Sedelycke lust-warande

[p. 381]

XV. Sinne-beelt

Vertoonende den handel tusschen den Vos, en den Hondt, en hier uyt leerende, datmen niet onghestaedigh van sinnen, oft begeerten mach sijn, en datmen ons hert alleen aen Godt d'eeuwighe stantvastigheyt moet vast maken.

Thesis: Non ventiles te in omnem ventum, & non eas in omnem viam. Eccli. cap. 5. vers. 11.

Antithesis: Esto firmus in viâ Domini, & in veritate sensûs tui. Ibidem vers. 12.

Niet ongestaedigh sijt van wil,
Soeckt Godt alleen, en houdt u stil.

VOs socht kans om te gheraecken

In Lis-Boerens Hoender-kot;

[p. 382]

 

Maer hy weet niet, wat te maken,

 

Want s'nachts is daer op het Slot.

 

Evenwel hy heeft vernomen,

 

Dat hy door een open gat

 

In het Hoender-kot kan komen,

 

Om te rooven al den schat.

 

Maer hy kan door't gat niet springhen

 

Hy is groot, en t'gat is kleyn;

 

Om dat hy sich in moet wringhen,

 

Kryght hy hier, en daer een bleyn;

 

Hierom wenscht hy't gat wijt open,

 

Om te myden onghemack;

 

Als hy was door't gat ghekropen,

 

Hoort hy, dat hem volght den Brack.

 

Maer nu gaet hy anders singhen,

 

K'wensch, dat 't gat veel kleynder waer,

 

Geenen Hondt sou my bespringhen,

 

Niemandt sou my volghen naer.

 

Hier beghindt den Brack te bassen,

 

Maeckt u wegh ghy kiecken-dief

 

Wie sal't u al konnen passen?

 

Ghy wilt t'al tot u gherief.

 

Om niet van u huyt te laeten,

 

Wenscht ghy eerst een open gat;

 

Maer ghy't open gat gaet haeten,

 

Als ghy vreest te syn ghevat.

 

Ghy doet als de sotte menschen;

 

Want ghy weet niet wat ghy wilt,

 

Wit, en swert ghy t'saem wilt wenschen,

 

En u wil is noyt ghestilt,

[p. 383]

 

Ghy dit gat wenscht toe en open:

 

Toe, om niet te syn betrapt;

 

Open, om gauw uyt te lopen

 

Als ghy hebt een Hoen ghesnapt.

Pro commodis mutare vota homines solent,

Sententiam alternante nunc spe, nunc metu.

Den mensch verandert staegh van sin,

Siet hy daer baet, oft voordeel in.

De hop', en vrees draeyt soo den mensch,
Dat hy verandert wil, en wensch.

Sedelycke Leeringh.

Si non Deo est contentus,

Es inconstans, vti ventus.

Als ghy behalven Godt iet mindt,
Ghy staet niet vaster, als den windt.

Leert hier Cosmophile Wereltsche ziel, niet gelijck den Vos alle dingen naer uwen sin begeeren, en in u begeerte niet veranderlijck sijn, want dan wilt ghy Godt gelijck uwen knecht maken, die altijdt naer uwen wensch, naer uwen sin, en wil moet op-passen, om alle dinghen naer uwen lust te passen. Hebt ghy van Godt door u gebeden heden iet goets gekregen, dat steeckt u morgen tegen u hert, en ghy wenscht dat goedt quijt te sijn, soo haest ghy eenen anderen sin kryght. Wel meynt ghy, dat Godt moet gereet staen om uwen sotten sin, en veranderlijcken wil altijdt toe te staen, als uwen wil heden niet

[p. 384]

en wilt, dat hy heden heeft gewilt, en gewenscht. ghy Jonghman ghy hebt gewenscht, ô duyvelschen wensch! om in dat Hoender kot, om in dat Hoere-kot eenen vryen toe-ganck te hebben, om daer in gemackelijck te gheraecken, ghy kryght uwen duyvelschen wensch, ghy komt daer in, maer als ghy wordt gesien, als ghy wordt verrast: als ghy wordt ghekent, als ghy wort van u ouders vervolght, en van u conscientie gepijnight; dan wenscht gy, ô vervloecten wensch! dat ghy met meerdere stilte daer in, en uyt mocht komen om niet gestoort te worden.

