Sedelycke lust-warande

[p. 205]

V. Sinne-beeldt.

Verthoonende den handel tusschen den Vos, en den Braembos, en hier uyt leerende, dat men eerst voor al by Godt moet troost soecken, en dat-men niet en magh onse lusten volgen op hope van daer naer penitentie daer voor te doen.

Thesis: Confidunt in sepibus in die frigoris. Nahum. cap 3. 13.

Antithesis. Bonum est confidere in Domino Psal. 17. 8.

Veel hun waeghen maer op haeghen,⁺
Die hun plaeghen, en niet draeghen.
Maer op Godt men vast kan staen,
Clampt die aen, t'is best ghedaen.

+ Ex AEsop fab. 8.
Item ex Faérno fab. 65.

[p. 206]

 

DEn loos-geslepen Vos uyt hongers noot gedreven,

 

Liep hier en daer in't velt, om spys syn maeg te geven

 

Maer hoe hy langer loopt, hoe meer hy wort geplaeght:

 

Want hoe hy langer loopt, hoe hy meer honger jaeght.

 

Hierom hy staeckt de iacht, hy kiest de boeren-hoven,

 

Hy loert op't hoender-kot, want d'honden syn verschoven:

 

Hy voeght sich by een haegh, daer hout hy goede wacht,

 

Om d'hoenders met een greep te krygen in syn macht.

 

Maer siet, terwyl hy luymt, en loert naer alle gaten;

 

Hy krijght hier in den neus den geur van honich-raten:

 

Den honinck staet hem aen, maer niet het hoog geclim,

 

Hy wenscht in dit gheval te sijn een stoute Sim.

 

Den honger maect hem stout, den honger doet hem springen

 

Op't hoogste van dees haegh, hy raest naer lacker dingen:

 

Hy proeft maer, en hy valt, want d'haeg was swac en brac

 

Hy clamt den Braem-bos aen, maer tot syn ongemack;

 

Want hy en heeft daer by geen hulp, oft rust ghevonden:

 

Den Braem-bos steckt hem toe, en geeft hem diepe wonden

 

Hier op geeft Vos een schreeu, en doet syn droeve clacht

 

Wel Braem-bos is dat hulp? dat had ick noyt verwacht:

 

Ick nam myn vlucht tot u, ick bad op u vertrouwen;

 

Maer ghy syt onghetrou, myn toe-vlucht doet my rouwen.

 

Ick meyn den val t'ontgaen, en ick val in u handt,

 

Tot myn groot ongheluck, tot leet, tot spyt, tot schandt,

 

Den Braembos hoort de klacht, maer can die niet verdragen

 

Hierom hy spreckt Vos aen, ghy lydt verdiende plagen:

 

Ghy klaeght, dat ghy van my soo qualijck sijt onthaelt,

 

Leght vry de schult op u, ghy syt, die hebt ghefaelt.

 

Ghy kent myn wreeden aert, geneghen om te steken,

 

Waerom syt ghy tot my als vriendt om hulp geweken?

[p. 207]

 

Ghy hebt van my begeert, dat ick niet gheven kan,

 

Geen hulp kost ick u doen, ghy syt bedroghen man;

 

Maer ick en heb u niet, ghy selfs hebt u bedrogen:

 

Want ghy komt los tot my als vrient om hulp gevloghen,

 

Ghy weet, die my raeckt aen, die raeck ick wederom,

 

Maer Vos van pyn gaet krom, en staet van schaemte stom.

Stulti adeò sunt saepè homines, vt rebus in arctis ⁺

Confugiant ad eos, quibus vltrò laedere mos est.

Veel syn soo sot, en los, dat sy in quade saecken,
By gasten gaen als Vos, die 't werck veel arger maken.

+ Ita faer. fab. 65

Zedelycke Leeringh.

Ne cadas, & pereas,

Fac Deo ad haereas.

Wilt ghy vast gaen, en val schouwen,
Hebt op Godt u vast betrouwen.

