Logo DBNL
Sedelycke lust-warande (1678)

Sedelycke lust-warande

(1678)–Jacob Moons–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XII. Sinne-beeldt,

Verthoonende den handel tusschen den Uyl, en de Son, en hier uyt-leerende, datmen altijdt in Godts teghenwoordigheydt moet wandelen om altijdt wel, en noyt qualyck te handelen, en datmen op de duysternissen niet en moet betrouwen, alsmen iet quaets wilt brouwen.



illustratie

Thesis: Tu enim fecisti abscondirè;

Antithesis: Ego autem faciam verbum istud in conspectu omnis Israël, & in conspectu solis. 2. Reg. cap. 12. vers. 12.

 
Als ghy een fout in't duyster brouwt,
 
Godt die niet langh versteken houdt.
 
+IN den nacht den Vyl vlieght vry,
 
Om te pleghen dievery;
 
Hy vervloeckt het Sonne licht.
 
Want dat krenckt hem syn gesicht.
 
Als de Son is onder d'aerd',
 
Hy met rooven spys vergaert:
 
Hy eens lanck gevloghen hadt,
 
Maer hy hadt niet op-ghevat.
 
Op het lest hy siet een proy,
 
Die versteckt haer in het hoy,
 
Hy blyft soecken langhen tydt;
 
Maer den voghel is hy quyt.
 
Siet terwyl hy heftigh soeckt,
 
Komt de Son, die hy vervloect:
 
Nijdigh licht! benydt ghy my,
 
Dat ick speel hier myn party?
 
Om dat ghy my vroegh verrast,
 
Kan ick worden aen-ghetast:
 
O ghy boosen Dagheraet!
 
Ghy komt hier tot myn verraedt.
 
Hier kan komen eenen Boer,
 
Die my op-snapt met syn Roer:
 
Hier kan vlieghen eenen Valck;
 
Want sy syn my al te schalck.
 
Ick weet wel, al ben ick bot,
 
Dat den nacht my dient, en't kot,
 
Ick bevrydt ben, als ick schuyl,
 
Want men steckt al naer den Vyl.
 
Hier op quam de Son al voort,
 
En gaf hem dit schamper woordt;
 
Ick ten hooghsten ben verblydt,
 
Dat ghy myn schoon licht benydt,
 
Want ghy maeckt u selven vuyl,
 
Ghy syt eenen botten Vyl:
 
Ghy met scheele ooghen siet,
 
Dat aen d'aerde deught gheschiet.
 
Ghy het duyster mindt, en soect,
 
Maer den luyster ghy vervloect;
 
Ghy den luyster vinnigh haet,
 
Want in't duyster brouwt ghy quaet.
 
In het duyster vindt ghy lust,
 
En in rust, vindt ghy geen rust,
 
In den nacht als ieder slaept,
 
Ghy naer ander voghels gaept.
 
Ghy hebt grooten pick op my,
 
Want ick stoor u dieverij:
 
Als het licht op d'aerde stapt,
 
Wordt ghy op den roof betrapt.
 
Die wel doet, haet niet het licht,
 
Maer is bly om myn ghesicht.
 
Ander voghels syn dan bly,
 
En sy staen al op met my.
 
Maer als't licht niet meer en schynt,
 
Ieder voghel dan verdwijnt:
 
Als ick kies de zeeuwsche kust,
 
Ieder voghel neemt syn rust.
 
Geenen voghel is u maet,
 
Om dat ghy het licht versmaet.
 
Siet sy komen al op u,
 
Hier med' segh ick, u adieu.
 
Stracx quam daer den Kiecken-dief,
 
En packt hem tot syn gherief.
 
Eer hy't wist, was hy betrapt,
 
En wierdt stracx schoon op-gheknapt.

Sedelycke Leeringh.

 
Quando putas te occultum,
 
Tunc stas ante Dei vultum.
 
Meynt ghy te syn vry, en bedeckt?
 
Godt siet, en hoort al wat gy spreckt.

Leert hier Cosmophile, wereltsche ziel, niet de partij van den Uyl spelen, niet de duysternissen soecken om te vrijer te connen sondigen: de duysternissen connen u wel vande menschen, maer niet vande al-siende oogh bevrijden, leert hier niet schuylen in kuylen en koten om u siel te vervuylen. Wat is dat anders, doen als meer voor de menschen dan' voor Godt beschaemt sijn? wat is dat anders doen, als meer de menschen dan Godt vreesen? ick roep u selfs tot getuygen; alsser iet onbehoorlijcx in u huys geschiet, om dat ghy niemant daer ontrent hoort, oft siet; alsser twist is tusschen vrouw, en man; alsser kijvagie is tusschen broeders, en susters; men gaet voorts in de boosheydt, niemant wilt eerst swijgen, niemant is beschaemt, al doet hy veel dat niet en betaemt; maer alsmen hoort dat een treffelijck man klopt aen de poort, en in

huys komt, al de rusie is terstondt gheslist, en een ieder draegt hem gelijck het behoort; men weet niet meer van kijven, men eert malcanderen, en men prijst malcanderen. Hier moet ghy bekennen, dat meer op u de tegenwoordigheyt van eenen mensch als van Godt vermach, en grooter ontsach kan maken. Hier valt den H. + Basilius uyt, en hy seght om u beschaemt te maken; eenen Soldaet al is hy stout, boos, en quaet kan inde tegenwoordicheyt van sijnen koninck sijn choleer in-houden; wel can het respect van eenen mensch soo veel uyt-wercken op eenen anderen mensch; daer nochtans kleyn onderscheydt tusschen den eenen, en den anderen mensch is? hoe veel te meer moet Godts tegenwoordigheyt u wederhouden van alle quaedt; aenghesien hy alle menschen oneyndelijck in weerdigheyt te boven gaet; waer ghy sijt, Godt siet u, waer ghy u verliest, Godt vindt u, waer ghy loopt, Godt volght u, wat gy spreckt, Godt hoort dat, wat ghy doet, Godt weet dat, met een woordt: als ghy meynt alleen te sijn, Godt is u op de hielen, en als ghy meynt vry te sijn, Godt betrapt u, oft hy laet toe, dat ghy vande menschen op het feyt betrapt, en gheknapt wordt. Hierom siet wat gy doet, peyst wat ghy spreckt, let waer ghy gaet: want gy noyt sonder Godt gaet. Jck segh dan dat ghy van Godt, ghelijck den Uyl van de Son sult betrapt worden, is't dat ghy met den deck-mantel van de duysternissen

van koten, en van holen meynt in u fielterij vry te sijn, en ick segh, dat ghy meer respect moet dragen aen Godt, als aen de menschen; doet gy iet goets oft laet gy iet quaets om het respect van de menschen, doet dat, en laet dat oock met meerder reden om het respect van Godt, die altijdt in u gesicht is. Hierom ick segh:

 
Cur diuinum ad consprectum?
 
Habes minimum respectum.
 
Waerom maeckt Godt u t'minst' ontsagh,
 
Die u is by, en nacht, en dagh.

