Hendrik Conscience. Zijn leven en zijne werken

[p. 6]

II.

Zijn het de in doodverf geschetste hoofdlijnen eener idylle, eener vrucht van de verbeelding des dichters, die wij hooger, zoo eenvoudig mogelijk, neerschreven?

Gij vergist u, lezer!

Die idylle behoort tot de geschiedenis onzer letteren; zij maakt eene bladzijde uit in het levenspoëma van den geliefden volksdichter, wiens naam ik tot titel dezer schets verkoos: Hendrik Conscience.

Was het wellicht een ontkiemend gevoel van liefde voor het onschuldvolle kind der Kempische heide, dat, in 's foeriers oog, dien traan te voorschijn riep? Wellicht was het alleen het schoone en veredelend gevoel der dankbaarheid, hetwelk in 1846 of '47, den toekomenden dichter van het leven in de heide, naar het nederig dorpje Baelen terugdreef. Doch, dit eenige schijnt ons zeker, dat het zoo alledaagsche avontuur uit den winter van het omwentelingsjaar, zoo niet de kern, dan toch de aanleiding werd tot het scheppen, in 1841, van eene der frischte en bevalligste idyllen dezes meesters: de Loteling.

Evenals Frederike von Sesenheim in Gretchen, zoo schijnt ons Bethken in Trien te leven en te ademen. Het hert van den bivakkeerenden Belg uit het jaar dertig, klopt onder den blauwen kiel van den naar de inlijving trekkenden loteling, en - toen wij deze schets openden met het figuur van Bethken vóór onzen geest op te roepen, deden wij dit om op die wijze van nu af, een helder licht te werpen op eene der hoofdhoedanigheden van Consciences werken, en inzonderheid van zijne volks- en heidenovellen.

In alle leeft de schrijver zelf; hij bezielt met zijn eigen hert en gevoel de kinderen zijner verbeelding. Hij ziet ook later

[p. 7]

de natuur en de menschen, zoo als hij er den eersten, machtigen, onweerstaanbaren indruk van ontving, in de jaren zijner kindschheid en eerste jeugd.

‘Het ik’, zegde Conscience reeds in 1858 aan den Gentschen hoogleeraar Léon Wocquier, toen deze, in de Revue Contemporaine, enkele biographische aanteekeningen over onzen Vlaamschen schrijver zou doen het licht zien; ‘het ik, voor zooveel men alleenlijk de eigene inborst bedoele, is niets anders dan de som der indrukken, die men in zijne eerste kindsheid heeft ontvangen; en, hoezeer latere opvoeding en latere voorvallen den mensch wijzigen, het kind blijft immer in hem voortleven.’

Wij zagen reeds dat dit ook met de indrukken uit de jeugd het geval is.

Uit dit alles blijkt dan ook alras, dat het, om de werken van dezen schrijver naar waerde te kunnen begrijpen en beoordeelen, eene hoofdvereischte is, dat men rekening houde van de omstandigheden, waarin hij zich als kind en knaap ontwikkeld heeft.

Aan die omstandigheden is het, dat wij in Conscience die zeldzame en onwaerdeerbare vereeniging moeten danken, van alle de hoedanigheden die eenen volkschrijver kenmerken, en welke zoo verscheiden als soms tegenstrijdig zijn: eenvoud, mildheid van gevoel, eene zekere weekheid, eene voorliefde voor het mysterieuze en voor aan het bovennatuurlijke grenzende tooneelen; achting en bewondering voor physieke kracht; veel kleur, minder lijnen; vooral, een warme zin voor natuur en natuur-schoonheden.

Dat alles bezit Conscience in hoogen graad, en steeds wist hij er in te slagen, niet enkel zijne manier te veranderen op de gelukkigste wijze, maar immer van nieuws zulke stoffen te ontdekken, als voor eenen volkschrijver best geschikt zijn.

[p. 8]

Hem moet het woord, dat Göthe tot Eckermann sprak, vroegtijdig bekend zijn geweest:

‘Een auteur vindt er allerlei voordeelen in, stoffen, die hem en zijnen volke bekend zijn, te behandelen. Hij beheerscht dergelijke onderwerpen; hij kneedt hen naar willekeur; hij kan de ontwikkeling, die hij er aan geeft, naar goeddunken wijzigen. Is er iemand om het te betreuren, dat honderden schilders Italië met Madonna's en Jezuskinderen begiftigd hebben?’

Die eenvoud kenmerkt de keus zijner stoffen wier onderwerpen, vaak mager, soms niet eens eene intrigue bezitten; die innigheid van gevoel, dat den schrijver oog en oor doet openen voor wat den volke liefs en leeds weervaart, treft gij aan in die onafzienbare reeks verhalen, waarvan Hoe men Schilder wordt, de Loteling, Blinde Rosa, Rikke-tikke-tak, Eene O te veel, Een goed Hart enz. de schitterendste schakels zijn, en waarin het volk zich zelven hoort juichen, zuchten en jammeren en spreken; die voorliefde tot het mysterieuze vindt gij terug in Simon Turchi's klampstoel, in de wonderbare avonturen der goudzoekers in Californië, in tooneelen als dat van de Zwarte Ridder en het Vertrek des Gouden Ridders in de Leeuw van Vlaanderen in Hugo van Craenhove, de Boerenkrijg, de Minnezanger en Koning Oriand; dat ontzag voor physieke macht, bestuurde het stift, dat Breydels forsch gespierde armen, Hlodwigs reuzengestalte, Robrecht van Bethunes heldenlijf schetste; dat open oog voor al het schoone dat de natuur oplevert, was het linzenglas, waarmede de schrijver van ‘Eenige Bladzijden uit het Boek der Natuur’ de bladerkens der madelieven, de fijne vleugelkens der vlinders, en het microscopiesch gestel der nijvere mier, bestudeerde, doch was vooral de spiegel, waarin zich de lijnen weerkaatsten van zoo menig helder lachend en zonnig landschap,

[p. 9]

waarmee de verteller zijne tooneelen immer en opnieuw wist te stoffeeren, en op wier groen en bruin hij zijne helden, met meer uitsprong en lijnenkracht, deed aflossen.