De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

XI. Hoofd-stuck.
Van de Vin-visschen.

⁺ DE Vin-visch is in grootte de Walvisch gelijck. Doch in dickte overtreft de Walvisch wel drie of viermael de Vin-visch.

⁺ In de loop door 't water kendmen de Vin-visch uyt de Walvisch by de Vinnen, welcke bynae op de Staert aghter aen den Rugg' staen. Oock kanmen hem uyt de reghte Walvisch onderscheyden by 't water-blaesen; 't welck de Vin-visch veel stercker als de Walvisch doet.

⁺ Sijn Bugchel op de Kop is langhs heenen gekloofd. Dit is sijn Blaes-gat, waer uyt hy 't water blaesd; veel hooger en sterker als de Walvisch, gelijck wy alreeds geseghd hebben. Doch deese Bugchel is niet soo hoogh als die aen de Walvisschen: Oock de Rugg' niet soo diep ingeboogen.

⁺ De Lippen der Vin-visschen sijn bruynaghtigh van verwe, vercierd met draeyingen, gelijck een Lijn, of Touw. Aen de bovenste Lip hanghd het soo genoemde Visch-been; gelijck aen de Walvisschen

⁺ Of hy de Mond op en toe doet, daer van sijn de meeningen verschillende. Eenige houden 't daer voor, dat hy deselve niet kan openen: Doch hier in feylense. Hy loopt wel niet geduerigh met opgespalckte Kaecken, soo dat hem 't Visch-been ter sijden buyten de Lippen sou uythangen, gelijck

+ Onderscheyd

+ Tusschen

+ De Vin-visschen

+ En Walvisschen.

+ Of de Vin-visch de Mond kan op-doen.

[p. 326]

de reghte Walvisschen: Maer echter kan hy de Muyl op doen, wanneer hy wil.

⁺ Binnen de Mond, tusschen 't Visch-been, is hy gantsch ruygh van Hayren, sigh vergelijckende met Paerds-hayr. 't Selve sit inwendigh aen 't Visch-been, en aen 't kleyne Visch-been, 't welck eerst voortkoomd. De verwe is blauw. 't Andere Visch-been is bruyn; oock doncker-bruyn met geele streecken. Deese houdmen voor d'oudste. 't Blauw koomd van de jonge Vin-visschen, en Walvisschen.

⁺ De verwe van de Vin-visch is niet Sammet-swart, gelijck die van een Walvisch; maer van sulck een coleur, als de Seelt-visschen hebben.

⁺ Aengaende de Ligchaems-gestalte; hy is langh, rond en smal. Heeft niet soo veel Vet, of Speck, als de Walvisch: Derhalven men oock geen sonderlinge begeerte heeft, om hem te vangen; wijl 't geen van hem koomd de moeyte niet kan vergelden.

⁺ Veel gevaerlijcker is de Vin-visch te dooden, als de Walvisch; wijl hy sigh veel sneller kan beweegen, keeren en wenden. Soodaenigh stoot hy van sigh met de Staert en Vinnen, datmen met de Chaloupen niet dight ontrent hem derf koomen. Alderbest kanmen hem met Lançen de dood veroorsaecken.

⁺ Men heeft my verhaeld, dat eenige Maets eens onvoorsiens 't Harpoen in een Vin-visch wierpen: Die daer op de Chaloup, met al de daer in zijnde Mannen, onder een groot Ys-veld ruckte. Niemand is'er afgekoomen, die kon seggen, hoe 't met d'andere gegaen was.

Sijnen Staert leght over dwars, gelijck die van de Walvisschen. Wanneer deese Vin-visschen koomen, sietmen geen Walvisschen meer.

+ Visch-been.

+ Verwe.

+ Lighaems gestalte.

+ Sijn gevaerlijck te dooden.

+ Voorbeeld.

Verder beright van de Walvisschen-Traen. Bemanningh der Groenlandsche Scheepen. Hoe deselve beweerd sijn. Chaloupen. Spijs en dranck. Scheurbuyck, en welcke Persoonen aldereerst daer van aengetast worden.

⁺ 't Vet, of de Traen der Walvisschen werd in meenighte ver-

+ Gebruyck der Traen.

[p. 327]

beesighd van de Seepsieders, Leertouwers, en verscheydene andere Handwerckers: Doch aldermeest verbrand in Lampen; en alsoo gebruyckt in plaets van Oly.

⁺ De Groenlandsche Scheepen sijn wel van Volck voorsien: Gemeenlijck sijn'er tusschen de dertigh en veertigh, oock wel meer Persoonen op: Voornamentlijck in de groote, welcke ses Chaloupen bygevoeghd zijn. Soodaenige Scheepen konnen van aght-honderd tot duysend Quarteelen, of Vaten, Speck laeden.