Ghy moet Godt ontsien, die u altijdt, en over al siet. Ghy Jonghmans wort van Godt gesien, als ghy oft in eenen gesloten speel-hof, ghelijck die twee oude boeven de suyver Suzanna, oft in een duyster plaets een eerlijcke Dochter tot onkuysheyt verwect, Godt hoort u, als gy spreect: + Nemo nos videt; niemant en siet ons, Gy wraecgierigh mensch wort van Godt gesien, als gy in stilte, en alleen sijnde in u Cabinet, gelijck David eenen Urias-brief schrijft, Godt weet wat ghy daer bedrijft om eenen onnooselen mensch te verdrucken, en uyt de werelt te rucken. Ghy overspeelder wort van Godt ghesien, als gy een ander mans vrouw liever siet, als u eygen, als gy gaet spelen vaeren met lichte danten, en als ghy met die danten al u goet, en bloet verteirt, ter wyl u vrouw met veele kinderen sit in groot verdriet, en den kost uyt haren buyck moet spa-

ren, om het huys in eer, en de kinderen in't leven te houden. Ghy onrechtveerdigen mensch wort van Godt ghesien, als gy in den nacht de huysen berooft, de kisten open breckt, de coopmanschappen vervalscht, en soo voorts. Gy Religieus wort van Godt gesien, als ghy met ghesloten deur in u kamer ledigh sit, u studie versuymt, en u geestelijcke oeffenigen achter laet, als ghy verstroyt sijt met hondert ydel ghedachten, als gy met gaepen, oft slaepen den tijdt verquist. Ghy sondaer, wie ghy sijt, wort van Godt ghesien, al laet ghy u voorstaen dat ghy sijt bevrijt. Ghy knechten, en maerten wort van Godt gesien, als gy achter de deur u meesters bedriegt, als ghy op Solders, en in kelders u kromme handen te verre uyt steckt; gy cont het sonne-licht wel uyt sluyten, maer Godts al-siende oogh en cont ghy niet daer buyten houden, al hout ghy de deuren, en vensters vast toe ghesloten, en al versteckt gy u in diepe koten. Hierom ick segh plat uyt:

 
Qui peccatis locum dabit,
 
Ubi sedet, est, aut abit,
 
Dei in conspectu stabit.
 
Als iemandt soeckt een plaets tot quaedt,
 
Al waer hy sit, oft is, oft gaet,
 
In Godts ghesicht hy altijdt staet.

Dit bevestight de H. Schriftuer op vele plaetsen: ick sal u die met eenen vinger toonen. Voor

+eerst den Wijsenman seght; In omni loco oculi Domini contemplantur bonos, & malos; in alle plaetsen sien d'oogen van den Heer de goede, en de quaede, Godt siet soo wel het quaedt, als het goet, dat in de wereldt gheschiedt; Godts ooghen en sijn noyt slaeperachtigh, maer altijdt even wacker, sy staen altijdt open. Dit ghetuyght + oock Siracides: Oculi Domini multò plus lucidiores sunt super solem, circum spicientes omnes vias hominum, & profundum abijssi; intuentes in ab conditas partes; d'oogen van den Heer sijn helder als de Son, rondtsom siende alle de weghen der menschen, en de diepte van den af-grondt; in-siende alle de verholen deelen vande weereldt. Den gheleerden Cornelius à Lapide schrijvende op dees plaets seght, dat uyt veele redenen Godts ooghen helder sijn, als de Son: want de Son en can de wegen, dat is, de manieren, de gedachten, den handel van de menschen niet sien; gelijck Godt siet; daer-en-boven, de Son en can het diepste van de zee niet sien. Ick magh dan wel segghen:

 
Si, vt pecces, intras mare,
 
Coram Deo debes stare.
 
Doet ghy u quaedt in't diepst' der zee?
 
Goet siet u daer, als op de Ree.

Gaet dan sondaer, is't dat ghy verloren wildt gaen, gaet dan, is't dat ghy ghelijck een beest Godt niet en vreest, om te sondigen uyt het ghe-

sicht der menschen in versteken, en onbekende plaetsen, achter eensaem canten, in diepe, en duystere holen? al waer gy loopt, gy en sult Godts oogen niet ontloopen, en u beswaerde conscientie sal u altijdt naer-loopen, ghy en moet u op de duysternissen niet betrouwen om u fielterij, u dieverij, en u baet-soeckerij te brouwen: want Godt seght selfs, nihil operium, quod non reveletur, + daer en blijft niet bedeckt, maer het comt al te voorschijn; men siet de Son by nacht niet, maer Godts oogen en hebben geenen nacht, die houden dagh, en nacht altijdt de wacht. Ick segh dan:

 
Si peccatum operitur,
 
Mox â Deo aperitur,
 
Als ghy u om u sond' versteckt,
 
Godt stracx u sond', en u ontdeckt.

Dit is de ghetuygenis van den H. Apostel Paulus: Omnia autem nuda, & aperta sunt oculis + eius; alle dinghen sijn bloot, en ontdeckt voor de Goddelijcke ooghen. Vaert dan overzee in vremde landen om quaedt te doen, als oft ghy daer vryer waert, als hier te landt, maer gy sult gewaer worden, hoe qualijck ghy sult varen, de vremde landen en sijn Godt niet vremt, hy sal u daer soo wel sien, als hier te landt, en ghy sult daer soo haest, als hier vallen in sijn handen tot u leedt, en schandt. Hierom ick segh u:

 
A te crimen est decretum?
 
Licet avoles per fretum,
 
Et confidas hoc secretum,
 
A te Deus scit se spretum.
 
Hebt ghy iet quaedts in u ghedacht?
 
En over zee u selfs ghebracht,
 
Om dat te doen met lust, en macht?
 
Godt weet dat ghy hem hebt veracht.

Ergo ghy en moet niet loopen gelijck eenen blinden naer duyster koten: want Godt is over al te vinden: al loopt ghy om quaet te doen tot de uyterste paelen, Godt sal u, eer gy het meynt beclappen, betrappen, en achter-haelen, ergo daer sult ghy loopen om u straf te haelen. Jck segh dan om u te waerschouwen, dat ghy u selven op geen duysternissen en moet betrouwen; oft het sal met u qualijck afloopen.

 
Si peccator se secernit,
 
Et peccando Deum spernit,
 
Desuper hunc Deus cernit,
 
Et supplicia decernit.
 
Als den sondaer sich gaet berghen,
 
En met sondighen Godt terghen,
 
Godt siet hem van boven af,
 
En maeckt hem bereet de straf.

Wederom ghelijck den gheleerden à Lapide + noch seght: Godt door-siet alle de verholen deelen van de werelt, sijn ghesicht comt tot aen het middel-punct van de aerde, hy siet de hel-

sche tormenten, hy hoort het bitter gheschrey van de verdoemde sielen; hy siet den minsten hoeck van de werelt, alle kamers, alle cabinetten, alle bedden, alle koten, alle holen, alle speloncken, alle schuyl-plaetsen, alle grachten by daeghen, en by nachten; de Son en heeft die macht niet, ergo Godts oogen sijn helder als de Son. Waer meynt ghy dan vry te sijn? hierom roept met David: Quo ibo â spiritu tuo, & quo + a facie tuâ fugiam? si ascendero in coelum, tu illic es, si descendero in infernum, ades: Heer ghy sijt over al op bergh, en in dal, in hemel, en in hel, ergo ick moet my wel draeghen, en u noyt rebel vallen; jae soo moet ghy roepen, oft ick sal roepen:

 
Vadis per mare, & terras?
 
Putas te non cerni? erras.
 
Als ghy door zee, en landen dwaelt;
 
Peyst: Godt siet my; soo niet? ghy faelt.

Ergo gy en cont Godt die al-siende Son niet bedrieghen, oft ontvliegen: Si sumpsero pennas meas diluculo, & habitavero in extremis maris; etenim illic manus tua deducet me.

 
Waer ghy vlieght, oft waer ghy woont,
 
Godt sich over al verthoont.
 
Syt ghy in't duyster, oft in't licht?
 
Ghy syt altydt in Godts ghesicht.

Sult ghy dan noch soo stout, en soo vermeten sijn dat ghy u derft versteken, om te vryer quaet

te doen, oft quaedt te spreken?

 
Cur, vt pecces, clausus lates?
 
Oculo divino pates.
 
Blyft in koten stil ghesloten?
 
Godt komt daer by u gheschoten.

Het waer te wenschen, dat gy dickwils door den dagh waer ghy gaet, oft staet u selven aenspraeckt, ghelijck den Coninck Abimelech Saram + de Vrouw van Abraham heeft aen-ghesproken, als hy haer duysent guldens had' gegeven heeft hy haer daer by dees vermaeningh ghegheven: Quocumque perrexeris memento, te deprehensam; al waer ghy sult gaen, en staen, sijt indachtigh, dat ghy betrapt en ghevat sijt. Het waer te wenschen, segh ick, dat ghy met goude letteren geschreven dese woorden altijt, en over al by u droeght: Memento te deprehensum, sijt indachtigh, dat ghy van Godt betrapt, en gevat sijt: want daer en is niet een soo verholen ghepeys, niet een soo verborghen onkuysheydt, en niet een soo bedeckte dieverij, oft Godt de alsiende Son is daer by, en ontrent; ergo ghy en sijt noyt, en nergens vry; hoe ghy u saken aenleght, oft niet, Godt siet altijdt, en over al uwen handel. Ghy wordt oock van uwen Enghel den Bewaerder, en van den hemel ghesien, als ghy meyndt bevrijdt, en alleen te sijn; hierom ick segh:

 
Numquam es peccator solus,
 
Te peccantem videt Polus.
 
