Logo DBNL
Sedelycke lust-warande (1678)

Sedelycke lust-warande

(1678)–Jacob Moons–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XXIV. Sinne-beelt,

Verthoonende den handel tusschen het Swiin, en den Hondt, ende hier uyt leerende, dat men niemant eenige fouten naer siel, oft lichaem mag verwyten, en datmen het vermyt oft met aerdigheyt tot syn eygen lof magh draeyen, oft met verduldigheyt tot syn meerder verdiensten moet verdraeghen.



illustratie

Thesis: Quae viderunt oculi tui, ne proferas in iurgio cito.

Antithesis: Ne postea emendare non possis, cum dehonestaveris amicum. Proverb. cap. 25. vers. 8.

 
Al wat ghy siet verwyt dat niet,
 
Want uyt verwyt komt haet, en spyt.
 
+DEn Hont heel bont aen t'Swijn veel fouten gaet verwijten
 
Het Swijn kan oock den Hont in sijnen steert wel byten:
 
Den Hont verwijt het Swijn, dat hy den troch stoot om,
 
Het Swijn verwijt den Hont, dat hy maer soeckt den brom.
 
Den Hont verwijt het Swijn, dat hy in't slijck gaet cruypen,
 
Het Swijn verwijt den Hont, dat hy doort huys gaet sluypen,
 
Dat hy haelt wegh het vleesch van t´spit, oft uyt den pot,
 
En dat hy als een dief dat borgen gaet in´t kot.
 
Met woorden tegen een, sy lanck en heftigh strijden,
 
Den Hont wilt niet het Swijn, t´Swijn wilt den Hont niet mijden
 
Men niet als lasteringh van weder sijden hoort,
 
Maer hoe het gaet, oft niet, den Hont hout d´leste woort,
 
T´Swijn gram, en korsel wort, hy roept, gy eerst sult swijgen,
 
Oft ghy sult eenen hab stracx van mijn tanden krijgen±
 
By Venus sweir ick dat; ghy sult sijn op-ghepilt,
 
Soo ghy van lasteringh niet eerst op-houden wilt.
 
Ist dat gy noch gaet voorts in't lasteren, en keffen,
 
Ick sal u, eer ghy t'weet, met eenen slagh soo treffen,
 
Dat gy het hebt ghenoegh, wilt ghy voorsichtigh sijn,
 
Soo laet het keffen staen, en prijst het nobel Swijn.
 
VVat doet ghy aen u Heer, als streelen, en flatteren?
 
Ghy laet om een stuck broots een dief door t'huys passeren:
 
Ghy geeft de maert maer werck, want sy keirt uwen dreck,
 
Ick aen sijn lant geef mest, en speck voor sijnen beck.
 
Ghy mocht wel, seght den Hont, soo dier by Venus sweiren,
 
Daer sy de menschen haet die vleesch van Swijnen smeiren,
 
Sy niemant lijden kan, die vleesch van Swijnen schaft,
 
Gaet hy haer tempel in? hy wort van haer ghestraft.
 
T'is teecken, dat sy u niet lijden can, oft luchten,
 
Als sy, die eten u, doet uyt haer tempel vluchten,
 
Sy u, als vijant haet, ghy sijt niet haeren vrient,
 
VVant sy verstoot het volck, dat u als vrint bemint.
 
Het Swijn hier tegen roept: hier uyt kont gy bemercken,
 
Dat is by dees goddin, in groote eer het Vercken:
 
VVant sy niet lijden kan, dat imant my doet leet,
 
Die my niet lijden kan, die is sy stuer, en wreet.
 
Die my uyt graegen lust, de keel heeft af-ghesteken,
 
Als vijant sy verstoot, en wilt mijn doodt soo wreken,
 
Sy hem onweerdigh acht, haer tempel in te gaen,
 
Die om sijn graegen lust aen my de hant derft slaen.
 
Al doet u imant leedt, dat sal sy niet eens straffen,
 
Maer sy niet lijden kan, dat iemant my sal schaffen,
 
Sy peijt niet eens op u, al wort u quaedt ghedaen,
 
Sy acht u niet een sier, sy treckt u niet eens aen.
 
Ick ben een nobel dier, waer in sy heeft behaegen:
 
Hierom als ick iet lijd', dat kan sy niet verdraegen,
 
Ghy sijt een beest vol stanck: hierom sy u niet mindt,
 
Sy wel kan sien, dat ghy van Raven wort verslindt.

Prudens vir ea, quae exprobrat adversarius +

Ipse in suam torquere nouit gloriam.

 
Hy is een man van kloeck verstandt,
 
Die draeyen kan tot eer syn schandt.
 