⁺ De kleyne Scheepen hebben gemeenlijck minder Laedingh, als vier, vijf, ses, tot seven-honderd Quarteelen. Deese hebben by elck Schip vijf Chaloupen.

⁺ Oock vaeren'er Galliots nae Spitsbergen, om Walvisschen te vangen; Deese hebben yeder drie, somtijds oock wel vier Chaloupen by sigh.

⁺ Eenige setten deese Chaloupen op 't Verdeck des Schips; of hangen deselve aen de zijden. Meerendeel geschied dit hangen in Spitsbergen, of by 't Ys; op dat de Chaloupen, soo haest'er Val,val geroepen werd, terstond in de Zee neer gelaeten konden worden.

⁺ Ondertusschen blijven in 't Schip de Stierman, de Barbier, de Kuyper, en een Jongen; tot bewaeringh en bewaeckingh van 't selve. De Schipper, of Commandeur selfs, met 't overige Volck, moeten, d'een soo wel als d'ander, op de Walvisschen-Jaght passen.

⁺ In elck Schip sijn 60. Lançen. 6. Walrus-Lançen. Soo veel Lançen en Harpoenen, soo veel Stocken sijn'er oock, daer toe behoorende. 40. Harpoenen. 10. lange Harpoenen, met welcke men de Walvisch onder 't water schiet. 6. kleyne Walrus-Harpoenen. 30. Lijnen, of Walvisch-Touwen. Yeder heeft de lengte van taghtigh of tnegentigh Vademen.

⁺ In elcke Chaloup neemense met sigh, tot de Jaght, twee oock wel drie Harpoenen, en ses Lançen. Voorts een Walrus-Harpoen, en twee of drie Walrus-Lançen; drie Touwen, en vijf of ses Mannen, nae dat de Chaloupen groot sijn. In deselve sijn de Harpoenier, Lijn-schieter, en Stierer. Al t'saemen, behalven de Stierer, die met sijne Riem stierd, roeyense gelijcklijck nae de Walvisch. In elcke Chaloup is oock een Kap-mes, om daer meê 't Touw af te houwen, wanneerse de

+ Bemanning der Groenlandsche Scheepen.

+ Laedingh.

+ Galliots.

+ Chaloupen.

+ Verdeelingh van 't Speck.

+ Geweeren in de Scheepen, tot de Walvisch-vanghst.

+ Geweeren in de Chaloupen.

[p. 328]

Walvisch niet volgen konnen. Oock hebbense Hamers, of, soose die noemen, Kloppers.

⁺ Veel meer andere Wercktuygen sijn'er, als, Bijlen, Dreggen, veelerley slagh van Messen, waer meê 't Speck van de Walvisschen gesneeden werd, en welcke my getoond wierden van de Schipper Daniel Quint. Deese hebben veelerley Naemen. Schoon ick deselve hier beschrijven wou, soo sou echter de Leeser my hier ontrent niet konnen verstaen, of de gestalte daer van bevatten. Hy sal derhalven geduld gelieven te neemen, tot op een andere tijd; wanneer ick de Beschrijvingh duydlijcker sal maecken door de bygevoeghde Figueren.

⁺ Eeten en Drincken werd voor de Maets ingescheept, en haer gegeven na Schips gelegenheyd. Die wat beters begeerd, moet sulcks op de reys meê neemen, soo veel hy wil, en als hy kan.

⁺ Luyaerts bekomen op deese Toght de Scheurbuyck; doch die frisch in de wind sien, en op 't Schip gaen wandelen, doet de koude geen schaede, en de Leeden werden beweeghd. Gelijck 't Schip in de Zee huppeld of slingerd, nae deselve Maet leerdmen sijnen gangh righten.

⁺ Deese Scheurbuyck is de gemeenste Sieckte op de Spitsberghsche Reys. Daer by komen noch Koortsen, Geswellen, en verscheydene toevallige Kranckheden. Hier op moet een Chirurgijn bedaght sijn, om goede Genees en Heel-middelen uyt 't Vaderland meê te neemen; wijl op de Zee niets te krijgen is.

⁺ De geene, welcke op desen Toght komen te sterven, werden in Spitsbergen begraven; of men werpt de Lijcken in de Zee. Daer op werd een Stuck Geschut gelost.

+ Verscheydene Werktuygen.

+ Scheeps-Spijsen.

+ Wie lighst de Scheurbuyck

+ Op dese reys bekoomen.

+ Begraving.