Logo DBNL
Sedelycke lust-warande (1678)

Sedelycke lust-warande

(1678)–Jacob Moons–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XVIII. Sinne-beelt

Verthoonende den handel tusschen Jupiter, en de Slecke, en hier uyt leerende, dat groot quaet het quaedt gheselschap, en groot goedt het goedt geselschap kan by brenghen.



illustratie

Thesis: Discede ab iniquo, & dificient mala abs. te. Eccli. cap. 7. vers. 2.

Antithesis: Cum viro sancto assiduus esto, quem cumque quid cognoveris observantem timotem Dei. Eccli. cap 37. vers. 15.

+

 
Wilt ghy geen quaelen onderstaen?
 
Soo laet het quaet gheselschap gaen.
 
Maer houdt met goedt gheselschap aen:
 
Ghy houden sult Godts rechte baen.
 
AL' de Beesten uyt hun hoecken
 
Quamen Iupiter besoecken; +
 
Maer met giften wel ver-eert,
 
Syn sy weer van hem ghekeert.
 
Als de Sleck dit had' vernomen,
 
Is sy oock by hem ghekomen,
 
En ghesproken heeft met drift;
 
Ick versoeck een slechte gift;
 
Ick kom hier niet anders vraeghen,
 
Als dat ick myn huys mach draeghen,
 
Alwaer ick sal gaen oft staen;
 
Ghy my dit niet af moet slaen;
 
Iupiter beghindt te gecken
 
Met dit herseloosen becken,
 
En hy roept! wel botte laef,
 
Wenscht ghy om te syn een slaef?
 
Ghy moest eerst u wel bedencken;
 
Want ghy sult u selven krencken;
 
Ghy doet hier een schotsche vraegh,
 
Om gheen gift, maer om een plaegh.
 
Mach myn huys, roept Sleck hier teghen,
 
Mede gaen op alle weghen,
 
Ick bedanck u daer voor seer,
 
En geen gift begeer ick meer.
 
k'Wil niet woonen by ghebueren,
 
Boos van aerdt, vol vremde kueren,
 
Hierom kies ick dit kleyn pack,
 
't Geeft my rust, en groot gemack.
 
By de vuyle leert men stincken,
 
By de mancken leertmen hincken,
 
By de boose wortmen boos,
 
By de loose wortmen loos,
 
By de slempers leert men drincken,
 
By de flinckers leertmen flincken,
 
By de haeters leertmen haet,
 
By de quaede leertmen quaet,
 
By de trotsche leertmen stoeffen,
 
By de traeghe leertmen sloeffen,
 
By de botte wortmen bot,
 
By de sotte wortmen sot.
 
Ben ick dan niet wel ghespannen?
 
Woon ick niet by goede mannen?
 
Ick verset, en hou myn huys,
 
+Om te blyven goedt, en kuys.

Vicinitas mala instar infortunij est.

 
Als woont by u een quaede ghebuer,
 
V deught, en vreught heeft geenen duer.

Sedelycke Leeringh.

 
Cum perverso perverteris,
 
Sed cum sancto sanctus eris.
 
Ghy met den boosen boos sult syn,
 
En met den fynen blyft ghy fyn.

Leert hier Cosmophile wereltsche siel vande Sleck eenen schroom van quaet geselschap hebben, en, als ghy met quaed geselschap sijt verzeylt, u schuyt terstont van cant steken; ghy en

moet daer niet blijven, wildt ghy in't perijckel niet doodt blijven, gelijck den wijsenman segt: Qui amat periculum, in illo peribit: is't dat ghy + verstaet dat in u straet een huys met de peste, oft een ander behaelijcke sieckte besmet is, ghy en sult dat huys niet in-gaen, maer ghy sult dat schouwen: soo oock als ghy weet, dat dien gast u verleydt tot de hel ghy en moet by hem niet gaen, en sijt ghy by hem geraeckt; ghy moet van hem gaen, om met hem niet te vergaen: want de Sleck leert u, dat ghy niet goedts, maer veel quaets van quade gebueren, en quaet geselschap sult leeren, is't dat ghy met hun wilt verkeeren, wilt ghy met hun aenhouden, ghy en sult vande deugt niet houden: want als gy woont by quaet gheselschap, oft by quaede gebueren, ghy hebt occasie van alle uren te sondigen; het is oock een oudt latijnsch spreeckwoordt:

 
Exempla trahunt, & verba movent,
 
Et vitia vitiosi fouent.
 