Hy doet syn vyandt grooten spyt,
 
Die tot syn lof draeyt al t'verwyt.

Sedelycke Leeringh.

 
Qui conuincium retorquet,
 
Hic conuinciantem torquet.
 
Die met verwyt ketst af t'verwyt,
 
Doet den verwyter smert, en spyt.

Leert hier Cosmophile, Wereltsche Siel, niet de party van den Hont spelen, niet eerst imant iet verwijten, niet lasteren, niet in den kam bijten; want het kan geschieden, dat gy in imants handen valt, die op sijn tanden niet en is gevallen, die sijn tanden altemael heeft, en die u verwijt met een aerdighe behendigheyt, en met een behendige aerdigheyt tot sijnen lof, en tot uwen

spijt kan draeijen, gelijck het Swijn heeft gedaen: hierom als u imandt ghelijck eenen nijdighen hont iet verwijt, oft op u broot schiet, en wort terstont niet korsel, oft gram, en schiet hem niet toe met handen, oft voeten; maer maeckt sijn verwijt, oft lasteringh met een lacchen uyt sonder eens onstelt te worden: ghy moet soo voorsichtigh sijn, dat ghy sijn verwijt tot uwen lof kont draeijen, en hem met luttel woorden paeijen: maer wacht u van hem te tergen, en te verbitteren: siet wel toe, dat gy u selven soo defendeert, dat gy hem niet en affronteert; want dan sal het verwijt uyt komen op strijdt, den eenen sal aen den anderen niet willen wijcken, het verwijt van weder-sijden sal blijven dueren; en op het eynde en sult ghy niet anders hebben, als een onsteltenis in u ghemoedt, en den peys sal haest ghebroken sijn; Hierom ick segh:

 
Scommata hinc inde iacta
 
Turbant mentem, pace fractâ.
 
Alsmen t'verwyt niet staeckt, maer voedt,
 
Men breckt den peys, men stoort t'gemoedt.

Jae als gy malcanderen duysent lasteringhen naer het hooft hebt geworpen, dan hebt ghy soo veel appelen, als peiren, dat is, ghy en hebt niet een sier gewonnen. Ergo als gy een verwijt, oft lasteringh tot u onschult moet hooren gy en moet u daer in niet stooren, gy en moet hem voor een lasteringh geen duysent lasteringhen wederom

gheven; die miltheyt en is niet goet: hebt ghy van hem een verwijt ghekreghen, ghy en moet daer niet roepen teghen;

 
Tu es stupidus, & niger,
 
Tu es cupidus, & piger,
 
Tu es tardus, tu es luscus,
 
Tu es bardus, tu es es fuscus.
 
Ghy sijt heel bot, en swart als peck,
 
Ghy sijt begeerlijck, luy, en vreck:
 
Ghy sijt heel traegh, ghy siet heel scheil,
 
Ghy sijt heel plomp, ghy syt heel geil.

Dit is den middel niet om uwen lasteraer den mont te stoppen; maer ghy moet met eenen aerdigen greep sijn lasteringh tot uwen lof draeijen, gy moet den bal van lasteringh met een briscol van een cluchtigh antwoordt af kaetsen, gelijck Anacharsis heeft ghedaen, als aen hem van + eenen Grieck wiert verweten, dat hy in Schijtiên een Barbarisch lant was geboren, soo heeft hy dees kaele lasteringh tot sijnen lof gedraeijt met dese woorden: Mihi probro est patria, tu patriae: Mijn Vaderlant is my schandaleus, maer gy sijt aen u Vaderlant schandeleus, als oft hy wilde seggen: ick vereer mijn slechte Vaderlant door eerlijcke wercken, maer gy onteert u eerlijck Vaderlant door u schandaleuse, en ontuchtighe wercken; soo moeten de lasteraers al vaeren, als sy een eerlijck persoon soo plompelijck invaeren, want t'is recht dat de spotters bespot, en

+ de lasteraers ghelastert worden; ghelijck den Poëet seght:

In caput conuinciantis dicta recidunt

 
Die imants glans door spot verdooft,
 
Wort oock van glans door spot berooft.

Jck segh daer by:

 
Si in laudem scomma vertis,
 
Prudens es, & magnae artis:
 
Sed si Deo vis placere,
 
Debes potius tacere.
 
Ghy konstigh, en voorsichtigh syt,
 
Als ghy tot lof keert u verwyt:
 
Maer wilt ghy syn bemint van Godt,
 
Swyght liever, als ghy wort bespot.

