'Pidári'. Of de strijd van het licht tegen de duisternis in de Bataklanden

[p. 143]

III.
Panggalamëi, een tijger in menschengedaante.

[p. 145]

1. De Bataksche weerwolf.

Het sprookje van den weerwolf - ‘den rooden weerwolf’ - is den lezer zeker niet onbekend. Legenden, sagen of sprookjes, die zulk een gedrocht, een menschbeest, tot onderwerp hebben, worden er bij vele volken gevonden, en zijn ook het volk, waarmede ik hem door dit werk nader bekend wil maken, niet vreemd.

Ook de Bataks hebben, hun weerwolf of liever hun menschtijger, een wezen, dat, naar men zegt, over dag als een gewoon mensch rondwandelt, maar in de avondschemering zich in een tijger verandert, en dan des nachts op roof uitgaat.

In zijn menschengedaante sluipt hij bij de menschelijke woningen rond, en weet dan des nachts, waar hij als tijger een stuk vee als prooi kan vinden. Dat wezen bestempelen de Bataks met den naam ‘alitlo’, in andere streken zegt men ook ‘aliklo’. Het huist inzonderheid in de kuststreek tusschen de rivieren Loemoet en Batang-Toroe, waarvan de eerste bij Si Djagadjaga in de baai van Tapanoeli en de laatste bij Djamboer Batang Toroe in den Indischen Oceaan valt.

Des daags heeft de ‘alitlo’ als teeken van zijn nachtelijk tijgerschap niets anders over dan een verlengd stuitbeen bij wijze van staartje, hetwelk echter voor het oog der menschen verborgen blijft. Op reis vertelde eens een mijner begeleiders het volgende.

In Si Djagadjaga was eens een vrouw bezig den avondmaaltijd te bereiden. Het was nog dag. Haar man en kinderen waren van hun dagwerk in de tuinen nog niet terug gekeerd. Terwijl zij de rijst kookte, stond er echter een vreemde man bij de omheining van haar erf, die door de openstaande deur, tegenover welke het haardvuur lustig brandde, met

[p. 146]

strakken blik naar binnen tuurde. Zij sloeg er eerst weinig acht op, en verrichtte zonder opzien haar huismoederlijk werk.

De rijst was gaar, en opdat zij niet zou aanbranden en toch warm blijven, zette de vrouw den pot naast den haard op een ‘harpe’ (een uit rottang gevlochten ring als voetstuk.) Daar de vreemde man, naar het de vrouw toescheen, steeds met gretige blikken naar haar rijstpot bleef staren, dacht zij, dat het een hongerige zwerver was, en riep hem daarom vriendelijk uitnoodigend toe: ‘Vader, begeert ge iets te eten!’ - ‘Ja, moeder, want ik heb ergen honger,’ klonk het antwoord terug. - Treed dan nader, Vader, ik zal voor je opscheppen,’ sprak daarop de vrouw weder.

De vrouw deed, wat zij beloofde, en de vreemde zette zich in de openstaande deur en nam het bord met rijst, dat de vrouw voor hem opgeschept had, uit haar hand aan. Hij at gretig en in een oogwenk was het bord leeg. Maar terwijl de vreemdeling de laatste klompen rijst kneedde en verorberde, zag de vrouw reeds, dat er lange haren uit zijn bloote armen sproten, en toen hij haar met een ‘tarimakasi’ het ledige bord dankend had toegeschoven, daalde hij het trapje der woning af en - wipte met één sprong in de gedaante van een tijger over de omheining, waarna hij in het bosch verdween, de vrouw met schrik en ontzetting vervuld achterlatende.

Dit sprookje wordt in de bovengenoemde streken bijna algemeen geloofd, en daarom mag men met recht vragen: Waarin kan zulk volksgeloof zijn oorsprong hebben?

Het sprookje zelf kan natuurlijk niet anders dan als een product der fantasie beschouwd worden, maar het geloof aan het bestaan van zulke tweeslachtige wezens heeft toch zeker een dieperen grond, en ik meen, dat wij niet mis zullen tasten, wanneer wij de uit den mond van den Batak vaak gehoorde uitdrukking over

[p. 147]

een wreed mensch tot gids nemen: ‘Ndang be djolma, babiat nama i’ d.w.z. Hij is geen mensch meer, hij kan slechts een tijger zijn.

Aan zulke menschen heeft het in den tijd, toen het heidendom nog algemeen over de Bataklanden heerschappij voerde, niet ontbroken. Menschen, die als echte roofdieren en bloedzuigers slechts ten koste van anderen leefden, en list noch geweld schuwden, om hun medemenschen tot hun slachtoffers te maken, werden er in menigte gevonden.

Zulk een roofdier in menschengedaante was de man, wiens naam aan het hoofd van dit verhaal geschreven staat, Panggalamëi, die door den in het jaar 1834 op de beide Amerikaansche zendelingen Munson en Lyman gepleegden moord zulk een treurige vermaardheid heeft verkregen.

Hij was radja en zijn haradjaon (koninkrijk) lag in Hoerlang tongatonga het land waarmede wij reeds kennis maakten. Zijn dorp, Pintoe Bosi of Sangkak, lag meer westelijk dan Aek Matio, in de nabijheid van de plaats, waar thans Hoeta Tinggi gevonden wordt.

