Sluiproutes en dwaalwegen

Aspecten van een liminale poëtica toegelicht aan de hand van het werk van Jacq Firmin Vogelaar

[p. 197]

Bijlage V
‘ik hoor stemmen’: knarsende tandraderen

(Stem Een:) Eb. Na de vloed, eb. Na de ekspansie, inkrimping. Voor de springvloed, zandzakken. De V.S. ondervinden momenteel de slingerbeweging van de geschiedenis. (Boksbal) Maar waaruit bestond haar ‘imperialisme’? (Hun) (Aan het woord is A.P., Magus, internationaal recht; tikt tegen de globe en zegt, met buikstem sprekend namens: waar zullen we nu eens neerstrijken...) Spreekt men over imperialisme dan gaat het in hfdz. om een politieke hegemonie die gebaseerd is op wapens. In dit geval is evenwel een presizering noodz.: geen imperialisme van verovering (maakt grijpend gebaar), maar van verdediging (maakt afwerend gebaar, vlakke hand voor de borst), niet van territoriale anneksaties, maar ter bescherming van de vrijheid door buitenlandse interventie. Het is overigens de vraag of zonder de eerste coupe in Praag, welke een aankondiging van een hele reeks zou blijken, dit imperialisme zo drukkend zou zijn geworden. (drukkend?). Hadden de V.S. zich immers in 1945 niet ijlings ontwapend? Hoe het zij, dit nieuwe imperialisme is nu defekt, hoewel haar materiële reserve aanzienlik blijft. (Noemt getallen en jaartallen, telkens begeleid door plukkende gebaren.)

Al is het ekonomiese imperialisme van de V.S. minder grof in de mond dan het pol. imperialisme, wanneer het op bep. grenzen stuit is het niet bereid zich terug te trekken, integendeel. Eenzelfde weerstand zien we in het monetaire imperialisme. (Het schoolbord raakt vol.) Het is twijfelachtig of een militaire stap achterwaarts daar veel aan verandert. Zoals te betwijfelen valt of er iets verandert in het imp. dat aan het bovengenoemde ten grondslag ligt: het technologiese imp. (Looft en prijst, en weet hele paginaas uit Readers Digest te deklameren.) Hier zien we de meest wezenlike en minst genoemde karaktertrek van het am. imp. Niet een pol., ekon., technol., maar een psychologies imp. Het doordrenkt het bewustz. van allen, besmet het kult. patroon en dringt door in alle fasetten vh leven. Verg. een gemidd. gezinsleven anno nu met dat van twintig jaar geleden. (Zet in enkele zinnen en uitgekiende mimiek 'n doorsnee plestik gezin neer.)

Wat zal uiteindelik de bijdrage van dit imp. zijn? Met deze vraag raken we het voorn. probl. dat onze hele samenleving omvat. (Magus is ingehuurd voor de grootschaligheid, zelfs zijn stem is o.k. Hij doet nu 'n paar stappen achteruit om 'n aanloop te kunnen nemen.) Het-in

[p. 198]

wezen politieke-imp. is zeker met nieuw. Men denke slechts aan Alexander, Caesar, de Arabieren, de kruistochten, Karel V, Lodewijk XIV, Napoleon... Maar deze figuren waren niet uitsluitend veldheren. De ideën, de kunst, het recht, de organisatie, de religie volgden de wapens: legioenen marsjeerden voor hèn (vóór hen?) De oorlogen van toen deden-afgezien van de omvang-in niets onder voor de gruwelikste van tegenwoordig. Maar wanneer een invasie voorbij was, Persepolis in brand gestoken, Cartago geplunderd, het Westen verwoest, de Palts in de as gelegd, bouwde men er steden, stadions en tempels, verrees Granada uit de grond en bootste het verfranste Europa geleidelik aan Versaille en de code civil na. Kortom, wat de heerschapp. met zich mee brachten of in hun spoor of hun ruines deden ontkiemen was: een kultuur. (Duim omhoog) Mag ik zeggen dat de grote ellende en treurnis van onze beschaving-van deze techn. beschaving waarvan Am. de grote pionier is geweest-hieruit bestaat dat we, misschien voor het eerst in de wereldgesch. een beschaving hebben zonder kultuur? (Lege handen) Men moet het mij vergeven. Ik ontken allerminst dat er in de V.S. hoogstaande mensen bestaan-zij lijden. Zoals iedereen heb ik de weergaloze musea van NewYork en Washington bezocht, niet zonder enige weemoed bij het zien van zoveel meesterwerken die bij ons zijn weggehaald, hele kloosters zelfs. (Een waslijst)

