De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

XII. Hoofd-stuck.
Van de Snot of Slijm-visschen, en Zee-qualm.

⁺ SNot of Slijm-visschen noem ick de soodaenige, welcke niet anders als enckel Slijm sijn; en derhalven gantsch doorsightigh. Van deese sijn my verscheydene Geslaghten voorgekomen; welcker sommige Vinnen schijnen te hebben,

+ Snot-visschen.

[p. 329]

gelijck de geene, welcke ick Zee-gods-Paerdekens noem. Andere sijn de platte Slecken gelijck-vormigh. Aen deese sietmen, in plaets van Vinnen, twee kleyne Stengelkens, als Vederen.

⁺ Boven dese heb ick noch vierderley slagh van Snot-visschen gesien; verr' afwijckende van de vorm der andere Visschen. De Schip-lieden noemense Zeequalm; even als waerense een dicke t'saemgedrongene Damp uyt de Zee.

⁺ Men noemdse oock in 't Latijn Urtica Maris; in onse Tael Zee-Neetelen; vermitsse, door d'aenraeckingh, hittige smerten veroorsaecken, en op de Huyd branden gelijck Neetelen.

⁺ 'k Heb wel in gedaghten gestaen, dat dese Snot of Slijm-visschen moghten sijn een verrot uytgeworpen Visch-zaed; 't welck, wegens de vervuylingh, sulcke brandende smerten aenbrenghd. Datse oock een verscheydene gestalte bekoomen, nae den verscheydenen aert van 't zaed der Visschen; sommige als Rogchen, andere als Walvisschen, e.s.v. Doch nae rijper overweegingh dunckt my sulcks niet gelooflijck te zijn: Wijl 't leven een al te heerlijcken saeck is, als datmen 't sou soecken uyt verrot en weghgeworpen zaed.

⁺ Sy maecken de Zee geheel suyver, wijl allerley onreynigheyd op deselve sigh aen haer vast set, en daer aen blijft kleven, gelijck een Klis aen 't Laecken.

'k Sal nu treeden tot de Beschrijvingh van eenige deser Snot-visschen in 't bysonder.

+ Zeequalm; oock genoemd

+ Zee neetelen.

+ Gedaghten, en naerder gedaghten des Schrijvers hier over.

+ Vreemdigheyd.

1. Zee-Gods-Paerd.

⁺ Dese kleyne Visschen hebben een gantsche over-een-koomingh met de Zee-netelen, wegens de doorsightigheyd haers ligchaems. Oock versmeltense gelijck de Zee-netelen, wanneermen haer in de hand houd.

⁺ Onder aen den hals hebbense twee Vinnen, aldernaest over-een-koomende met die van de Walvisschen. Sy vergelijcken sigh seer wel met de kleyne Backers Koeckjens, welcke by ons Timpjens werden geheeten; gemaeckt nae de vorm der langhwerpige soo geseyde Paesch-koecken. Want in 't mid-

+ Beschrijvingh

+ Van 't slagh

[p. 330]

den sijnse dick: Aen beyde d'eynden loopense dun of spitsaghtigh toe.

⁺ Anders is dit Vischken 't Diertje, 't welckmen Gods-Paerdeken noemd, in ligchaems-gestalte gantsch gelijckvormigh, behalven dat 't lijf wat dicker is, en benedenwaerts eerst spits toegaet. De Kop is rond en breed; in 't midden gekloofd. Heeft kleyne Hoornkens, ontrent soo langh als de breedte eens Stroohalms.

⁺ Voor aen 't Hoofd sitten twee rijen Kornkens, roodverwigh, en ses in getal, in yeder ry drie. Of deselve Oogen mogen zijn, kan ick niet weeten. De Mond is gekloofd.

⁺ Van de Mond gaet 't Ingewand beneden in 't ligchaem af. 't Welckmen genoeghsaem kan sien, vermits dese Visch doorschijnigh is. De verwe deses Ingewands is geel en swart. Maer die van de geheele Visch gelijck 't Wit van een Ey. Hy beweeghd sigh in 't Water gelijck de Zee-neetel.

