De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

X. Hoofd-Stuck.
Vande Vet of Traen-brandingh.

⁺ VOor deesen hebben de Hollanders de Traen gebrand in Spitsbergen, op Smeerenburgh, en by de Harlinger-Koockery. Tot bewijs daer van, vindmen hier noch allerley gereedschap, behoorende tot de Traen-brandery; gelijck wy hier boven hebben verhaeld in 't eerste Hoofd-stuck des tweeden Boecks, daer wy handelden van de gelegenheyd des Lands Spitsbergen.

⁺ De Françoisen branden 't Speck in haere Scheepen tot Traen. Waer door dan meenig Schip in Spitsbergen door Vyer en Vlam werd verslonden. Terwijl ick daer was, viel dit twee Françoische Scheepen ten deel.

⁺ d'oorsaeck, waerom 't Speck in Spitsbergen werd gebrand, is, om datse meer Traen als Speck in de Vaten konnen laeden, en derhalven de Scheepen rijcklijcker konnen bevraghten. Sy

+ Voortijds wierd de Traen van de Hollanders in Spitsbergen gebrand.

+ De Francoisen

+ Doen sulks in haere Scheepen

[p. 324]

meenen hier meê de grootste winst te doen, wijlse al t'saemen op Part vaeren; dat is, sy bekoomen geld nae datse veel of weynigh hebben gevangen.

⁺ Ons Volck doet, gelijck alreeds geseghd is, 't Speck in de Vaten. In deselve gierd het gelijck als Bier. Evenwel weet ick niet, oyt gebeurd te sijn, dat eenige Vaten in stucken sprongen; schoonse allerwegen dight en vast toegemaeckt waeren. 't Speck werd daer in meest tot Traen.

Op de honderd Quarteelen, of Vaten, varsch Walvisch-vet, verliesd men, wanneer 't uytgebrand is, twintigh Quarteelen; wat min of meer, nae dat 't Speck goed is.

⁺ By de Traenbrandery voor Hamburgh schuddense 't Vet uyt de Vaten in een groote houtene Trogh. Uyt deese Trogh werd het door twee Mannen gegooten in de daer by-staende Ketel; waer in twee Quarteelen Speck gaen.

⁺ Onder d'ingemetselde Ketel leghtmen Vyer. In deselve werd 't Speck gekoockt, of uytgebraeden; gelijckmen ander Vet uyt-smelt. Deese Ketel, anders genoemd Braed-pan, is seer wel bewaerd en versorghd, gelijck geschied ontrent de Ketelen der Verwers. S' is gantsch breed; vlack gelijck een Braedpan, gemaeckt van Koper.

⁺ Wanneer nu 't Vet wel uytgebraeden is, soo werd het met Ketelen uyt de Pan geschept in een groote Seef, op dat het klaer daer door uyt-liep. 't Andere werd wegh geworpen.

⁺ Deese Seef staet op een andere groote Trogh, of Back, tot boven de helft met koud water opgevuld. Hier in werd 't heete Vet, of de Traen verkoeld. Al d'onreynigheyd, welcke noch in de Traen moght sitten, 't sy bloed, of ander vuyl, sinckt in dit water nae de grond, en de klaere Traen drijft boven, gelijck ander Vet, of Oly.

⁺ In deese Back, of Trogh, steeckt een kleyne Goot; gaende nae een even soo groote Back, of Kom. Door deselve loopt de Traen, wanneer d'andere Trogh bynae vol is, tot in de derde Trogh, op deselve wijs met koud water gevuld. Hier in werdse noch voorts gekoeld, en veel klaerder als te vooren.

⁺ In de derde Trogh steeckt weer een andere Goot. Door deselve loopt de Traen in 't Packhuys, in een vierde Trogh. Uyt welcke de gedagte Traen in de Quarteelen, of Vaten werd ge-

+ 'tSpeck werd nu in Vaten gedaen; en hoe veel 't door 't kooken verliesd

+ Op hoedaenigh

+ Een wijs

+ 't Walvisch Speck

+ Te Hamburgh

+ Uytgebrand

+ En tot Traen gemaeckt

[p. 325]

vuld. Sommige hebben maer alleen twee Troggen, of Backen; anders oock Kommen genoemd. In plaets derselve gebruyckense in Spitsbergen Chaloupen.

⁺ Wanneer nu 't Speck uytgebrand, en tot Traen gemaeckt is, soo bekoomen de geene, welcke op Part gevaeren hebben, voor yeder Quarteel, of Vat Traen, 't bedongene geld; en begeven sigh dan haers weghs

⁺ Van 't overblijfsel nae d'eerste uytbrandingh maecken sommige noch bruyne Traen. Doch de geene, die de moeyte niet aenstaet, werpen 't wegh voor de Honden,

+ Oock in de Vaten.

+ Gedaen werd.