Voor ghedaen, is naer gheleert:
 
Hierom met quaede niet verkeert.

Want ghy sult hun sieckte, hun quael, en quaet behaelen: sijn sy dronckaerts? ghy sult eenen dronckaert worden. Sijn sy roffiaenen? gy sult met hun in bordeel en bordel loopen, om daer u lichaem aen de hoeren, en u ziel aen den duyvel voor den slechten prijs van een korte, en sotte soetigheyt te verkoopen. Sijn sy politicken, en

slappe Catholiecken? ghy sult oock naer de liberteyt riecken, ghy sult kleyn werck maecken van de Kerck, gy sult u inde sermoonen zelden laeten vinden, ghy sult gelijck de geusen, van de Religieusen, en Priesters qualijck, en in-faem spreken, ghy sult hun beliegen, en beschuldigen van onwaerachtighe fouten, en ghy sult tegen de kerckelijcke ordonantien vinnigh steken. Houdt ghy aen met eenen trotschen haen? ghy sult trots, en hooveerdigh worden, ghy en sult aen niemandt willen wijcken, ghy en sult onder niemandt willen staen. Loopt ghy met eenen korselen, en grammoedigen gast? gy sijt in't perijckel van door een furie van hem aengetast te worden, want eenen grammoedighen gast en past noch op vriendt, noch op vijandt, als hem de furie in den kop schiet; daerenboven, ghy sult genegen sijn om te kijven, om te twisten, en om te vechten, als hy; ergo als gy by quaet geselschap sijt geraeckt, ghy sijt oock quaet, en misschien noch argher ghemaeckt: Ick segh dan:

 
Volas socijs cum prauis?
 
Capiêris instar auis.
 
Houdt ghy u aen losse voghels vast?
 
Ghy sult haest sijn in't net verrast.

Ghy sult verdroncken sijn, eer dat ghy het waeter sult hebben gheroken; ghy sult aen den haeck sijn, en het speck wegh hebben eer dat gy het gewaer sult worden. Hierom Marcus Caro

vermaende eertijts het volck, als sy een huys van sin waeren te coopen, oft te hueren, dat sy wel souden letten, oft sy goede ghebueren souden hebben: want gelijck men seght, Grande malum vicinus malus, t'is een groot quaedt, als u huys by quaede gebueren staet; maer het is noch een grootter quaet, als ghy met quaede gebueren, en quaedt gheselschap gaet, en staet: want ghy sijt quaet, eer dat ghy weet dat ghy quaet sijt, om dat sy als vrienden soo het schijnt, met u handelen, en wandelen; maer die vrientschap is arger, als vijandtschap: want van eenen gheveijnsden vrient wortmen met ghedeckte schotelen ghedient, en onder den schijn van vriendtschap sijn sy vijanden van u saeligheydt; maer het is noch het arghste van al, dat ghy niet en siet, oft merct dat u door hun gheselschap quaedt gheschiedt, en dat ghy niet en gevoelt dat sy u groot leedt doen, en verdriet naer u siel. Hierom ick en can het quaet geselschap niet beter vergelijcken, als by de Mugghen, en andere kleyne dieren, die de Menschen soo weten op de kaken, en handen te steken, dat de menschen daer geen kennis, geen gevoelen, en geen smert van hebben, ten sy, als hun den steeck daer naer een groot geswel heeft gemaeckt, dan sien sy eerst dat sy gesteken sijn: soo gaet het oock met u, als ghy het quaet gheselschap, en quaede gebueren als Mugghen niet uyt u huys en sluyt; sy weten u als de Muggen met soo een behendigheyt te steken, en quaet te