Sondaer u noyt alleen betrouwt,
 
Den Hemel siet wat fout gy brouwt.

Ergo ghy toont, dat ghy bot, oft blint sijt, als gy meynt bevrijt te sijn, en dat Godt verr' uyt u gesicht is; die nochtans u heel nae by is; jae hy is in u, en ghy in hem, gelijck eenen vis in het water, gelijck eenen vogel in de locht, ghelijck het middel-punct in een rondt perck: het middel-punct is in het ront perck besloten, den voghel is rondtsom met de locht bedeckt, en den vis en can buyten het water niet leven of swemmen. Hierom den H. Augustinus vervloect sijn botte blindtheyt, en sijn blinde bottigheyt; erraus + & multum laboravi quaerens te extra me, & tu habitas in me: mecum eras, & tecum non eram. Jck heb gedwaelt, en gefaelt; ick heb gearbeyt soeckende u buyten my, en ghy woont in my: ghy waert met my, en ick en was met u niet: Godt dan is onbepaelt, en over al gelijck de Theologanten seggen, per essentiam, door sijn goddelijck wesen, per praesentiam, door sijn teghenwoordigheydt, per potentiam, door sijn macht; Godt is soo wel inden boosten, als in den besten mensche van de werelt, sonder Godt en kan niemant eenen oogenblick in't leven blijven; als Godt sijn milde, en machtighe handt wilt ontrecken, wy moeten in onsen Niet trecken. Den H. Bernardus segt wel tot ons propost; Idcirco sicut nullum est momentum, quo non fruamur Dei +

misericordiae, sic nullum sit momentum, quo eum praesentem non habeamus; hierom ghelijck daer noyt eenen oogenblick en is, waer op wy Godts bermhertigheyt niet en genieten, soo oock daer en moet niet eenen oogenblick sijn, waer op wy Godts tegenwoordigheyt uyt ons gedachen laeten schieten. Seght my nu eens, waert dat rontsom u lichaem een groot vier gestoct wiert, en dat gy wist, dat ghy terstont sout moeten sterven, is't dat gy maer van een ginsterken wiert aengeraeckt, met uwen voet eens te versetten: hoe stil en soudt ghy niet staen? sout ghy u wel eens verroeren? sou het u lusten te springen, oft te singhen? soudt gy u driften niet bedwingen? nochtans ghy staet met de waerheyt in Godt als in een onbepaelt vier, een ginsterken van eenen wenck kan u in asschen, en in de helsche tormenten legghen; even-wel ghy speelt met dat vier, ghy doet met Godt dat ghy wilt, ghy versmaet sijn gheboden, ghy leeft in onkuysheyt, in dieverij, en in bedriegerij; en meynt gy vrij te gaen? en laet u dat niet voor-staen, Godt als een licht-brandende vier sal u betrappen, en met de kladden vatten: maer wildt ghy vry gaen? peyst dat Godt altijt, en over al met u gaet: want Godts tegenwoordigheydt sal u als eenen toom wederhouden van alle vuyligheydt, en van alle quaedt: Ick segh dan:

 
Deus praesens est, vt froenum,
 
Ne volutes te in coenum.
 
Godts teghenwoordigheyt u houdt,
 
Als eenen toom uyt 'tslijck van fout.

Ter contrarie: en vreest gy Godt niet meer, als de menschen, de deugt sal in u verslenschen, en het oncruyt van de sonden sal in u overvloedelijck gevonden worden. Wilt gy op Godt niet peysen gy en sult op sijn ghebodt niet passen, en ghy sult in alle fielterijen op-wasschen, tot dat gy eenen eeuwighen brandt-stock sult worden vande hel; hierom ick segh:

 
Times homines, non Deum?
 
Facis te Gehennae reum.
 
Vreest ghy de menschen, en niet Godt?
 
Ghy steckt u in het duyvelsch slot.

Ergo ghy en moet niet alleen de menschen maer oock principael Godt vreesen; hebt ghy geen vrees voor Godt; ghy en sult oock gheen groote vrees voor de menschen hebben: want ghy weet wel, dat u Godt meer kan plaegen om u listen, en laegen, als de menschen, die konnen bedrogen, om-gekocht, en om-gheset worden; maer Godt niet; sijt ghy oock soo stout, dat gy geen menschen en vreest, om dat gy u laet voorstaen, dat alle u perten in't heymelijck worden gedaen, soo hebt ghy een stercke spoor tot alle boosheden, en ghy sult u verstouten alle Godts gheboden te over-treden. Om dit te bethoonen gaet eens by eenen dief, en vraeght hem eens,

waerom hy op het pretext van den nacht de huysen pilleert, de kisten open breckt, en de mantels van den hals treckt; hy sal u antwoorden: ick en meyn niet dat my iemandt siet. Volght eenen over spelder eens naer, siet eens waer hy in gaet, en vraeght hem eens; waerom hy brekende sijn trouw eens anders vrouw gebruyckt en vreest ghy Godt niet? vreest ten minsten den Magistraet om u te houden van dat quaedt, hy sal u segghen: ick en meyn niet, dat my iemant siet. Hoort eens eenen achter-clapper spreken, die van sijnen vrient, oft vijandt u te voorschijn brenght hondert ghebreken, die met sijn venijnighe tongh de deughdelijckste menschen steckt om sijn selven te wreken over een cleyn baggatel; en vraeght hem eens, oft hy wel weet wat, waer, en van wie hy spreckt: want hy sprect op een onvry plaets daer hy can ghehoort worden groote injurien van sijnen Heer, van sijnen Officier, van sijnen Oversten, van sijnen besten vrient, en soo voorts; hy sal u met luttel woorden betaelen: ick en meyn niet dat my iemandt siet, als ghy; ick en meyn niet dat my iemandt dat hoort als gy, hierom ick heb te vrijer voort gegaen in spreken: maer dat is den rechten wegh naer de hel in gegaen, soo te leven, soo te handelen, soo te wandelen, als oft men van niemant en wiert gesien, oft ghehoort: hierom derven de goddeloose, de stoute, en vermeten sondaers segghen: Quomodo scit Deus, & si est scien-

tia in excelso? hoe weet Godt ons aenslaeghen, + die wy brouwen tusschen vier muren, daer en is gheen kennis van in den hemel. Teghen dees rouw gesellen gaet sich David in postuer setten: + Intelligite insipientes in populo, & stulti aliquando sapite. Qui plantavit aurem, non audiet? aut qui finxit oculum, non considerat? Dominus scit cogitationes hominum; quoniam vanae sunt. Gy sinneloose menschen verstaet my wel, en wort ten lesten eens wijs. Sal hy niet hooren, die u ghegheven heeft de ooren? sal hy niet sien, die de oogen heeft geschaepen? den Heer weet alle u ijdel, u quaede, en goede gepeysen. Weet Godt alle u gepeysen? en sal hy u wercken niet sien, u woorden niet hooren, u boosheden niet straffen? Jck magh dan wel segghen:

 
Te non sentis deprehensum?
 
Amisisti. omnem sensum.
 
Als ghy meynt, dat ghy syt bevryt,
 
Ghy syt u sinn', en herssens quyt.

