Logo DBNL
Sedelycke lust-warande (1678)

Sedelycke lust-warande

(1678)–Jacob Moons–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

X. Sinne-beeldt.

Verthoonende den handel tusschen den Esel, de Sim, en den Mol, en hier uyt leerende datmen niet en magh klaeghen, alsmen iet moet verdragen, en datmen niet en moet benyden een anders gheluck.



illustratie

Thesis: Fili in bonis non des querelam, & in omni dato non des tristitiam verbi mali. Eccli. cap. 18. vers. 15.

Antithesis: Quia querelas in me reperit, ideo arbitratus est me inimicum sibi. Job. 33.

 
Wat Godt u geeft, moet syn geacht,
 
Siet dan niet suer, doet dan geen klacht:
 
Want is't dat ghy van weelde klaeght,
 
Ghy uyt u huys Godts zegen iaeght.
 
+ESel aen de Sim komt klaegen
 
Met een droef, en groot gheluyt,
 
Dat hy niet mach horens dragen,
 
En maer heeft een slechte huyt.
 
Mocht ick, seght hy, horens hebben,
 
Ick sou sterck syn, als den Stier;
 
Nu ben ick maer eenen lebben,
 
Een veracht, en mottich dier.
 
Ick sou loopen in de Bosschen,
 
Ick sou stellen my te weir
 
Onbeschroomt ghelyck de Ossen;
 
Ick sou vreesen Leeuw, noch Beir.
 
Maer nu moet ick altydt hooren,
 
Dat ick ben een traeghe beest,
 
Dat ick draegh maer lange ooren,
 
By gebreck van kloecken geest:
 
Want ick hoor de wilde Dieren,
 
Als sy maken t'minst gerucht;
 
Dan en derf ick niet meer swieren,
 
Maer ick geef my op de vlucht.
 
Mocht aen horens ick geraecken;
 
Ick sou kryghen groot cieraet,
 
Horens my stout souden maecken,
 
Ick sou vreesen dan geen quaet.
 
Ick heb oock, seght Sim, wel reden,
 
Om te doen myn groote klacht,
 
Om te syn niet wel te vreden:
 
Want een ieder met my lacht;
 
Ick moet gaen met naeckte billen:
 
Seght eens, staet dat niet infaem?
 
Dat doet my van gramschap swillen,
 
Ick my om myn naecktheydt schaem.
 
Sonder steert te moeten leven,
 
Doet my schande, pyn, en spyt.
 
Steert, die Pauwen maect verheven,
 
Ben ick tot myn schande quyt.
 
K'moet, roept Mol, hier tusschen spreken:
 
Klaeght soo niet van u verdriet;
 
Swyght vry van u kleyn gebreken,
 
Als ghy op myn blindtheyt siet.
 
Waerom doet ghy, Esel, klachten?
 
Dat ghy niet twee horens draeght:
 
Sa verset u swaer ghedachten,
 
Waer door ghy u selven knaecht.
 
Set u suchten, Sim, ter syden,
 
Wat ghebreck is goedt om lyden,
 
En ten is gheen klachten weert.
 
Siet eens op de blinde Mollen,
 
Ghy sult sien hun leet, en druck;
 
Sy maer kruypen in de hollen,
 
Daer in steckt al hun gheluck.
 
Syn sy niet verworpen dieren,
 
En berooft van't sonne-licht?
 
Maer ghy kondt door velden swieren,
 
En ghy hebt een goedt ghesicht.
 
Aliena si aestimaris infortunia; +
 
Tunc aequiore mente perferes tua.
 
Als ghy een anders quellingh siet,
 
Ghy dan u eyghen acht als niet.

Sedelycke Leeringh.

 
Jmpetis tot Deum telis;
 
Deum vexas quot quaerelis.
 
Met soo veel sweerden gy Godt steckt,
 
Als gy syn hooft met klachten breckt.

Leert hier Cosmophile, wereltsche ziel, niet klagen van weelde, gelijck den Esel, en de Sim; ghy klaeght dickwils, en ghy en hebt geen reden van klaegen; dat gy u geluck kende, gy en sout soo niet klaegen; maer dat te verwonderen is, den rijcken Gierighaert claeght altijdt, en hy klaeght dat hy arm is. Waerom houdt hy sijn selven voor arm? om dat hy altijdt om hoogh siet, hy siet, en hy let altijt op de persoonen, die rijcker sijn als hy is, en om dat hy die rijcke persoonen niet in rijckdom kan ghelijck sijn, oft voor by zeylen, soo laet hy hem voorstaen, dat hy arm is ten op-sicht van die rijcker persoonen: Maer den rijcken Gierighaert moet nederwaerts sien, hy sal dan sien, dat hy rijck is, hy sal sien, wie, en waer arme menschen sijn, hy sal sien, dat hy qualijck siet, als hy sijn selven voor arm siet. Dit heeft u onsen Saelighmaker geleert, als hy + met sijne discipelen op den Bergh gheclommen was, heeft hy nederwaerts gesien, en gesien datter veel verhongerde menschen hem quamen gevolght; hierom hy heeft tot Philippus geseyt:

Vnde ememus panes vt manducent hi? Waer van sullen wy brooden koopen, op dat die volc mach eten? soo haest hy nederwaerts siet, siet hy den noodt, en honger van dit volck, en hy wort beweeght om hun te helpen. Soo moet ghy oock doen,, seght den H. Basilius: Ghy moet u oogen slaen op soo veel arme menschen, die maer het + thiende deel van u goedt wenschen, dan sult gy uwen grooten rijckdom sien, als ghy hun groote armoede sult sien, dan sult ghy tot hun groot medelijden, en voor u groot contentement crijgen. Hier uyt volcht nu, dat den rijcken Gierigaert soo klaeght, soo besorght, en soo ongherust is, om dat hy om hoogh siet, om dat hy altijt den rijckdom van rijcker persoonen inde oogh heeft; ergo het en is gheen wonder, dat hy sijn selven voor arm siet, als hy sijnen rijckdom niet en siet, oft kendt, maer alleen den rijckdom van rijcker persoonen; die hy niet en heeft, maer wel sou willen hebben. Dees begeerlijckheydt maect hem arm, dees armoede maeckt hem ongerust, dees ongerustheyt maeckt hem gaende, en in de weir om sijn selven soo rijck, soo groot soo gheluckigh te maken als een ander is. Ergo de klachten komen meestendeel uyt den nijdt, uyt de hooveerdigheyt, en uyt de gierigheydt; het sijn dry quade stammen, waer uyt vele venijnige vruchten voorts-comen; maer om niet buyten propoost te loopen; laet ons eens sien, waerom den rijcken Gierighaert noodeloose, en

onrechtveerdighe klachten aen Godt doet. Hy klaegt om dat hem sijn goet niet goet, en groot genoeg is; is hy vijftigh duysent guldens rijck, en siet hy iemandt die hondert duysent guldens rijck is; dan en let hy, oft siet hy op sijn vyftigh duysent guldens niet, maer alleen op de vyftigh duysent guldens van den anderen persoon, die hy min heeft: Hierom hy houdt sijn selven voor arm ten opsicht van diën persoon, die vijftigh duysent guldens rijcker is, als hy. Gaet dan eens, seght den H. Basilius, by soo eenen rijcken Gierighaert om een aelmoes; hy sal segghen: het en schiet my niet over, ick ben selfs pover, den koop-handel staet stil, de renten komen niet in, de Pachters sijn vele jaeren aen my ten achteren; met een woort ick ben selfs in groot gebreck, ick ben arm. Jck gheloof u wel seght den H. Basilius, ick bekenne het is soo, gelijck ghy seght; Dicis pauperum te esse, & ego sentio tecum, ghy seght, dat ghy arm sijt, en ick heb met u het selve sentiment: want arm sijn gelijck ick te voren heb geseydt, en is anders niet als ghebreck lijden, en miserabel sijn: gy sijt miserabel, en ghy lijdt ghebreck in uwen rijcdom, om dat ghy uwen rijckdom niet en ghebruyckt. Daer-en-boven ghy en acht, ghy en denckt niet, wat ghy hebt, maer alleen wat gy niet en hebt, ghy siet, dat gy soo veel niet en besit, als diën, oft diën persoon, die rijcker is, als

ghy: Hierom seght ghy, dat ghy noch arm, en miserabel sijt, en ghy doet u uyterste beste om diën rijckeren peroon voorby te zeylen, oft te achter haelen, ghy sijt altijdt in de weir, en in besoignie ghelijck iemandt die in de loop-baen den eersten prys wilt beloopen; al heeft hy eenige loopers voorby geloopen, hy en is niet gerust, hy en is niet te vreden, hy en staet niet stil, voor dat hy alle de voor loopers voorby loopt; hy en let niet op de loopers die hy in-ghehaelt heeft; maer alleen op de voor loopers, die hy noch moet in haelen, om den eersten prijs te behaelen. Wederom ghy rijcken Gierighaert ghy sijt in de weir, ghelijck eenen passant, die om eenen wilden stier, oft venijnich serpent te ontloopen op eenen boom, oft leer loopt; als hy op de tweede sport van de leer is, hy en blijft daer niet op staen, maer hy climt terstont op de derde sport: als hy nu is op de derde sport, hy climt op de vierde, en soo voorts: want hy en let niet op de sporten die hy op-geclommen is, maer op de sporten alleen, die hy noch moet opgaen, om buyten perijckel te staen: soo gaet den rijcken Gierighaert oock te werck; hy veracht, en hy vlucht de armoede gelijck een schadelijck Serpent: Hierom hy klimt op de leer van begeerlijckheydt, hy gheraeckt op de tweede sport van twee duysent guldens; maer hy en betrouwt hem daer niet, hy klimt hoogher tot de derde sport van dry duysent guldens; daer en

