Hendrik Conscience. Zijn leven en zijne werken

[p. 1]

I.

't Was in den winter van het jaar 1830.

De gansche heide was als met een sneeuwen baarkleed overtogen, en verspreidde, in den helderen winternacht, een bleek schemerend licht.

Alles sliep reeds in het nederige Kempische dorpken, toen men op de hard bevroren baan, tusschen de sluimerende huizen heen, den stap van eenen voetganger kon vernemen.

Mochten wij den reiziger van dichtbij beschouwen, dan zouden wij ons een oogenblik op het gedacht betrappen, dat wij te doen hebben met een of ander reizend kunstenaar, die zooeven het tooneel verliet, waar hij in eenig opgeschroefd volksdrama eene heldenrol vervulde, zoo koddig is zijne geheele kleeding.

Eene haren muts, met gordelband van blinkend leder, en waaruit een roodlaken, puntvormig zakje nederhangt; een blauwlinnen kiel, langs kraag en halsboord afgezet met roode lintjes; een overgroot geweer en een degen, die met een lederen koordje aan de linkerzijde is vastgehecht, en sedert lang het genoegen heeft moeten derven zich met eene scheede bedekt te zien.

Doch, neen! mochten wij op dezen vroegen winternacht, in het omwentelingsjaar 1830, dezen nachtelijken reiziger hebben ontmoet, en dit wel in dat hoekje der Antwerpsche Kempen, waar het leger, of liever, de benden ‘der Belgen,’ van dorp

[p. 2]

tot dorp hun bivak neersloegen, dan zouden wij in die slecht gelukte nabootsing van eenen krijgsman, eenen der toenmalige verlossers des vaderlands herkend hebben.

Het is nog een jongeling, haast nog een kind! - zoo teeder is het uiterlijk, zoo zwak, half vrouwelijk, schijnt het gestel!

Zie beter toe! Gij zult zijn helder oog van een ongewoon vuur - dat der koorts - zien schitteren; zijn voorhoofd is bleek en afgemat; de aderen liggen zichtbaar gezwollen op de gloeiende slapen; en toch - hoe nijpend is de koude niet, die de zwakke hand aan het loodzware geweer bevriezen, en de beenen, van de reis vermoeid, doet knikken onder het kranke lijf.

Afgemat - nauw kan hij der verzoeking weerstaan zich op den harden grond te laten nederzakken - sleept zich de jongeling van huis tot huis voort! Op meer dan ééne deur reeds heeft hij aangeklopt; - men heeft niet opengedaan! Waar hij nog licht zag, heeft hij om herbergzaamheid gesmeekt! Men kon, men wilde hem niet verhooren!

Nu strompelt hij voort in de richting van een nederig, ver van de kom des dorps verwijderd hutteken. Door een spleetje van het venster lacht hem een helder flikkerend sterreken toe, als wou het hem zeggen: Kom! Hier zal men u ruste schenken! - Doch, het huisje is nog zoo verre! De weg is zoo glad, en zijne krachten falen meer en meer!

Eindelijk, tok! tok! tok! Daar komt zijne verkleumde vuist driemaal neder op het wrakke deurken.

Men nadert....men opent, en den ouderling, die den vreemde binnen laat, ontsnapt een kreet van schrik. Reeds hebben ‘de Belgen’ den armen lieden alles ontroofd, - het geitje uit hun stalleken, de hoenders, die zij zelven hadden gekweekt en die, blij kokkelend, elken middag kwamen ver-

[p. 3]

kondigen, welke lieve blanke eiers in het nog warme nestje, op de waakzame hand der verzorgster te wachten lagen. Welke nieuwe brandschatting komt hun deze onverwachte bezoeker afpersen?

Doch, goddank! zijne stem klinkt niet dreigend, niet gebiedend. Zijne woorden zijn vriendelijk, schier vrouwelijk zacht van klem... Geenen dwang komt deze uitoefenen. Hij komt integendeel als een hulpbehoevende smeekeling... Alles wat hij vergt is een plaatsje bij den haerd, eenen bussel stroo op den hooitasch.

‘Kom binnen!’ klinkt het van de lippen des nog sidderenden heidebewoners. Doch, zich herstellende, voegt hij er bij:

‘Bethken! Leg nog eenen mutsaard op het vuur... 't Is bitter koud! Deze “Belg” komt van het kamp van Oostmalle. Wij zullen hem herbergen.’.

