Sedelycke lust-warande

[p. 255]

VIII Sinne-beeldt.

Vertoonende den handel tusschen den Gierigaert en den Jndiaen, en hier uyt leerende, dat in de Deught, en Godt den oprechten rijckdom geleghen is.

Thesis: Locuples in thesauris. Ieremiae cap. 51.

Antithesis: Nil proderunt thesauri impietatis. Proverb. cap. 10. vers. 2.

Sijt ghy schat-rijck, en arm van deught, ⁺
Den rijckdom sal u doen gheen vreught.

EEn out gelt-gierigh Man door gelt-sucht wegh gedreven
Wilt sich op zee om goudt naer Indiên begheven,

Hy vint in't vaderlant geen smaeck, geen rust, geen lust,

Syn hert oock, als hy slaept, bezeylt die rycke kust;

+ Ex Cyrillo lib. 3. cap. 9

[p. 256]

 

Hy heeft om dese reys veel slaepeloose nachten,

 

En waer hy sit, oft staet, hy reyst met syn gedachten:

 

Hy kan niet blyven t'huys, den drift dwingt hem te gaen,

 

De gelt-sucht maeckt hem blint, hy siet geen clippen aen.

 

Al vinden dit vertreck syn vrienden ongheraeden;

 

Hy af steckt vande wal om geen tempeest belaeden:

 

Om dat hy hopt het gout, vreest hy geen ebb', oft vloet;

 

Siet, wat den drift vermagh siet wat de gelt-sucht doet;

 

Hy kruyst de woeste zee, hy snyt door d'holle baeren,

 

Naer veel geleden leet komt hy met vlyt gavaeren,

 

Op d'Indiaensche kust. Het doet hem smert, en pyn,

 

Dat t'schip niet laeden kan de minste Goude-myn:

 

Terwijl hy loopt naer't Goudt met onvermoede leden;

 

Soo komt een Indiaen hem te ghemoedt ghetreden:

 

Hy seght, ick merck dat gy om gout dit landt beloopt.

 

Siet toe, dat ghy om t'goudt hier niet en wort gestroopt;

 

Ick bid u, staeckt u loop: want by de Goude Mynen

 

Ghy tot u leedt sult sien de Griffioens verschynen;

 

Blyft staen, en gaet niet voort: want ieder Griffioen,

 

Heeft macht ghenoegh om u de doot daer aen te doen.

 

Den Gierighaert wort droef, hy geeft wel hondert suchten,

 

Om dat hy droefheyt vindt, daer hy soect syn genuchten,

 

Hy roept, ick heb ghedaen een vruchteloose reys,

 

Verloren is myn hop', bedroghen myn ghepeys:

 

Ick peysde bly te syn, ick hopte groote schatten;

 

Myn blyschap droefheyt wort, myn hop' sal hier maer vatten

 

Verdriet, en ongeval: vervloect moet syn het Gout,

 

Dat my trock over zee, en nu als steen maeckt kout.

 

Vervloect moet syn het gout, dat my wel duysent werven

 

Bevanghen heeft met vrees van door tempeest te sterven.

[p. 257]

 

Vervloect moet syn het gout, dat my uyt t'vaderlandt,

 

Ghelockt heeft tot dees cust, tot schade, en tot schandt;

 

Ick moet, al spyt het my, met ydel schip vertrecken,

 

Kom ick in't vader-lant? hoe salmen my begecken;

 

Want ick met grooten kost dees reys heb uyt-ghestaen,

 

En evenwel geen gout, maer Niet heb op-ghedaen;

 

De droefheyt my verwint, ick bid u, wilt my troosten,

 

Sa, seght den Indiaen, ghy kont ghenoech hier oosten;

 

Hier is den grootsten schat, die ghy besitten sult,

 

Is't dat ghy volght myn raet: soo niet? het is u schult,

 

Dat ghy vertrecken moet naer huys met ydel handen:

 

En dat ghy te vergeefs ghereyst syt tot dees landen,

 

Ick sien, dat u ghemoedt vervallen is op't goedt,

 

Dat u, als ghy't besit, meer leet, als voordeel doet,

 

Ghy moet, wilt ghy syn ryck, op Godt u sinnen setten,

 

Godt is het goet van't goet: maer t'gout can t'goet beletten

 

Segt; waerom acht gy t'gout? t'gout doet meer quaet als goet

 

Dat ghy maer kryght met leet, en haest verliesen moet.