Gy Ionghman gy volght den Legher, om in den Legher ghepromoveert te worden, en om u lusten te volghen, en als ghy tot u promotie sijt gekomen, soo is u den lust van den Legher benomen, ghy wenscht om daer van ontslaeghen, te sijn; ghy volght den Legher teghen u hert, met groot misnoeghen, en tot u smert. Dan wenscht ghy uyt kleynhertighyet, en mistroostigheyt uyt de wereldt te sijn, om uyt den Legher te sijn. Hier uyt volght nu, dat ghy niet los, niet lichtveerdigh, niet onbedacht moet sijn in iet te begeeren, oft iet te beghinnen; dan en sal het u niet leet sijn, dan en sult ghy daer in gheen misnoeghen, oft daer van geenen afkeer, en onlust krijghen, maer ghy sult daer in u contentement, u behaeghen, en uwen lust krijghen, is't dat ghy iet kiest, iet aen gaet, iet begeert, dat tot Godts eer, en tot u saeligheyt streckt. Hierom

[p. 385]

ghy moet Godt dagelijcx bidden om wijsheyt, en voorsichtigheydt, op dat ghy niet en kiest, waer door ghy Godt, u contentement, en u siel verliest, op dat ghy niet en vraeght, dat gy daer naer beklaeght, op dat gy niet en wilt dat u daer naer ontstelt, en ontstilt. Bidt Godt dan met David, dat hy u sijnen sin, en sijnen wil leert doen, doce me facere voluntatem tuam, dan en sult gy ⁺ soo los, soo lichtveerdigh, soo onbedacht niet iet begeeren, en diesvolghens, soo haest van sin, en van begeerte niet veranderen, dan en sult gy heden niet haeten, en willen verlaeten, dat ghy gisteren hebt bemindt, en begheert, ghelijck den Wijsenman seght: Tempus dilectionis, & tempus ⁺ odij: daer is eenen tijdt van liefde, en daer is eenen tijdt van haet. Den vermaerden en seer geleerden Cornelius à Lapide schrijuende op dese plaets is van gevoelen, dat hier door verstaen can worden de ongestaedichheyt van de menschelijcke sinnelijcheyt, dat den appetijt vanden mensch noyt stil is: want dat hem gisteren heeft ghesmaeckt, wort heden van hem ghelaeckt, dat hy gisteren heeft bemindt, wordt heden van hem gehaet, dat hy gisteren heeft ghewenscht, wordt heden van hem vervloect. Waer uyt komen alle die diversche appetijten, die gedurighe driften, die ongestaedige begeerten? sy komen uyt een los, uyt een lichtveerdigh, en uyt een goddeloos gemoedt, om dat ghy u hert, en u begeerte niet op Godt vast en maeckt, soo valt u hert van dit

+ Psalmus 142.

+ Eccli. cap. 3.

[p. 386]

op dat, van d'een op d'ander, en u begeerte en can noyt stil staen, om dat alles, wat ghy begheert, u begeerte niet kan verstaen, u begeerte sal altydt woelen, u hert sal nu dit, nu dat begeeren, en alle die begeerten sullen u op eten, en verteiren. Dit is de leeringh van den Wijsenman: Desideria occidunt Pigrum totâ die concupiscit, & desiderat; ⁺ de begeerten dooden den luyaert; door den luyaert verstaet Cornelius a Lapide hier den sondaer, die van Godt vervremt is, die te luy is wederom tot Godt, en beternis van leven te keeren; ondertusschen hy steckt vol begeerten, hy begeert in sijn lusten, in sijn quaedt leven te blijven, nochtans hy begeert in Godts vrintschap te blijven, jae hy wenscht, en begeert een gelucksaelighe doodt van den rechtveerdighen te sterven; maer te vergeefs, om dat hy begeert qualijck te leven en wel te sterven: Want alle dese begeerten sullen sijne siel de eeuwighe doot aen doen: is't dat gy ook aen Godt niet vast en sijt, soo hebt ghy een stantvastige onstantvastigheyt, en hier uyt komen u daegelijcksche veranderingen, oock tegen danck, ghy krijght daegelijckx een misnoegen in u saken om dat ghy u naer Godts wil niet en wilt voeghen; zelden sijt ghy gherust, en wel te vreden, maer ghy sijt dickwils, en langhen tijdt onstelt, en misnoeght. Hebt ghy eenen dagh blij gheweest, ghy sult daer voor dry weken droef sijn: wilt gy wijs, gerust, heel bly, en aen dese veranderingen niet onderworpen

+ Proverb. 21. vers 25 & 26.

