Sedelycke lust-warande
(1678)–Jacob Moons–
Auteursrechtvrij
[pagina 293]
| |||||
XI. Sinne-beeldt.Verthoonende den handel tusschen den Heer, en de Honden, en hier uyt leerende, datmen siende de Sonden ghestraft worden, de sonden moeten schouwen om oock niet ghestraft te worden voor de sonden naer het exempel van ander sondaers.  Thesis: Ducunt in bonis dies suos, Ga naar margenoot+ Antithesis: Et in puncto ad inferna descendunt, Iob. cap. 21 vers. 13.
EEn ryck, en machtigh Heer trock in de somer daghen
Vyt stadt naer syn kasteel, en nam vermaec in't jagen;
Hy had daer groot beslach van knechts, en huysgesin,
| |||||
[pagina 294]
| |||||
Daer quam tot hun gerief veel vleesch te keuken in:
Den somer loopt ten eyndt, hy meynt naer stadt te komen;
Maer hy wort daer gestut, den Oorlogh wort vernomen,
Men hoort van strooperij, de wegen syn niet pluys;
Hierom hy is van sin te blyven op syn huys,
Dat is den besten raedt: maer hy staet nu belaeden,
De keucken is reyn uyt, hoe sal hy t'volck versaden?
Het is al op-geschaft, soo dat daer niet en is;
Sy hebben niet gespaert, t'is op en vleesch, en vis.
Den Heer staet niet verstelt; wat sal ick, seght hy, maken?
Hoe sal myn huysgesin best aen den kost geraken?
Ick heb wel toe-ghesien, dat wy tot ons vertreck,
Wel souden syn voor-sien, en lyden geen ghebreck:
Wie had dat spel verwacht? wie heeft daer van geweten?
Den chrygh stut ons vertreck: hoe kryght myn volc nu eten
Sa hier dient kort beraet; hier toe dwingt my den noot,
Van daegh moet syn ons schaep, daer naer de geyt gedoot;
Iae soo het oorlogh blyft, en t'vleesch ons komt t'ontbreken,
Ick wil dat Cock Ambroos ons Ossen doodt sal steken,
Al trecken sy de ploegh, al syn sy noch niet vet,
,,Het huysgesin gaet voor, den noodt en stelt geen wet.
Den Honden hooren dat, waer van sy hun ontstellen;
En roepen, gaet dat soo? soo sal't ons oock noch gellen;
Als Schaep, en Geyt is op, en d'Ossen, daer is vrees,
Dat wy niet vry en gaen, den noodt eet honden vleesch?
T'is tydt, jae meer als tydt, dat wy in't veldt gaen loopen,
En loopen uyt ons doodt: men sal ons t'vel af-stroopen,
Is't dat wy blyven staen, wy syn niet wel bewaert,
Daer schaep, en geyt syn doodt, en Ossen niet ghespaert.
Wy syn al in een schip, hy sal ons oock doen sterven;
| |||||
[pagina 295]
| |||||
Want hy syn Ossen kan veel min, als honden derven,
Sa, sa, wy moeten voorts, wy moeten door de sloot,
Soo wy hier blyven staen, wy blyven in ons doodt.
Charis iniquus, esse cui potest aequus? Ga naar margenoot+
Die brenght syn vrienden in de pyn
Aen wie sal die goet-jonstigh zyn?
| |||||
Sedelycke Leeringh.Si non opem fers amicis,
Hanc quî feres inimicis?
Als ghy niet helpt u naeste bloedt,
Hoe sult ghy doen u vyandt goedt?
Leert hier Cosmophile Wereltsche Ziel, niet de partij van desen Heer spelen, leert hier niet u naeste vrienden laet doen, en wreetaerdig sijn, oft gy sult toonen, dat ghy oock aen vremde menschen sult leedt doen, en wreedtaerdigh sijn: men sal van u konnen seggen; hy en doet sijn vrienden gheen deught, ergo hy en sal aen vremde geen deught doen, ergo het is een teecken dat hy wreedt-aerdigh, en niet minsaem is. Maer Godt beter! men vindt nu hedensdaeghs vele rijcke Fockers, die hun naeste vrienden laeten bersten, en aen vremde menschen, aen deugenieten, aen lichte Danten, aen Comedianten hun goedt, hun meubelen, hun geldt grof, en groot ten besten geven, soo dat sy ten lesten niet en houden om selfs van te leven. Comen de | |||||
[pagina 296]
| |||||
vrienden iet versoecken, men sal hun verstooten, en van kant wijsen, maer aen vremde menschen aen deughenieten, aen hoeren salmen het gheldt met ghewelt van selfs toe-schieten; men meynt datmen Godt sacrificie doet, alsmen de vrienden ongetroost laet gaen, de vremde menschen aen-treckt, en deught doet om met hun wel, en met Godt qualijck te staen: maer dat is eenen verkeerden wegh in gaen; ghy moet de vremde menschen soo by-staen, dat ghy u naeste vrienden laet voor-gaen; die moesten het eerst, en het meest besorght worden, als sy in noodt sijn: want sy hebben tot u goedt eenighsints recht, dat de vremde niet en hebben; ergo gy doet teghen de deught van rechtveerdigheydt, als ghy hun u goedt ontreckt, en dat aen vremde teghen hunnen danck grof, en groot toesteeckt. Wat is dat anders doen, als u selven schande aen doen, en tegen u conscientie doen: want gy sijt dan oorsaeck, dat u vrienden u vervloecken, en tegen u steken, die u ten hoogsten souden verheffen, de grootste liefde bewijsen, en seer loffelijc van u spreken. Hierom ick vermaen u, Si à charis vis amari,
Charis debent opes dari.