Dit is den besten sin, en daer steken groote verdiensten in, jae dit verheijst oock van u onsen + Saelighmaecker met dese woorden: Si quis te percusserit in dextram maxillam tuam, praebe illi & alteram; ist dat u imant heeft gheslagen aen u rechte kaecke geeft hem oock de slincke; dan sal u verduldigheydt sijn gramschap stillen, hy sal ophouden van u te slaen, en gy sult wel met hem staen: Ick segh dan:

 
Vult te verbis quis tondère,
 
Noli verbum respondere.
 
Als imant u met woorden scheirt,
 
Hem dan niet met u antwoort deirt,

Want als gy hem met de selve munt wilt betae-

len, gy wilt dan meer swaerigheyt op uwen hals haelen; hierom als u imant met schampere woorden heeft gheschoren, toont dan dat ghy niet qualijck, maer wel sijt geschoren; volgens het Exempel van uwen Salighmaecker, Qui cum maledicertur non maledicebat, die niet en vermaledijde als hy vermaeledijt wiert. Ergo het betaemt eenen Christiaen niet alleen imant niet te lasteren, oft iet te verwijten, maer oock den laster, oft het verwijt met laster en verwijt niet te betaelen; jae de Heydenen selfs hebben gheoordeelt niet eerlijck te sijn, sijn lasteraers niet te konnen verdraegen; Hierom Aristippus van imant ghelastert, en gheaffronteert sijnde heeft sijn selven wat geretieert, maer als hem den lasteraer vervolghde, en toe riep; waerom vlucht ghy? heeft hy hem wel geantwoordt; waerom en sou ick niet vluchten? want gy hebt de macht van my te lasteren, en ick heb de macht van u lasteringen niet te hooren; Iae Demosthenes is van gevoelen, dat dien persoon wijser, en kloecker is, die ghelastert sijnde kan swijghen, als die van lasteren, en kijven moet hijghen, en het leste woordt kan houden. Als Agatocles Koninck van Sicilien geboren sijnde van eenen Potbacker een stercke stadt belegert hadde, soo hebben de belegherde op de vesten den Koninck begeckt, en gelastert met dees smaeddige woorden: Figule, ecquando militi stipendium persolues? Potbacker, wanneer sult ghy u soldaeten hun

gagie betaelen? hier op heeft hy beleefdelijck gheantwoordt: Cum hanc cepero, als ick dees stadt sal verovert hebben. Leert hier Christene sielen van de Heydenen beleefdelijck met u lasteraers handelen, leert hier den swijger spelen, als sy de keffers spelen: de lasteringen en konnen u niet meer leet doen, en ter herte gaen, als gy en wilt, toont dat gy gelijck een verdvldigh aenbeeldt sijt, slaet daer op, kijft en keft daer tegen, het aenbeeldt sal swijgen, het aenbeeldt sal sijn selven niet eens ontstellen, al komt ghy dat duysent mael quellen: soo oock, ist dat gy gelijck een aenbeeldt de slaegen van lasteringhen ontfanght, den lasteraer sal u gheen leet, en sigh gheen profijt doen; dit is oock de leeringh van Epictetus, Audire conuicia quid ipsum per se est? adsta lapidi, eique conuiciare quid proficies? si + quis ergo vt lapis audierit, quam é suis maledictis capiet utilitatem conuiciator? lasteringen te hooren wat is dat in sijn selven? staet by eenen steen, en lastert hem. wat sult gy daer mede winnen? soo oock ist dat imant ghelijck eenen steen aenhoort, wat profijt sal den lasteraer met sijn lasteringen doen? jae die gelastert wort, kan uyt de lasteringen groot profijt haelen; want de lasteringhen, die hy moet hooren, sijn waer, oft niet waer; sijn sy waer? waerom sal hy dan sijn selven stooren, en gram maecken? aenghesien hy uyt dees lasteringen kan weten, wat hem mistaet om niet meer te sijn versmaet; sijn sy niet waer

maer uyt den duym gesogen? even wel ghy en moet u niet stooren, want sy konnen u meer profijt als leet doen; ist dat ghy die met verduldigheyt wilt hooren; Hierom den Poëet seght + seer wel:

Mali hominis conuicium probo multum confert

 
Den boosen mensch met syn verwyt,
 
Doet aen den goeden veel profyt.