leeren, dat ghy u niet eens en laet voorstaen, dat u van hun wort quaet ghedaen; sy weten met den tijtel van de gebuerlijcke min in u huys te geraecken, om tusschen u, en u vrouw twist, en onrust te maken, en u eenen slemper, en dominateur te maken, om u vrouw een quist-boter te maken, om u eenen lief-hebber van ander vrouwen te maken; die steken hebt ghy al wegh, eer ghy het weet, en met een soete vleyerij weten sy u te verleyden; hierom volghens den raedt van den Wijsen-man, ghy moet u van hun afscheyden. Fili mi, si te lactaverint peccatores, ne + acquiescas eis, &c. Mijnen Soon, is't dat het quaet geselschap, en quaede gebueren u streelen om u te verleyden, gy en moet daer by niet vertoeven, maer u terstont daer af scheyden: Jck segh daer by:

 
Est malus tibi socius?
 
Ab illo fuge ocijus.
 
Als u gheen goedt t'geselschap doet,
 
Licht dat den voet, ghy houdt u goedt.

Ghy sult hier teghen segghen: ick en magh my dat geselschap niet quijt maken, ick en mach hun den voet niet lichten: want sy sijn ten uytersten quaet, t'is beter eenen quaden hondt te vrient, als teghen te hebben, t'is beter, datmen wel met hun staet, als datmen van hun wort gehaet, gheterght, en bespot, dat ick met hun moet handelen, en wandelen, dat doen ick om een beter, om

twist te schouwen, en hun van mijn lijf te houden; ghy moet weten, dat mijne gebueren quade instrumenten, en boose serpenten sijn, hierom en mach ick hun conversatien niet casseren om my in geen meerder swaerigheyt te steken. Maer om hier op te andtwoorden, soo segh ick voor eerst datmen met maeten alle dingen mach doen, en laeten; daerenboven dat het dickwils beter is eenen goeden nae-gebuer, als eenen verre gelegen vriendt; wederom ick segh: t'is beter alleen, als qualijck verzeylt.

 
t'Is beter dat ghy wordt bespot,
 
Als dat ghy wordt geplaeght van Godt.

Hierom een maetelijcke vrientschap te houden met u gebueren, dat is wel, en loffelijck gedaen, maer vrientschap met u gebueren te houden om met hun wel, en met Godt qualijck te staen, dat is qualijck gedaen: hierom ghy moet die vriendelijcke, jae vijantlijcke conversatien van u gebueren af-schaffen: want sy sijn vijanden van u siel, hierom al moet ghy hun tieren, hun affronten, en kijven verdraeghen, ghy moet u dat niet eens aen draeghen, t'is beter dat sy u plaghen, als dat Godt u om hun plaeght, moet ghy dan van hun eenigh ongemack, smaet, haet, en spot lijden; ghy en moet u dat niet aen trecken, soo langh als sy u van Godt, en tot u verdoemenis niet en trecken. Speelt hier dan de partij van de Sleck, lijdt wat ongemack tot groot gemack van u siel,

en lijdt wat spot, en smaet ter liefde van Godt: want quaede ghebueren, als ghy daer van blijft, konnen u meer goet, als quaet doen, hun quaetheyt en kan u niet quaedt maken, maer goet, en verduldigh, is't dat ghy wilt, ghy cont hun een goedt exempel gheven, ghy cont hun beleeft voor hun onbeleeftheyt sijn, gy cont hun schamperijen met verduldigheyt aen hooren, sonder u daer in te verstooren; doet ghy dat? ghy moet dan weten, dat ghy van die quade gebueren een occasie hebt om veel goet te doen, en veel quaet te laeten, is't dat gy hun geen leet voor leet wilt doen, maer hun in hun boosheyt laet voorts gaen sonder selfs boos te worden? hierom als gy hun cont laeten, gy cont veel quaet laeten. Wat quaet konnen sy u doen, soo langh sy u siel geen quaet doen? maer als ghy met hun vrientschap houdt, dan hebt ghy vijandtschap met Godt, en sy sijn maer vijanden van u siel; dat is voorwaer een schoon vrientschap, waer door ghy u siel verliest en Godt tot vijandt krijght, ick segh dan om dat gy die schaedelijcke, en vijantlijcke vrientschap soudt haeten, en af-schaffen:

 
Door de ghebuerelijcke min,
 
Behaelt den duyvel groot ghewin.