[p. 387]

sijn; onderworpt u aen Godt, ghy en moet u selven, u eyghen ghemack, en u voordeel tot u naerdeel met den Vos niet wenschen: maer gy moet Godt alleen begeeren, dan sult ghy alles hebben naer uwen wensch, dan en sal u hert van den eenen wensch op den anderen niet vallen; dan sult gy roepen met den H. Franciscus, Deus meus, & omnia; mijnen Godt, en mijnen al, jae Godt sal u hert soo stillen, dat ghy nu niet dit, nu niet dat en sult willen, Godt sal u geven inwendigen peys, al wort gy van buyten bestreden; maer al wat u behaeght sonder Godt, sal u haest mishaegen en gy sult wederom iet anders versoecken; hoe wel u de schoonste schepsels vermaecken, en hoe wel u de beste spysen smaecken, gy sult daer haest een walghe van krygen; Ick segh dan:

Hodie si sapit mustrum,

Cras est tibi contra gustum.

Neemt ghy in Most van daegh u smaeck?
Ghy steckt daer morghen af de braeck.

Hierom gy, en moet u lusten, u driften, en u begeerten niet volgen, al onstellen, en quellen sy u gedurighlick met gewelt nu tot dit, nu tot dat: maer let eerst, oft gy iet begeert om Godts eer en om u siele saligheyt. Begeert ghy iet met den Vos, dat u behaeght dat tot u gerief, en gemack is, en dat nochtans tegen Godts wel behaegen, oft gebodt is, soo moet ghy dat laeten:

[p. 388]

want gy sult daer uyt u mishaegen, u ongerief, u groot verdriet, u onghemack haest kryghen, en wederom iet anders begeeren, maer ist dat ghy iet begeert tot Godts eer, en u siele-saligheyt; soo sult gy altyt bly, wel te vreden, en gerust sijn: en oft Godt het soo, oft anders schickt, gy en sult even wel noyt gestoort sijn: in tegendeel, ist datter in u begeerte eygen baet, eygen sinnelijckheyt, en eyghen gemack gemengelt is, al komt gy tot u begeerte, ghy en sult tot u contentement niet komen, het misnoeghen sal daer haest by komen, u hert sal vol smert sijn, om dat het tot sijn volle begeerte niet en is gekomen hierom ghy en moet niet hitsigh, niet driftigh, en niet los sijn om iet te begeeren, met den Vos, die eenen open inganck begeerde om het Hoenderkot uyt te rooven; maer die begeerte is hem misluckt: Soo oock ghy begeert veele saecken die u niet en dienen, om u saligh, maer om u verdoemt te maecken; gy en moet dan niet al begeeren daer uwen appetyt treck naer heeft, maer gy moet eerst van Godt raet en wijsheydt vraegen, hoe gy u in't begeeren, en kiesen sult draegen, om niet groote misslaegen te doen, en niet te krygen een groot mishaegen in den grooten inganck, maer dat groot behaegen is verandert, en den inganck kleynder heeft ghewenscht, om dat hem geene honden souden

[p. 389]