Wilt ghy syn bemindt van vrienden?
Sy by u troost moeten vinden.
| |||||
[pagina 297]
| |||||
By-hanghsel.Jgnis vicini corripit aedes?
An domi tunc otiosus sedes?
Staet u ghebuermans huys in brandt?
Siet ghy niet uyt? staet stil u handt?
Leert hier oock Cosmophile wereltsche ziel, van dese Honden vreesen de goddelijcke straf, eenen Hondt is een af-beeldtsel van eenen verharden sondaer, die dickwils valt, en her-valt in Ga naar margenoot+ de selve sonden; Vt canis ad vomitum: peyst dan, en besluyt, is't dat Godt soo straf is, en niet en spaert kleyne fouten, hoe en sal hy my niet straffen groote fouten van verharde, en groote sondaers, hy en sal my niet spaeren, die de godtvruchtighe menschen niet en spaert, Ga naar margenoot+ si in viridi ligno, haec faciunt, in arido quid fiet? peyst, dat Godt door sijnen Propheet roept, ego Ga naar margenoot+ justitias iudicabo; ick sal de rechtveerdigheden oordeelen, en nauw ondersoecken, ick sal de schapen de onnoosele menschen niet sparen, maer mortificeren, om hun kleyn fouten in dit leven; wat is dat gheseydt? ergo het sal met den booserick al arger afloopen: Godt en sal ooc de Geyten niet spaeren: de Gheyt is een afbeeldtsel van gehoorsaemheyt: want sy is in de plaets van Isaac op-gheoffert gheweest, spaert Godt de gewillighe menschen niet, en moeten | |||||
[pagina 298]
| |||||
die oock om kleyne fouten in dit leven gestraft worden? ghy moetwillige menschen, wat verwacht ghy; en vreest gy niet; als ghy siet, dat Godt de Ossen niet en spaert die de ploegh trecken? wat is eenen ploegh-treckenden Os anders, als een afbeeltsel van eenen iverighen, en neerstighen mensch in den dienst Godts, worden die oock al ghecastyt? wat sullen de leegh-gangers, en courtisaenen moeten uyt staen? die gheheele daghen anders niet weten te doen, als niet te doen, oft sy moeten met den naem en faem van een ander spelen, en met de fouten van een ander hun eyghen fouten bedecken; hier uyt volght nu, dat ghy in tijdts met de honden moet wegh loopen, en schouwen de occasien van sonden, ist dat ghy niet en wilt sijn verslonden van den helschen meester: want die in de occasie van sonden blyft hanghen, sal oock haest in Ga naar margenoot+ de sonden ghevangen sijn; Qui amat periculum, in illo peribit. Dit wist seer wel den Patriarch Joseph, ghy hebt dickwils ghehoort, dat desen schoonen, en soet aerdighen Ionghman, als hy tot oncuysheyt versocht wiert van Putiphaers Huysvrouw haer cloeckelijck geantwoort heeft Ga naar margenoot+ Quomodo possum hoc malum facere, & peccaro in Deum meum? Hoe can ick dat quaet doen, en sondighen teghen mijnen Godt? even wel de onkuysche Vrouw siende, dat alle haer suchten en vleyen vruchteloos waeren, en dat het aenbelt van het suyver hert niet en cost ghebroken | |||||
[pagina 299]
| |||||
worden met slagh hamers van duysent geloften en ander aenlocksels: soo is sy noch soo stout, dat sy den mantel van den suyveren Ionghman heeft ghearresteert, en vast ghehouden, maer hy heeft haer ghewilligh sijnen mantel laeten houden, om soo sijn suyverheyt te behouden; relicto in manu eius pallio fugit, & egressus est foras. Den H. Ambrosius staet hier over ten hooghsten verwondert, en hy vraeght waerom Ioseph sijnen Mantel heeft gelaeten in de handen van die oncuysche Vrouw, aengesien dat sy cloeck genoegh, en sterck genoegh was om diên Mantel haer wederom te ontrecken: hy heeft wijsselijck ghedaen, seght Ambrosius, met den Mantel haer in handen te laten. Waerom dat? Quia contagium iudicavis, si diutius moraretur, ne per manus adultera libidinis incentiva transirent, om dat hy vrees had, dat diën Mantel hem soude occasie gheweest hebben van oncuysheydt, die van een oncuysche Vrouw was aengeraeckt. Hier om als gy gewaer wort, dat gy selfs in perijckel sijt, oft een ander siet sondigen, sijt op u hoede: want dat een ander overcomt, can u oock overcomen, ick magh dan wel seggen met den Poëet: Felix, quem faciunt aliena pericula cautum.