blijft hy noch niet stil staen, hy klimt al hooger, en hoogher: want hy en siet, oft let op het gelt niet, dat hy heeft ghekregen, maer op het gelt, dat hy noch kan kryghen om geen peryckel van armoede te krygen; ick magh dan wel seggen:

 
Auaritia plus crescit
 
Si auarus plus ditescit.
 
De Gierigheyt is noyt ghestilt.
 
Hoe meer men heeft, hoe meer men wilt.

Hoort nu eens den H. Basilius claghen over de claegende rijcke Gierighaerts: Oportebat illos gaudere, & gratos esse quod tam multis sint opulentiores; illi vero moerent, ac lugent, quod ab vno, & altero opulentioribus vincuntur: De rijcke Gierighaerts behoorden bly en danckbaer te sijn, om dat sy soo veele sporten van duysende guldens ghekreghen hebben, dat is, om dat sy rijcker sijn, als duysende, en duysende menschen; maer sy klaghen, sy krogghen, sy kreunen, sy murmureren, om dat sy hier, en daer imant rijcker sien, als hun selven; en om dat sy die niet en konnen achterhaelen; Hierom sijn sy altydt bevreest, en besorght; hierom weygeren sy aelmoessen te geven; want sy laeten hun voorstaen, dat sy niet genoegh en hebben, om van te leven, sy gheven hun voor arm uyt, om dat sy aen de arme oock niet van den overschodt en souden gheven. ô Weereltsche siel, roept den H. Basilius, dat ghy eens over-

peysde hoe veel eerlijcke menschen ghy overtreft in rijckdom: dat gy eens overpeysde, datter veel eerlijcke menschen sijn die niet en hebben, dat ghy hebt, en even-wel beter te vreden, en danckbaerder sijn, als gy! dat ghy eens overpeysde; dat ghy duysent-mael meer hebt, als duysende menschen, die duysent-mael beter sijn als ghy; dat ghy eens over-peysde, datter veel eerlijcke menschen sijn en soo goet, als ghy, die gebreck van broodt lijden, dat hier, en daer in u huys onder de voeten wort getreden, dat gy hier en daer laet beschimmelen, en suer worden; dat ghy eens over-peysde, datter veel arme menschen sijn, die ghescheurt, verhackelt, en half naeckt gaen in den winter, en gy hebt u koffers vol kleederen, die noyt son, oft maen sien? siet eens op die arme mollen, gy sult u geluck sien, en gunt dan liever die overvloedige kleederen aen arme menschen, als aen de motten: wilt gy die kleederen niet selfs ghebruycken? laet die de arme, en naeckte menschen gebruycken, eer sy bederven, en rotten. Slaet dan u ooghen om leegh op die arme menschen, en niet om hoogh op de rijcke menschen; let op hun groot goedt niet, maer alleen op u goet, ghy sult dan u hert sonder sorgh, bly, gerust, en genegen tot bermhertigheyt ghevoelen, en niet meer soo seer om rijckdom woelen: want gy sult sien al en gaet gy diên, oft dién persoon niet te boven in rijcdom, dat ghy daer tegen duysende, en duysen-