Leert hier Cosmophile, Wereltsche Ziel in alle ongheluckighe voor-vallen eerst, en meest op Godt betrouwen. Het is een out spreeckwoort, noodt soeckt troost, maer den troost en wordt dickwils niet gevonden, om dat ghy den troost soeckt met den Vos, daer hy niet en is te vinden; dat is onvoorsichtelijck gedaen, maer dees voorsichtigheydt sullen u leeren de twee sorghvuldighe Susters van den siecken Lazarus: Miserunt ergo sorores eius ad eum; wat doen sy inde sieckte van Lazarus, die nu moest in sijn doot vallen? sy maecken dat hy valt in de goede, stercke, en

[p. 208]

sachte handen van onsen Salichmaker, sy en soecken geenen Braem-bos van menschelijcke hulpe, sy toonen hier, dat sy in de geestelijcke schole van onsen Salighmaker, wel, en veel gheleert hebben: want sy roepen voor alle werck den oppersten Medecijn meester, die den mensch soo wel nae siel, als naer lichaem can genesen. In die Schole onder andere goede practijcken wort geleert, dat-men in alle tribulatien, in alle noot, in alle sieckten, en in alle voorvallen eerst by Godt om hulp, en troost moet gaen: want hy can u, en hy wilt u helpen, en troosten: dat is veel, maer veel menschen hebben den wil wel, maer sy en hebben de macht niet, oft hebben sy de macht, sy en hebben dickwils de wil niet. Dees profijtelijcke leeringh heeft u Godt voor-ghestelt, door den mont van den Propheet David. Audi ⁺ popule meus, & loquar Israel, & testificabor tibi: Deus, Deus tuus ego sum; hoort myn volck, en luystert naer my als uwen Meester, ick ben van sin u een leering te geven, die u sal dienen tot een fondament om my te houden voor uwen Godt. Wel Heer wat moet ick doen, om u voor mijnen Godt te herkennen, en protest te doen, dat ick onder u ghebiedt, onder u protectie, en onder u subjectiee ben? invoca me seght Godt, in die tribulationis, wilt gy kennen, en herkennen my voor uwen Godt? soo roept my eerst voor alle wercken, in alle u tribulatien. Godt en gaet met u niet te werck ghelijck de Coningen, en Potentaeten

+ Psal. 49

[p. 209]

van dese werelt, die willen gekent, en herkent sy met giften, met tollen, met imposten, met tributen, en andere swaere lasten; Godt en begeert niet, dat ghy hem op dees manier voor uwen Godt kent, en herkent: maer om die herkentenis, en bekentenis te doen hy en begeert u gelt niet, hy en verlast u niet met impost, hy en stelt gheen hooghe tollen op; hy begeert voor dees bekentenis, en herkentenis niet anders, als dat ghy tot hem eerst comt om hulp, en troost in den dagh van u tribulatie. Sijt ghy sieck? comt eerst by hem om ghesontheydt. Sijt ghy arm? komt eerst by hem om rijckdom. Sijt ghy beswaert, en benaut? komt eerst tot hem om troost en blijdschap. Doet ghy dit niet? gy doet Godt groote injurie, groote kleynigheyt, en grooten spijt, als ghy in alle u tribulatien tot Godt niet eerst u retrette neemt, maer dan alleen; als gy niet beters en cont, als de saeck te seer verwerret, en al verbrot is, en als ghy van alle menschelijcke hulpe verlaten sijt. Alle Godts-gheleerde nochtans segghen, dat Godt eenen afgrondt, oft een grondeloose zee is van alle goedt, jae Godt is rijcker van goet, als de zee van water, dit seght Godt selfs aen Moyses: Ostendam tibi omne bonum, ick sal u alle goedt in my thoonen. Maer ick segh, dat Godt eenen algemeynen winckel, oft Pack-huys is met alle goedt gestoffeert, en voor alle menschen, men kan daer uyt gherieft worden gelijck ghy wilt, en van doen hebt, oft

[p. 210]

met den cleynen, oft met den grossen. Wel isser in desen Winckel alle goet te krijgen, soo isser ooc remedie tegen alle quaet, en qualen te halen. Is het met u dan qualijck gestelt? sijt ghy ghy sieck? sijt ghy arm? sijt ghy verdruckt; soo hebt ghy daer teghen remedie van doen. Nu het is seker dat de remedie goedt is, en al dat goedt is, wort in Godt ghevonden, ergo

Eerst by Godt in all' u quaelen,
V recepten ghy moet haelen.