Ook langs zijn dorp leidde een voetpad van Silindoeng naar Siboga, hetwelk verder over Pagaran Lamboeng naar de Aek Raisan voerde, terwijl het pad, dat over Aek Matio ging, via Loboe Singkam naar Siboga liep en het vaak door zijn sterke strooming gevaarlijke water Aek Raisan liet vermijden.

De Silindoengers kozen het een of het andere pad, al naar mate zij met de bewoners der daaraan liggende dorpen op goeden voet stonden. Het land behoort in Hoerlang aan de stammen Loemban Tobing, Panggabean, Hoeta Barat, Si Tompoel en Hoeta Galoeng.

In den laatsten stam hebben zich vroeger met onderling goedvinden der stamgenooten eenigen van den stam Loemban Tobing laten opnemen, wier nakomelingen nog met den hun onaangenaam klinkenden naam

[p. 148]

‘Tambatamba’ d.i. toevoegsel worden aangeduid. Deze stamverwisseling, het eenige voorbeeld, dat mij daarvan bekend is geworden, geschiedde, omdat die van den stam Hoeta Galoeng zich te zwak voelden, om hun rechten tegenover de andere stammen te handhaven, en daarom bij den veel machtigeren stam Loemban Tobing of Hoeta Toroean hulp zochten.

Panggalamëi behoorde tot den stam Loemban Tobing. Zijn dorp was even als alle dorpen in Hoerlang tongatonga een erg vuil nest, zeker veel vuiler nog dan ik ze in latere jaren heb leeren kennen. Van de dorpen in Silindoeng en Toba waren zij hemelsbreed onderscheiden.

Gewoonlijk liggen zij op den top van een heuvel, die juist ruimte genoeg biedt, om er plaats aan te verleenen. Het voetpad, dat er heen leidt, is meestal door de varkens omgewroet en zeer modderig. De met bamboe begroeide wal ontbreekt, men heeft in plaats daarvan een ruwe palisadeering, die uit doormidden gespouwen boomstammen bestaat.

De bevolking is er, omdat zij geen natte maar droge rijstvelden bebouwt, zeer ambulant. Heeft men in de nabijheid van het dorp geen bosch meer, om er ladangs van te maken, dan verlegt men het geheele dorp naar een andere plaats. Dit is dan ook de oorzaak, dat men er geen soliede huizen bouwt.

De woningen zijn er niet meer dan vuile barakken, met wanden van platgeslagen breede reepen boomschors en gedekt met gedroogde boombladeren, bekend onder den naam ‘basbason.’ Met deze bladeren dekt men ook den driehoek in de rechtstandige gevels, of men zet er een vlechtwerk van bamboesplijtsel in.

Zoo kunnen wij ons ook het dorp van Panggalamëi voorstellen, dat bovendien een waar roofnest, een echt tijgerhol was. Het dorpshoofd geraakte voor het eerst bij zijn volksgenooten in Silindoeng in miscrediet door zijn onderwerping aan de Padris omstreeks het jaar

[p. 149]

1830, maar minder om die onderwerping zelve, die men hem als een list uit nood licht zou vergeven hebben, dan wel omdat hij zich sedert dien als een barbaar van het ergste soort begon te openbaren, wiens brutaliteit geen grenzen kende. De treurige vermaardheid, die hij zich door het ombrengen der twee Amerikaansche zendelingen Munson en Lyman verwierf, werd reeds boven aangestipt.

Deze verkondigers van het evangelie des vredes hadden het met de voortvarenheid, aan Amerikanen en Engelschen eigen, gewaagd, zich zonder kennis van de taal en de zeden des lands en ook zonder vrijgeleide van een der aanzienlijke hoofden van het binnenland, alleen door eenige gidsen en koelies vergezeld van Siboga naar Silindoeng op weg te begeven. Waarschijnlijk achtten zij dien tocht, kennis dragende van de goede ontvangst, die den Engelschen zendelingen Burton en Ward in 1824 was ten deel geworden, niet zoo gevaarlijk.

Doch de gezindheid des volks was sedert dien tijd door den moordenden inval der Bondjos (Padris) geheel veranderd. Geen vreemdeling mocht het land meer betreden. Daarom zounen eenige hoofden van Silindoeng, gehoord hebbende dat er blanken naar hun land op weg waren, aan Panggalamëi de boodschap, dat hij de vreemdelingen niet mocht laten passeeren.

Tuk op buit en belust op menschenvleesch, gaf hij aan die boodschap een uitlegging, die er misschien niet mee bedoeld was, genoeg, hij volbracht de gegeven opdracht op zijn manier. De zendelingen werden, eer zij zijn dorp bereikten, overvallen en gedood, hun goederen buit gemaakt en hun lichamen door de kannibalen opgegeten.

Na deze gruweldaad volgden de misdaden van Panggalamëi en zijn onderdanen elkander met groote snelheid op, maar de onmensch was slim genoeg al zijn

[p. 150]

euveldaden onder den schijn van recht te plegen, zoodat het lang duren kon, eer de hoofden van Silindoeng hem den oorlog konden verklaren, te meer daar zij in hun land zelve genoeg te doen hadden.