Want onder den tijtel van de ghebuerelijcke min maeckt den duyvel dat den Kaert-Boeck meer gehanteert wordt, als den Kerck-Boeck, oft eenen anderen stichtighen Boeck, datter

meer goet, en gelt wort verslonnen, als gewonnen, dat de sermoonen, en collatien worden versuymt, datmen met de slippen van een ander in d'asschen sit, datmen heel vriendelijck, en beleeft is, alsmen oncuysch, en oneerlijck is, dat-men meer inde Herrebergh als inde Kerck, oft t'huys aen het werck is; hier uyt siet gy, dat den duyvel door de ghebuerelijcke min, dat is met den schijn van de deught, groot profijt doet: want met diën treck treckt hy u tot vele sonden: ergo ghy moet die gebuerelijcke min, en het quaedt geselschap af-schaffen, dat u schaedelijck is naer siel, en lichaem: want die ghebueren maecken, dat ghy op den swier, en van den swier tot sieckte, en tot armoede gheraeckt, den swier is schaedelijck aen u siel, en de sieckte met d'armoede, is schaedelijck aen u lichaem: ergo om uwen naem, en faem, om u geldt, om u gesontheyt, en om u siel niet te verliesen, ghy en moet gheen quaet geselschap, en geen quaede, dat is, vleyende, en verleydende gebueren tot u vrienden kiesen; wilt gy dan met quaet geselschap swieren? hoe bot, en hoe goedt ghy sijt, ghy sult haest leeren, en naer volgen hun quaede wercken, gelijc quaede modellen. Dit sal ick u betoonen uyt de H. Schriftuer: De Discipelen hebben gemurmureert, om dat Magdalena die kostelijcke salve op de voeten van onsen Salighmaker, had' ghestort: + Videntes autem discipuli indignati sunt, dicentes, vt quid perditio haec? de discipelen dit sien-

de, sijn verstoort gheweest, segghende, waer toe dient dit verlies? den H. Thomas van Aquinen is hier over niet eens verwondert, en hy seght; hoc eis, Iudâ dicente persuasum fuit; Judas den murmureerder heeft hun geleert te murmureren, want Judas had eerst alleen gemurmureert, ergo + sy hadden het murmureren van hem gheleert: dixit ergo vnus ex discipulis, Iscariotes, qui erat cum traditurus, quare hoc vnguentum non venijt trecentis denarijs, & datum est pauperibus? Judas heeft al murmurerende gheroepen, waerom en is die salve niet verkocht gheweest, tot onderhoudt van d'arme menschen? de discipelen waren goedt, maer evenwel sy hebben ghemurmureert, om dat sy in't geselschap waren van eenen murmureerder, ergo ghy en moet u niet onschuldigen, en segghen, dat ghy van eenen quaden Compagnien geen quaedt en cont leeren; eenen is genoegh om duysent persoonen te bederven, een schurft schaep sal een geheele koye bederven, eenen rotten appel sal al het fruyt doen rotten, een brandende keers sal duysent keerssen ontsteken, ghelijck het spreeck-woort seght:

Accenderet vnica mille.

 
Sijt hier over niet verwondert,
 
Dat een keers ontsteckt thien hondert.

Jae in tegendeel hondert gesonde menschen en konnen niet eenen siecken mensch gesondt maecken; maer eenen siecken mensch can wel

hondert en meer gesonde menschen onsteken, en sieck maecken: want het quaet is vruchtbaerder, als het goet; ergo eenen goeden sal eer wat quaets van eenen quaden leeren, als eenen quaeden wat goets van eenen goeden; dit is het gevoelen + van den Wijsen-man: Amicus stultorum similis efficietur, die met de sotten verkeert, sal voor eenen sot worden geëert: sotten mogen hier voor quaede menschen gerekent worden: want quaetheyt is by Godt vrijwillighe sottigheydt; Ick magh dan wel segghen:

 
Stultus tibi est sodalis?
 
Si non fugis, fies talis.
 
Als ghy met eenen sot houdt aen;
 
Wilt ghy syn wys? ghy wegh moet gaen.