Maer desen sinneloosen gast wort van Siracides te voorschijn ghebrocht; en hy laet hem selfs sijn sinneloosheydt te kennen geven: Quis +me videt? tenebrae circumdant me, & parietes cooperiunt me, & nemo circumspicit me. Quem vereor? delictorum meorum non memorabitur Altissimus. Wie siet my? de duysternissen om-vanghen my, en de mueren bedecken my, en niemant en siet my. Wie heb ick te vreesen? den

alderhooghsten en sal mijn misdaden niet ghedencken. Dese goddeloose woorden worden van den selven Siracides terstont met dese woorden gebot-muylt: Et non intelligit, quoniam omnia videt oculus illius, quoniam expellit â se timorem Dei, huiusmodi hominus timor. Maer hy en peyst niet, dat Godts oogh alsiende is: want hy worpt van sich de vreese Godts, en diën mensch op Godt niet eens en peyst, oft past; diën gast vreest alleen den mensch, en niet Godt: want om te sondigen gaet hy uyt het gesicht van den mensch, en soo laet hy sich voor-staen, dat hy alleen, en bevrijt is: nochtans het Geloof leert ons, datter in de wereldt niet en gheschiedt, oft Godt moet dat sien, en weten: hierom het betaemt een oprecht Catholieck mensch, dat hy volgens dit geloof sich selven daeghelijckx verweckt, en aen-spreckt; Attende tibi & hic, & ibi.

Let waer ghy gaet,, En waer ghy staet.

Want het is een oudt spreeck-woordt: Velden hebben oogen, en Bosschen hebben ooren; maer de quaede genegentheyt, en de ongebonde driften trecken ons van dat gheloof, en sy maken u doof, als u conscientie roept;

 
Attende tibi & hic, & ibi.
 
Let waer ghy gaet,, En waer ghy staet.

Waerom dat? waerom moet gy soo toesien? Quoniam omnia videt oculus illius: om dat Godts

oogh alle dingen siet, die alsiende oogh en cont ghy niet ontspringhen: ergo ghy moet u onkuysheydt, u dieverij, en meer ander fielterij bedwingen; maer de quade genegentheyt, en de ongebonden driften comen hier tegen sterc aen dringen; die komen een duyvelsch deuntjen singen: Dixerunt enim: dereliquit Dominus + terram, & Dominus non videt: Den Heer heeft d'aerde verlaten, en den Heer en siet niet, watter geschiedt. Wat doet eenen onkuyschen, en onrechtveerdigen mensch? met een woort, wat doen alle de sondaers? den onkuyschen mensch heeft een hitsighe begeerte om het onkuysch werck te volbrengen, op hope dat het niemant sal uyt-brengen, den onrechtveerdigen mensch heeft een hitsige begeerte om sijn dieverij uyt te wercken, op hope dat het niemant sal mercken; siet soo kan hun dees valsche hope in de schelmerij verstercken: maer sy sien terstondt door het licht van het Geloof, dat Godt hun altijdt, en over al op de hielen is; even-wel de quaede genegentheyt, en de ongebonde driften dringen soo sterck aen dat de oncuysheyt, en de dieverij wort gedaen, en sy laeten het geloof van Godts tegenwoordigheyt ter zijden staen: want den onrechtveerdigen mensch om eenen dief te sijn, en den oncuyschen mensch om eenen overspeelder te sijn, wort metter daet gelijck eenen ketter, en hy loochent met sijn sondigh werck Godts tegenwoordicheyt: want hy doet dan soo

veel, als oft hy seyde: Godt en weet niet, wat ick peyse, Godt en siet myn oncuysheydt niet, Godt en kent myn dieverij niet; hierom derven de botte, en blinde sondaers segghen met eenen goddeloosen mont, oft sy peysen dat in hunnen goddeloosen hertsen-grondt, gelijck die twee + oude boeven: Nemo nos videt, niemandt en siet ons. Hier uyt, als uyt eenen quaeden wortel spruyten veel quaede vruchten van grove sonden, den duyvel is daer oock ontrent om u op te hitsen, en hy blaest u in: Nemo te videt, niemant en siet u; gaet voorts in u boosheyt; waer om sijt gy bevreest? hebt eenen cloecken geest; nemo te videt; niemant en siet u. Waerom laet ghy u werck steken? nemo te videt; niemandt en kan u werck stutten, en dat Godt niet en siet en sal Godt niet wreken. Ghy laet u dan als een kindt gesegghen, en als eenen blinden leyden, en verleyden tot u eeuwigh verderf, en gy stelt alles op diën kerf: nemo me videt; niemant en siet my, ergo ick ben vry; maer dat besluyt en is niet een duyt weert. Dit beklaeght Seneca: Wy en bedecken ons niet, seght hy, met de muren + om in goede rust, maer om in vuylen lust te leven, en den vollen toom aen ons quade ghenegentheyt, en hitsighe driften te geven; maer wat kan het baeten, dat gy d'oogen en d'ooren van de menschen cont schouwen, om u vuyligheyt te brouwen? is het eerlijck, dat ghy doet, dat magh een jeder wel weten; is het schande-

leus, dat ghy doet, wat kan u dat helpen, dat dit geen menschen en weten, aengesien het Godt, en u conscientie weet; Ick magh dan wel seggen:

 
Hoc facit Dei praesentia,
 
Ut purâ sis conscientiâ.
 
Godts teghenwoordigheyt kan doen,
 
Dat ghy wel leeft, en naer fatsoen.

O domme, en blinde menschen, ghy en hebt niet meer achter-dencken, als de beesten! den grooten Naturalist Plinius: schrijft dat de Lamprey, + en noch eenige Visschen, als sy het hooft maer onder het waeter hebben, geen vrees voor de rest hebben, sy meynen als het hooft niet en wort ghesien dat het lichaem dan niet en wordt ghesien, sy meynen, om dat sy niemandt en sien, dat sy dan van niemant ghesien en worden; het Patrijs is oock soo bot, en soo slecht, dat het geheel meynt bevrijt te sijn, als het hooft maer bedeckt is. Dat de beesten soo bot, en soo slecht sijn, dat is belacchelijck, maer dat de menschen soo bot, en soo slecht sijn, dat is beklaeghelijck: wat spelen sy dan anders, als borgh-spel, ghelijck de kinderen; sy setten hun achter de deur, oft in eenen hoeck, sy decken hun hooft met eenen doeck, en sy laeten hun beenen uytsteken, even-wel sonder een woort te spreken, sy worden wel ghevonden; sy worden van den doeck verraeden, waer mede sy meynden bevrijdt te sijn; sulcken spel speelt gy oock ô sondaer wie

ghy sijt; ghy meynt te sijn bevrijt, om dat ghy achter de deur sondight, om dat ghy in eenen hoeck speelt de bordeel-broeck, om dat ghy gedeckt sijt met den doeck van den nacht, met den doeck van eenen dicken, en dichten muer, met den doeck van een eensaem plaets; maer het is niet anders als een slecht kinder werck, dat ghy doet, al en siet ghy niet, ghy wordt euenwel gesien van d'alsiende oogh, Godts al-siende oogh sal als de Son u op u onkuysheyt, op u moorderij, op u dieverij betrappen, en al u fielterij aen den dagh brengen, en gy sult ten lesten van den helschen kiecken-dief op-gevat worden. Ghy meynt achter eenen muer vry te sijn, om quaet te doen; maer diën muer en is niet anders, als eenen doeck, die u selfs sal verraden, en beclappen, + gelijck den Propheet seght; Lapis de pariete clamabit, den steen van den muer sal roepen. Ghy meynt in stilte, en sonder iemandts weet u met een lichte Dant te vertrecken, en in eenen lust-hof u onkuysheyt met de schaduwe van de boomen te bedecken; maer ghy sijt verdoolt; ghy en sult niet een hair beter varen, als de twee oude boeven, die de eerlijcke Susanna tot on-eer meynden te brengen; sy sluyten hun selven in den Hof, en de vreese Godts, en hun schaemte sluyten sy daer buyten, sy betrouwen hun op de boomen om hun schelmerij te bedecken; maer de boomen selfs, waer mede sy hun meynden te ontschuldigen, en die tot getuygen te roepen van

hun onnooselheyt, hebben hun beschuldight, en overtuyght van hun loosheydt, en boosheydt, de boomen selfs hebben hun betrapt, en beklapt. Gaet nu ghy oncuyschen mensch, om overspel te doen, om gelijck den Nacht-uyl een proy een oncuysche pry te vanghen, en maect u, en haer wijs, dat daer niet eenen Haen en sal nae craeyen: want Godt sal de saeck soo draeyen, dat u overspel door de heele stadt sal waeyen, ja diën wint sal vliegen van den oosten tot den westen; dit ghetuyght Siracides: Omnis homo, qui transgreditur + lectum, contemnens in animam suam, & dicens: quis me videt? hic in plateis vindicabitur; & vbi non speravit apprehendetur: Ieder mensch die sijn bedde voor-by gaet verachtende sijn ziel, en segghende: wie siet my? daer en kan niet eenen haen naer kraeyen, niemandt en can mijn secreten weten. Dien mensch sal op de straeten ondeckt, en begeckt worden, en daer hy het niet gemeynt, niet gedacht, en niet ghevreest heeft, sal hy ghevat, beclapt, en betrapt worden: als oft hy wilde segghen, gelijck Cornelius à Lapide dit uyt-leght; den overspelder heeft in't heymelijck gesondight tusschen vier mueren in de duysternissen; maer Godt sal hem in't publieck daer over straffen; Godt sal toelaeten, dat den Officier daer achter sal geraecken, en hem eerloos, en geldeloos maken voor alle menschen. Soo heeft Godt met David ghehandelt, als hy in't heymelijck het over-spel had