Hy spieghelt hem heel wel, en sacht.
Die uyt een anders straf hem wacht.
Dese Honden hebben uyt de straf, en de doodt van de Gheyt, en van de Ploegh-ossen hun straf | |||||
[pagina 300]
| |||||
en doodt ontcomen: soo oock, wereltsche ziel, gy moet u aen een ander spiegelen, en de sonden schouwen, als ghy een ander om de sonden, en ontuchtighe wercken siet gestraft, en geplaeght worden. maer om beter u schade uyt een anders schaede te mijden, en u buyten lijden te houden kan u dienen den aerdighen greep van eenen Been-houwer; desen had' kinderen, die al ghelijck uyt een visigheyt geenen kaes wilden eten, maer om hun van die visigheyt, en aen den kaes te krijgen en wist hy geenen raet: want hy had' hun nu al dickwils bekeven om hun visigheyt: maer het kijven en holp niet, en sy bleven op hun plat: want gelijck men seght, de woorden gaen door het lijf niet: ten lesten heeft hy hun by een geroepen, en geseydt: komt kinderen eens met my in den stal, daer sal ick u thoonen, hoe sy moeten varen, die geenen kaes willen eten: hy geeft terstont aen een van de beste schaepen een stuck kaes; maer diën vetten hamel beghint te bleten in plaets van kaes te eten; hy comt daer naer by het tweede schaep, en hy seght, schaepken eet kaes; maer dat schaep en wilde ooc den kaes niet proeven; hierom hy heeft terstondt in hun gesicht d'een schaep voor, en d'ander naer de keel af-gesteken: de kinderen desen handel siende hebben terstont gheroepen: Vaerken en keelt ons niet, wy sullen voortaen kaes eten, en soo veel als u belieft. Dat u oock de kinderen leeren voorsichtich sijn, als gy een ander siet om | |||||
[pagina 301]
| |||||
het quaet ghestraft worden; hier mede blyf ick by mijn besluyt: Jgnis Vicini si vorat aedes;
Non tunc domi otiosus sedes.
Staet u Gebuermans huys in brant?
Ghy steckt terstont u schuyt van kant.
| |||||
By-hanghsel.Poenam si considerares,
Noxam numquam perpetrares.
Als ghy de straf van't quaedt door-grondt,
Ghy sult noyt doen oft quaedt, oft sond'.
Leert hier oock Cosmophile, wereltsche ziel dat den echo vande sonde is de straf, van de blijschap is de droefheyt, van dieverij is de galgh, van haestighe trouw is langhen rouw, van gheclanck is gejanck, van dronckenschap is siecte, van slemperij is armoede, van een dertel en ontuchtigh leven is een benauwde en ongeluckige doot, van spel is gequel, van groote eer is groot seer, van het onrechtveerdigh winnen is het rechtveerdigh verliesen, oft het onnuttigh verquisten: want gelijck men seght: soo ghewonnen, soo verslonnen; met een wordt; siet wel toe, dat u niet en overcomt eenen onverwachten slagh, gelijck aen desen onvoorsichtigen, en quistighen Heer: ghy begeeft u oock al, ghelijck hy, op het Speel-huys van u vleesschelijcke lu- | |||||
[pagina 302]
| |||||
sten; maer als ghy meynt te gaen rusten, als gy meynt in den winter van uwen ouderdom te keeren naer de stadt van een beter leven, dan is het oorlogh, de tentatien overvallen u, den duyvel en laet u niet gherust; wat doet ghy? ghy blyft in u wellusten, ghy meynt daer wel te sijn, en het een quaedt met het ander te verdryven, gelijck den eenen naghel met den anderen, ghy meynt de quaede tentatien met meer, en meer wellusten te overwinnen, en u conscientie te stillen, maer dat is anders niet, als olie in het vier gieten? ghy siet dat ghy ontbloot sijt van alle u deughden, ghy hebt die altemael verquist, en ghemist in u wellusten; ghy sijt kael: wat doet gy? gy doot u schaep, dat is, u onnooselheyt, gy wordt boosaerdigh: daer naer u Geyt, dat is, u ghehoorsaemheyt, ghy en peyst niet op Godts ghebodt, ghy en past niet meer op Godts straf, en op den duyvelschen oorlogh, ghy soeckt u te mainteneren met al te doen, gelijck u lust, en belieft, om soo de duyvelsche tentatien te versetten, ten lesten ghy komt voorder, als u ghehoorsaemheyt wegh is, gy doot u ploegh ossen, ghy en doet niet een goet werck meer, ghy laet den acker van u siel ongecultiveert liggen, soo dat daer niet anders op en wascht, als venijnigh onkruyt van veel, en groote sonden; Hierom ick blyf by myn besluyt: Poenam si considerares,
Noxam numquam perpetrares.
Saegt gy de uytkomst vande sond?
Gy noyt in u een sonde vondt,
|
|