⁺ De grootte is in de Figuer afgeteekend. 'k Ben van gevoelen, datse de Vogelen ter Spijs dienen, vermits de Lomben, Duyf-duyckers, Papegay-duyckers, en andere sigh gemeenlijck laten vinden daer dese Vischkens boven op 't Water swemmen.

⁺ De geene, welcke ick hier heb voorgesteld, wierd afgeteeckend in de Suyd-Bay van Spitsbergen, op den twintighsten der Somermaend.

Sie de Figuer.P., by de Letter f.

+ Der Snot-visschen

+ Welcke

+ Genoemd

+ Worden

+ Zee-gods-Paerdekens

2. Slecken-Snot of Slijm-visch.

⁺ Dese Slecken-snot-visschen sijn oock gantsch doorschijnigh, gelijck de Zeenetelen, doch plat gewonden, of gedraeyd; gelijckmen op 't Land wel diergelijcke platte Slecken-schaelen vind.

⁺ Uyt 't uyterste deel, daer hy open is, gaet over dwars een Stengelken, gelijck de Balck in een Waegh, aen beyde de zijden ruygh, gelijck een Schrijf-veder. Met dit Stengelken beweeghd hy sigh op en neer, gelijck de Zee-netel. De verwe deser Visschen is bruyn.

⁺ Met groote meenighten sietmense op 't Water drijven, gelijckmen ontelbaere Stofjens in de Sonnestraelen gewaer werd.

+ Beschrijvingh

+ Van een ander slagh

+ Der Snot-visschen

[p. 331]

Men houd het daer voor, datse de Spijs der Walvisschen zijn. Doch beswaerlijck kan ick geloven, dat sulcke groote ligchaemen hier van genoeghsaem voedsel trecken, en soo veel Speck setten souden konnen. Veel waerschijnlijcker dunckt my, datse de Vogelen, als Lomben, Duyf-duyckers en Papegay-duyckers, tot Aes verstrecken.

⁺ Niet grooter sijnse, dan als ick eene hier afgebeeld heb voorgesteld. In de Suyd-Bay van Spitsbergen bequaemen wy deselve met hoopen; op den twintighsten der Somermaend. In 't Ys heb ick'er geen vernoomen.

⁺ De Zeevaerende persoonen sien dese Vischkens voor Spinnen aen. 'k Souse oock daer voor gehouden hebben, indien ick deselve niet in de hand genoomen; naerder aengemerckt, en alsoo bevonden had, dat gantsch geen gelijckvormigheyd tusschen haer en de Spinnen is.

Sie de Figuer Q., by de Letter e.

+ Welke onse Schrijver

+ Slecken-Snot-visch noemd

3. Wortel-Snot of Slijm-visch.

⁺ Dese Visch vergelijckt sigh met sijn bovendeel, namentlijck de Steel met de Kop, seer wel met de van ons soo genoemde Padde-stoelen; want 't gaet meê met een ronde, dicke Steel als door de Stoel. Doch heeft een blauwe Knop, die noch eens soo dick is als de Steel. 't Gedaghte bovendeel soumen seer wel mogen vergelijcken met de van Stroo gevloghtene Hoeden, welcke de Vrouwspersoonen by ons gewoon sijn op 't Hoofd te setten.

⁺ Van de Steel beneedenwaerts werd hy weer dick, en rond; evenwel is hy hier smaller als de Stoel. 'k Hebse gesien, datse van onder op nae om hoogh drongen, en van boven weer nae onder; even gelijck een Stock, diemen onder Water stoot, weer om hoogh stijghd.

⁺ 'k Bequamse in de Noord-zee, tusschen 't Heylige Land( Hilgeland) en d'Elve, daer 't Elve-water sigh met de Zee vermenghd. 'k Heb haer oock gesien by Kuckshaven, beneden aen d'Elve. My is verhaeld, datse somtijds hooger op drijven tot by Freiburgh.