+volbrocht, en Vrias door den velt oversten Joab had omgebrocht; want Godt heeft dees groote brocken voor geheel Jsraël, jae voor de geheele werelt te voorschyn ghetrocken; en alle de menschen, die naer ons komen, sullen tot kennis van dit vuyl craem komen. Peyst hier eens in passant ghy sondaers die soo veel fielteryen in't heymelijck hebt gedaen, hoe saeghtmoedig, hoe verduldigh, en hoe bermhertigh Godt met u handelt, hoe vele heymelijcke dieveryen en sou Godt hedens daeghs niet konnen voor den dagh brenghen? hoe dickwils en hebt gy in stilte de weduwen, en weesen niet verdruckt, dat tot noch toe niemant en weet, als Godt, en u ongeruste conscientie? wat al bedeckte moorderyen en hebt gy niet gedaen? en nochtans den goethertigen, en verduldigen Godt laet u tot noch toe, by de menschen gelijck voor een deughdelijck en eerlijc man te gaen, niet om dat gy in u boosheyt sout voorts gaen, maer om dat gy van uwen quaeden handel sout af-staen; hy bewaert u eer, om dat ghy aen-gelockt sijnde door sijn goethertigheydt u siel sout bewaren. Daer-en-boven Godt sal toe laten, dat u eygen beesten u verraeden: vreest ghy dan van geen menschen betrapt, oft beclapt te worden, vreest ten minsten de beesten, die ghy in u huys hout, als ghy u schelmerij brouwt. AElianus verhaelt, datter eenen hondt met sijn bassen eenen over-spelder die in een heymelijcke plaets van het huys ver-

borgen lagh, aen sijnen Heer ghethoont heeft, en datter eenen Oyevaer de Vrou van het huys + om haer overspel d'oogen heeft uyt ghepickt; daer wort oock verhaelt datter eenen Oliphant eenen overspelder heeft vervolght, en doot geslagen + met sijnen Snuyt: maer AElianus verhaelt noch een saeck, die meer te verwonderen is, den Voghel Porphyrio ghenoemt, seght AElianus is heel jalours, en hy let op de Vrouwen, die sonder Mans sijn: en is't dat hy kan achterhaelen, dat de Vrouw van het huys verkracht wordt, hy worght syn selven; eensdeels, ghelijck à Lapide daer op glosseert, om sijn droefheydt ende misnoegen over dat vuyl, en boos feyt, en eensdeels om het vuyl, en boos feyt aen een ieder te toonen. Hier uyt cont ghy sien met de oogen van u verstant, hoe bot, en hoe blint ghy sijt, als ghy meynt dat u bedeckte schelmerijen niet gesien, oft in't openbaer sullen gebrocht worden. Wordt u fout niet uyt gebrocht van de beesten, Godt selfs sal die op sijnen tijdt uyt brenghen. Om dit te bevestigen, den H. Damianus verhaelt een wonderlijcke, en merckelijcke geschiedenis; + eenen Barbier had' heymelijck een Vercken gestolen, en in sijnen kelder gesloten; evenwel diën man hiel sijn ghewoonte van zijn godtvruchtigheydt aen Godt, en sijn bermhertigheyt aen den armen te toonen: ondertusschen den rijcken Iesus komt by hem in de gedaente van eenen armen mensch, en hy versoeckt van

hem geschoren te worden: terstont diën persoon is gereedt om sijn hair te korten; maer terwyl hy desen armen mensch scheirt, hy vint in sijnen hals twee oogen staen verborgen onder het hair; hy wort hier van bevreest, hy staet hier over verbaest, en hy heeft al vreesende, en bevende gevraeght wat dit te seggen was; den armen man heeft hem terstont geantwoort, ick worde Jesus genoemt, die alle dinghen over al can af-spiën; en dese sijn die oogen, waer mede ick het vercken heb ghesien, dat ghy over eenighen tijdt in uwen kelder hebt op-ghesloten; dit gheseydt hebbende is hy terstont verdwenen; diën Barbier is tot sijn selven gecomen, hy heeft Godts saechtmoedigheyt tot hem waerts gekent, en hy heeft wederom gegeven dat hy had' genomen. Hier siet ghy, dat Godt selfs de bedeckte schelmerijen, en dieverijen can uyt brengen, en tot u straf, en tot u schande. Maer is't dat Godt selfs dat niet en doet, hy sal toelaten, dat ghy van de menschen op het feyt, ghelijck den Uyl van de Son betrapt wordt. Om dit te bevestigen, Hugolinus den Camerlinck had' de schat-kist van den H. Eduardus Coninck van Engelant laten onghesloten staen; eenen deepmaker dese kans schoon, en niemandt in de kamer siende, heeft sonder achterdencken van ghesien te worden lustigh daer in ghegrabbelt; den eersten keer hem wel geluckt sijnde, keert hy wederom, en hy vuldt met ghemack sijnen sack; siende nu

dat hy voor de tweede mael niet gesien en was, en verleckert sijnde door dat groot gewin comt noch eens in de kamer, maer soo haest hy daer in stapt, wordt hy van den Coninck selfs op de dieverij betrapt: want als hy al bevende meynt sijn diefachtighe handen aen de penninghen te steken, soo hoort hy den Coninc roepen; Maect u wegh met dat ghelt, eer dat Hugolinus mynen Camerlinck u siet, en in arrest stelt. Jck laet u wereltsche ziel eens bedencken, hoe diën dief in dat gheval te gemoedt is geweest, ick geloof dat hy oock soo gauw van voeten, als van handen is gheweest, om niet achterhaelt, en niet met de galgh betaelt te worden. Hier uyt moet ghy nu besluyten; ergo waer ick ben, oft binnen, oft buyten, ick en can de eeuwige Son, ick en kan Godts al-siende oogh niet uyt sluyten. Maer ghenomen nu, dat ghy Godts al-siende oogh conde over al uyt sluyten; ghy en sijt evenwel noyt alleen, u conscientie is altijdt u op het been, oock in den nacht, als ghy op die uur', op die plaets u pol verwacht, gy en sijt dan noyt bevrijt want u conscientie is daer van getuygen, en ghy wort van de sterren, en van de Maen gesien;

 
Sed Luna videt, sed sidera testes
 
Interdunt oculos.
 
Maer de Sterren, en de Maen,
 
Sien met spijt u fouten aen.

Hierom ick sal u door de Sangh-Goddin de

clachten van de Maen eens te voorschijn brengen; hoort de Maen selfs spreken over de nacht ghebreken; sy en sal u maer een staeltjen daer van gheven; maer uyt dat staeltjen sult gy lichtelijck tot kennis komen van al de groote stucken:

 
GOddinne van den nacht (men mach het oock wel weten:)
 
En Suster van de Son my noemen de Poêten,
 
Sy gheven my de eer, dat ick aen d'aerde can,
 
Als Ceres, gheven cracht, en dat ick menigh man,
 
VVanneer hy reysen wilt in't midden van de nachten,
 
Aen-wijsen can de baen, maer ick sou liever trachten,
 
Is't det het Godt liet toe, te wesen sonder eer
 
Begraven in de Zee, op dat ick nimmermeer
 
Aenschouwen mach by nacht der menschen vuyl ghebreken,
 
Die, als mijn Broeder is naer Thetis Zael gheweken,
 
Men meest volbrenghen derft: men meynt het niemant siet,
 
VVanneer de son is wegh, wat quaedt by nacht gheschiedt.
 