Want het is den principaelsten Winckel, en al dat gy by een ander cont vinden, is al uyt diën winckel gehaelt. Waerom wilt gy dan niet eerst naer den principaelsten winckel gaen? dat sal u beter sijn: want het is beter de goederen uyt de eerste handt te krijghen, om dat sy daer overvloedigher, onvervalst, beter, en beter coop sijn, Godt wilt dan voor eenen wel gestoffeerden, en rijcken remedi-winckel van u ghekent, en herkent sijn, waer uyt gy alle remedien cont becomen voor alle qualen, die u overcomen: soo naer siel, als naer lichaem. Invoca me in die tribulationis; comt, roept Godt, tot mijnen winckel, sijt mijnen callant, ick sal u wel, terstondt en voor niet gherieven, ick sal alles stellen op den kerf van u danckbaerheydt; maer is't dat ghy mijnen winckel voorby gaet, is't dat ghy loopt by stekende braem bosschen, by cleyne, en slechte craemen van menschelijcke remedien, sonder

[p. 211]

my eens aen te sien, dat en can ick niet lijden, daer klaegh ick over, en ghy doet my groote injurie, en u selven groot leedt aen: want het schijnt, dat gy my niet suffisant genoegh en oordeelt, oft dat ghy cleyn betrouwen op my hebt, oft dat ghy my niet getrouw en sijt, gelijck ghy moet sijn, volgens het compromis, en contract, dat ghy met my gemaeckt hebt in het H. Doopsel. Iae soo sal Godt met recht van u clagen. Om dit waer te maecken, soo laet ick u eens peysen, hoe qualijck eenen machtighen Monarch sou tevreden sijn, die een Dochter getrouwt had van slechte conditie, en cleyn middelen, die hy even wel gelijck een goddin adoreerde, die hy altijdt, en over al in sijn gesicht, in sijn gedachten, en in sijn hert droegh, en die hy besorghde costelijcke cleederen, en uyt-muntende juweelen meer als sy van doen had', als hy sou weten, dat sy om cleederen, en juweelen by diên, oft diën calis sou loopen, niet tegenstaende haren man altijdt bereet is geweest haer van alles te besorgen, en noit en heeft geweygert. Seght my eens en sou diën machtigen Monarch geen quaet achterdencken crijgen van sijn Vrouw, en sou hy niet mistrouwen hebben van haer getrouwigheyt? onghetwijfelt jae: om dat sy meer op een ander betrouwt, als op hem, om dat sy by een ander om secours, om hulp, en solaes gaet, en hem voorby gaet, om dat sy een ander meer acht als hem, dat sou hem spyten, dat sou hy voor een groot af-

[p. 212]

front op nemen, en niet sonder goet fondament. Soo handelt ghy oock met Godt, die met u siel getrouwt is in het H. Doopsel, daer hebt ghy Godt getrouwigheyt gelooft, en den duyvel versaeckt; hy is uwen machtighen, en rijcken man, hy heeft oock den wil, en de macht om u te helpen; daer-en-boven hy bemint u ten uytersten: want men kent de liefde uyt de wercken, wat hy voor u gheleden, en gedaen heeft, is u ghenoegh bekent, ergo sijn groote liefde is u genoegh bekent. Peyst dan eens, hoe qualijck Godt neemt en hoe qualijck ghy doet, als ghy in u sieckte, in u armoede, en duysent andere qualen eerst loopt naer de slechte cramen van de menschelijcke remedien, maer als gy daer u gerief niet cont vinden, als ghy niet beters en cont, als de spillen in d'asschen ligghen, dan comt ghy ten lesten tot Godt gestreken om secours. Maer wat is dat anders gedaen, als Godt het stop-gat maecken, en meer op de menschen betrouwen, als op Godt? jae soo handelt ghy met Godt, als ghy van de menschen verlaten sijt, als den medecyn sijn hant van u treckt, als gy geen hulp van vrienden cont crijgen als u saeck buyten hope, en gedespereert is, dan seght ghy noch met een groote hope: laet het ons Godt op geven: maer het en is dan niet wel geseydt: laet het Godt op geven, als gy hier en daer om hulp hebt gheloopen. Hierom den ⁺ Propheet Hieremias claeght over den ellendigen onderganck van die schoon, en treffelijcke stadt

+ Thren. cap. 4.

