Logo DBNL
Sedelycke lust-warande (1678)

Sedelycke lust-warande

(1678)–Jacob Moons–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XXV. Sinne-beelt

Verthoonende den handel tusschen den Braem-Bos, en den Duycker, en de Vledermuys, en hier uyt leerende, dat men geen quaede gewoonte mag aen-nemen aengesien sy qualyck is af te nemen, en datmen in de quaede gewoonte niet magh blyven steken, maer de selve met alle ghewelt door breken.



illustratie

Thesis: Adolescens iuxtâ viam suam etiam cum senuerit, non recedrt ab eâ. Proverb. cap. 22. vers. 6.

Antithesis: Vae his, qui perdiderunt sustinentiam & qui dereliquerunt vias rectas, & diverterunt in vias pravas. Eccli. cap 2. vers. 16.

 
Doet eenen Ionghman goet, oft quaet,
 
Dat blyft hem by, soo lanck hy gaet.
 
Wee u! die laet de rechte baen,
 
En om u lust verkeert wilt gaen.
 
DEn Braembosch, Vledermuys, den Duijcker met hun waren,
 
+Gaen't Zeyl, en door de Zee naer vremde kusten varen:
 
Sy sijn in Compagni', sy brenghen 't goedt by een,
 
Hierom sal sijn de winst aen alle dry gemeen.
 
Den Braem-bos had geklampt veel stof, en Zyde Laken,
 
Dat van de Passagiers aen hem was blyven haken,
 
De Vleder-muys had gelt van haeren vrient geleent,
 
Den Duijcker had gevist, gout, silver, en gesteent:
 
Maer als sy sijn in Zee, is daer tempeest gekomen,
 
Dat heeft hun goet, en t'schip tot inden gront genomen.
 
Maer sy salveren hun, en raken aen het strant,
 
Sy sitten duer, en sien bedroeft met ijdel hant.
 
Den Braem-bos kryght weer moet, en troost sijn kameraden,
 
Hy roept, staeckt uwen rouw, en sijt niet meer belaeden.
 
Al is ons reys misluckt, het ons weer lucken kan,
 
,,Fortuna recht weer op een neer gevallen man.
 
Ick die een Coopman ben, sal noch een Coopman blyven,
 
Ick sal weer op een nieu gaen Coopmanschappen drijven,
 
Ick sal niet gaen van hier, ick blyf hier aen het strant,
 
Misschien sal al myn goet weer brengen een passant.
 
Als iemant hier passeert, ick sal hem altijt raken,
 
Soo kan ick krygen weer myn stof, en Zyde Laken.
 
Misschien sal al myn goet van iemant sijn gevist,
 
Komt hy hier maer voor-by, soo krygh ick dat met list.
 
Ick sal al wie hie hier komt, ten nausten visiteren,
 
Ick niemant sonder thol sal laeten vry passeren,
 
Krygh ick myn goet niet weer, soo krygh ick ander goet,
 
VVant ick haeckachtigh ben, siet dat ghy't oock soo doet.
 
Dit staet den Duijcker aen, hy seght, ick sal hier wachten,
 
Ick altydt loeren sal by dagen, en by nachten.
 
Ick sal hier grypen aen, al wat de Zee smyt uyt,
 
Ick soo geraken sal misschien aen al den buyt,
 
Gout, Silver, en Gesteent heeft my de Zee genomen,
 
Maer dat kan uyt de Zee my weer ter hant eens komen.
 
Ick weer den duykelaer in Zee gaen spelen sal,
 
,,Die sigh rijck maecken wilt, past op geen ongheval.
 
De Vledermuys hoort dit, en t'heeft haer wel bevallen:
 
Maer sy beteutert staet. sy staen moet voor de ballen,
 
VVant de gheleende somm' sy al verloren heeft,
 
Als sy peijst op haer vriendt, haer hert van vreese beeft.
 
Ick sal, roept sy, al weer, by dagh in koten schuylen,
 
Ick schouw den dagh, en vrindt, hy sou my bottemuylen,
 
Quam hy my te ghemoet; hy vraeghen sou het gelt,
 
Dat ick niet gheven can, al doet hy my ghewelt.
 
Ick sal dan aen de Zee in stilte blijven leven,
 
Om niet aen mijnen vrindt sijn gelt te moeten gheven,
 
Ick sal maer om den kost uyt-vlieghen in den nacht,
 
Hy noch lanck wachten sal, eer t'gelt hem wort gebracht.
 
Soo sijn dees dry ghekeert weer tot hun oude perten;
 
Sy sijn het quaet gewoon, aen t'quaet sijn vast hun herten,
 
Is jmant t'quaet gewoon? hy al sijn leven malt:
 
,,De kat, al klimt sy hoogh, weer op haer pooten valt.

Sponte revertuntur vitia intermissa, malaeque inuitos aufert nos consuetudinis aestus

 
Haetmen voor eenen tydt het quaet,
 
Men weer van selfs daer henen gaet.
 
Ghewoonte houdt ons in bedwanck,
 
En voert ons wegh oock tegen danck.

