Hendrik Conscience. Zijn leven en zijne werken

VII.

Aug. Snieders ontwierp vroeger, in eene levensschets van ‘Theodoor van Rijswijck’ het beeld des toekomenden dichters van het ‘Onze Vader’ toen deze, in 1830, zich in een oogenblik van vaderlandsche opgewondenheid deed inlijven.

Op eenen avond wachtte de familie van Rijswijck vergeefs naar de terugkomst van den oudsten zoon. Reeds wijst de hangklok middernacht! Vruchteloos luistert men met gespannen aandacht naar elk gerucht. Nieuwe teleurstelling!

‘Eindelijk stormde het loshoofd schaterlachend binnen. Hij zag er uit als een Blauwbaard, zoo wreed; een groote sabel, door den broekband gestoken, sleepte krassend over den vloer; een munitiegeweer, waaraan de haan ontbrak, rustte op den rechterschouder; een driekleurig lint pronkte op zijne borst,

[p. 29]

en een met gebrande kurk gemaakte knevel, voltooide de uitrusting van den vrijwilliger.

Het geweer en de sabel waarmeê hij gewapend was, had hij eenen Nederlandschen soldaat ontnomen. Na hem gedood te hebben? zal men misschien vragen. Neen, zegde hij dikwijls na dien: alleen de dooden waren niet te vreezen.’

Zoo ongeveer moet Conscience er hebben uitgezien, toen hij, na eene dienstverbintenis voor twee jaren geteekend te hebben, het hert vol blijden trots, zich in de rangen der vrijwilligers ging scharen. Had de verbrande kurk hem al geene diensten bewezen, met zijne wapenen was het onder geen opzicht beter gesteld; eene patroontasch, met een koordje over den schouder gehangen, een sabel zonder scheede, dien een dun lederen riempje aan den broekband vasthechtte - met zulk een verdedigingstoestel was het, dat de vrijwilliger zich bereid maakte om naar de grenzen te vertrekken.

Doch, het zou ons te verre leiden, moesten wij onzen krijgsman stap voor stap opvolgen.

Laten wij slechts het voornaamste vermelden.

Ondanks zijne gekende ‘menschenvrees’, die hem het soldatenleven, gedurende maanden en maanden, tot eene echte foltering maakte, bracht hij het reeds, in November 1830, tot den graad van fourier der derde compagnie van het derde bataillon der jagers van Niellon.

In deze hoedanigheid was het, dat hij de Antwerpsche Kempen, tot Juli 1833 toe, in alle richtingen doorkruiste, de vreedzame heidebewoners leerde kennen en liefhebben, en zich allengskens met de zeden en gewoonten derzelve vereenzelvigde.

Aan de idylle van Bethken hebben wij reeds vroeger herinnerd.

Hoe machtig de indrukken waren, welke dit verblijf van een zevental maanden op zijn gemoed uitoefende, heeft de

[p. 30]

schrijver zelf bewezen, toen hij de volgende woorden schreef:

‘Niet mijne latere reizen door de Kempen hebben mij het gevoel van de schoonheid der heide gegeven; alsdan, toen ik eerst de kindsheid ontgroeide, heb ik hare indrukken in mij vergaderd, hare kruiden geteld, hare geruchten afgeluisterd, ben ik in hare geheimen gedrongen en heb ik ze geliefd en bemind, als hadde mijne wiege op hare maagdelijke vlakte gestaan.

‘Het was insgelijks gedurende den eersten tijd van mijn soldatenleven, dat ik de bewoners der Kempen, hunne gewoonten en hunne eenvoudige, doch uiterst schoone inborst leerde kennen en doorgronden. Het Belgisch fourierken, waar hij ook met een logement-biljet verscheen, deed zich spoedig beminnen door menschen, wier karakter zoozeer met het zijne overeen kwam in zachtheid, in levenslust en in eene onuitlegbare zucht tot mildheid en tot liefde. Hij zat met de lieden bij het vuur rondom den koeketel en vertelde wondere dingen; hij voegde de handen te zamen en bad met hen aan den disch; hij volgde hen ter kerke en knielde nevens hen; hij liep met de jongelieden naar het veld en hielp aan den arbeid; maar bovenal was hij de lieveling der kinderen, die met hoogmoed aan zijne beide handen wandelden en niet zelden tranen stortten, als de Belg, hun goede vriend, naar een ander dorp vertrekken moest.’

Zij die ‘de Omwenteling van 1830’ gelezen hebben, zullen zich wellicht herinneren, hoe Conscience, na allerlei onaangenaamheden, zooals wij reeds verhaalden, zich voor een ruim deel ontdeed van zijne karakterloosheid tegenover zijns gelijken, en ons dank weten, zoo wij deze omstandigheden thans onaangeroerd laten.

In 1833 tot den graad van serjant-majoor verheven, kwam Conscience, op het einde van 1834, in verlof bij zijnen vader

[p. 31]

terug, en hernieuwde daar de kennis met eenen zijner schoolmakkers, Johan Alfried de Laet.

Deze, die zich sedert lang met letterkunde onledig hield, voor een volbloed volgeling der Fransche romantiek poseerde, en Fransche sonnetten schreef in een toen te Antwerpen verschijnend tijdschrift, ‘l'Artiste’, vertrouwde aan zijnen jongen vriend al die gekke, doch zalige droomen van letterroem en onsterfelijkheid, die elke Sturm- und Drangperiode kenmerken, legde hem zijne literarische plannen bloot, en ried hem aan, op zijne beurt de kans te beproeven.

Het regiment van Conscience legerde destijds te Venloo. In deze stad teruggekeerd, voelde de jonge dweper zich aldra in staat van dichterlijkezwangerschap, en zooals gewoonlijk met beginnelingen het geval is, de barensnood brak spoedig en onweêrstaanbaar aan: een groot pak papier werd op zekeren morgen aan de Laet overhandigd, en toen deze er kennis van nam, bevond zich de hertstochtelijke romanticus vóor de misgeboorte van een half mythologisch, half vaderlandsch epos, dat voor hem het nec plus ultra van 't monstreuze moest uitmaken.

Dit belette Conscience niet, als chansonnier onder zijne kameraden naam te maken. Vooral bezat hij eene bijtende satyrische luim.

Evenals zijn latere boezemvriend Theodoor van Rijswijck, - deze andere Miltiades, die, volgens zijne getuigenis, in den slag van Leuven geene beenen genoeg dacht te hebben om zich uit de voeten te maken, - voelde Conscience zich vaak geprikkeld om zijne oversten tot mikpunt zijner satyrische schichten te kiezen.

Gelukte Door er eens in, zooals hij later vertelde, zijnen Franschen kapitein, in nachtrok en onderbroek, met pak en zak naar de diligentie te doen snellen, om aan eene gewaande samenzwering te ontsnappen, Conscience wist van zijnen kant, in

[p. 32]

zijne regimentsrefereinen, caricaturen te leveren, waarin al zijne makkers aldra het origineele herkenden, en wreekte zich zoo van meer dan eene ruwe of onrechtvaerdige bejegening.

Toen zijn regiment Venloo voor Dendermonde verlaten had, vervaerdigde hij eene opera, die met den meesten bijval voor het uit soldaten samengesteld publiek gespeeld werd.

Eindelijk, op 21 Mei 1836, werd Conscience van den krijgsdienst ontslagen, en keerde hij voor goed naar Antwerpen terug.