naer-jaeghen, als hy een hoen hadt wegh-ghesnapt: soo oock ghy wenscht dickwils uyt een losheyt, tot dat groot officie ghepromoveert te sijn, om aen groote conquesten te gheraecken, maer als ghy tot uwen wensch tijt gekomen, dan gaet gy eerst bevroeden, dat gy qualijck hebt gewenscht, om dat ghy heel kleyn, oft geen behoorlijcke bequamigheyt en hebt tot dat groot officie, om dat op uwen handel gelet wort, om dat ghy naer ghesien wort, om dat ghy om u brodden bespot wort. wat dan gedaen om dien misslagh te verbeteren? den Vos moet ghy dan oock naer volgen, gy moet dan wederom wenschen, dat gy metter eere van dat officie moght gheraecken, oft Godt bidden, dat hy u bequaemer wilt maken. Onkuysschen mensch, gy hebt gewenscht om die persoon tot uwen wil en tot val te krygen, en gy voorsiet, dat ghy daer uyt en schaede, en schande naer siel en lichaem sult krygen? om dan schaede, en schande te verhoeden, ghy moet uwen wensch veranderen, ghy moet wenschen dat die persoon noyt dien wil magh hebben, die ghy hebt, gy moet wenschen dat die persoon u noyt te gemoet, oft in u ghemoedt magh komen, ghy moet oock Godt om gratie bidden, waer door ghy alle onnoodighe aenspraeck van ongelijcke persoonen kont mijden, en schouwen, om u van onkuysche wercken te bevryden, en om vromelijck teghen alle aenlocksels te stryden. soo oock hebt ghy ghe-

[p. 390]

wenscht in het Hoender-kot, dat is in het hoeren-kot gemackelijck te konnen geraecken, gy moet uwen vervloeckten wensch veranderen, gy en moet op u plat niet blyven, ghy en moet niet wenschen daer voortaen soo in te konnen gheraecken sonder betrapt en beclapt te worden, om dat gy daer eens betrapt en beclapt sijt geweest maer ghy moet dat hoeren-kot vervloecken, en verlaeten ghy moet uwen quaeden wensch veranderen. Sijt gy met eenen lossen kop van u ouders geloopen naer den Legher, hebt ghy u laeten verleyden, en hebt ghy daer dienende om een avancement gewenscht: dien wensch moght gy wel veranderen, ghy moght wel wenschen, dat het Godt soo gelieft te schicken, dat gy by u Ouders wederom gheraeckt tot hun groote blijschap, die ghy met u ongebonden leven, en met u selven soo los in den Oorlogh te begeven grootelijckx hebt bedroeft: soo te veranderen van sin; dat is wel gedaen. Hier uyt kont gy sien in wat al swaerigheyt gy u selven kont steken, als gy van Godt wijckt, als gy u hert op Godt niet vast en stelt: want dan sult gy drayen, en wayen met alle winden, dan sult ghy soo veel sinnen krygen, als gy hairen op u hooft hebt; Godt en sal u noyt van pas iet konnen doen, iae ghy sult selfs u selven niet van pas doen; ghy sult altyt van wil, en sin veranderen: dat ghy heden hebt voor u, en op u cracht genomen, sal morgen van u veracht, en ghelaeten worden; Jck magh dan wel segghen:

[p. 391]

 

Es instabilis, vt rota,

 

Si alterna habes vota.

 

Ghy staet, ghelijck een vadt noyt stil,

 

Ist dat noyt stil staet uwen wil.

Ergo uwen wil moet vast sijn aen Godts wil, Godts wil moet uwen wil in den bant houden, oft anders gy sult eenen sotten, eenen verdrayden, iae eenen onmoghelijcken wil hebben. dit sal ick u toonen met een gelijckenis: ghenomen gy hebt u lijn-waet op den bleyck ligghen, ghy hebt uwen muer doen witten, en gy hebt koolen geplant; in dit gheval ist dat ghy uwen wil niet en hebt vervoeght met Godts wil, soo moet gy noodtsaeckelijck eenen sotten, eenen verdrayden, iae eenen onmogelijcken wil hebben; want gy sult willen, en wenschen dat de heete Son sonder wint en sonder regen u lijn-waet beschijnt, dat u koolen, om niet te verslenschen, lustigh beregent worden, en dat uwen geschilderden muer en wint, en drooghte mach hebben: is dat niet eenen sotten, eenen verdrayden, en onmogelijcken wil? op eenen tyt, en by naer op een plaets wilt gy, en wenscht ghy vochtigheyt, en drooghte, luyster, en duyster, wint, en stilte; hoe kan dat t'samen staen? even-wel ghy hebt dien sotten, dien verdrayden, en dien onmoghelijcken wil, om dat uwen wil niet vast en is aen Godts wil, daerom en staet hy noyt stil, daerom is hy noyt in rust, daerom woelt hy altyt, en daerom wilt hy oock dat Godt niet en wilt: en om dat Godt