Zedelycke Leeringh.

 
In peccando si assuescis,
 
à peccando non quiescis.
 
Als ghy gewoonte kryght in't quaet,
 
Ghy noyt van quaet-doen stille staet.

Leert hier Cosmophile Wereltsche Ziel niet de party spelen vanden Braem-bos, vanden Duijcker, en van de Vleder-muys; leert hier gheen quaede ghewoonte krijghen: want die sal u by blijven, en die en is soo lichtelijck nìet te verdryven: ghy cont daer lichtelijcker aen, als af gheraken: jae al maeckt ghy een vast propoost van die, en die fouten te laten, dat propoost sal wel voor kleynen tijdt dueren, ghy sult u selven wel voor kleynen tijdt dueren, ghy sult u selven wel voor kleynen tijdt deughdelijck draghen, u fouten sullen u wel voor kleynen tydt mishagen maer ghy sult ten lesten al wederom Ioannes in eodem sijn, ghy Roffiaen sult al wederom ghelijck de Duyven naer het duyven-kot, naer het hoeren-kot keeren, want al worden de Duyven vyf, oft ses mylen van het kot gedraegen, en in een ander stadt verkocht, evenwel, soo haest sy de kans schoon, en den dranger open sien, sy vlieghen wederom naer hun out duyven kot; ghy sult oock ghelijck de Musschen wel eens voor kleynen tijdt de Musch potten, de bier-potten, en wijn-potten laeten, als ghy door het geroep der Predicanten daer uyt gejaeght wort, maer gy sult wederom terstont daer henen vliegen als gy geen geroep meer en hoort; dit getuyght van u den Propheet Isaias, Sicut auis fugiens, & pulli + de nido auolantes, ghy sijt gelijck eenen voghel, die vlucht, en gelijck joncxkens die van den nest vlieghen; siet ghy eenige voghels in't veldt aen de gerst, oft boeckwey picken, soo haest als gy

met den mont gerucht maeckt, oft in u handen klopt, sy sullen wegh vlieghen, maer ghy sult die aen de gerst wederom sien, soo haest gy van haer niet meer en wordt ghesien? stoot ghy de vlugghe joncxkens uyt den nest in den dagh, sy sullen wederom nae den nest keeren inden nacht, soo sult ghy oock doen, is't dat ghy gewoon sijt te sondighen, ghy en sult den nest van u quaede ghewoonte niet verlaeten, al komt u Godt daer uyt jaegen door dreygementen, en plagen: Dit sal ick u bevestigen met een wel bekent kinderspel. Ghy siet ondertusschen een kint op de straet met een vinck spelen, de vinck is met eenen langen draet vast aen de kruch, den voghel vlieght ondertusschen om hoogh naer de locht, als oft hy los, en vry waer, maer den draet houdt hem tegen daerenboven door het ghefluyt van het kint, oft het geluyt van een belleken keert den Voghel wederom naer de kruck tot sijn ongeluck; sulcken spel houdt den duyvel oock met de wilde voghels, hy weet u te locken, en te vangen, gevanghen sijnde maeckt hy u vast aen de kruck van de boosheyt door den draet van een quade ghewoonte; maer ghy en acht de quaede ghewoonte niet meerder als eenen draet, even wel dien draet is sterck genoegh om u als een Vinck vast te houden aen een kruck, aen een flinck, nochtans ghy meynt al los, en vry te sijn, ghy en laet u niet voorstaen, dat gy gebonden sijt aen de boosheyt, hierom ghy vlieght, ondertusschen

met een vliegende ghepeys tot Godt, ghy heft u hert om hoogh, en ghy hebt op de langhe eeuwigheydt u oogh: want gy peyst ondertusschen by u selven, al sijt ghy eenen grooten sondaer:

 
Humana omnia,
 
Sunt vana somnia.
 
Omnium finis,
 
Foetor, & cinis.
 
Het tydelyck,
 
Is ydelyck.
 
Een ieders onderganck,
 
Is niet als stof, en stanck.

Hierom gy maeckt een vast voor-nemen van u ontuchtigh leven te haeten, en te verlaeten de cruck van het hoeren-kot, de cruck van den onrechtveerdigen handel, de cruck van de bier banc en soo voorts; maer den duyvel hout u tegen en treckt u tegen danck met den draet van u quaede ghewoonte tot de cruck, tot de slavernij van u ontuchtigh leven; jae soo haest gy het geclanck van het gelt, het geluyt van de potten, het ghefluyt van eenen Roffiaen, oft den sanck van een lichte Dant hoort, ghy keert van selfs tot uwen ouden onrechtveerdighen handel, en ghy blijft haeckachtigh, ghelijck den Braem-bosch, ghy keert wederom tot de herrebergh en ghy sijt altijdt met den beck in't nat, ghelijck den Duijcker, en gy begeeft u wederom in het hoerenkot, in den dagh, en in den nacht swiert ghy op de