Den gheleerden Cornelius A Lapide schrijvende op dese plaets, seght wel tot ons propost: Maius est contagium mali, quam boni: facilius + enim affricatur, & addiscitur vitium, quam virtus; men geraeckt eer aen het quaet, als aen het goet: want het quaet gelijck het onkruyt groyt van selfs, en de deught moet u in geplant worden; ergo als ghy met goede verkeert, ghy sult misschien goedt worden, is't dat de aerde van uwen wil goedt is, en als ghy met quade verkeert ghy sult seker quaedt worden: want de aerde van uwen wil is altijdt ghereet, altijdt genegen, en altijt bequaem om oncruijt van sonden voorts te brengen. De sonde van Adam de aerde van

uwen wil soo slecht gemaeckt, en soo bedorven, dat gy van selfs oncruijt genoegh voorts brengt, gy en moet geen quaet saet geen quaet exempel van het quaet gheselschap gaen haelen: volgens den raedt van Beda: Melius ergo est babere malorum + odium quam consortium, het is dan beter dat ghy het quaet geselschap haet, en laet, als dat ghy met het quaet geselschap gaet, en staet. Dit sal u leeren met sijn schaede en schande den H. Petrus: hy was verzeylt, en geraeckt by schuym van volck, by deugenieten, by rouw soldaeten, hierom heeft hy hier oock schip-braeck gheleden, in het quaet geselschap heeft hy quaet geleert en quaedt ghedaen, hy heeft met eenen + valschen eedt sijnen Heer, en Meester verloochent. Hier siet ghy, dat Petrus, hoe goet, hoe sterck, en hoe heyligh hy oock is, in het quaedt gheselschap van den val niet vry is. En meynt ghy Ionghman by onkuysche Ionghmans vrij te sijn? meynt ghy Jonghe Dochter te blijven suyver, als ghy dickmaels met losse sielen converseert? meynt ghy van vallen vrij te sijn, als ghy te vrij sijt in mallen; ghy Religieus meynt ghy by onghebonden, en wereltsche menschen dickwils u divertissement sonder wettige reden te nemen, en evenwel u devotie, u stichtigheyt en u reputatie te houden? weet ghy niet dat eenen goeden, en vruchtbaeren boom, die op de straet staet noyt gerust staet, maer ten lesten moet vergaen: want hy wort gebeten vande beesten,

ghesneden van de kinderen, ghestooten van de wagens, berooft vande passanten; soo oock is't dat ghy Religieus by werelijck, ick laet staen by quaet geselschap u begeeft, al sijt gy eenen goeden en vruchtbaeren boom, al hebt ghy eenen goeden naem, en faem, al hebt gy vele vruchten van goede wercken voortgebracht; gy sult van de helsche beesten gebeten worden, ghy sult van de jonge Religieusen begeckt worden, ghy sult van uwen Oversten naer gesien worden, ghy sult van de werelijcke menschen van uwen naem, en faem berooft worden, en oft ghy u siel sult behouden, is't dat ghy die quaede gewoonte blijft houden daer soude ick grootelijcx aen twijffelen: want met de werelijcke menschen te handelen, en te wandelen sonder noodt is qualijck te doen sonder quaedt te doen, ghelijck in den H. Petrus is gethoont, en laet u niet niet voorstaen, dat ghy voorsichtiger, en cloecker sijt, als hy: ick segh dan, dat ghy van de weerelijcke menschen, en geerne in den wel bewaerden hof van u Clooster moet blijven, wilt ghy eenen goeden, en vruchtbaeren boom blijven, die weerdigh sal sijn om eens in't hemelsch Paradijs voor alle eeuwicheyt herplant te worden, om dat ghy mijnen raet beter soudt volgen, soo voegh ick hier by noch eenen anderen raedt:

 
Si vis sordes evitare,
 
Apud Furnum noli stare.
 
Wilt ghy worden niet bestoven?
 
Schouwt den meulen, schouwt den oven.