[p. 392]

wilt, het gene hy niet en wilt, daerom murmureert hy tegen Godt, daerom is hy onverduldigh daerom is hy mistroostigh, daerom valt hy tegen Godt uyt, principael alser iet tegen sijnen wil, en sin uyt valt; maer om alle dese onheylen te voorkomen, ghy moet uwen wil altydt met Godts wil laeten over een komen in alles, dat u sal over komen dan sult gy in alles rust, en lust hebben, dan sult gy hebben Peys in Oorlogh, blijschap in droefheydt, rijckdom in armoede, troost in swaerigheyt, sterckte in cranckheydt, contentement in alle overvallen! maer wilt ghy uwen wil naer Godts wil niet voegen, ghy sult ⁺ in alle saecken misnoegen krijgen. Dit getuygt Iob: Quis restitis ei & pacem habuit? wie heeft tegen Godt ghestaen, en vrede gehadt? gy wilt dickwils iet tot u verdriet, gy wenscht dickwils u eyghen quaet, als ghy wenscht verlost te sijn ⁺ van iet, dat u niet aen en staet, ghelijck eenen Eremijt heeft gewenscht, desen had' koolen geplant. Hierom heeft hy eenen overvloedigen regen ghewenscht, Godt heeft sijn versoeck toeghestaen; maer als hy sagh, dat de koolen door het overvloedigh water moesten versmachten, en verrotten, soo heeft hy eenen anderen sin ghekregen, hy wenscht nu, dat den regen mach op houden en dat een heete sonneschijn de verdroncken koolen mach oprechten. Godt voldoet wederom aen sijnen wensch, en hy laet toe een heete sonneschijn; dees heete en stekende

+ Cap. 9.

+ Peral. tom. 2. summae Virt: & Vitior. depeccato linguae cap. 2.

[p. 393]

sonneschijn stack terstont tegen sijn hert, om dat sy de koolen al te sterck stack. wat doet hy in dit gheval? hy wenscht wederom om vochtigheyt, die hy oock wederom van Godt krijght: met een woort hy kreegh van Godt alles naer begeerte, naer lust, en naer wensch; even-wel hy en heeft geen koolen ghekregen om dat sijnen wil met Godts wil niet over een quam; om dat hy sijnen wil en sin, soo dickwils veranderde, om dat hy wijser wilde sijn als Godt selfs; want hy wilde Godt toonen, oft leeren, wat hy moest doen in sijnen hof, om koolen te winnen hierom heeft hem Godt geen vruchten vergunt, om dat hy niet meer en sou volgen sijn verdraijde sinnen; desen Eremijt is bedroeft ghekomen by eenen anderen Eremijt, en siende dat hy veele vruchten in dat jaer had' gewonnen, heeft sijn selven beclaeght, en hem gevraeght, wat middelen hy had' ghebruyckt om soo veele, en soo schoone vruchten te winnen; hy heeft gheantwoordt, ick heb altyt gebroken mijnen eygen sin, ick heb altyt met Godts wil te vreden gheweest; gaf hy regen? ick bedanckte Godt voor sijnen zegen; gaf hy drooghen, en dorren wint? ick was daer mede ghedint. gaf hy heete sonne-schijn; ick en was daerom niet eens in pijn; met een woordt Godts wil was geen gheschil, daerom heb ick vruchten gewonnen naer mijnen wil, maer uwen eyghen wil heeft u be-

[p. 394]

drogen. Het is soo Cosmophile Wereltsche siel als ghy wilt, dat Godt uwen wil volght, dan hebt ghy eenen kinderlijcken wil, gy en weet niet wat gy wilt, en gy wilt u schaede, en schande, om dan altijt alles naer uwen wil, naer uwen wensch, en naer uwen lust te hebben, en om altijt in alles vrede, contentement, en rust te hebben, ghy moet uwen wil vast op Godt hebben, dan en sult ghy niet draijen, en waijen met alle winden, dan en sult ghy soo begeerlijck, en soo veranderlijck in u begeerten niet sijn. gy moet met den H. Ioannes op de borst van uwen Saligh maecker vast rusten, dan en sult ghy niet woelen, en niet ghevoelen soo verscheyde, en vise lusten. den gierigaert soeckt te vergeefs rust in den rijckdom, iae den rijckdom doet sijne sinnen altijt woelen, sijne gedachten staen noyt stil. Den eerstughtigen mensch soeckt te vergeefs rust in groote officien, in hooghe staeten, want hy wenscht altijt hooger, en hooger te klimmen, en dien gedurighen wensch maeckt sijn sinnen ongerust en pranght sijnen hoogen moedt. Den gulsigen mensch soeckt sijn rust in overdaet van spijs, en dranck, maer te vergeefs: want de gulsigheyt krenckt het lichaem, de dronckenschap maeckt de sinnen verdraijt, en den eenen appetijdt verweckt den anderen. den onkuyschen mensch soeckt sijn rust in den vuylen lust, maer te vergeefs: want hy en duert niet langh, hy brenght hem in duyvelsche slavernij, en hy