straet, gelijck de Vledermuys. Dit vrolijck kinderspel + heeft den Bisschop van Cantelbergh tot droefheyt, en by naer tot traenen verweckt; hy sagh op de straet een kint met eenen vogel spelen; wiens poot aen eenen langen draet vast was, het kint liet den voghel soo verre vlieghen, als den draet lanck was, en dan trock hy het beestjen wederom tot hem, waer door het seer vermoeijt, en ghepijnight wiert; den Bisschop dit kinderspel siende heeft medelijden met den vogel ghekregen, hierom hy breckt den draet, en hy laet den vogel vrij, en los vliegen; het kint van spijt huijlt en krijt, maer den Bisschop is verblijt, en hy spreckt de omstaenders aen met dese woorden: siet vrienden, siet: soo handelt, en speelt oock den duyvel met de menschen, ghelijck dit kint met desen voghel; Sunt enim quidam, ut verbi gratiâ dicam, auaritae, aut luxuriae, & similium flammis succensi, & ex malâ consuetudine addicti; bis contingit aliquando, vt sua facta considerent, fleant, seque amodò â talibus cessaturos, ore promittant: more duis se liberos avolare autumant; sed quiâ pravo vsu irretiti ab hoste tenentur, nolentes in eadem vitia deyciuntur, sitque hoc saepius, nec omnimodè liberantur: nisi magno conatu, & gratiâ Dei funis rumpatur prava consuetudinis; Want daer sijn sommige menschen, die uyt een quaede gewoonte aen de gierigheyt, oft oncuysheyt, en diergelijcke sonden vast sijn gebonden; aen dese gebeurt het ondertusschen, dat sy hun

quaede wercken eens bemercken, beweenen, en met den mont beloven, dat sy voortaen daer van sullen ophouden om voor eeuwigh te sijn behouden: sy meijnen dat sy los en vrij gelijck desen voghel wegh vlieghen; maer om dat sy van den duyvel door den draet van een quaede ghewoonte vast gehouden worden, worden sy oock tegen danck in de selve sonden gesmeten, en dit gebeurt al dickwils; hierom sy en worden niet geheel vrij, en los ghemaeckt, ten sy met groot gewelt, en door de gratie Godts de koorde van de quaede gewoonte in stucken geraeckt. Den + H. Augustinus ghetuyght, dat den duyvel met hem gelijck met eenen ghevanghen, en gepranghen vogel heeft ghespeelt; Suspirabam ligatus non ferro alieno, sed meâ ferreâ voluntate. Velle meum tenebat inimicus, & inde mihi catenam fecerat, & constrinxerat me; Ick was vol suchten, en duchten geknevelt sijnde met een vremt ijser maer met mijnen ijseren wil. Mijn willen wiert vanden boosen vijant teghen gehouden, en daer van had hy my gemaeckt een keten, en daer mede my vast gemaeckt aen alle soorten van sonden, maer hy heeft daer nae met David tot Godt blij moedig geroepen; Dirupisti Domine vincula mea, + Heere ghy hebt mijn banden ontbonden, Anima nostra sicut passer exepta est de laqueo venantium, laqueus contritius est, & nos liberati sumus; onse siel is gelijck een Musse getrocken uyt den strick der Iagers,; den strick is gemorselt, en wy

sijn verlost; ick magh dàn hier by wel seggen;

 
Actibus assuescis pravis?
 
Filo tentus es, vt auis.
 
Houdt g'uyt gewoonte u aen't quaet?
 
Ghy als een Vinck syt aen den draet.

Maer is't dat gy tot u geluck diên draet van u quade gewoonte met het Mes van een goedt, en vast voornemen hebt in stucken ghesneden, oft met een rijp ghepeys van de helsche vlammen hebt verbrant; soo maeckt u terstont van kant, en sijt ten minsten soo loos, en voorsichtich als de beesten selfs; Dit is den goeden raedt, en het vermaen van den H. Chrysostomus, Avicula semel + capta laqueo, mox elapsa, cervus in rete decidens, & effugiens, ijsdem difficile capientur: nam cuique sit experientia, cautelae magistra. Nos saepius iisdem capti in eadem cadimus, eenen voghel die eens inden strick gevangen, en terstont daer uyt gheraeckt, oft ghebroken is? een wilt hert vallende in't net, en wederom daer uyt komende, en sullen soo lichtelijck niet meer gevangen worden: want den bandt geeft hun gelijck verstant, en versouw van hun te wachten, en schouw te sijn. Wy sijn dickwils met seven banden, en netten van sonden gevangen, maer wy en wachten ons niet, en wy vallen wederom van selfs in de selve; dat is een beestachtigheyt, die de beesten selfs niet en hebben. Dit getuygt oock Clemens + Alexandrinus van een seker soort van vis-