Maer doet u beste om by het beste geselschap te sijn, dat niet en murmureert, dat de ledigheyt schouwt, dat de deught prijst, dat niet en vloect dat geen eyghen baet soeckt, dat maetigheydt in eten, en drincken hout, dat sijne oversten eer bewijst, en dat u den wegh van de saeligheydt aenwijst; hebt ghy sulcken geselschap ghevonden. ghy hebt eenen middel gevonden om vele sonden te schouwen: want is't dat gy de persoonen bemint, ghy sult oock hunne wercken beminnen, ghy sult u naer hun boogen, naer hun voeghen en naer hun draeyen, en diesvolghens om hun te voldoen, en om te toonen, dat ghy hun lief hebt, gy sult hun goede wercken naer doen: Ick mach u dan veel geluckx wenschen, en seggen:

 
Si vicinum habes bonum,
 
Pretiosum habes donum.
 
Is u ghebuer-man fijn ghesift?
 
Ghy hebt een kostelijcke gift.

Dat het goet geselschap, en eenen goeden gebuer-man een kostelijcke gift is, heeft den Poëet Marialis te kennen ghegeven:

+Propter vicinum, qui pretiosus erat:

 
Hy heeft syn huys, en stal, en schuer
 
Ontrent een kostelijck ghebuer.

Jae een goedt ghebuer is een kostelijck ghebaer; want hy en sal niet toelaten, dat de dieven u kostelijck goedt, en u beste beesten stelen, dat sijn beesten op u velden gaen weyen, dat de passanten u vruchten af plucken, oft onder de voeten treden, maer hy sal sorge draegen, dat ghy geen schaede en sult draegen, daer en boven een goedt gebuer is een kostelijck gebuer, om dat ghy van hem cont leeren, hoe ghy door sijn deught, en goedt exempel naer te volghen de kostelijcke eeuwigheyt, en de eeuwighe kostelijckheyt condt behaelen; maer in teghendeel, een quaet gebuer, is een slecht ghebuer, al is hy rijck, edel, en eerlijck voor de wereldt; want hy sal u met sijn quaedt exempel, en ontucht soo quaet, en soo slecht maken, dat ghy gelijck dien slechten gast sonder Bruyloft-kleet uyt de eeuwige Bruyloft van Godt sult gestooten worden by de helsche gebueren; Ick segh dan om u daer van te houden;

 
Sedes malo cum sodale?
 
Si non cedes, cedet malè.
 
Volght ghy een quaede mede-maet?
 
Soo ghy niet wyckt, ghy soeckt u quaet.

Want ghy soeckt u verdoemenis, die gy met uwen quaeden leyts-man sult vinden, is't ghy u van sijn geselschap niet en wilt ontbinden; Si + caecus caeco ducatum praestat, nonne ambo in foveam cadunt? Sijt gy aen eenen quaden gesel heel vast?

het is seker, dat ghy met hem, en by hem in de eeuwige gracht sult vallen: Hierom magh ick wel seggen;

 
Cum sodale malo agis?
 
Stijgijs es dignus plagis.
 
Houdt ghy een quaedt ghesel tot vriendt?
 
Ghy d'helsche plaegen hebt verdient.

Hierom verlaet, en haet nu met uwen danck het quaet geselschap, en quaede gebueren, oft gy sult tegen uwen danck met dat quaet geselschap en die quaede gebueren d'helsche plaegen moeten dragen, die voor alle eeuwigheyt sullen duren. Js't dat ghy nu claeght, dat ghy mottige, en moeyelijcke gebueren hebt getreft, die u quellen, die u naer sien, die u lasteren, die u affronteren, die u spijt, en leet doet; hoe sult ghy geplaeght sijn van die quade gebueren, als gy u goddeloos leven met een onsterffelijcke doot sult moeten bekoopen? hierom segh ick noch eens, verlaet, en haet nu het quaet geselschap, en quade gebueren; want naer het lichaem, en naer de ziel te spreken, als ghy by quaet geselschap, en quaede gebueren sijt, ghy sijt in eenen miserabelen staet, gelijck ick te voren heb getoont, evenwel ick segh noch daer by;

 
Malum nactus es vicinum?
 
Malis plenum habes sinum.
 
Js uwen Maet boos, loos, en quaet?
 
Het dan met u heel qualyck gaet.

Vorige Volgende