⁺ Wegens sijne gestalte, sigh vergelijckende met de gedagh-

+ Beschrijvingh

+ Van de

+ Wortel-Snot-visch,

+ En waerom

[p. 332]

te Vrouwen-hoeden van Stroo, ⁺ moght hy wel Hoed-visch; of nae sijne Wortel (Tacken) Wortel, of Tack-visch geheeten worden.

+ soo genoemd.

4. Circkel-Snot of Slijm-visch.

⁺ Dese is Circkel-rond, doch aen den omkreytz tusschen sijne dubbele streeken binnenwaerts gebogen. De Speeck-streecken gaen in 't midden des ligchaems enckel uyt: Doch verdeelen sigh, sesthien in getal, in twee tacken nae den omkringh; daerse wat naerder t'samen loopen, en in twee kloven sijn gekloofd.

⁺ 't Ligchaem is wit en doorsightigh. 't Selve treckt hy t'saem, en doet het weer van malkander. De Speeck-streecken sijn bruyn-rood. Aen d'eynden derselve, nae d'uyterste omkreytz, sitten twee-en-dertigh Vlecken.

⁺ In 't midden des Circkels, of der Schijve, is een andere kleyne Circkel: Uyt welckers omkringh de gedaghte Speeck-streecken voortkoomen.

⁺ Inwendigh is dese Visch hol. Welcke holligheyd veellight sijnen Buyck is. Twee of drie der kleyne Krabben ( of Garnalen ) vond ick daer in, welcke door de binnenste Circkel waeren gebroocken.

⁺ Rondom hangen seven bruyne subtijle Draeden neerwaerts af; sigh vergelijckende met gesponnene Sijde; of met de draeden, welckemen somtijds in de lught siet sweeven. Dese kan hy niet beweegen.

⁺ Sijn gewight moght ontrent een half pond zijn; gelijck oock de voorige van deselve swaerte was. Sijne breedte was van bynae een halve Span. De Draeden waeren wel een Span langh.

⁺ Dit slagh van Visschen bequaemen wy by Hitland. Wegens sijne Figuer, of gestalte, soumen hem de Schijf of Cirkel-Snot-visch mogen noemen.

⁺ Van dese en d'andere Visschen (num. 3. en 4.) heb ick hooren seggen, dat de Makreelen uyt haer de verwen souden suygen. Ick laet dit in sijne waerde; tot dat ick uyt eygener ervarentheyd beeter daer van onderright sal zijn.

⁺ De drie eerste Zee-qualmen sijn met sulcke meenighten in de

+ Beschrijvingh

+ Van noch

+ Een ander

+ Slagh

+ Der Snot-visschen

+ Sijnde

+ Circkel-rond

+ Met streecken en Vlecken.

+ Meenighte

[p. *11]

fig. A

[p. *13]

fig. D

[p. *15]

fig. C

[p. *17]

fig. B

[p. *19]

fig. E

[p. *21]

fig. F

[p. *23]

fig. G

[p. *25]

fig. H

[p. *27]

fig. I

[p. *29]

fig. K

[p. *31]

fig. L

[p. *33]

fig. M

[p. *35]

fig. N

[p. *37]

fig. O

[p. *39]

fig. P

[p. *41]

fig. Q

[p. 333]

Noord-zee, als Sonne-stofjens in de lught. Maer ontrent Spitsbergen vindmense weyniger. Alleen by stil we'er heb ick haer boven op 't water sien swemmen. In tijd van Storm sinckense nae de grond

5. Muts-Snot of Slijm-visschen.

⁺ In Spitsbergen, by de Mossel-bay, sijn op den aghtsten der Hoymaend, by stil we'er, my voorgekoomen tweederley slagh van Snot-visschen; waer van d'eerste ses, d'andere aght-hoeckigh was.

⁺ De ses-hoeckige had oock ses purpere streecken, met blauwe randen, of kanten. Tusschen dese streecken is 't ligchaem verdeeld, gelijck als in ses Concommer-sneeden.

⁺ Van 't midden des lijfs nae beneden hangen twee Vermillioen-roode Draeden, buyten ruygh van kleyne Hayrkens. Sy hebben de gestalte van een opene V. 'k Heb niet gesien, dat hy deselve in 't swemmen bewoogh.