schen, want is't dat eenen van hun het net is ontkomen, soo worden sy altemael soo schouw, datter op eenen dagh niet eenen van hun soort in't net sal komen: het schijnt dat sy aen dien eenen Visch hun aenstaende ongheluck weten te riecken, hierom sy maken hun van cant diep in zee, en verte vanden strant: Nos saepius iisden capti, in eadem cadimus; wy sijn soo sot, en soo bot, dat wy dickwils inde netten, en stricken van + de selve sonden ghevallen sijnde, al wederom in de selve hervallen. Hoort wat den H. Petrus van die menschen seght, die soo dickmaels uyt een quaede gewoonte tot hun oude sonden keeren: Si refugientes coinqvinatioxes Mundi in cognitione Domini nostri, & Salvatoris Jesu Christi, his rursus implicati superantur, facta sunt eis posteriora deteriora prioribus: melius enim erat illis non cognoscere viam iustitiae, quam post agnitam retrorsum converti ab eo, quod illis iraditum est in sancto mandato, contigit enim eis illud veri proverbit canis reversus ad vomitum suum, & sus lota involutabro luti. Is't dat sy haetende, en verlaetende de vuyigheden van de wereldt door de kennisse van onsen Heere, ende Salighmaker Iesus Christus, in de selve wederom verwerret overwonnen worden, soo hebben sy in't lest argher gedaen, als in't eerst: want het vvas hun beter, den vvegh der rechtveerdigheyt niet te kennen, als naer den selven gekent te hebben vvederom achterwaerts te keeren van het gene hun over-

gelevert is in de heylige Wet: want hun is over gekomen dit waerachtigh spreeckwoort: eenen hondt gekeert tot sijn geubbelinge, en een ghewasschen swijn wentelende in het slijck; Ick segh dan daer by:

 
Crebris noxis si insanis,
 
Adis vomitum, vt canis.
 
Doet ghy al weer de selve sond',
 
Ghy keert naer't braecksel met den hont.

Wat baet het aen den hont, als hy is ontlast, is't dat hy wederom sijn maegh met overtollige vuyligheydt gaet overlasten? wat kan het een gewasschen swijn baeten, als het de vuyle plaetse niet en wilt verlaeten? te vergeefs is een dier het net ontkomen, is't dat het terstondt vvederom in het selve net van selfs vvilt komen: te vergeefs schuylt eenen Haes in't bosch, is't dat hy sijn selven in't vlack velt begeeft, en de jaeghers niet en schouvvt, soo haest hy de Tromp hoort: Soo oock seght den H. Augustinus, Inanis est + paenitentia quam, sequens culpa coinquinat, & nihil prosunt lamenta, si replicantur peccata, te vergeefs, ijdel, en vruchteloos is de poenitentie, die van de volghende sonde vvort vuyl ghemaeckt en de suchten en doen geen baet, is't dat de sonde niet en vvort ghehaet: hy vvilt hier mede te kennen geven, dat het niet genoegh is, de quaede perten te versaecken, ist dat gy u wederom aen de selve wilt vast maecken door een quaede

gewoonte: het en is niet genoegh dat ghy een besmeurt, oft gescheurt kleet hebt uyt getrocken, ist dat gy het selve wederom wilt aen trecken, wat is dit anders doen, als occasie geven aen het volck om u te begecken? dit geeft de Bruydt + oock te kennen in't Boeck der Sanghen, Expoliaui me tunicâ meâ, quomodo induar illâ? laui pedes meos, quomodo inquinabo illos? Jck heb mijnen rock uytgheschoten hoe sal ick dien wederom aenschieten? ick heb mijn voeten gewasschen, hoe sal ick die wederom vuyl maecken? den H. Bernardus schrijvende op dese woorden seght + seer wel tot ons propoost, Dixerit mihi Iesus: dimittuntur tibi peccata tua; nisi ego peccare desiero, quid proderit? exuitunicam meam, si reinduero eam, quantum profeci? erit sine dubio recidenti, quam iacenti deterius; ist dat my Jesus sal gheseyt hebben: u sonden worden u vergeven; ten sy ick ophoude van te sondigen, wat sal het my baeten? ick heb mijnen besmeurden, en gescheurden rock uyt geschoten, ist dat ick dien wederom sal aengheschoten hebben, wat sal ick daer mede gewonnen hebben? sonder twijffel imant die dickwils valt isser argher aen, als imant, die nu eerst, en maer eens ghevallen is; want hy heeft door het dickwils vallen minder cracht om op te staen; dit en moet niet alleen van het vallen naer het lichaem, maer oock naer de siel verstaen worden. Hier uyt volght nu, dat u de quaede gwoontegelijck ongeneesselijck maeckt, en

dat gy niet lichtelijck en kont gheholpen worden; Jck magh dan wel segghen:

 
Vbi turpis consuetudo,
 
Jbi manet turpitudo,
 
Al waer een vuyl ghewoonte is,
 
Blyft vuyligheyt ghelijck een klis.

Ergo ghy moet u wachten van een vuyl, oft quaede gewoonte te krijgen, want sy en is niet lichtelijck, oft sonder grooten arbeijt wegh te krijgen; om dat de gewoonte de tweede natuer is, en men kan sijn oude schoenen wel wegh worpen, maer niet sijn natuer, en diesvolghens sijn oude ghewoonte oock niet, want sy is de tweede natuer: Hierom den Poëet seght seer wel;

Naturam licet expellas furcâ, tamen vsque recurret.

