck moeten lijden, oft in ghebreck blijven van u crediteurs te betaelen, als ghy hun inde boosheydt soudt stijven, als ghy soudt sien, dat sy Godt met u gelt, oft goet te houden Godts geboden niet en souden onderhouden, dat sy met u gelt, en goedt souden schrossen, en brossen. Dan moet gy uyt u ooghen sien: dan moet ghy u schuldenaers pramen met recht, oft met minne, soo ghy best sult connen, om aen u de restitutie van gelt, oft goet

[p. 569]

doen. Maer is't dat gy siet, dat ghy niet en sult op-doen met al u toe-doen, en dat ghy goet gelt naer quaet gelt moet worpen, is't dat gy siet dat uwen schuldenaer steckt in groot verdriet, is't dat ghy siet dat hy al u gelt, en goedt heeft opgeholpen, wat sijt gy met sijn meerder swaerigheyt, en sijn siel verlies beholpen? waerom wilt ghy hem dan uyt het perijckel van de hel niet helpen? wilt ghy hem de schult vergeven, ghy condt maecken, dat hy uyt het perijckel van de verdoemenis tot de hope vande saligheydt kan geraken, en gy doet een werck van groote liefde, en volmaecktheydt, ist dat ghy iemandt de schuldt vrijwilligh quijt schelt, die hy u uyt moetwilligheyt niet en wilt betaelen al hoewel hy u lichtelijck kan betalen: is hy moetwilligh? sijt ghy beleeft, en vergeeft hem die schuldt om Godts wil: Godt sal u die schult voor hem wel thien dobbel betaelen, ghy sult sijn schult op Godt verhaelen, Godt selfs sal voor uwen schuldenaer instaen, is't dat gy van hem niet en sijt voldaen, en u recht vrijwilligh, en uyt broederlijcke liefde sijt af gegaen. Komt iemant dan by u de partij van desen Ruyter spelen, komt iemant u geldt, oft goet oft met behendigheyt gelijck eenen dief, oft met bedrogh gelijck eenen bancqueroetier, oft met gewelt gelijck eenen roover ontrecken, soo speelt de partij van desen goeden Boer, die sijn gebueren niet en heeft op de been gheroepen, die den horen niet en heeft doen blasen,

[p. 570]

die de clock niet en heeft doen trecken, om soo wederom aen sijnen Haes te konnen geraken: maer hy heeft met goede ooghen aengesien, dat den Ruyter met sijnen Haes gonck doorloopen in plaets van hem te koopen, al wiert hy oock van sijn maets hier over begeckt, en opgeweckt om reveyns te nemen. Soo behoort hy oock te doen, dan sout ghy een werck van groote verdiensten doen; als ghy versekert sijt, dat ghy van uwen schuldenaer, van uwen bancqueroetier, van uwen dief, oft van uwen roover niet een sier van u gelt, oft goet sult wederom krijgen, het is dan van u niet Christelijck ghedaen, is't dat ghy uyt obstinaetheyt hun van die schult niet en wilt ontslaen, maer hun conscientie wilt beswaert houden, en hun in't perijckel laet steken van eeuwighelijck te vergaen. Ghy en behoorde dan niet wraeckgierigheyt te roepen: al sal ick van hem noyt eenen stuyver wederom krijgen, hy en sal my evenwel soo verre niet krijgen, dat ick hem nu, oft ten eeuwigen daghe eenen stuyver sal quijt schelden, is't dat ghy soo spreeckt, ghy thoont, dat in u gheen broederlijcke liefde steckt, en gy verweckt Godt om oock soo met u te handelen, aen wie ghy duysentmael meer schuldigh sijt, als uwen debiteur aen u is. Hoe condt ghy dan met geruste conscientie in uwen Pater noster lesen: Dimitte nobis debita nostra, sicut & nos dimittimus debitoribus nostris, vergeeft ons onse schulden, gelijck wy vergheven onse