 

,,Dat goet is, liefd' verheyscht, dat quaet is moetmen haten

 

Godt is u meeste goet: want Godt u t'meest kan baeten:

 

Hierom het is u plicht, dat ghy Godt meest bemindt,

 

En dat ghy haet het goudt, dat u tot schaede dient.

 

Ghy maect van't gout u Godt, op't gout set ghy u sinnen,

 

Maer t'gout u tegen hout, dat gy Godt niet cont minnen:

 

Gy haet het grootste goet, gy mint het grootste quaet,

 

Gy mint, en eert het gout meer tot u quaet, als baet;

 

Godt ghy ter syden stelt, die u het gout moet gheven,

 

Gesontheydt, plaets, en tydt om van het gout te leven:

 

Ghy syt een afgodist, eert ghy meer t'gout, als Godt,

 

Kiest ghy het quaet voor't goet? ghy syt boos, bot, en sot

[p. 258]

 

Wat quaet het gout kan doen; wel wisten de Brachmannen,

 

Die hebben t'gout uyt t'lant als't grootste quaet gebannen;

 

t'Gout is een quaden stam van nyt, van schelmery,

 

Van onrechtveerdigheyt, van twist, en moordery;

 

t'Gout voedt de gierigheyt, t'gout wint onwinbaer steden,

 

t'Gout krygt den valschen eet, t'gout meer vermach als reden

 

t'Gout brengt een maegt tot val, t'gout maect een vuyle Bruyt

 

t'Gout helpt den mensch in d'hel, en blyft daer selver uyt

 

Waer t'gout het meeste goet, datmen sou moeten wenschen,

 

Soo waer veel beter t'lot van d'aerd', als vande menschen;

 

Want d'aerd besit het gout, den mensch haelt gout uyt d'aerd'

 

Dat hem van Godt vervremt, en met veel sorg beswaert.

 

Mint ghy iet buyten Godt, ghy speelt den sot, en blinden,

 

Want al wat gy dan mint, sult g'oock in beesten vinden;

 

De schoonheyt ciert de Pauw, de spinne-kop den raeck,

 

t'Wilt-swyn het snel ghehoor, de Sim den goeden smaeck

 

Lynx heeft een scherp gesicht, een stercken reuck de Raven

 

Den Leeu de sterckheyt heeft, het peert is cloeck in't slaven,

 

De zee veel rycdom heeft, gout, peerlen, en corael,

 

Maer hebt ghy Godt alleen? ghy hebt het altemael.

Nos Aper auditu, Lynx visu, Simia gustu,

Vultur odoratu, praecellit Aranea tactu.

Vele Beesten de vyf Sinnen,, Van de Menschen over-winnen.

In't Ghehoor, t'Ghesicht, t'Gheraeck,

In den Reuck, en in den Smaeck.

Sedelycke Leeringh.

Habes Deum, & non aurum?

Omnem possides thesaurum.

Hebt ghy maer Godt, geen ander schat?
Ghy hebt meer schat, als Croesus hadt.