 
Hoe wel gy de natuer met eenen vorck verdryft,
 
Sy keert weer d'ander ur', en als een muer vast blyft.

Soo oock gaet het met eenen sondaer die door den lijm van een quaede gewoonte gelijck vast ghelijmt is aen de boosheyt; hy sal sijn sonden wel eenighen tijdt laeten, maer niet gheheelijck en niet voor altijt verlaeten; hy sal al op sijn plat blijven, hy sal al gelijck de kat, op sijn pooten vallen, met een woordt, hy sal al, ghelijck te voren, blijven mallen; Ick segh dan recht uyt:

 
Vitia qui intermittit,
 
His assuetus non dimittit.
 
Die voor een tyt syn fouten laet,
 
Dees uyt ghewoonte niet verlaet.

Maer hy keert daer wederom henen, gelijck eenen hont tot sijn uyt gebraeckte vuyligheyt; dit en is niet alleen beestelijck, maer oock bottelijck, en + sottelijck ghedaen, gelijck den Wijsen-man getuyght, Sicut canis, qui revertitur ad vomitum suum, sic imprudens, qui iterat stultitiam suam, gelijck eenen hont, die weder keert tot sijn uyt gebraeckte vuyligheyt, soo oock is hy onvoorsichtigh, en bot, die wederkeert tot sijn sottigheyt, tot sijn sondigh leven; want wat is een sondigh leven anders als een sottigheydt, waer door den mensch niet alleen van het verstandt, maer oock van het aenschijn Godts, en van de eeuwighe wijsheyt berooft wort: jae hy en is niet allen versot op de vuyle sottigheydt, op de wellusten, maer hy blijft daer soo vast aenhangen, dat hy daer van niet en kan getrocken worden met nijpende tangen; met tangen van sieckten, van onghelucken, van dreijghementen, en van diversche tormenten. Om dit te bevestigen, ick en kan den sondaer, die uyt een quaede gewoonte in sijn boosheyt verhart is, niet beter verghelijcken, als by den Dogghe, oft bloet-hont van Sophis Koninck van de Indiaenen, die hy aen Alexander den grooten vereert heeft; Alexander willende ondervinden de wreede cracht van

desen bloet-hont, heeft hem tegen eenen fellen Leeuw laeten vechten: maer siet, den hont vat terstont den Leeuw soo vast by de keil, dat den Coninck moest roepen: spaert mijnen Leeuw, treckt den hont daer af, en doet hem vertrecken; maer den hont hout den Leeuw soo geweldigh vast, dat hy op geen gewelt en past; voor eerst den steert wort hem afgekapt, maer dat en helpt niet, hy en laet daerom den Leeuw niet los gaen, jae hy hout hem noch vaster staen, daer naer men kapt hem af eenen poot, niet te min sijn wreetheydt blijft al even groot, en den Leeuw geraeckt in meerderen noodt van de doot: het scheen, dat den hont daer van niet meer gevoelen had, als oft het een anders poot hadde geweest, wederom men kapt hem af sijn dry andere pooten om hem alsoo van den Leeuw te stooten, maer het was te vergeefs: ten lesten men kapt hem den kop af; Et si caput â reliquo corpore abscissum erat, illius tamen dentes leoni inbaerebant; maer niet tegenstaende, seght AElianus, dat het hooft van het lichaem was gesneden, nochtans de tanden bleven noch in den Leeuw steken en als den Leeuw wiert op gheheven, bleeft het hooft van den hont noch aen den Leeuw hangen: soo gaet eenen obstinaeten sondaer oock te werck: hy blijft aen de sonden vast principael aen d'oncuysheyt ghelijck desen hont aen den Leeuw, al maken de Predicanten geschreeuw, al woort u den steert van u reputatie afgekapt, al wort u d'een

been voor en d'ander naer af gekapt al wort gy door d'oncuysheyt soo crachteloos, en voos dat gy niet gaen, oft staen kont, jae al wort u hooft afgekapt, al wort ghy soo sieck, dat ghy u leven verliest, even wel gy blijft in het quaet soo obstinaet, dat gy den wil noch hebt, al en hebt gy geen macht meer tot de daet; gy hout u tanden noch gedruckt in d'oncuysheyt, dat is, gy hebt noch duysent oncuysche begeerten, al en kont gy die metter daet niet volbrengen; al dreijght men u met het eeuwigh vier, oft al beloft men u het eeuwigh pleysier, het en helpt al niet een sier, de ghewoonte heeft op u al meerder cracht soo dat gy noch de hel vreest, noch den Hemel acht; maer ghy lacht met Godt, en sijn gebot: Jck magh dan wel segghen:

 
Si peccatis es assuetus,
 
Non te sistet spes, aut metus.
 
Ist dat ghy syt het quaet ghewoon,
 
V sal niet stutten straf, oft loon.