[p. 571]

schuldenaren. Al en wilt gy dan uwen debiteur de schuldt niet quijt schelden: want dat en is geen gebodt, dat en is geenen moet, gy en moet hem de schult niet quijt schelden, is't dat gy niet en wilt, evenwel ghy moet, en ghy sijt gehouden hem die schult te vergeven, dat is te seggen, gy en moet hem geen quaet hert dragen, geen quaet wenschen, niet haeten, al heeft hy teghen Godt en tegen u misdaen met een quaede schult aen u te maken, oft u goet met finesse, en behendicheyt u af te haelen. Ergo wilt ghy, die debiteur van Godt in groote schulden sijt, dat Godt u die schulden sal vergeven; soo moet ghy u schuldenaers de schulden in't hert vergeven, en niet qualijck met hun leven. Dit begheert Godt van u met dese woorden: Dimittite, & dimittetur vobis, vergeeft, en u sal vergeven worden; sijn begeerte is redelijck: want hy begheert dit alleen tot u siels profijt; daer-en-boven hy heeft selfs eerst voor gedaen, het gene hy van u begeert: en heeft hy niet geroepen, als hy niet alleen van sijn kleederen, maer ook van sijn eer, en leven wiert berooft. Pater, dimitte illis, non enim sciunt, quid ⁺ faciunt: Vader vergeeft het hun, want sy en weten niet wat sy doen. Ghy sult hier seggen: onsen Salighmaker heeft alsdan een meester-stuck gedaen, en wie is soo cloeck, die al can naer doen wat hy heeft voor gedaen? voor eerst den heylighen Stephanus heeft als eenen cloecken discipel dit meester stuck van Godt gheleert, en tot

+ Luc. cap. 23. vers. 34.

[p. 572]

Godts eer naer gheboetseert; hierom heeft hy oock terstont van sijnen Meester den hemelschen schat voor sijnen loon ontfangen: Positus autem ⁺ genibus, clamavit voce magnâ, dicens: Domine ne statuas illis hoc peccatum: vallende op sijn kniën heeft hy geroepen met een groote stem, seggende: Heere, en rekent hun dese sonde niet. Noteert dese woorden; Clamavit voce magnâ, hy heeft geroepen met een groote stem, om dat hy van sijn beulen soude ghehoort worden, en om dat hy hun in hun conscientie niet en wilde beswaert laeten; hy hadde hun wel alles konnen vergeven sonder een woort te spreken, en in sijn hert connen quijt schelden: maer dan soude hy noch sijn beulen, en quaet doenders in hun conscientie beswaert gelaten hebben: sy souden per conscientiam erroneam par abues niet beters gheweten hebben, als dat sy noch schuldigh waeren om hier voor sijn afgenomen goet restitutie te doen, en hier naermaels voor sijn vergoten bloedt straf, en boet te lijden: hierom heeft hy geroepen met een groote stem: Domine, ne statuas illis hoc peccatum. Heere en rekent hun dese sonde niet, als oft hy wilde seggen: Heer ick vergeef het hun van mijnen kant, oversulcx ick bid u, dat gy het hun oock wilt vergeven, en ick bidde u met een groote stem, om dat sy souden hooren, en weten, dat sy in hun conscientie voor soo veel het my aen gaet geheel ontslaghen sijn, en om dat sy niet en souden meynen dat sy aen my iet te voldoen verobligeert sijn; terwijl ick

+ Act. cap. 7. vers. ult.