[p. 259]

Leert hier Cosmophile, wereltsche ziel, Godt en de deught beminnen, daer in is uwen rijckdom, en u welvaeren gheleghen; om rijck te worden en moet ghy met desen Gierighaert de zee niet over-zeylen, soo veel onghemack niet lijden, u vaderlant niet verlaeten, ghy condt als gy wilt, en daer ghy wilt, soo rijck sijn, als ghy wilt; ghy moet alleen Godt, en de deugt hebben, al hebt ghy niet, ghy hebt meer, als gy siet. Maer wat al arbeydt en doet ghy niet om u te brengen in groot verdriet? want als gy arbeydt om u rijck, en niet deughtsaem te maken, soo doet ghy dickwils vruchteloosen arbeyt, gelijck desen Gierighaert: daer-en-boven gy beswaert u conscientie, gy verquist den tijdt, en gy maect u siel arm. Om dan alle dese qualen te voor-comen, soo moet u gierigheyt sijn wegh genomen, en ghy en moet u liefde niet laten vallen, als alleen op Godt, begeert ghy eenigh goet buyten Godt sonder dat te begeeren om Godt, en voor soo veel het u kan dienen, om Godt daer mede te dienen. ghy begeert u eygen quaet, en gy stelt u op eenen slibberachtighen wegh om in u verdoemenis te vallen. Ghy begeert goederen, ghy begeert wellusten, ghy begeert ghesondtheydt, ghy begeert sterckte, ghy begeert schoonheyt, ghy begeert lanck leven, en soo voorts: maer al dat ghy begeert sonder Godt, begeert ghy tot u leet, en schaede: want het is goet, dat slecht is, het is goedt, dat gemeyn aen de beesten is, het is

[p. 260]

goet, dat niet durabel is, het is goet, dat gy met arbeydt moet krijgen, met sorge moet besitten, en met droefheyt moet verliesen. Jck mach dan al wat ghy bemindt, en begheert buyten Godt, verghelijcken by het put-water, oft een goude Mijn: een goude Mijn moet met perijckel van het leven ghehaelt worden, gelijck blijct in desen Gierighaert, en het put-waeter is oock heel moeyelijck om krijgen: want het wort met een Pompe, oft met een swaer instrument van beneden opwaerts ghetrocken: soo oock den rijckdom, de wellusten, de officien, en soo voorts en worden niet gekregen, sonder grooten arbeydt, en dickwils met schade, met schande, en met siel verlies. Wederom het put-water is gemeyn, de beesten drincken soo wel het put water, als de menschen: ghelijck de Samaritaensche-Vrouw ⁺ aen onsen Saelighmaker te kennen geeft, bibit ipse, & filij ejus, & pecora eius; Jacob heeft uyt desen put gedroncken, en sijn kinderen, en ooc sijne beesten: soo oock de goederen, de wellusten, de gesondtheyt, de schoonheyt, het lanck leven hebben de beesten tot hun gerief, tot hun geniet, en tot hun ghenucht, soo wel als de menschen; Daer-en-boven, het put, water en verslaet niet gheheel den dorst, om dat het komt uyt eenen soutachtighen grondt, jae het verweckt wederom dorst. Dit heeft onsen Saelighmaker aen de Samaritaensche Vrou oock te kennen gegeven, ⁺ Omnis qui biberis ex aqua hac sitiet iterum: Soo

+ Ioan. 4.

+ Ioan. 4.

[p. 261]

oock het put-water van de wereltsche goederen, en wellusten heeft de selve natuer: want hoe gy meer wereltsche goederen krijght, en hoe ghy meer wellusten gheniet, hoe ghy minder te vreden, en meer dorstigh sijt, ergo de wereltsche goederen, en wellusten en moet ghy niet meer als sout water achten. Ten lesten het put-water moet met grooten arbeydt, en niet sonder ghestort te worden met eemers op-getrocken worden, ghy hebt daer koorden, ketenen, en katarollen toe van doen, gy moet u handen te werck stellen, jae u heel lichaem moet in actie sijn. Hierom magh het put-water van de wereltsche goederen, en wellusten wel vergeleken worden by het water vanden put, die Iacob op den weg gevonden heeft; Vidit puteum in agro, tres quoque greges ovium accubantes iuxta eum; nam ex ⁺ illo adaquabantur pecora, & os eius grandi lapide claudebatur; Iacob heeft ghesien eenen put in den acker, en dry cudden Schapen liggende by den put: want de beesten droncken daer uyt, en den mondt van den put wiert met eenen grooten steen ghesloten. De H. Schriftuer wilt hier mede te kennen gheven dat het water uyt desen put niet en conde op getrocken worden, ten sy met grooten arbeydt: Slaet u ooghen oock eens op het waeter van de wereltsche goederen, en wellusten, tot diën slechten, moeyelijcken, en ghemeynen put loopen, en snacken met drooge monden dry kudden Schapen, dry soorten van