⁺ Inwendigh in 't ligchaem heeft hy andere breeder streecken, of streepen, purpur-verwigh, aen de kanten, of randen light-blauw. Deese vertoonen de gedaente van een Griecksche ω. 't Geheele lijf is Melck-wit, doch niet soo doorschijnend gelijck dat van de volgende.

⁺ De gestalte is gelijck een hoeckige Muts; derhalven men hem Muts-visch sou mogen noemen. Hy is ontrent noch eenmael soo groot, als ick hem hier heb afgeteekend. Nae gissingh woegh hy ontrent vier lood.

⁺ Doe ick hem in de hand hield, heb ick geen brandingh konnen verneemen, maer hy vergingh of smolt tot Slijm.

Sie Figuer P., by de Letter g.

+ Beschrijvingh

+ Van de Snot-visch,

+ Welcke

+ Onse Schrijver,

+ Nae desselven gestalte

+ Noemd Muts-visch.

6. Springbronner Snot of Slijm-visch

⁺ De sesde en laetste Snot-visch is een seer konstrijcke Visch. Boven heeft hy een gat, soo groot als een Ganse-veder dick is. Veellight is 't sijnen Mond. 't Selve gaet in een Trechter-vormigh Hol. Derhalven men hem den naem van Treghter-visch sou mogen geven.

+ Beschrijvingh

[p. 334]

⁺ Van 't gedaghte gat gaen vier streecken benedenwaerts; twee en twee reght tegens over malkander. d'eene twee sijn dwars over doorsneeden; d'andere twee niet. d'ongesneedene sijn ontrent een halve Stroohalm breed. d'andere, welcke sigh gesneeden vertoonen gelijck 't Rugge-grad der Slangen of Walvisschen, hebben de breedte van een Stroohalm. Beyde gaense af tot over de helft des gantschen ligchaems.

⁺ Aen 't midden des Treghters gaen noch vier andere (desgelijcks als Walvisschen of Slangen-grad gevormde) gesneedene streecken, wat laeger nae beneeden als de voorige. Al dese Streecken sijn aght in getal. Wanneermen deselve aensiet, veranderense hare verwe, met blauw, geel en rood; vertoonende alsoo de schoone Coleuren eens Regenbooghs.

⁺ Sy schijnen oock een Fontein, of Springhbron, af te beelden, welke springd met aght Waterstralen. Derhalven konmen dese Visch ook de naem geven van Springbronner-Slijm-visch.

⁺ Inwendigh gaet van 't spitse eynd des Treghters gelijck als een Wolck, welcke sigh verdeeld tot Regen. Volgens mijn vermoeden is dit sijn Ingewand.

⁺ Daer de gedaghte uytwendige streecken sigh eyndigen, is 't lijf eerst een weynigh ingeboogen. Daer nae gaet het rond toe, en is hier smal-streeckigh. 't Geheele ligchaem is wit als Melck; van sulck een grootte, als d'Afteeckeningh aenwijsd. Nae gissingh heeft de geheele Visch ontrent aght Lood gewoogen.

⁺ 'k Heb niet konnen bemercken, dat hy, terwijl ick hem in de hand had, op de Huyd brandede. Maer hy versmolt tot Slijm, even gelijck de voorige.

⁺ Naederhand heb ick een ander slagh deser Snot-visschen in de Spaensche Zee bekoomen; welcke eenige ponden swaer waeren. De verwe was blauw, purpur, geel, wit, e.s.v. Dese brandeden heviger als de voorgedaghte in de Noord-zee. Oock suygense soodaenigh aen de Huyd, dat'er Blaederen opvolgen. Veellight kon'er de Roos wel toeslaen. De Figueren met de Beschrijvingh deeser Visschen in de Spaensche Zee sal ick den Leeser by een andere gelegenheyd meê deelen. d'afbeeldingh van die in de Noord-zee kan hy vinden Figuer P., by de Letter h.

EYNDE.

+ Van een konstrijck

+ Gevormde

+ Visch,

+ Welcke

+ Onse Schrijver

+ Noemd

+ Treghter, of Springbronner Snot-visch.