[p. 573]

in mijn hert tevoren hun alles heb vergheven, en quijt gescholden. Ick en begeer dan niet, dat sy meynen, dat sy my iet schuldigh blijven: want ick en begeer niet, dat sy om dese meyningh, oft dit abues in quaeden staet blijven. Wat dunckt u wereltsche siel, en sou het oock niet behoorlijc sijn, dat gy in debiteurs, en quaetdoenders op dese manier soud' tracteren? gy en behoorde de schulden, en fouten hun niet alleen te vergheven, en quijt te schelden in u hert voor Godt, maer oock ghy behoorde hun oft met geschrift, oft metten mondt daer van kennis te gheven, om dat sy by gebreck van dees kennisse niet beters en weten, oft meynen, als dat sy in conscientie noch ghehouden sijn aen u oft restitutie, oft satisfactie te doen; daer en boven ghy sijt dan oorsaeck, dat sy gedurighlijck sondigen ex conscientiâ erronéâ by abues, om dat sy niet beters en weten, oft en meynen, als dat ghy van hun noch moet voldaen, en te vreden ghestelt sijn; ten lesten ghy sijt dan oock oorsaeck, dat sy noyt, oft zelden gherust, maer dickwils vol achterdencken, en met een noodeloose sorghvuldigheyt ghequelt sijn, en in't hert te vergeefs ontstelt sijn; want sy en weten, oft meynen niet beters, als dat sy noch moeten aen u voldoen, al hoe wel gy hun van alles tot alles in u hert nu hebt quijt gescholden; Ergo het is best ghedaen, dat gy hun laet weten, dat alle de schulden sijn gequeten, en alle de injurien sijn vergheten, dan sult ghy uwen even

[p. 574]

naesten een dienstigh, u selven een verdienstigh, en Godt een aengenaem werck doen; soo niet? ghy sult vaeren, ghelijck dien onbermhertighen knecht, die sijnen mede knecht geen hondert stuyvers heeft willen quijt schelden; al hoe wel hem van sijnen Heer tien duysent talenten waeren quijt gescholden. T'is waer dien knecht en was niet gehouden sijnen mede-knecht die hondert stuyvers quijt te schelden; even wel sijnen Heer, door desen Heer wort Godt verstaen, heeft dit soo qualijck ghenomen, dat hy hem die thien duysent talenten tot den lesten stuyver heeft doen betaelen, al hoe wel hy hem eerst die groote schult had quijt gescholden, en sy sou quijt gescholden gebleven hebben had hy aen sijnen medeknecht soo onbermhertigh niet geweest. Gy sult hier seggen: door dese schulden moeten verstaen worden de affronten, de injurien, de lasteringhen, die u imant aen doet, niet de schaede, die u imant doet in u landen, en panden, in u meubelen, in u gelt, en goet. Ick beken dat oock; maer even wel hier wort naer de letter van gelt-schulden gesproken, en ten is niet inconuenient, oft onghevoeglijck, dat dees Schriftuer plaets hier naer de letter tot ons propoost wort genomen, ergo uyt dees Schriftuer plaets kan gheprobeert worden, dat ghy oock de schulden in gelt, en goet, in landen, en panden behoort quijt te schelden, ist dat gelijck desen onbermhertigen knecht niet qualijck wilt vaeren, en vallen in

[p. 575]

Godts straffe handen, die u tot den lesten stuyver sal af panden, die de minste sonde niet en sal vergeven, maer u daer van een scherpe rekening sal doen gheven, soo dat ghy sult schudden, en beven, als ghy sult gekomen sijn tot het eynde van u leven, en het begin van d'ongeluckighe eeuwigheyt. Hier uyt volght nu dat gy behoorde te seggen ergo t'is best gedaen, dat ick mijnen debiteur ontslaen, om wel met Godt te staen, en van hem om mijn groote sonden niet in den helschen kercker ghearresteert te worden voor alle eeuwigheyt; ick magh wel wat meer doen, als ick moet doen om soo voor mijn sonden te voldoen, en om mijn selven meer deugt te doen. Jae soo behoort ghy te spreken, en soo behoort gy oock te doen, want dan sult gy u selven meer deught doen dan oft ghy uwen debiteur in den kercker had ghesteken om u selven over sijn quaede betaelingh te wreken. Dit bevestight ⁺Jsidorus met dese gelijckenis: genomen daer is eenen seer milden Coninck, oft Prins, die vele en groote debiteurs heeft: ondertusschen hy soeckt een eynde te maecken van alle de schulden, hy soeckt, dat soo wel de schulden ghequeten worden, die sy hem moeten, als sy die aen malcanderen moeten betaelen: hierom hy laet een placcaet uyt gaen; dat hy alle sijn debiteurs ten vollen perdonneert, en quijt scheldt alle hun schulden, ist dat sy aen malcanderen soo wel de groote, als kleijne schulden quijt schelden; soo

+ Orat. 53. in Matt.