de andere rechtveerdige, en eerlijcke menschen in rijckdom, en staet te boven gaet, die het vier-en-deel niet en hebben, dat ghy hebt, en evenwel al ghenoegh hebben, dat ghy hebt, en evenwel al ghenoegh hebben, en wel te vreden sijn; ergo ten opsicht van die persoonen, die minder middelen hebben, als ghy, hebt ghy meer, als ghenoegh, is't dat ghy gheen begeerlijckheydt daer by en hebt; ergo ghy condt eerlijck leven, u maetelijck tracteren, en de arme menschen mildelijck assisteren van u goedt: maer ghy en sult dat niet connen doen, is't dat ghy om hoog blijft sien, is't dat ghy tracht soo hoogh te sijn, als een ander, is't dat ghy in de weir sijt om soo leegh, niet om hoogh gelijck den Esel, niet nae den rijckdom van een ander, maer naer de armoede van een ander. Ghy moet sien datter vele Mollen sijn, vele arme menschen, die vroeten, en slaeven om den schraelen kost, ghelijck de Mollen, en die niet eens eenen blyden dagh sien. Hoort wat tot ons propost, den Wijsenman segt: + Sexsunt quae detestatur Deus; ses saken sijnder die Godt vervloect: en hy stelt voor het eerste en het principaelste, oculos sublimes, op-gheheven, oft op-gespalckte ooghen. Wel hoe vervloect Godt op-gheheven ooghen? de natuer heeft de oogen op het hoogste van het lichaem ghestelt, om dat den mensch soude om hoogh sien, en niet ghelijck soude sijn aen de beesten, die de oogen, en de hoofden naer de aerde boo-

gen; gelijck den Poeët Ovidius wel bemerct heeft:

 
Os homini sublime dedit, caelumque tueri
 
Jussit, & erectos ad sidera tollere vultus. +
 
Godt heeft de menschen t'hooft, en d'oogen hoogh gegeven,
 
Om dat sy souden syn van d'aerd om hoogh gheheven:
 
Om dat sy souden syn de de beesten onghelyck,
 
Sy moeten sien naer d'aerd', en wy naer't hemels Ryck.

Waerom vervloect Godt dan de op-heven ooghen, oft het op-heffen van de ooghen? Godt en vervloect geen op-gheheven ooghen, als de ooghen, en het hert van den mensch tot Godt worden op-geheven, en van de aertsche goederen worden af ghetrocken: dat op-heffen behaeght aen Godt. Godt dan vervloect de opgeheven oogen, als den mensch met sijne begeerlijcke oogen siet om hoog, hoe rijck, hoe machtigh, en hoe prachtigh een ander is, en als den rijcken Gierighaert al begheert, dat hy met sijn begeerlijcke oogen siet een ander hebben. Iae wereltsche ziel Godt vervloect u hooveerdige, u nijdighe, en u gierige ooghen, die gy opheft, tot de hooghe digniteyten, Godt vervloect u ooghen, die ghy op-heft, om iemant te sien, en te benijden, die rijcker is van goet, die schoonder is van lichaem, die machtigher is van vrienden, die hooger is van digniteyt, en die prachtiger is van staet als ghy. Godt en can niet lijden, dat ghy de partij van den klaegenden Esel oft de kreunende Sim speelt, Godt en can niet

lijden dat ghy met scheele oogen de Ossen, ende Pauwen, dat is, de rijckste weer-siet, en dat gy al wilt hebben, dat een ander heeft, Godt en kan geen op-geheven, oft nijdige oogen lijden, die niet en konnen sien, oft lijden het welvaren van een ander; maer hy begeert, dat gy die opgeheven ooghen laet sincken, dan sult ghy sien dat ghy rijcker, schoonder, machtiger, en prachtiger sijt, als duysende, en duysende menschen, die oock met siecke leden, verworpen, en slaevelijcke wercken moeten doen, om aen den schraelen kost te gheraken, die u versleten vodden, die ghy op de straet hebt wegh gheworpen noch komen opraepen. Waerom wilt ghy dan klaghen, en kreunen gelijck den Esel, en de Sim; aenghesien het met u soo wel gaet ten op-sicht van soo veel arme menschen, die sonder rijckdom, sonder ghesontheyt, sonder macht, sonder vrienden, sonder pracht moeten ghelijck blinde Mollen door de werelt kruypen, en suckelen? peyst eens, wat een geluckige conditie gy hebt, als ghy de miserabele conditie, het slecht tractement, en de slavernije van soo veel arme menschen siet; dan sult ghy blij toe, gherust, en wel te vreden sijn, dan sult ghy Godt dancken, om dat hy u groot goet, en groote eer heeft gegheven, die hy aen soo veele menschen heeft gheweyghert. Hier uyt volght dat ghy u niet arm, maer rijck moet bekennen: bekent ghy u rijck? ergo ghy moet u goet maetelijck gebruycken;