+ Gen. 29

[p. 262]

⁺menschen, ghelijck den H. Joannes getuyght, Omne quod est in mundo, concupiscentia carnis est, & concupiscentia oculorum, & superbia vitae: daer sijn in de wereldt oncuysche menschen, die verkoeling soecken in het hitsigh put-water van de vleesschelijcke wellusten, daer sijn gierighe menschen, die dorstigh sijn naer het sout put-waeter van den sorghvuldighen rijckdem, daer sijn hooveerdighe menschen, die begeerich sijn, naer het slecht put-water van de verganckelijcke eer, en swaermoedige digniteyten; maer eer dese dry kudden Schaepen aen dat slecht, dat sout, en dat hitsigh put-water geraken; wat en moeten sy niet doen? wat en moeten sy niet lijden? wat al woorden en moeten sy niet den hals breken? hoe dickwils en moeten sy tegen hun hert niet spreken? hoe dickwils en moeten sy tegen danck niet swijgen, om geen carrel te crijgen; hoe veel blauwe schenen en moeten sy niet loopen? en hoe dickwils en moeten sy gheen roode kaken halen eer sy connen aen een slecht houwelijck, oft aen een magher, en moeyelijck officie gheraecken? seght my eens ghy Jongh-man, als ghy eenen vuylen lust, en quaden dorst hebt naer het hitsich put-water van de vleesschelijcke wellusten; met een woordt, als gy een eerlijcke dochter tot on-eer wilt brenghen, die door commande van de ouders wel bewaert wort. Wilt ghy tot die Dochter vryen toeganck hebben? hoe en moet gy de knechten, en maer-

+ Epist. 1. cap. 2.

[p. 263]

ten niet vleyen met soete, en oodtmoedighe woorden, ghelijck eenen bedelaer, en te vriendt houden met ghewelt van gelt, gelijck eenen negotiant, om soo de aenspraeck van hun Iouffrou te koopen? hoe en moet gy niet loopen, en keeren vroegh, en laet, in hitte, en kouw, in nat, en droogh, en met soo een behendicheyt om dat gy van andere Ionghmans niet en sout betrapt worden? hoe en moet gy niet stuypen, en de knechten inkruypen, om dat sy u door de poort souden laeten in-sluypen: maer ghy wordt haest van hun achter rugh bespot, en uyt-gelacchen; en als ghy soo veel arbeydt gedaen hebt, geenen kost gespaert hebt, en soo veel schamperijen uyt ghestaen hebt, dan en cont ghy noch tot u pretentie niet geraken. Wie can ook uyt-leggen, hoe dier den hooveerdigen mensch het slecht put-waeter van de eer, en digniteyten moet koopen? hoe veel vrienden en moet hy niet op maecken, om aen een cleyn officie te gheraecken? hoe veele vijanden en moet hy niet te ghemoedt comen, met vrientschap, met oodtmoet voor-comen, en met gheldt om-koopen? hoe veele cromme weghen van lieghen, en bedriegen en moet hy niet in-gaen, om dat slecht put-water te vinden, en om een ander dat officie te onder-cruypen? hy hy moet giften, en schenckagien voor af senden als sijne knechten, om dat put waeter in bewaerenis te houden. Hy moet selfs met den swaeren eemer van eenen valschen eedt dat put-water op