Sulcken grooten quaet is de quaede gewoonte dat gy oock quaet wilt doen, als ghy de macht niet meer en hebt om metter daet quaet te doen sulcken grooten quaet is de quaede ghewoonte, dat gy al wetens, en willens quaet doet, en in de selve fouten hervalt, al siet gy beter, en al weet ghy beter; Soo dat ghy met den Poëet moet belijden, en segghen:

 
Video meliora, proboque,
 
Deteriora sequor.
 
Ick sien wel t'goet, en t'my behaeght,
 
Maer t'quaet van my wort naer-gejaeght.

Sulcken grooten quaet is de quaede gewoonte, dat den sondaer het quaet niet en laet, voor dat hem het leven verlaet; heeft hy in sijn jonckheyt het quaet niet verfoeijt, maer is het quaet met sijn jaeren gegroeyt, het quaet sal hem by blijven tot dat sijn leden beginnen te verstijven. Om dit + te bevestighen, sal ick u by-brengen een droeve geschiedenis: Eenen jonghman hadde een quaede gewoonte gekregen van oncuysheyt te doen met sijn selven; maer al hoe wel hy die sonde dickwils ghebicht hadde, niet te min sijn goet propoost niet houdende viel hy wederom al in de selve sonde; hier over was hy van sijnen voorsichtighen Bicht-vader dìckwils met soete woorden vermaent, en met de Goddelijcke straffen ghedreijght gheweest, maer den wortel van de quaede gewoonte dede dat quaet cruijt van die sonde naer eenigen tijt al wederom uyt schieten: ten lesten hy is soo sieck gheworden, dat de Medecynen hem het leven ontseyt hebben; siende sijn selven in soo soberen staet, en overlaeden met soo veel quaet heeft hy een resolutie genomen van sijn leven te beteren, als hy het leven nu moest verliesen, hy heeft dan sijnen Bicht-vader teghen avont ontboden, hy spreckt een gronthertighe Bicht om te sijn verlicht, en hy sterft in den nacht met goet betrouwen van voor eeuwigh wel te wesen naer sijn doot: den

Bichtvader sijn doot gehoort hebbende heeft al vroegh in den morghen voor sijn siele Misse gedaen, soo haest en hadde hy de Misse niet begonst, oft hy wort van achter met sijn wit kleet ghetrocken; den Priester laet dit onghemerckt henen gaen, en hy gaet voorts in sijn Misse: maer terstont hy wort aen sijn knie ghestooten, even wel hy en past daer niet op: ten lesten hy wort ghewaer aen den slincken kant van den Autaer eenen nevelachtighen damp, waer uyt hy dees droeve stem; Hout op, en bidt voor my niet, den Priester staet hier over verbaest, en hy vraegt wie hem daer komt stooren? ten lesten hy kent de stem van desen Ionghman, en hy begint quaet achterdencken te krijghen; met een woort hy vraeght hem af, wat hy met dit teecken, en stooten wilt te kennen gheven; hier op heeft den aflijvighen Ionghman hem bekent, dat hy was veroordeeldt tot het eeuwigh vier, den Priester hier over ten uytersten verwondert, en verbaest sijnde, heeft hem geseyt: wel goeden Godt! hoe is dat moghelijck? en heb ick u niet wel geabsolveert, oft en hebt ghy niet wel gebicht? waerom sijt ghy dan verdoemt, en verloren? hier op heeft den ellendighen Ionghmaen met een huylende stem geantwoort, gy hebt u officie wel gedaen, en ick heb mijn Bicht ghelijck het behoort, volcomentlijck, en vvel uyt ghesproken, van dien kant en heeft my niet ontbroken, niet te min door Godts rechtveerdig oordeel

ben ick gestooten uyt het hemelsch erf-deel: om dat ick hebbende de doot op de lippen, en liggende overgoten met het kout sweet, een oncuysche begheerte niet en heb terstont verstooten, maer naer myn quade gewoonte daer in behagen heb gehadt, en consent heb gegeven, en soo ben ick gestorven, en bedorven, hadde ick den hemel niet verloren, maer gewonnen: dit gheseydt, en beschreyt hebbende is hy met eenen stanc gescheyden; Ick magh dan vvel seggen:

 
Culpis qui affuetus fuit,
 
Moriens in eas ruit.
 
Die uyt ghewoonte fouten doet,
 
Valt weer daer in, al stolt syn bloet.

Wat is het dan vvonder, dat men inden ouderdom al even sot, oft al sotter is, alsmen in de jonckheydt is geweest: vvant de quaeden, en sotte perten van u jonckheyt en slijten niet met de jaren, maer door de quaede gewoonte blijven sy u by, oock als ghy grijse hairen krijght; hierom het is een waerachtigh spreeck woordt: Hoe iongher, hoe botter, hoe ouder, hoe sotter: want als ghy jonck sijt, ghy sijt te bot, en niet wijs ghenoech om u driften, u perten, u quaede genegentheden in te binden, wat is het dan vvonder, dat sy oock in uvven ouderdom by u sijn te vinden, vvant door een quaede gevvoonte blyven sy u by, en dan maghmen van u vvel seggen, hoe ouder, hoe sotter, om dat u dan noch de sotte onge-

regeltheden van u jonckheyt aende hielen hanghen, al is u jonckheyt voorby, evenvvel de vvulpsheydt van u jonckheydt blyft u by; Ick magh dan vvederom vvel segghen:

 
Qui se noxis puer dedit,
 
Ad easdem senex redit.
 