Maer Godts al-siende oogh, en ick can oock aenschouwen,
 
VVat feyt van yeder mensch in't duyster wordt gebrouwen:
 
Godt siet, en weet, en hoort al watter omme-gaet,
 
Oft in een doncker hol, oft midden op de straet
 
VVaerom ô dwaesen mensch, steunt ghy op swerte nachten?
 
Ick sien dan u bedryf, en Godt kent u ghedachten:
 
VVant als ghy quaedt bedryft, en meynt te sijn alleen,
 
Dan is Godt daer ontrent, en is u op het been,
 
Maer siet terwyl ick claegh, en soeck den mensch te trecken
 
Van alle vuyl bejagh, en tot de deught te wecken,
 
Soo sien ick met een sweert daer comen eenen gast,
 
VVaer med' hy, als een Leeuw, syn vrient heeft aen-getast,
 
Maer dit is niet ghenoegh, om dat hy hy sou versaeden
 
Sijn wreet, en steenigh hert, soo soeckt hy noch te baeden
 
In veel onnoosel bloedt, en mits hy heftigh vloeckt
 
En op de deuren loopt, en meerder onrust soeckt,
 
Soo comen op hem uyt veel Borghers met hun pijcken,
 
Sy schermen onder een, soo dat ick daer dry Lijcken
 
Sien op den staenden voet: siet op den selven tijdt,
 
Als ick dit Schouw-spel sien, soo steckt een siel uyt nijdt
 
In brant sijn Broeders huys, en om geen ander reden,
 
Dan dat sijn Broeder gaet voor Godt met rechte schreden,
 
En dat hem Godt maeckt rijck. Terwyl de brant-clock luydt,
 
Soo loopt van alle cant veel volck ten huysen uyt:
 
De gaepers sijn daer veel, maer luttel, die daer helpen
 
Om met een cloecken drift den fellen brandt te stelpen,
 
Hier loopt een deel ghespuys tot dieverij ghesint,
 
Daer staet een lichte Dant, die lossen clap begint
 
Dit hoort een dertel quant, die oock van binnen blaecte
 
Ghelijck dit huys vol brant, dat nu tot vallen raecte,
 
En sonder langh vertoef, hy vat haer by de handt,
 
Die oock ghelijck den gast van binnen stont in brandt.
 
Ick sien maer tot mijn spijt, dat sy hun stracx begeven
 
Naer een vervloecte plaets, daer men met dobbel schreven
 
Kan schrijven met een schreef: maer wat daer wort gedaen,
 
Ick nu niet weten kan, tot dat den tijdt comt aen,
 
VVaer op den grooten Godt door't slaen van sijn trompetten
 
Hun roepen sal uyt graf, en sich tot Rechter setten,
 
Om wat daer is misdaen te brengen aen den dagh,
 
Hoe seer het was bedect, en diep versteken lagh.
 
Hoe dickwils hoor ick niet dit woordt van Venus-Dieren?
 
De lichte Maen comt aen, nu is't dien tijdt van swieren,
 
Nu is't bequaemste weer tot ons vermaec, en lust
 
Nu can ons minne-vier in stilte syn gheblust.
 
O wat een droeve saec! ô wat ick al moet hooren!
 
Dees woorden Godt, en my met grammen moedt verstooren:
 
Ick staen alleen ghestelt in't midden van de wolck,
 
Tot ciersel van de aerd' en tot gerief van't volck:
 
Maer men gaet myn cieraet, en myn gherief misbruycken,
 
't Schijnt dat ick oorsaec ben, dat veel ten huys uyt-duycken
 
Naer plaetsen sonder schaemt, en datter menigh Maeght
 
Met spelen in de Maen haer eer, en leven waeght.
 
VVat sien ick niet al quaet by nacht van veel gheschieden,
 
Die in den dagh men houdt voor deughdelijcke lieden,
 
Maer ick en sal hun quaedt niet brengen aen den dagh,
 
Om dat-men in't besit van eer hun laten magh.
 
Ick hier maer segghen wil, dat vele mans haere Vrouwen
 
Met eenen loosen vondt in d'handen leughens douwen:
 
Ick sagh lest eenen quant, die aen syn Vrouw maect wijs
 
Dat hy om coopmanschap moet reysen naer Parijs,
 
+Hoe wel sijn goede Vrouw dees reys vindt ongheraeden:
 
Nochtans hy treckt van huys met geene sorgh belaeden,
 
Hy neemt een groote som, misschien den lesten schat,
 
En, soo het schijnt, hy moet noch desen dagh uyt stadt.
 
Dees slechte Vrouw ghelooft, dat hy is onder-weghen,
 
En daerom wenscht sy hem voorspoet, gheluck, en Zeghen,
 
Maer hy is noch in stadt, en als seer stormt den wint
 
Roept sy, hy is misschien nu niet van vier ghedient.
 
Sy is altijdt besorght, sy is vol achter-dencken,
 
Sy bidt dat hem op wegh gheen ongheval magh crencken;
 
En als daer uyt de locht valt reghen met gewelt,
 
Mijn man is nu misschien, roept sy, op't vlacke veldt.
 
Maer hy is onder t'dack, daer is hy wel gheleghen,
 
Hy weet in't Hoere-kot van geenen wint, oft reghen;
 
Terwijl sy lijdt ghebreck, maect hy al goede chier
 
Met sijne lichte Boel, by een groot Eycken vier.
 
Hy peyst niet op sijn Vrouw, dat sy gebreck moet lijden,
 
Hy peyst maer hoe hy can sijn Boel met ghelt verblijden;
 
Maer als de Beurs is plat, dan keert hy wederom,
 
Sijn Vrouw wenscht hem terstont met blijdschap willecom,
 
Sy vraeght hem, oft Parijs heeft schoon, en vette landen,
 
En oft het Conincx-Hoff geciert is met VVaranden:
 
Hier op antwoordt hy, jae, en seght haer, dat de stadt
 
Is groot in haer begryp, en ick en weet niet wat.
 
Ten lesten vraeght sijn Vrouw, oft hy sijn coopmanschappen
 
Ghecocht heeft goeden prijs met sijn seer aerdigh clappen:
 
Hier op gheeft hy een sucht, en roept; sprect hier niet van;
 
Ghy hebt noch groot geluck; dat ghy hier hebt u man.
 
Hoe, comt dit, vraeght de Vrouw, hy sonder langh te peysen
 
Vertelt sijn ongeluck, dat hem is in het reysen
 
Ontrent Parijs gebeurt. Ick seght hy, door een wout
 
Moest nemen mijnen wegh, waer in ick heel verflout
 
Bleef ligghen diên nacht omcingelt vande boomen:
 
Maer midden inden slaep begonst ick hart te droomen;
 
Dit wiert terstont ghehoort van eenen moordenaer
 
Die stracx heeft op-ghewect sijn mackers al-tegaer?
 
Sy komen op my aen, en slaen aen my de handen,
 
Sy dreygen my de doodt, sy slaen mijn lijf met banden:
 
Terwijl ick daer heel blauw, en mat geslagen sat,
 
Soo hebben sy myn goet, en reys-gelt aen-ghevat
 
Dan syn sy wegh gegaen, ick ben daer blijven dwaelen,
 
Tot dat de Son quam aen met haer vergulde stralen,
 
Soo ben ick hier gheraec. Hy met dit slim bedryf
 
En met een droeve stem, bedroghen heeft syn VVyf,
 
Maer d'aldermeest syn Ziel: Godt kan hy niet bedriegen,
 
Die alles kent, en siet; Godt kan hy niet beliegen,
 
Die selfs de VVaerheyt is. Ick sien oock in den nacht,
 
Dat menigh Borgher wijckt van sijnen post, en wacht:
 
Maer ick en wil hun naem niet melden, oft verhaelen
 
Op dat den Capiteyn geen breuck hun doet betaelen.
 