[p. 264]

halen, als hy Godt tot ghetuygen neemt, en alle sijne Heylighen, dat hy noyt en heeft ghesolliciteert, oft doen solliciteren onder den duym met ghelt, door de tweede, derde, oft vierde handt, om dat officie te mogen bedienen. Het is te vreesen dat soodaenighe menschen in de hel sullen bekennen, en beweenen hunnen sotten, en vruchteloosen arbeydt in het putten van dit slecht, en schrael water; sy sullen roepen: Ergo erravimus, lassati ⁺ sumus in viâ iniquitatis, & perditionis, ergo wy hebben gedoolt, wy hebben verloren arbeyt ghedaen, en wy sijn vermoeyt gheweest in den wegh van de boosheydt, en verderffenisse. Seght my eens gy Gierighaert, als ghy by u gelt in't Comptoir met een hongerighe maegh, met het hooft vol muysen nesten, en met een ijdel sorghvuldigheyt alleen sit, als ghy verwert, en versuft staet in u rekeningen, als ghy gedurigh in besoignien sijt, dan met wissel-brieven te schrijven, dan met contracten te maken, dan met gelt uyt te setten, dan met renten op te haelen, dan met processen te vervolghen; wat is u intentie? wat begeert ghy? wat soeckt ghy? ghy soeckt u kinderen rijck, en u siel arm te maken: wat geniet sult gy hebben van soo veel by-eengheschraeffelt goet? met een goet; maer het slechtste kleedt van het huys, om u doodt lichaem daer in te winden. Wel moet ghy soo arbeyden om alleen het slechtste kleedt van het huys te hebben? ô vruchteloosen, en sotten arbeydt! ar-

+ Sap. 5.

[p. 265]

beydt liever om het onbederffelijck, en onsterffelijck kleet van de eeuwige glorie te krijghen? arbeyt om de deught te krijgen, arbeyt om Godt uwen Al te krijghen; dat is den ghemackelijcksten, en cortsten wegh, om rijck te worden. Ghy hooveerdighen mensch die, u selven soeckt rijck in eer, in reputatie, in digniteyt, en in staet te maken, spreckt u selven eens aen; waerom heb ick soo gewoelt, soo geloopen soo gearbeydt? ick heb ghewoelt om uyt mijn rust in groot gewoel te geraecken; ick heb geloopen om uyt mijn gheluck in grooten druck te loopen; ick heb ghearbeydt om uyt mijnen vrijdom in groote slavernij te vallen. Seght my eens ghy staetsuchtigen mensch, ghy geltgierigen mensch, wat al middelen, gebruyckt gy om u selven rijck, en groot te maken? ghy maeckt u kleyn, ghy submiteert u, ghy kruypt vrienden, en vijanden in, ghy geeft groote schenckagien aen groote, en kleyne. Maer ghy en moet soo lanck niet loopen, soo veele middelen niet soecken, soo veel arbeyts niet doen, om den eeuwigen schat op te doen: Quaerite primum regnum Dei, & caetera adijcentur vobis; soeckt eerst het rijck Godts, en al wat ghy begeert sal u toe geworpen worden; dat rijck is lichtelijck, en haestelijck te vinden; sijt ghy op den wegh vande deught, houdt gy de rechte handt van een goede meyningh, blijft gy niet haperen door traegheyt? gy sijt soo rijck, dat Salomons rijckdom

[p. 266]

by uwen rijckdom maer armoede is: want ghy krijght Godt de fonteyn van alle schatten: veracht dan alle wereltsche goederen, en wellusten en tracht naer Godt, naer de deught, naer een goedt leven, dan sijt ghy rijck, al sijt ghy arm; Ick blijf dan oock by mijn besluyt:

Habes Deum, & non aurum?
Omnem possides thesaurum.
Hebt ghy maer Godt, en geenen schat?
Ghy hebt meer goedt, als Croesus hadt.