[p. 576]

nochtans dat hy niemant wilt perdonneren, oft sijne schulden quijt schelden; ten sy hy eenen, oft meer debiteurs heeft, aen wie hy soo wel de groote, als kleijne schulden heeft quijt gescholden. Met een woort, heeft hy geen debiteurs, aen wie hy de schulden kan quijt schelden, soo en konnen hem oock sijn schulden niet quijt gescholden worden; ergo om van den Coninck perdon, en quijtscheldingh te krijghen, hy moet selfs eerst eenen, oft meer debiteurs hebben, en aen de selve alle hun schulden quijt schelden; die geen debiteurs en hebben, en hebben gheen cans, om van hun schulden ontslagen te worden. Wie en sou in dit geval niet wenschen om vele debiteurs te hebben, en hun de schulden quijt te schelden? want het Placcaet wijst uyt, dat diën persoon aen den Coninck sonder eenigh remís moet volle satisfactie doen, is't dat hy niet eenen debiteur heeft, aen de welcke hy quijtscheldinghe kan ⁺ doen. Hoort nu de woorden van S. Isidorus: At haec ipsa est lex caelestis Patris, qui etiam cupiens habere occasionem ignoscendi, permittit offensiones inter homines accidere vt omnes debitores aliquos habeamus, quibus remittendum debita, quae illi debemus; dit is oock het placcaet, oft d'ordonnantie van den hemelschen Vader, hy wilt oock een occasie hebben om u schulden quijt te schelden; hierom hy laet toe, dat de menschen aen malcanderen schulden maecken, hy laet toe, dat

+ Ibidem loc. citato.

[p. 577]

wy malcanderen offenseren, om malcanderen te perdonneren, en de schulden quijt te schelden; en als hy siet, dat wy malcanderen met goede ooghen aensien, en niet brengen in leet, oft verdriet, hy schelt ons alle, de schulden quijt, en hy en begeert van ons niet een myt: met een woort, ist dat wy willen met Godt wel staen, wy en moeten met onsen even naesten niet quaelijck staen, ist dat wy willen, dat Godt niet meer op ons en heeft te pretenderen, wy en moeten op onsen even naesten oock niet pretenderen, oft hem op groote kosten brenghen met procederen uyt haet, en wraeck-gierigheyt: want al en doet gy dan geen werck tegen de rechtvaerdigheyt, gy doet dan even wel een werck tegen de broederlijcke liefde, principiael als uwen debiteur cael is, oft als op hem kleijn verhael is: volgens het out spreeck-woordt, daer niet en is, verliest den Heer sijn recht. Dit werck van broederlijcke liefde heeft den H Romvaldus treffelijck uytgewerckt: gy ⁺ kont hier aen eenen patroon nemen, om naer te wercken, als ghy in uwen even naesten onrechtveerdigheydt in sijnen handel, en wandel sult mercken; niet te min gy moet wel toe sien van hem in de boosheyt door u goetheyt niet te stercken: by Exempel, heeft u imant een rapier af genomen om sijn selven uyt rasernij, oft om een ander uyt moet-willigheydt daer mede te quetsen, gy en meught hem dat ghestolen rapier niet geven, oft laeten houden, maer gy sijt ghe-

+ In viti Patrum occident. Lib. 5. ExB. P tro Daemiano.