[p. 213]

Hierusalem en hy geeft de schult aen de borgers selfs, om dat sy gheen vast betrouwen en hebben gehadt op den levenden Godt; Cum adhuc subsisteremus. defecerunt oculi nostri ad auxilium nostrum vanum, cum respiceremus attenti ad gentem quae salvare non pocerat, als onse stadt, en wy noch in vollen fleur, en goeden stant waren, wy hebben ons oogen laten vallen op ons ijdel hulp en wy hebben aendachtigh ghesien, en betrouwen gehadt op een natie, die ons niet en cost helpen. Dat maleur, wereltsche ziel: gheschiet noch dagelijckx in de wereldt, veel menschen keeren hun ooghen tot een ijdel hulp; wat is ijdel? iet dat van buyten groot, en vol is naer den schijn: maer van binnen wort eenen grooten Niet ghevonden: hierom seght de H. Schriftuer. Maledictus ⁺ homo, qui confidit in homine, vervloeckt is den mensch, die op den mensch betrouwt, en aen Godt sicht niet vast en hout. Ghy meynt dickwils by groote personagien groote hulp te vinden: maer ghy wort dickwils in u meyninge bedrogen, ghy betrouwt u op een ijdel hulp: soo en is het dan niet wonder, dat ghy niet op en doet, ghy sijt arm, en ghy blijft arm, ghy sijt sieck, en ghy blijft sieck, ghy sijt miseraebel, en gy blijft miseraebel, om dat ghy u eerste toe-vlucht niet en nemt tot Godt. Hierom ick blijf by mijn besluyt:

Ne cadas, & pereas,

Fac, Deo adhaereas.

+ Ierem. 17.

[p. 214]

 

Wilt ghy vast gaen, en val schouwen,

 

Hebt op Godt u vast betrouwen.

By-hanghsel.

Est poenitentia sera,

Saepe falsa, rarò vera.

Dickwils laet berouw,
Is maer quaet berouw.

Leert hier oock Cosmophile wereltsche Ziel, voorsichtigheyt in alle u wercken: siet dat ghy wel toe siet: want wel toe sien is geluckx broeder, peyst dat ghy cont qualijck varen, ghelijck den Vos, als gy de partij speelt van den Vos door u gelt-gierigheydt, en eer-gierigheyt. Seght my eens, wat doet ghy heele daghen, als jaegen naer goet, en eer? maer hoe ghy meer jaeght hoe gy dickwils min vanght, oft vanght ghy iet? het en is maer zielsverdriet, hoe dickwils en loopt gy niet? en gy loopt twee blau schenen. Hoe dickwils en vraeght ghy niet? en ghy crijght twee roode kaeken: hoe dickwils en bidt ghy niet? en ghy wort getroost met hondert schamperijen het verdriet u ten lesten by den duyvel te bichten te gaen; ghy siet dat ghy wort weer sien, en dat ghy oock van u vrienden bedroghen wort. Maer dan moeten dat ongeluck met groot onghelijck de hoenderen, dat is de arme menschen boeten, en becoopen. Als het u verdriet de haesen, dat is de groot baesen van het Hof te vergeefs naer te

[p. 215]

loopen, ghy vindt eenen anderen treck, gelijck den Vos, ghy spant, en spalckt u herssen-becken op, ghy versint hondert listen om gelt te kisten; gy loert, en vlamt op het goet van de arme menschen: daer-en-tusschen ghy soeckt u vermaeck en gy vint smaek in den honigh van u vleeschelijcke ghenuchten: maer ghy en cont daer niet aen gheraecken sonder te climmen, en u te clemmen, dat is sonder u reputatie te buyten te gaen, sonder eenen quaeden naem te crijghen, sonder duysent injuries voor suycker op te eten sonder te vallen van d'een sonde in d'ander, sonder u siel, en lichaem te steken, en te quetsen op de doorne haegh van de goddelijcke rechtveerdigheyt door de doornen van vele plaeghen, die gy om u sonden, om u vliegen, en jaegen, en om den honingh van u vleeschelijcke ghenuchten moet dragen, en verdraghen: Jck magh dan wel segghen:

Post mel, Est fel.

Ubi vber, Ibi tuber.

Naer ghenuchten, Volghen suchten.
Een soet gheproef, V haest maeckt droef.

Ghelijck in Jonathas is gebleken, ick sal hem selfs laeten uyt-spreken sijn groote droefheydt:

Guttula quis credat? mea crimina guttula mellis:

Heu, quantum fellis guttula mellis habes?

Wie had het oit gepeyst, wie can het wel doorgronden?
Dat inde soetigheyt wordt bitterheydt ghevonden.

[p. 216]

 

Ick proef vvat honigh-raet, maer tot mijn leet, en schandt,

 

Nu vveet ick, dat de tongh van proeven vvort verbrandt.

