De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

VIII. Hoofd-stuck.
Hoedaenigh men met de doode Walvisschen omgaet.

⁺ ALs nu de Walvisch dood is, houdmen hem de Staert af. Eenige bewaeren deese Staert, en de Vinnen, om de groote Scheepen daer meê te behangen, als een middel,

+ Hoe men de Walvisch,

[p. 317]

om 't aendringend Ys daer door af te weeren. De Staert verhinderd de Chaloupen in 't voortroeyen, vermits deselve dwars leght. Derhalven houwdmense af.

⁺ Voor de Staert maeckense 't eene eynd van Touw vast, 't ander eynd aghter aen de laetste Chaloup; gelijck gesien kan worden in de Figuer A., by de Letter w. 't Getal deeser Chaloupen is in alles vier of vijf, aghter aen malkander vast gemaeckt. Dus roeyense gelijcklijck heenen, 't welckmen Boegseeren noemd; sleepende alsoo de Walvisch tot aen 't groote Schip.

⁺ Dit gedaen zijnde, bindmen de Visch met stercke Touwen aen 't gedaghte Schip. 't Deel, daer de Staert afgehouwen is, maeckense voor aen 't Schip vast; de Kop aghter; 't midden koomd tegens 't middelste des Schips, by 't groote Wand aen 't Back-boord. Selden gebeurd het, dat de Walvisschen langer zijn, als de plaets van voor tot 't midden; ten waere de Scheepen kleyn sijn mogten: Gelijck te sien is in de Figuer A., by de Letter x. [Hier werd gesproocken van de Walvisschen, welcke men traght te vangen, om Traen van te branden. Anders sijn'er van een seer geweldige grootte; gelijck wy anderweegen hebben aengeweesen. Men vind in de Noord-Zee tusschen Nova-Zembla en de Straet Davis wel sevenderley slagh deeser Visschen: Doch niet meer als eene soort soecktmen te vangen, welcke 't meeste Speck op sigh hebben, en, wegens haere domheyd, alderbest te bekomen zijn].

⁺ Door Wand werd verstaen de plaets aen de zijde des Schips, daer de dicke Touwen nae de Mast heenen opgaen; langhs welcke men opwaerts kan klimmen, als op een Ladder. Aen de Groenlandsche Scheepen sijn'er gemeenlijck vier, of oock wel vijf, by malkander. Wanneer aen de groote, of middelste Mast-boom, vier soodaenige Ladders sijn gemaeckt, soo sijn'er aen de voorste Mast-boom, genoemd de Focke-Mast, maer drie; aen d'aghterste Besaen-Mast maer twee aen yeder zijde.

⁺ Door Back-boord werd verstaen de gangh van vooren nae 't aghterste in 't Schip ter regter-hand, Maer de zijde des Schips, wanneer ick van aghter nae vooren toe gae, oock ter reghter-hand, werd 't Stier-boord genoemd, vermits men van 't Roer (of Stier) na vooren gaet.

⁺ Die onder de Schip-lieden aldereerst een doode Walvisch siet,

+ Nu dood sijnde,

+ Aen 't Schip brenghd.

+ Wat 't woord Wand beteeckend.

+ Back-boord, Stier-boord.

+ Die eerst een doode Walvisch siet, verdiend een Ducaet.

[p. 318]

roept terstond: De Visch mijn; en bekoomd van de Kooplieden een Ducaet; tot een vereeringh voor sijn goede opsight. Om nu dit stuck gelds te moogen winnen, klimmen veele boven in de Mast; op hoop, datse een doode Visch moghten sien drijven. Maer meest moetense weer af klimmen (sonder de Ducaet verdiend te hebben) met klapper-tanden, jae met half vervroorne handen en voeten.

⁺ Wanneer nu de doode Walvisch aen 't Schip vastgemaeckt is, soo houden sigh aen desselven andere (of buyten-) zijde twee Chaloupen by hem. In yeder derselve staet een Man, of Jongen, met een lange Haeck in de handt, aen 't Schip geheght, om vast te blijven leggen. De Harpoeniers, of Speck-snijders, staen voor in de Chaloup, of anders op de Walvisch, met Leedere Kleederen aen 't Ligchaem; of andere, nae dat elck betaelen kan.

⁺ Sy hebben oock Laersen aen de Beenen; onder de Hack beset met spitse Nagelen, op datse vast staen moghten; vermits de Visch glad is, soo datmen lightlijck sou konnen uytschieten en afvallen, gelijck op glad Ys.