dat is loffelijck ghedaen: en mildelijck mede deylen aen de arme menschen, aen die blinde Mollen, die noyt eenen vrolijcken dagh sien; en dat is wijsselijck gedaen: want het is deughdelijck ghedaen: is het deughdelijck gedaen? soo is het voor u saeligheyt gedaen: want behalven het loffelijck gebruyck van den rijckdom, sult gy, bovendiën daer nae noch hebben den hemel voor den rijckdom; maer den rijckdom alleen en can u niet den hemel gheven, de bermhertigheyt t'samen met den rijckdom moet u saeligh maecken, en brengen in behouden haven, ghelijc een schip door den wint tot de gedestineerde kust moet geraken. Dit getuyght onsen Saligmaker selfs; Facilius est Camelum transire per + foramen acus, quam divitem intrare in regnum Caelorum; ghemackelijcker kan eenen Kemel gaen door de ooge van een naelde, als eenen rijcken Gierighaert can in-gaen in't rijck der hemelen; maer de rijcke menschen gheraecken met de bermhertigheydt door de enghe poort van den hemel, gelijck oock de grove saiêt met eenen fijnen draet garen door de ooghe van een naelde geraeckt: Beati misericordis, quoniam ipsi misericordiam consequentur; Saligh sijn de bermhertige: + want voor bermhertigheydt sullen sy bermhertigheyt krijgen, sy sullen met gelijcke munt betaelt worden. Ergo de rijcke menschen en sullen den hemel niet besitten, is't dat sy de arme menschen niet tot assistentie comen, en is't

dat de arme menschen niet tot assistentie komen van de rijcke menschen; met een woordt, de arme menschen sullen de rijcke menschen in den hemel helpen, is't dat sy van de rijcke menschen oock geholpen worden. Dit sal ick u thoonen met een ghelijckenis. Genomen daer sijn twee persoonen in een schraele, woeste, en drooghe hey, den eenen is soo kreupel, dat hy syn selven van de plaets niet en can roeren, en den anderen is soo blindt, dat hy niet en can sien, als schijnt de middaghsche son. Wat raedt? wat hier gedaen, eer sy hier van honger, en ongemack vergaen? hoe sullen sy van dees miserabel plaets gheraken, om tot de naeste stadt, en aen spijs te gheraken? het is seker, dat sy malcanderen daer af moeten helpen: want den blinden en can den wegh niet vinden, en den creupelen en can over wegh niet gaen: ergo den eenen en can sonder den anderen niet; hierom den blinden moet den kreupelen over wegh draeghen, en den kreupelen moet aen den blinden den wegh wijsen: ergo sy hebben malcanderen van doen: want den blinden moet sien door den kreupelen, en den kreupelen moet gaen op den blinden: soo gaet het oock wereltsche ziel, met de rijcke, en arme menschen; sy sijn op de woeste, en dorre hey van dees werelt, sy en connen daer niet blijven, + non habemus hic manentem civitatem; sy wenschen te komen van die woeste, en schraele hey tot het waerachtigh lant van beloften. Maer

wat raedt? den wil is daer, maer de macht en is daer niet: want den rijcken is blint, hy heeft sijn begeerlijcke oogen soo vol sant, en dreck van d'aertsche goederen, dat hy niet en siet waer hy gaet, jae hy is soo verblindt door de dicke schellen van alle sijn renten, en erven, dat hy den wegh naer de hemelsche erffenis niet en kan vinden; evenwel hy kan ghenoegh gaen: want hy heeft twee stercke beenen van gelt, en goet, die hem ondersteunen, en over wegh konnen brenghen; maer den armen mensch is kreupel, hy en heeft gheen voeten om te gaen: soo dat hy vanden rijcken moet gedraegen, en den rijcken moet vanden armen geleydt worden. Ick magh wel segghen uyt medelijden,

 
Pauper vbique jacet.
 
Den armen is een kreupel dier.
 
Hy kruypt op d'aerd' naeckt, als een pier.

Hy en heeft gheen goede middelen om door dees schraele hey tot de hemelsche wey te gheraecken: maer hy heeft een sterck, en goet gesicht; de armoede houdt sijn oogen wyt open, om wel te sien, en te kiesen den rechten weg naer de hemelsche wey: Den besten raedt dan in dit gheval geeft hun den H. Augustinus; Dives & pauper sunt duo contraria, tamen sibi invicem necessaria; den rijcken, en den armen moeten malcanderen bystaen: want den eenen en can niet gaen sonder den anderen; den rijcken en magh

niet klaeghen, maer hy moet wel te vreden, en bly sijn, om dat hy uyt dees schraele hey door den armen inde vette wey van de eeuwighe saeligheyt kan gedraeghen worden; Ick blijf dan by mijn besluyt:

 
Deum vexas quot querelis,
 
Deum impetis tot telis.
 
Met soo veel sweerden ghy Godt steckt,
 
Als ghy syn hooft met klachten breckt.

Vorige Volgende