Hierom ick swygh dat stil; want my niet toe en staet,
 
Dat ick een ampt bedien, dat my niet aen en gaet.
 
Een ander door den lust, en door de schoone daeghen,
 
En door den geylen brant heeft sin om gaen te jaegen:
 
Om dat hy synen wil, en driften volghen sou,
 
Seght, dat hy brenghen sal Patrysen voor syn Vrouw,
 
En meerder kleyn ghebeent; hierom nemt hy de netten,
 
Hy doet syn VVey-tes aen, hy gaet den Havick setten
 
Met trotsheyt op syn handt, hy gaet ten huyse uyt,
 
En seght, dat hy in haest sal op-doen grooten buyt;
 
Maer als hy was uyt stadt, en in het veldt ghekomen
 
Soo heeft hy weynigh tijts het jaegen waer genomen:
 
Hy vonck een wilde Duyf, een Vinck, een Nachtegael,
 
Een Lijster, en een Musch; en dat wast al-te-mael;
 
Hy was dat jaegen moed': om dat het niet wou lucken
 
Heeft hy uyt korselheydt het net gescheurt in stucken:
 
Terwyl de Son trock wegh, en ick quam met den nacht,
 
Soo is hy met den vanck gegaen naer Venus-Iacht,
 
Daer maeckt hy goede chier met dat hy heeft gevangen,
 
Ick hoor daer anders niet als veel onnutte sangen,
 
Hy brenght den nacht daer om in alder-hande spel,
 
Hy is vol dranck, en vreught, sijn Vrouw is vol gequel:
 
Maer als hy had' gedanst tot aen den lichten morgen,
 
Begint het ijdel hooft van wegh te gaen te sorghen,
 
Hy geeft den weert syn geldt, hy loopt soo uyt het huys,
 
Maer hy spreckt geen ghebedt, jae maeckt niet eens een cruys.
 
Als hy nu quam in stadt, soo quam hem juyst te voren,
 
Dat hy daer met de kaert thien gulden had' verloren,
 
En dat hy sijnen vanck daer oock gegeten hadt;
 
Hierom soo vondt hy goedt, te koopen in de stadt
 
Patrijsen voor sijn Vrouw: daer op soo gaet hy vatten
 
t'Geldt uyt sijn platte Beurs: maer hy vindt daer geen schatten,
 
Dan eenen Cardecu; de rest was hy al quijt:
 
Hierom hy loopt te merckt vol gramschap, en vol spijt.
 
De kraemen waren vol van schoon, en vette Vogels,
 
Die waren met het net gevangen, oft met kogels:
 
Hy kocht daer maer wat Vinck; hy kocht daer geen Patrijs
 
VVant sijn Beurs was te kleyn, en hy te groot van prijs.
 
Hy loopt van daer naer huys met vijftigh mager Vincken,
 
Die nu in sijnen neus begonsten al te stincken;
 
Als hy nu was in huys, hy geeft den vanck sijn Vrouw,
 
En segt, dat sy daer med' haer vrolijck maken sou.
 
Siet soo bedriegter veel by nacht hun slechte Vrouwen
 
Maer sy om allen twist, en tweedracht oock te schouwen,
 
Verstaen wel hun bedrijf, sy sijn al siende blindt,
 
Sy laeten haer gepaeyt met woorden, en met wint.
 
Ick wil van klacht te doen ten lesten eens gaen swijgen:
 
VVant dat ick voort wou gaen, ick sou geen eynde krijgen,
 
En oock den tijdt komt aen, dat ick vertrecken moet:
 
VVant siet Aurora comt gereden metter spoet.
 
Maer hoort noch eens een woordt ô sin-beroofde menschen.
 
En wilt niet meer by nacht naer vuyle lusten wenschen:
 
Ick sien dan wat gy doet, en Godt weet u gedacht;
 
Hierom neemt op u Ziel voort aen al beter acht.
 
Hoe dickwils segt gy niet, dat ick ben root van wesen,
 
Daer comen sal een windt stracx uyt de locht geresen?
 
Maer ick ben root van schaemt', niet om d'aenstaende wint;
 
Om dat ick jemandt sien, die een vuyl werck begint.
 
Als gy mijn aensicht siet heel bleeck, en sonder straelen,
 
Dan segt gy op de aerd' sal haest een regen daelen;
 
Maer ick ben bleeck van schrick, van droefheyt, en van vrees,
 
Om dat ick met het sweert sien kerven door het vlees.
 
Als ick ben bleec, oft root peyst dan, dat ick hoor kijven.
 
Oft sien een ander stuc in vuyligheyt bedryven:
 
Ick bid u, wat ic can, wacht u van sonden al,
 
Ick dan heel claer, niet bleec, oft root verschynen sal.

Wat dunckt u Cosmophile Wereltsche siel hier van? heeft de Maen haer woordt hier niet wel ghedaen? even-wel, ghelijck sy selfs heeft bekent, sy en heeft maer ghelijck met eenen natten vinger eenighe ghebreken aenghewesen, die meest geschieden in het af-wesen van de Son maer om dat ick u patientie niet en sou misbruycken, ik sal hier een spel speten, want uyt dit staeltien sult ghy lichtelijck kennis krygen van de resterende stucken: ick wil u alleen waerschouwen, dat gy u op de nachten niet en moet betrouwen, als gy iet quaets wilt brouwen, maer dat ghy u met het overpeysen van Godts tegenwoordigheydt op alle plaetsen van alle fieltery en uyt de hel condt houden; hierom ick segh.

 
Esto Dei semper memor
 
Tibi erit culpae tremor.
 
Peyst doch op Godt al waer ghy gaet,
 
Ghy sult dan schroomen voor het quaet.

Hebt ghy eenen schroom voor het quaet, soo hebt ghy oock eenen toom voor het quaet, hebt ghy eenen toom voor het quaet, soo en sult ghy niet loopen in den poel van de verdoemenis; ick segh dan wederom:

 
Vbi est cautela,
 
Jbi est tutela.
 
Als ghy toe siet,
 
Ghy en valt niet.

Maer om wel toe te sien, ghy moet Godt over al, en altyt by u teghenwoordigh sien, dan sult ghy eenen stercken toom oft muer hebben, die u sal stutten, dat ghy niet en sult vallen in den poel van de verdoemenis; Ick mach dan wel segghen:

 
Est fraenum praesens Numen,
 
Ne incurras Ditis flumen.
 
Godts teghenwoordigheyt u stut,
 
Dat ghy niet loopt in duyvelsch put.

Soo crachtigh is Godts teghenwoordigheydt dat sy de grootste sondaers kan stutten; maer als iemant soo bot, en blint is, dat hy sigh laet voorstaen, dat hy kan sondigen sonder van Godt ghesien te worden, die sal sijn schaem-schoenen uyt doen, die sal doen dat hy wilt, die sal van d'een sonde in d'ander, en ten lesten ghelijck onsen botten uyt in de clauwen van den helschen kiecken-dief vallen; Hierom ick segh:

 
Coram Deo malè agis?
 
Stygijs en dignus plagis.
 
Ghy voor Godts aensicht doet veel quaet?
 
T'is recht, dat Godt u eeuwigh slaet.

Ter contrarie, ist dat iemant op Godt peyst waer hy is, oft waer hy reyst, die al altydt beschaemt sijn, die sal altydt wel doen, die sal van d'een deught tot d'ander gaen, tot dat hy gheraeckt op den hooghsten trap van de uolmaecktheyt, waer van hy eenen geluckigen en sekeren spronck kan doen, tot de salighe eeuwigheydt; Hierom ick segh:

 
Deus praesens est, ut murus,
 
Semper viuas ut securus.
 
Godts teghenwoordigheydt u hout,
 
Dat ghy gherust leeft sonder fout.