Die sigh van ionckx tot t'quaet begeeft,
 
Het quaet niet laet, soo lanck hy leeft.

Hy is daer aen ghelijck ghe-erft, tot dat hy sterft; Het kan oock dienen voor een spreeck-vvoordt:

 
Consuetudine voluptas,
 
Mentes efficit corruptas.
 
Den wellust door gewoonte maeckt,
 
Dat op den loop t'verstandt geraeckt.

Den gedurigen vvellust geeft u een schaedelijcke rust, en maeckt u sinneloos, en sorgheloos soo dat ghy doet, al vvat ghy vvilt sonder eenigh achterdencken van u siel, en sinnen hier door te krencken. Maer isser dan tegen de quaede ghevvoonte, teghen dat groot quaet geenen raet, oft baet? jaet raet, en baet genoegh, ist dat ghy maer van goeden vvil sijt om ghenesen te vvorden, vele lichaemelijcke quaelen sijn ongeneesselijck; maer geen geestelijcke quaelen en konnen soo groot, soo abominabel, en soo vervvortelt, oft in gekanckert sijn, oft sy konnen verdreven vvorden: ick bekenne, de quade gevvoonte

is een groote, een abominabel, en ingekanckerde quael; niet te min gy kont daer van gheholpen vvorden, ist dat ghy vvilt. Vis sanus fieri? vvilt ghy een geestelijck recept innemen, de quaede ghevvoonte sal u af ghenomen vvorden? Dit geestelijck recept en is anders niet, als dickvvils door den dagh; en in den nacht, als gy vvacker sijt, te peysen op de helsche tormenten, om soo daer van eenen schroom te krijghen: doet mijnen raet, ghy sult haest vinden baet; Dit bevestight oock den H. Chrysostomus met + dit bequaem exempel. Wat sal het ons excuseren, al is't dat wy segghen, dat wy duysent mael sijn gevallen inde selve quael, al is't dat wy door een quaede gewoonte aende sonden sijn gelijck vast ghebonden? Daer wort verhaelt, datter te Roomen een treffelijck man is geweest; die door een sotte gewoonte sijn rechte schouder al gaende gedurighlijck roerde, dat geswier met sijnen arm mistont hem seer, over dees fout is hy dickwils vermaent, en gewaerschouwt, maer soo het scheen, hy en conde die quaede ghewoonte niet laeten; eyndelijck heeft hy die quade gewoonte nochtans overwonnen met scherpe rapieren van wedersijden aen sijn schouderen te hanghen om dat hy soo uyt vrees van gequetst te worden sijn schouder soude stil houden, en daer mede niet meer en soude swieren: Soo heeft hy die quade gewoonte overwonnen. Hoe & tu linguae facias, & ipsi pro gladio divinae panae timortem im-

pone, & omnino superabis; impossibile enim, impossibile, inquam est, meditantes, & studentes, & opus hoc facientes vmquam superari, doet soo ook aen u tonge, hebt ghy een quade gewoonte van te vloecken, van te sweeren, van te kijven, van te blasphemeren, van achter-klap, en onkuysche woorden te spreken, ghy moet aen u tonge het rapier van het eeuwigh vier steken, soo sult ghy u quaede gewoonde breken, en u quijt maken al u quade perten, en oude gebreken. Gy onrechtveerdigen Coopman, die gewoon sijt met liegen en bedriegen veel goet, en gelt te winnen, vreest u siels verlies, en ghy sult u quaede ghewoonte overwinnen. Ghy onkuyschen Roffiaen, die soo menige eerlijcke Dochter tot den schandelijcken val hebt gebrocht, peyst op Godts rechtveerdige straf, vreest de helsche pijnen, en u oncuysche begeerten sullen haest verdwijnen, jae gy sult eenen anderen mensch schijnen; gy obstinate sondaers wie ghy sijt, die u selven nu soo langen tijdt in u boosheyt hebt verblijdt, neemt het helsch torment voor een medicament, de vreese van het helsch vier sal u alle perten, en oude sonden doen uyt sweeten. Ghy gulsigen mensch, die u siel, en lichaem doet groot quaedt, door den overdaet in spijs, en dranck, stelt een mes op u kele, dit is den raet van den Wijsenman, Satue cultrum in gutture + tuo; stelt het scherp svveert vanden eeuwigen honger op u kele die de verdoemde moeten liiden, en ghy sult u quaede gewoonte laeten van u