Daar verkwikken de koesterende vlammen van het haerdvuur den afgematten kranke; de oude man en zijne grijze huisvrouw stellen hem duizend nieuwsgierige vragen, en uit haar hoekje laat het lieve Bethken op den goedwilligen verteller twee hemelsblauwe, halfdonkere oogen stralen, die den jongen fourier - hij weet niet hoe of waarom - telkens eenen blos op de wangen spreiden.

‘O! zij scheen hem zoo schoon, de tengere, zoete maagd, met hare frissche wangen en heldere, blauwe oogen; zoo schoon en zoo zuiver, dat zij hem voorkwam als een engelachtig beeld, omhuld met eenen wasemkring van kuischheid en van betooverende onnoozelheid.’

Hij zelf kon zich geene rekenschap geven van het wonderbare gevoel van wellust en zaligheid, dat telkens, als eene rilling, of als de streeling des koesterenden vuurs, over zijne leden rees... En in zijn eenvoudig gemoed wenschte hij, dat God hem hadde toegelaten dezer onschuldvolle tot eenen broeder te zijn. Hoe gelukkig en hoe blijde hadde hij zijn leven aan hare zijde gesleten!

[p. 4]

Is het wonder, dat de jeugdige krijgsman, als hij straks op den pikdonkeren zolder, op den scherpgeurenden hooitasch zal uitgestrekt zijn; als hij den guren noordenwind zal hooren, die boven zijn hoofd het strooien dak wrijft, of, rond de woning, door de mastentoppen suist, - droomen zal, dat hij een koning is, en dat zijne leden zich op het fijnste en molligste eiderdons verkwikken?

Zestien volle jaar zijn sedert dien kouden winternacht vervlogen.

Wat al veranderingen veroorzaken zestien jaar niet in het leven eens menschen; wat al rivieren drogen zij niet ledig wat al heuvelen voeren zij niet neder?

Waar is het huisje, waar onze vrijwilliger, onder den lieven oogopslag van Bethken, bloosde?

Vergeefs zoekt dan ook de vier- of vijfendertigjarige toerist, die thans, op den zoom van het sparrenboschje, ginds, den houthakker ondervraagt, het goede meisje en hare gastvrije ouders weder.

‘Men scheen slechts nog door eene twijfelachtige herinnering te weten, dat daar ooit het leemen hutteken van eenen armen werkman had gestaan!’

Doch, wat al herinneringen riep hem dit kleine onaanzienlijke plekje vóor den geest.

Tien dagen had de zieke Belg de liefderijkste verpleging genoten, toen hem op eenen namiddag bevel werd gebracht, zijne compagnie des anderen daags te vervolgen.

O! dien avond vertelde hij geene vertelsels. Allen waren in stilte rondom het vuur gezeten en treurden over het noodlottig afscheid...Bethken jammerde over haren jongen Belg, die zeker in het woeste en harde soldatenleven weder ziek zou worden...Hij echter deed zich geweld om bij de herhaalde

[p. 5]

bewijzen van zoete, zusterlijke genegenheid, hem door Bethken gegeven, niet in tranen los te barsten.

‘Des anderen daags morgens....’

Ja, dat tooneel staat hem in levendige kleuren vóór het oog der ziel.

Zie... deze is de samenstelling van het kleine tooneeltje - of ongeveer.

‘Dáár, vóor de hutten, staat een schoone jonge man, met den gaanstok over den schouder geslagen en het pakje op den rug. Zijne anders zoo levendige oogen dwalen nu langzaam rond; zijn aangezicht is kalm en alles schijnt stilte des gemoeds in hem te verraden, daar nochtans het hert hem hevig klopt en zijne borst in doffe hijgingen zwelt en daalt.

De oude moeder houdt eene zijner handen vast, en overlaadt hem met betuigingen der warmste liefde. De oude vader en Trien, ‘ik vergis mij, Bethken’, zijn binnen, om het laatste toebereidsel tot de reize te maken: zij snijden een groot gat in een kramikkenbrood en vullen het op met boter. Daar komen zij met den voorraad ter deure uit en blijven nevens den jongeling staan.

Alles is gereed: hij gaat vertrekken. Hij slaat zijn oog in het rond, ontmoet in éenen blik de ootmoedige hut, de heide en de bosschen... Daar valt zijn oog beurtelings in de oogen van allen... hij slaat de hand vóor het aangezicht, verbergt den traan die over zijne wangen rolt, en zucht onhoorbaar:

‘Vaarwel!’

En Bethken?

‘Van verre zag hij Bethken nog; hij boog het hoofd, want er sprongen tranen in zijne oogen; en nog dieper werd hij ontroerd, als hij, verder zich omkeerende, het droeve kind tegen een huis met het voorschoot vóor 't aangezicht zag staan.’