Leeft ghy sonder fout? soo verdient ghy dat ghy Godt aenschouwt voor alle eeuwigheydt. Hierom wilt ghy een preservatief hebben tegen alle fouten? ick geef u alleen Godts tegenwoordigheyt. Dit bevestight Clemens Alexandrinus: Hac solum ratione sit, vt quis numquam labatur, si Deum sibi ipsi semper adesse existimat. Door dit + preservatief kan het geschieden, dat iemant alle fouten kan vlieden, en dat niemant oyt en valt, ist dat hy peyst dat hy altyt en over al in Godts teghenwoordigheydt staet. Den H. Basilius is oock van het selve ghevoelen; want als iemant by hem quam claeghen, dat hy ghequelt wiert met vele tentatien, dan gaf hy dien mensch voor een crachtighe remedie de teghenwoordigheydt

Godts, segghende: Deum tibi praesentem semper cogita, peyst dat Godt altyt by u is, en de tentatien, de verstroytheden, de quade begeerten, en vuyle ghepeysen, de onstichtighe woorden, en de sondighe wercken en sullen by u niet sijn. Wilt ghy weten Wereltsche siel, hoe ghy niet alleen in de kerck, maer oock in huys en op u werck met eendrachtigheydt, en godturuchtigheyt sonder verstroytheyt en sonder afkeer sult bidden, en Godt dancken? Deum tibi praesentem semper cogita, peyst, dat Godt altydt by u is. Wilt ghy weten, hoe ghy d'oncuysche gepeysen sult verdryven, de duyvelsche tentatien sult verwinnen, de occasien van sonden sult schouwen, en Godt boven al sult beminnen, Deum tibi semper praesentem cogita, peyst dat Godt altydt by u is. Dit ghetuyght den H. Ephrem: daer en is niet arger, als Godt te vergeten, die al wat ghy doet t'sy quaet, oft goet moet weten; want alsmen op Godt altydt peyst, alle ons quaede passien, en begeerlijckheden gaen dan schuyven, ghelijck de quaetdoenders voor den Schouth: Hier op past oock wel dit out spreeck-woordt;

 
D'oogh van den Heer maeckt de peerden vet,
 
D'oogh van de Vrouw hout de kamers net.

Dat is te segghen: de teghenwoordigheyt van den Heer maeckt dat de knechten sijn peerden wel bestellen, en al hun gherief gheven, dat den acker wel bebouwt, en al het werck wel en haest

ghedaen wort: oock de teghenwoordigheydt van de Vrouw brenght soo veel te wegh, dat de maerten niet eenen stoel laeten staen in den wegh, dat sy geen luy maerten en sijn dat sy het huys schueren, van boven tot onder, en altydt net houden. Hierom hoortmen de voddighe knechten, en de luy maerten dickwils over hun Heeren, en Vrouwen claegen, dat sy noyt eens alleen mogen sijn om eenen duyckelaer te konnen spelen, dat de Heeren en Vrouwen hun altydt in't gesicht, en op de hielen sijn om te sien oft de knechten op hun werck, en de maerten op haer wielen sijn, dat de Heeren, en vrouwen hun altijdt plaeghen met naer te jaeghen, soo dat niemant van de knechten, en maerten oock eens en derft gaepen, oft slaepen: soo oock wie gy sijt gy sult alle u wercken als getrouwe, en neerstige Dienstboden wel en haest doen, sonder quaet te doen, als ghy peyst, dat Godt uwen Heer altijdt d'oogh op u heeft, dat hy altijdt naesiet, dat hy weet wat gy peyst, wat ghy spreckt, en wat ghy doet 'tsy quaet, t'sy goet; ghy sult de peerden vet maken, ghy sult u siel, en lichaem mesten met haever van de deught, ghy sult de kamers net houden, ghy sult u conscientie suyver van het slijck, en stof van groote, en kleynsonden, gy sult de poorten van u vijf sinnen gesloten houden, gy en sult niet toe-laeten, dat daer vuyle voeten van quaede begeerlijckheden in ghebrocht worden. Wilt ghy weten ô Coop-

mans, hoe ghy in uwen handel, en wandel alle dieverij, en bedriegherij kont schouwen; peyst dat ghy niet met de menschen, maer met Godt handelt, en wandelt, dan sult gy eenen schroom hebben van te liegen, en te bedriegen, van tweederhande gewichten, en maeten te gebruycken, van vervalschte, en ghemenghelde goederen te verkoopen, en soo voorts. Wildt ghy weten ô slempers, hoe ghy aen de taefel de dronckenschap, en gulsigheyt condt schouwen, en u respect cont houwden? peyst, dat Godt met u aen taefel sit, die eenen spieghel van maetigheyt op dees wereldt is geweest, dan en sult ghy aen de taefel geen menschen vlees eten, dan en sult gy den naem en faem van uwen even naesten niet tusschen u tanden verscheuren: wat is dat anders ghedaen, als menschen vlees eten: want als uwen even-naesten comt te weten, dat gy in sijn eer, en faem door achter-klap hebt gebeten, hy kreveceurt daer van, hy betreurt dat, en hy nemt de injurie gelijck een sweert soo diep in't hert, dat hy kan sterven van die smert, gy en sult dan oock met eenen vollen buyck u gesontheyt niet krencken, is't dat ghy op Godts tegenwoordigheyt wilt dencken; ghy sult maetigh, en staetig sijn: wilt ghy dan ghesont naer lichaem, en siel en niet voor uwen tijt begraven sijn, en bint met den gordel van Godts teghenwoordigheydt uwen gulsigen buyck vast toe; Ick segh daer by;

 
Van October tot October
 
Houdt in spys, en dranck u sober.
 
Als den buyck is vol, en rondt,
 
Lijf, en ziel wordt onghesondt.

Ten lesten wilt gy weten hoe ghy inde Princelijcke Hoven, in het Stadt-huys, in het bedt, in eensaemheyt, in conversatien, en in de jacht cont leven sonder sonden? hebt altijt u gedacht dat Godt daer wort gevonden. Met den H. Ignatius + Martelaer sal ick mijne woorden staende houden; peyst seght hy op Godt, en ghy sult niet sondighen; maer op twee manieren kan Godts tegenwoordigheyt een remedye sijn tegen de sonden, eens als wy Godt aenschouwen eens als Godt ons aenschouwt: want alsmen op Godt peyst, dan is men met dat goet gepeys soo besigh, dat-men met geen andere, en principael met geen quade gepeysen kan besigh sijn: daer en-boven voor soo veel als wy gelooven, dat wy van Godt diën grooten beschuldiger, en t'samen Rechter gesien worden, wy houden onsen drift en stoutigheyt tegen van te sondigen. Hier uyt besluyt ick, ergo gy hebt een scherpe spoor om alle goet uyt te wercken, oock eenen stercken toom om van alle quaet weder-houden te worden ter contrarie, als iemant soo bot, en blint is, dat hy noyt d'oogh op Godt heeft, het is seker dat hy een scherpe spoor tot alle quaedt heeft, en dat hy min oft meer als een beest sonder reden, sonder geloof, en sonder geest leeft. Dit getuyght + Speranza uyt de H. Schriftuer; Non est Deus in conspectu eius; hy en heeft Godt niet voor oo-

ghen; wat volght hier uyt, seght Speranza, inquinatae sunt viae illius in omni tempore, sijne wegen, sijne wercken sijn altijdt vuyl, en besmet; als oft David wilde segghen; die op Godt niet en peyst, en can niet anders, als quaet doen: hier om wilt ghy niet anders, als goedt doen: hier om wilt ghy niet anders, als goedt doen, ghy en moet Godts teghenwoordigheyt noyt uyt u gepeys doen, soo niet, ghy sult altijdt quaet doen, en als ghy het minste achterdencken sult hebben, dan sult ghy Godts straf gereet hebben, met een woordt, Godt sal toe-laten, dat ghy gelijck desen Uyl op u quaedt feyt betrapt, en gheknapt wordt; ick blijf dan by mijn besluyt:

 
Quando putas te occultum
 
Tunc stas ante Dei vultum.
 
Als ghy u meynt te syn alleen,
 
Dan hebt ghy Godt vast aen u been.

Vorige Volgende