kele alle dagen te smeiren, en alle u goet te verteiren. Seght my eens my dronckaert, al sijt ghy soo seer tot den dranck genegen, dat ghy altijdt met den beck in't nat sijt; is't dat ghy achterdencken hebt, dat inden wijn schuylt groot fenijn, sult ghy den wijn niet laeten? de vrees van het venijn sal u vanden wijn een walge doen krijgen. Seght my eens gy Roffiaen, is't dat gy voor het Bordeel een lat siet slaen, sult ghy daer binnen gaen? al sijt ghy noch soo seer tot d'onkuysheyt genegen, dat droef teecken sal u tegen houden: de vrees van de pest sal u houden uyt den hoeren-nest. Sult gy, wie gy sijt, om het venijn van de helsche pijn u quaede ghewoonte van slempen niet haeten, en laeten? sult ghy om de pest van den helschen nest u quaede ghewoonte van hoereren, en courtiseren niet abandoneren? den H. Augustinus heeft den helschen schroom ghebruyckt tot eenen stercken toom om sijnen milden, en boosen wil tegen te houden: nochtans hy was door den vuylen lijm van een quade gewoonte aen de sonden soo vast geplackt, dat hy van sijn selven getuygt: Reformidabam quasi + mortem consuetudinis mutationem; ick schroomde, ick vreesde gelijck de doot de veranderingh van de ghewoonte, my dochte, dat ick eerder soude ghestorven, als van gewoonte verandert hebben: maer ten lesten door den helschen schroom heeft hy tegen de boosheyt ghekreghen eenen stercken toom, en hy heeft de wereltsche wel-

lusten niet meer gheacht als eenen droom, oft eenen snellen stroom; dit bekent hy selfs: Quam + suave mihi subito factum est, â suavitatibus nugarum abstinere, & qu as' dimittere metus fuerat, iam dimisisse gaudium erat: hoe soet is het my terstont geweest, afstant te doen van de soetigheden der verganckelijcke dinghen, en die ick ghevreest hadde te verlaeten, heb ick met blijschap verfoeijt, naer dat ick die hadde verlaten. Dit gheeft den H. Augustinus noch claerder te kennen: Iuranimus & nos passim, habuimus istam + teterrimam consuetudinem, & mortiferam: dico charitati vestrae: exquo Deo seruire coepimus, & quantum malum sit in periurio vidimus, timuimus vehementer, & veterosissimam consuetudinem timore fraenauimus, het was my heel ghemeijn te sweiren, en te vloecken; ick hadde die vuylste, jae doodelijcke gewoonte: alderliefste ick segge u het recht uyt, maer soo haest ick Godt heb beginnen te dienen, en gesien heb hoe grooten quaedt in vloecken, en sweiren was te vinden, ick heb eenen grooten schrick in't lijf gekregen en door dien schrick heb ick die oude, en quaede ghewoonte ghetoomt, en ghestut. Door den schrick van de hel heeft den H. Augustinus de quaede ghewoonte verdreven; Ergo ghy moet bekennen, dat gy u oock de quaede gewoonte kont ontwennen, ist dat gy met een vrees dickwils op de helsche tormenten peyst, en al levende, en al bevende met u ghedachten naer de hel

reyst; Ick magh dan wel seggen om u te waerschouwen:

 
Ne tibi Stijx sit taedium,
 
Sit tibi Stijx remedium.
 
Wilt ghy niet syn in d'helsche pyn?
 
Neemt d'helsche pyn tot medecyn.

Maer ist dat ghy by daghen, en by nachten u hooft niet en kont stooren met soo swaere gedachten, ist dat ghy niet en kont op de helsche tormenetn peijsen; soo peyst op de hemelsche genuchten, dat gepeys sal de gewoonte van u haest doen vluchten; heeft eenen rouwen soldaet, die een ghewoonte had van noyt een propoost te laddéren, sijn selven eenen gheheelen dagh van vloecken onthouden op hope van eenen gulden te verdienen, al hoe wel hy van andere soldaeten alle oogenblicken ghelastert wiert? waerom en kont ghy om den eeuwighen loon soo veel niet doen? Ick segh dan recht uyt:

 
Vt vitetur consuendo,
 
Pensetur beatitudo.
 
Ghy maeckt u t'quaet haest ongewoon.
 
Als ghy maer peyst op s'hemelsch loon.

Maer ist dat gy met dit bly gepeys u quaede gewoonte noch niet en kont verdrijven, soo moet gy u selven setten een boet, ist dat ghy het selve quaet in een maent, oft een jaer tijts noch eens

+doet; soo heeft Laberlot diën kloecken Bellator sijn quaede gewoonte van vloecken, en sweiren overwonnen; soo hebben vele den brandewijn het kaertspel, en het bordeel ghelaeten om niet in boet te vallen van soo veel, oft soo veel in de schotel van den armen te legghen; Ergo de quaede gewoonte kan wel overwonnen worden, als gy wilt, maer gy moet u selven wat praemen, en ghewelt doen. Hierom ick blijf by mijn besluyt:

 
In peccando si affuescis,
 
A peccando non quiescis,
 
Als ghy ghewoonte kryght in't quaet,
 
Ghy noyt u quaet-doen rusten laet.

Vorige Volgende