Peyst, dat den lasteraer u soo veel doet, als eenen persoon heeft ghedaen, die sijnen vijant willende door steken een doodelijcke wonde heeft open gevlimt, en meijnende hem te dooden heeft hem genesen, peyst oock dat den lasteraer u toont, en vermaent, dat in u kleet een groote cladde slijck is; gy en moet van hem dat niet qualijck, maer in danck nemen, gy en moet die cladde slijck hem niet in den baert vrijven, maer sonder eenighe gramschap afvrijven; soo heeft Plato eertijdts ghedaen: desen als hy van sijnen vrient ghehoort hadde, dat hy van vele quaetwillighe menschen gelastert wiert, heeft hy wel geseyt: At ego ita mores componam, vt conuiciatoribus fides nulla habeatur, ick sal myn saken soo aenstellen, en myn wilde manieren soo stillen, dat niemandt aen myn lasteraers sal gheloof geven, Hier uyt moet ghy vatten dat, dat gy en laster, en het verwijt niet qualijck en moet opvatten; maer u selven bedencken oft gy ten onrecht gelastert wort, oft niet; wort ghy niet ten

onrecht ghelastert, en is het verwijt niet als te waer, soo moet ghy dat vals maken met u selven te beteren: wort ghy ten onrecht ghelastert, en beloghen, soo moet ghy met verduldigheydt swijgen om diën lasteraer, en loghenaer te doen + swygen. Dit is de leeringh van den H. Ambrosius; Quid opus est, moveri, cum audis convicta? cur non imitemur dicentem: obmutui, & humiliatus sum. Wat is het van noode ontstelt te worden, als ghy lasteringen hoort? waerom volgen wy David niet naer, die gheseydt heeft, ick ben stom, en ootmoedigh geworden: want als hy van den boosen Semei ghelastert wierdt, soo en heeft hy daer tegen niet een woordt gesproken en al was hy omringelt, en bewaert met gewaepende soldaeten, evenwel hy en heeft den lasteraer niet gelastert, oft gewroken. jae als hy van sijn lijfgarde tot wraeck wiert opgehist, soo en heeft hy hun geen ghehoor willen geven, en als sijn volck desen smaet wilde wreken, soo heeft hy hun dat verboden: het was een teecken, dat hy een vroom, een kloeck, en mannelijck hert hadde, dat hy van een kleyn gherucht niet en was vervaert. De heydenen om te thoonen, dat men de lasteringen niet en moet achten, hebben eenen Arent geschildert niet met open clauwen niet met dreyghende oogen, niet met den beck open, niet met uytgespreyde vleugels, maer op eenen vierkanten steen stil, vast, en onberoert staende, al hoewel hy van de Cauwe vele laste-

ringen kreegh, die hem oock met den beck stac, en met de vleugels sloeg; door desen Arent wiert een treffelijck man uytgebeelt, en door de kauwe eenen lasteraer, die niemant en kan gherust laeten, om dat hy selfs niet en kan gherust sijn, soo oock, toont dat gy een man sijt die snauwen, en crauwen van lasterende Cauwen cont verdraegen, sonder u selven in choleer te jaegen; gy en cont uwen lasteraer niet eerder en meerder botmuylen als met uwen mondt toe te houden met te swijgen sult ghy een eynde van sijn lasteringh krijghen; + Dit is oock het gevoelen van den H. Basilius: Si mihi credis probra, contumeliasque minime curabis: ille te obscurum, nulliusque aestimationis vocauit, tu terram te, ac cinerem esse dicas, is't dat ghy my ghelooft, seght Basilius, ghy sult de lasteringen, en den smaedt niet een sier achten, heeft iemant geseyt, dat ghy van een cleyn conditie en van gheen estime sijt, seght dan dat ghy niet meer als aerde, en stof sijt, dan sult gy hem botmuylen, en toonen, dat hy niet een hair beter is, als ghy; seght hem:

 
Omnium finis,
 
Foetor, & cinis.
 
Den alghemeynen onderganck,
 
Is niet als stof, en niet als stanck.

Peyst oock, als ghy met smaeddighe woorden, en lasteringhen gheterght wort, dat van u een preuve wort genomen oft ghy Godts vrient door u verduldigheyt sijt, oft wel Godts vijant

door u korselheyt, het is oock seker, dat gy een van twee dingen sult krijgen: oft ghy sult uwen vijandt door u saechtmoedigheyt saeghtmoedig, en weemoedigh maken, oft ghy sult hem arger maken, meer ophissen, en verbitteren, is't dat gy niet op en houdt van sijn lasteringhen met u lasteringen te betaelen: want wat kan aen uwen vijandt meer spijten, als dat ghy spot met al sijn lasteringhen, en verwijt? ergo het is best ghedaen, dat ghy het teghen lasteren laet staen, anders ick blijf by myn besluyt:

 
Qui conuicium retorquet;
 
Hic conviciantem torquet,
 
Sed qui vincens iram tacet,
 
Hostem placat, Deo placet.
 
Die voor den smaet heeft smaet ghereet,
 
Doet aen den lasteraer groot leet,
 
Maer die den lasteraer verdraeght,
 
Hy hem beweeght, en Godt behaeght.

Vorige Volgende