Soo mocht Jonathas van ghevoelen spreken: hoe veel te meer ghy, en die gasten, die in de wellusten soo dapper toe tasten. Wat is't dan wonder dat ghy valt, tot u straf, gelijck den Vos: maer om niet doodt te vallen, en u ziel te behouden, ghy wilt u vast houden aen den Braembos van een ontijdighe poenitentie in den uytganck van u leven. Wat geschiet u dan? ghy en cont het steken van desen Braem-bos niet verdraghen, de poenitentie valt u dan te hart, en te pijnelijck: want ghy sijt dan te teer, en te slap: hoe sult ghy dan penitentie connen doen? die ghy noyt te voren hebt gedaen, oft willen doen: want datmen niet gewoon en is te doen, en canmen niet wel, oft gemackelijck doen. Om dit bevestigen; let eens wat David is over-comen, ⁺ eer hy den strijdt begonst met den vreesschelijcken Goliath: Sy brengen David de coninclijcke wapenen van Saul, maer hy en had geen handelinge van de wapenen, om dat hy in sijn joncheyt ghewoon was met den slingher te spelen; evenwel hy laet hem geseggen, hy treckt de wapenen aen, om eens te proeven hoe het soude gaen: maer als hy diën ijseren Helm op sijn hooft ghevoelde, en dat stijf ijseren wambays aen sijn lijf, en die swaer, en langhe lancie in sijn handt, coepit tentare, an posset armatus incedere, hy begonst te proeven, hoe dees monteringhe

+ Reg. cap. 17.

[p. 217]

in sijn werck sou gaen; maer hy en conde hem niet roeren. Hierom hy werpt al dat swaer getuygh daer henen, en hy roept, ick en weet daer geenen wegh mede. Waerom dat David? passen u de wapenen niet soo wel als Saül? neen seght David: Quia usum non habeo. Want ick en ben die niet gewoon, ick en heb die noyt gebruyct. Soo sult ghy oock spreken wereltsche ziel, als ghy inden lesten strijt sult sijn: sijt gy in u joncheyt ghewoon gheweest te swieren, en hier, en daer, ick en derf niet segghen waer, te loopen, en te slingeren? meynt ghy in uwen ouderdom naer een gemackelijck, naer een boos, en goddeloos leven, als ghy moet voor goet strijt leveren tegen den helschen Goliath het swaer ijser van een oprechte penitentie, stichtige manieren, en goede wercken te connen aen doen? hebt ghy eenen slinger, en hondert draeyen in't hooft gehadt, en den draey van goede vermaningen in u jonckheyt; ghy sult oock slingeren, en draeyen, als ghy out sijt: en alsmen u sal segghen, mijnen vrient, ghy en hebt met geen Leeuwen ghelijck Sampson te doen: maer met de helsche reusen, Adversus principes, & rectores tenebrarum harum: hoc antem genus daemoniorum non eijtitur, nisi in ovatione, & jeiunio: maer ten sal dan al niet willen sijn: als ghy in den ouderdom sult willen vasten, ghy sult oock gelijck David segghen: Vsum non habeo, ick en ben dat niet gewoon: ghy sult willen bidden, maer het sal u vremt sijn, V-

[p. 218]

sum non habeo, ghy sult willen bichten, maer het sal u sijn gelijck onmogelijck, Vsum non habeo, ghy sult willen penitentie doen, maer het sal u te moeyelijck vallen, usum non habeo, ghy suldt willen aelmoessen gheven, maer ghy sult te seer versot sijn op u goedt, usum non habeo, ghy sult Sermoonen hooren, maer ghy sult al hoorende doof sijn, vsum non habeo. Hier uyt volght nu, dat ghy dickwils, en soo haest moet bichten, als ghy gevallen sijt in sonden, en goede ghelegentheyt hebt om te bichten, is't dat ghy op het lest wel wilt bichten, dat is een groote voorsichtigheyt. Waerom sijt ghy dan soo sot, dat ghy gaet sondigen op hope dat u den Braem-bos van penitentie helpen sal? sondight ghy op den kerf van penitentie te doen naer de sonden, gy en vint de penitentie niet tot u hulp, maer tot u smert: want het en lust u niet harde penitentie uyt te staen, die altijt in wellusten hebt gelegen, en dan comt u de penitentie heel ongelegen, ergo ghy en moet niet besluyten: ick sal sondigen om penitentie te doen; maer ick sal penitentie doen, om my te wapenen, en onquetsbaer te maecken tegen de sonden; dat is een goet besluyt, en dat moet ghy volghen, is't dat ghy u saligheyt wilt vervolgen. Ick blijf dan oock by mijn besluyt:

Est poenitentia sera,
Saepè falsa, rarò vera.
Dickwils laet berouw,
Is waer quaet berouw.