[p. 578]

houden hem dat schaedelijck instrument met alle moghelijck ghewelt uyt sijn handen te ontweldighen om dan te komen tot ons propoost, desen H. Man doende eens een saelighe vermaeningh aen sijne Mede-broeders op eenen solemnêlen Feest-dagh, soo heeft hy brekende sijn propoost gheroepen: haest u Broeders, en gaet henen naer de Cel van broeder Gregorius, daer sult ghy eenen dief vinden, die door den muer wilt breken: sy dese commande ghehoort hebbende sijn daer henen ghegaen, sy hebben den dief verrast, en op ghedaen; daer en tusschen sy geven hem een heftigh vermaen over sijn stout bestaen van sijn handen aen Cloosterlijcke goederen te steken. Ten lesten sy brenghen hem by den H. Romvaldus om van hem naer loon ghestraft te worden, en sy vraegen hem, hoe hy het best met desen Clooster-dief sal maecken: hier op heeft den H. Man met een soetaerdigheydt geantwoordt; wel vrienden ick en weet het selfs niet, wat ick met desen gast sal maecken. Ist dat wy hem de ooghen uyt rucken, soo en sal hy daer naer niet meer sien; ist dat wy hem de handen afkappen, soo en sal hy daer naer niet meer arbeijden, en hier door sal hy misschien van honger vergaen; ist dat wy hem de beenen af setten, soo en sal hy niet meer konnen gaen. Wat dan met hem gedaen? voor eerst leijt hem in de gasten-kamer, set hem spijs, en dranck voor, tracteert, en regaleert hem wel. Ondertusschen ick

[p. 579]

sal my bepeysen hoe ick met hem desen gast sal maecken, en hoe het met hem sal afloopen: sijt versekert, dat hy sijn selven niet met gelt sal vry koopen. De Religieusen hebben het commande van hunnen Oversten volbrocht, en daer naer hebben sy desen gast wel getracteert wederom by hem gebrocht niet beters meynende als dat den dief uyt last van den H. Romvaldus voor eenigen tijt soude gekarckert, en vast geset worden te water, en te broodt; maer hun meijningh is heel anders uyt gevallen; want den H. Romvaldus heeft hem eerst een minnelijcke reprimende gegeven, en vermaent, dat hy sigh niet meer tot schandaleuse diverij maer tot een eerlijck hantwerck soude begeven, om eerlijck, en deughdelijck te konnen leven, en daer naer heeft hy hem als een eerlijck man met vrede naer huys laeten gaen. Het waer te wenschen Cosmophile, Wereltsche Siel, dat gy oock den geest van den H. Romvaldus hadde, als gy eenen vijant, oft debiteur hebt: dan is het tijt, en dan hebt ghy ghelegentheyt om te toonen, dat gy een vroom, een hertelijck, jae volmaeckt man sijt; want dan kont gy meer doen, als u van Godt geboden is te doen, dan kont ghy imant met broederlijcke liefde voorkomen, den welcken gy sijt konnen schaede, en schande aendoen met u gherechtigheyt te vervolgen: maer ick hope, dat ghy den besten wegh sult inslaen, die u desen Boer heeft getoont, dan sult ghy van Godt ten hooghsten

[p. 580]

worden gheloont, die oock sijn vijanden heeft wel gedaen, en verschoont; Jck segh dan:

Si quis tua aufert bona,

Ne sit fur, haec ipsi dona,

Si dimittis hunc intactum,

Nobilem fecisti actum.

Als eenen gast u goet aen-tast,
Maeckt hem niet uyt als dief, oft guyt:
Laet ghy hem onghehindert gaen?
Ghy hebt een vrome daet ghedaen.

Want gy hebt meer gedaen, als gy schuldigh waert te doen, hierom sal Godt oock voor u overtolligh goedt werck eenen overtollighen loon geven, en gy sult sijnen besten vrient sijn hier, en hier naermaels; Jck blijf dan by mijn besluyt:

Si plus facis, quam praeceptum,
Facis Deo te acceptum,
Et te efficis perfectum.

Als ghy iet doet

Meer, als ghy moet,

Godt u bemint

Als besten vrient,

En ghy u maeckt

Gheheel volmaeckt.