Is er uit die veelvoud aan ontdekkingen en uitvindingen een nieuwe gedachte ontstaan, een nieuwe kunst, een nieuw élan, nieuwe humaniora, kortom, een nieuwe en hogere menssoort? (Volgt opnieuw een reeks op de evenwichtsbalk: levenskunst, kauwgom, westerns, wijsheid.)

Ernstiger is misschien nog de afwezigheid bij de meesten van edukatie in de strikte zin van het woord, dwz. van zuivering, verheffing (e ducere: omhoogtrekken) zonder dewelke een ware kultuur niet kan bestaan. (Tekent op de achterkant van het bord een volk-koning sans gêne.) Welnu, deze non-edukatie is tot doktrine verheven. Zie bvb. het superrousseauiaanse resept, met wat Freud aangelengd, van dokter Spock. Enkele jaren terug onthulde een onderzoek dat 77% van de adolescenten en 88% van de jonge volwassenen de permissive-opvoeding die zij ‘genoten’ hadden, veroordeelden. Het wordt inderdaad wel tijd. Het is immers deze opvoeding van het niets, het imperialisme van de leegte in andere gedaante, die het nihilisme heeft gekweekt van hippies, randfiguren, druggebruikers... De woorden spreken voor zichzelf: hold-up, gangsters, strip-tease, sex-shops, om nog maar te zwijgen van kinderverkrachting. Waar komen al deze verdorvenheden vandaan? Men had beter mogen verwachten van de leaders van de wereld. Weliswaar heeft de opstandige jeugd de fundamentele vraag gesteld, waar de grenzen lig-

[p. 199]

gen van de konsumpsiemaatschappij (waarbij ze overigens het feit volledig veronachtzamen dat vele anderen, en niet eens de slechtsten, hen daarin al sinds onheuglike tijden zijn voorgegaan). (Tekent een zon en schrijft daaronder: niets nieuws.) Maar noch hun gewelddadige akties noch hun leuzen hebben een antwoord kunnen geven. Tenslotte heeft deze revolte zich gekeerd tegen haar eigen bronnen: het anti-amerikanisme heeft Amerika veroverd.

Nu begrijpt men beter waarom het yankee-imperialisme in zijn voegen kraakt. Van binnenuit ondermijnd, zonder echte kulturele fundamenten, zonder andere toevlucht dan een defensieve ideologie-verdediging van de vrijheid in de wereld, op hetzelfde moment dat vrijheid elke betekenis verloor-is het am. imp. in botsing gekomen met een ander imp. dat evengoed bewapend is (even goed?) maar over een ideologie beschikt die juist wel off. is, zeker van zichzelf en uit op verovering. (Snuit z'n neus en maakt een vuist waar nog 'n punt van de zakdoek uit steekt-opzet?) De paradoks der paradoksen is, dat deze andere ideologie uiteindelik alleen maar een omgekeerd soort amerikanisme is. Dezelfde techniek-kultus, dezelfde technokratie versterkt door de eenheid van de macht, hetzelfde prakties ingestelde materialisme, waaraan in dit geval een teorie wordt toegevoegd, en dezelfde gerichtheid op een allesomvattend paradijs van massakonsumpsie. Alleen de middelen verschillen, in dit geval hebben ze helemáal niets liberaals meer.

Zowel aan de ene kant als aan de andere zoekt de wereld tevergeefs naar een nieuwe wijsheid, een nieuwe kultuur. Zal zij tenslotte oprijzen uit het rijk van de mass-media, van het beeld, van de techniek, van de overvloed? (Doet het voor.) Het zou de taak van Europa kunnen zijn, de eerste stappen te zetten. Is het dan volstrekt utopies om te dromen van één grote universiteit, van een ontmoeting der geesten, van een sprong voorwaarts van de menselike wil-als antwoord op dat appèl? (Fluit op de vingers, de mikro knalt als gekatapulteerd tegen z'n kin. Alle hens aan dek.)