'Pidári'. Of de strijd van het licht tegen de duisternis in de Bataklanden

[p. 170]

Eerste hoofdstuk.
Ompoe Porolho, een Bataksche groote.

Oppervlakkig beschouwd is het onderscheid der standen in de Bataksche maatschapijij niet groot, voornamelijk in die streken, waar de slavernij of niet bestaat of niet bizonder drukkend gemaakt wordt. Rijk en arm gaat er zeer ongedwongen met elkander om, en in den gewonen loop van het dagelijksch leven laat zich dan ook werkelijk weinig van een onderscheid in stand bespeuren.

Toch echter vindt men onder de Bataks een categorie van menschen, die als namora's (rijken) ontzien en geeerd worden, hoewel zij niet tot de hoofden of radja's behooren.

De namora bekleedt een eigenaardige plaats in zijn dorp. Tot een anderen stam behoorende dan de het dorp beheerschende vorst, kan hij nooit tot de waardigheid van hoofd over het door hem bewoonde dorp opklimmen. Doch daar hij in rijkdom zijn hoofd gelijk komt of meestal nog overtreft, en vaak ook in de kunst van het woord te voeren meer bedreven is, geniet hij een groote mate van aanzien, wordt door de minderen in het dorp gevreesd, meer dan het hoofd zelf, en door dit laatste ontzien.

Daar de namora niet tot den heerschenden stam behoort, kan hij ook geen land in de omstreken van het dorp in eigendom bezitten. Voor geld krijgt hij echter genoeg land in bruikleen, om tuinen of rijstvelden aan te leggen. Maar dat maakt zijn radja van hem afhankelijk, want deze moet het ontvangen geld in zijn geheel weer uitkeeren, wanneer de namora hem verlaat,

[p. 171]

en hem dan het land weer teruggeeft. Voor het op den geleenden grond aangelegde plantsoen wordt hem echter, wanneer hij verhuist, geen vergoeding gegeven, en evenzoo vervalt de grond, die hem zonder betaling in bruikleen werd afgestaan, met de daarop staande gewassen bij zijn vertrek aan den radja of aan diengene van de vorstelijke bloedverwanten, welke het land aan den onderdaan afstond.

De bepalingen van het landrecht zijn, wanneer zij zuiver worden toegepast, zeker niet kwaad te noemen. Maar helaas, in een land, waar het recht van den sterkste heerscht, laat die zuivere toepassing steeds te wenschen over.

Er wordt daarom bijna dagelijks het schreeuwendste onrecht gepleegd. Ja, zelfs in de gouvernementslanden, waar meestal slechts de aanzienlijke hoofden bij de besturende ambtenaren te woord komen, blijft voor de eersten de gelegenheid, om onrecht te plegen, nog ruimschoots opengesteld. De geschillen over het grondbezit nemen dan ook in de Bataklanden nog geen einde, en rooven den besturenden ambtenaren veel tijd.

Doch wij willen ons met Ompoe Porolho bezighouden, in wien wij een Batakschen namora van den echten stempel vinden.

Hij behoorde tot den stam Pasariboe, en wel tot het onderdeel er van, dat den naam Harahap draagt. Had hij het aan zijn stam in eigendom toebehoorende land bewoond, hij zou een aanzienlijk vorst geweest zijn. Maar hij had zich gevestigd in het dorp Loboe Hamindjon in het landschap Nai Pospos, waar de stam, die dezen naam draagt, heerschappij voert, en daarom kon hij in dit land geen radja zijn.

Waarom hij niet in Pasariboe woonde, wordt niet vermeld. Zeer waarschijnlijk is het echter, dat hij in den oorlog het onderspit had gedolven, en daarom naar Nai Pospos was gevlucht, waar hij zeker met open armen ontvangen werd.

[p. 172]

Ompoe Porolho was een aanzienlijk man. In zijn dorp bezat hij een stevig gebouwd huis, met fraai snijwerk versierd. Daar tegenover stond, door de breede dorpstraat gescheiden, ook een solie de sopo, die hem eveneens toebehoorde, en waaraan tijd noch moeite was gespaard, om den eigenaar als een rijk man te kenmerken.

Zijn rijkdom stelde hem ook in staat, zich een groote uitgestrektheid land in bruikleen te verwerven. Dit land liet hij tegen de helft der opbrengst door minder met aardsche goederen bedeelden bewerken, zoodat hij overvloediger van hetgeen tot het dagelijksch brood behoort voorzien was dan zijn dorpshoofd.

Doch niet alleen het bezit van aardsche goederen maakte hem tot een aanzienlijk man onder zijn volk.

Kennis is macht! - Deze spreuk bewijst zich overal ter wereld als een onomstootelijke waarheid, zelfs onder zulke volken, wier intellectueele rijkdom niet bijster groot kan genoemd worden. Welnu, Ompoe Porolho bezat kennis. Wat onder zijn volk als zoodanig gold, had hij tot zijn eigendom gemaakt. Hij was een groot datoe, bedreven in alle soorten wichelarij, die in zijn land bekend waren, bedreven ook in de medicijnkunst.

Bovendien was hij een man, in wiens mond het woord een scherp en treffend wapen was. Zijn hoorders wist hij te boeien en van de juistheid zijner meening in de zaak, die hij bepleitte, te overtuigen. En aan deze vaardigheid, waarin hij zijn dorpshoofd verre overtrof, paarde hij een groote mate van persoonlijken moed in den strijd.

Neemt men nu bij dat alles nog in aanmerking, dat de onderdanen van zijn dorpshoofd voor het grootste gedeelte zijn stamgenooten waren, en ook dat hij een groote schaar van aanzienlijke en invloedrijke bloed- en aanverwanten bezat, dan zal men niet moeilijk tot het inzicht komen, dat Ompoe Porolho in het vrije dorpsstaatje, waarin hij woonde, een man van grooter

[p. 173]

invloed en meer aanzien was dan het hoofd van dat staatje zelf.

Dien invloed en dat aanzien wist hij dan ook op geschikte wijze te bewaren. Hij gedroeg zich vriendelijk en minzaam tegenover ieder, met wien hij in aanraking kwam, was gastvrij en mild jegens hen, die als vreemdelingen in zijn dorp verkeerden, en rechtvaardiger in zijn oordeel dan het dorpshoofd, bij de behandeling van twistgedingen tegenover ingezetenen zoowel als jegens vreemden.

Door zijn rijkdom en aanzien, maar bovenal door zijn aanzienlijke familiebetrekkingen viel hem van den stam Hoeta Barat, waarvan een deel aan de Hoerlangrivier woont en wiens land aan Nai Pospos grenst, een zoogenaamd ‘tano bangoenan’ ten deel, d.i. in dit geval een stuk land, dat aan iemand van een anderen stam als erfelijke bezitting wordt afgestaan.

Daar had hij dus radja kunnen worden. Doch, daar hij niet de minste lust bespeurde, om zijn rijke bezittingen te Loboe Hamindjon te verlaten, zond hij een van zijn bloed- en stamverwanten, Ompoe Porboedjoga geheeten, naar dat ‘tano bangoenan’, om er een dorp te stichten, dat den naam Tapian na oeli (Schoonbad) kreeg, en het land voor hem te bewaren.

Die heerlijkheid werd hem echter een bron van veel hartzeer, en het begin van zijn verval.