[p. 395]

krijght een walgh van den lust, soo haest als hy is gheblust, ghelijck in Ammon is gebleken, die Thamar sijn liefste Suster terstont heeft verstooten, als hy haer vercracht hadde; Ick magh dan wel roepen,

Cur voluptas tibi chara?

Non est dulcis, sed amara.

Waerom houdt ghy de wellust goedt?
Sy bitter is, al schijnt sy soet.

Jae de bitterheyt blijft u by, als de sotte soetigheyt, en de soete sottigheyt is voor by; hier om ick voegh noch daer by:

Cur amabilis est luxus?

Non est stabilis, sed fluxus.

Waerom staet u de weelde aen?
Sy haest verdwijnt, en noyt blyft staen.

Hierom hebben de ongestaedige, en goddeloose menschen op eenen dagh wel duysent wenschen; even-wel sy en sijn noyt te vreden. Dit is het ghevoelen van den H. Augustinus: Inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te, ons hert woelt gedurighlijck, tot dat het vindt sijn rust in Godt. Hierom roept den H. Bernardus: Vnum est necessarium: illud vnum quaeramus veraciter; quaeramus frequenter, quaeramus perseveranter, vt nec quaeramus pro illo aliud, nec cum illo aliud, sed nec abillo ad aliud convertamur; laet ons Godt metter daet, daegelijckx, en volstandighlijck soecken; op dat wy niet in plaets van

[p. 396]

hem iet anders, oft met hem iet anders begeeren oft van hem tot iet anders wijcken. Dit moest ghy overpeysen, ghy en soudt met den Vos niet naer het Hoender-kot van u lusten loopen, ghy en soudt soo veranderlijck niet sijn, maer ghy soudt met Godts wil te vreden sijn sonder nu dit te begeeren, nu dat te vervloecken; dan soudt ghy bekennen dat het waerachtigh is, het ghene den H. Ludovicus Bisschop van Toledo daegelijckx in sijnen mondt gehadt heeft: Omnis copla, quae Deus non est, mihi inopia est, den rijckdom sonder Godt acht ick met enckel spot, en armoede; wilt ghy desen H. Bisschop niet ghelooven, datter iet het hert van den mensch kan versaeden behalven Godt, gelooft eenen soldaet van fortuen, die ghelijck Plutarchus schrijft, sijn selven in den oorlogh soo wel had' ghequeten, dat hy tot Keyser om sijn manhaftige daeden is gekosen geweest, desen nu sittende op den keyserlijcken Throon en sat niet gherust, sijnen lust en was noch niet geblust, sijnen wil en was noch niet gestilt, en sijn begeerte en was noch niet gestut: om hier van getuygenis te geven, soo heeft hy gheseydt: Omnes omnium dignitatum gradus percurri, & in nullo quietem inveni, ick heb van d'een Ampt tot d'ander gheloopen, maer ick en heb tot noch toe geen rust gevonden. Hier uyt volght nu wereltsche ziel, dat ghy u best moet doen om Godt alleen te soecken, hebt ghy Godt gevonden? ghy hebt u rust gevonden, u vrem-

[p. 397]

de lusten sijn in ghebonden, en ghy en sult soo veranderlijck van sin, en van begeerte niet sijn, maer met Godt, en in alles tevreden sijn; Ick blyf dan by mijn besluyt:

Si es Deo non contentus,

Es instabilis, vt ventus.

Als ghy voor Godt iet anders mindt,
Ghy ongestaedigh syt, als wint.