Deese twee Speck-snijders hebben voor dien arbeyd bysonder geld; te weeten, vier of vijf Rijcksdaelers.

⁺ Aldereerst snijdense een groot stuck af aghter van 't Hoofd, by d'oogen. 't Selve noemense 't Kenter-stuck; beteeckenende soo veel als 't omwindel, of omganghs-stuck, want kenteren is by haer omwinden. Gelijckmen 't andere Speck al t'saemen met lange riemen van de Walvisch snijd, ten eynde uyt, soo snijdmen daer tegens dit groot soo genoemde Kenterstuck, hoe langer hoe verder van de Visch af, rondom deselve. Dit dus gedaen, en 't gedagte stuck rondom van 't Vleesch afgeligt zijnde, reyckt van gelijcks 't water af tot aen de Mast-korf; dat is, tot aen 't midden van de Mast-boom; alwaer een ronde omgangh van Plancken is gemaeckt, op welcke men staen kan. Lightlijck staet hier uyt af te neemen de dickte eens Walvischs, alsse soodaenigh zijn, gelijck onse grootste was.

⁺ Aen dit Kenterstuck is een dick Touw vast gemaeckt, onder aen de Mast-korf gehegt. Hier meê werd de Visch uyt 't water gelight, op datmen'er bequaemlijck by komen mogt. Doch door de swaerte neyghd sigh 't Schip geheel op d'eene zijde, daer de Visch leght.

+ Hoedaenig

+ Met den aen 't Schip nu

+ Vast gemaeckten Walvisch gehandeld werd.

+ Speck-snijdingh.

[p. 319]

⁺ Hoe taey 't Speck is, kanmen hier aen bemercken. In dit groote Kenterstuck snijdmen een gat, waer door 't Touw gestoocken en aengeheght werd; doch niet diep onderwaerts. Evenwel werd de Visch daer meê omgekeerd; gelijck te sien is in de Figuer A., by de Letter k.

⁺ Daer nae snijdmen, onder 't gedaghte Stuck, groote riemen Speck in de lenghte heenen. Deese, vermitsse seer swaer zijn, werden op deselve wijs door Touwen in 't Schip gewonden, gelijck wy afgeteeckend hebben in de Figuer A., by de Letter l. Hier snijdmense dan tot kleyne vierkante stucken, yeder ontrent een halve El langh. De twee Mannen, welcke deese vierkante stucken snijden, hebben lange Messen in de hand, gelijck de twee Speck-snijders, die op de Walvisch staen.

⁺ Deese Messen, t'saemen met 't Heght, of de Steel, sijn ontrent soo langh als een Man. Hoe meer, of verder, men 't Speck van de Walvisch af-lost, gelijck de Huyd van een Os werd gevild, hoe dieper sy oock met Winden 't Speck moeten optrecken, op dat het verr' van malkander kome te staen, en sy dies te beeter snijden konden. Alsmen nu sulck een stuck Speck om hoogh heeft gewonden, trecken 't de daer op passende Mannen in 't Schip, en doen'er 't Touw af, waer aen 't vast-gemaeckt was.

⁺ Wanneer dit Touw door 't Speck-stuck werd gehaeld, knooptmen 't soodaenigh vast, dat'er als een ringh of opening boven 't Speck blijft, waer door men een grooten Haeck steekt; boven met een dick Touw aen een Rol vast gemaeckt; waer door de lange Touwen gaen, tot in 't midden des Schips: Daer noch een ander dicker Touw van de voorste tot de middelste Mast geheght is, waer aen deese Opwindinghs-Lijnen vast zijn. Aghter in 't Schip by d'andere Winde, de Spil genoemd, oock wel voor in 't Schip, werd noch een andere Spil, of Winde, geset: En deeser wijs word al 't Speck in 't Schip gewonden.

⁺ In 't Schip staen twee Mannen, oock wel maer eenen, nae dat sulcks noodigh is, met Haecken, soo langh als een Man. Hier meê houdense 't groote stuck Speck, 't welck de gedaghte twee Mannen in 't Schip met de lange Messen tot vierkante stucken snijden. Noch eenen staet'er by, hebbende een korte

+ Taeyheyd des Specks.

+ Verder beright

+ Van deese Speck-snijdingh:

+ En welcker wijs de groote stucken speck

+ In 't Schip gewonden werden.

[p. 320]

Haeck met een Ringh in de hand. Met deselve steeckt hy in de gemelde vierkant-gesneedene stucken, en leghtse op de Banck, daerse dan voorts tot kleyner werden gesneeden.

⁺ De twee eerst-gedaghte Mannen met de lange Messen, die de groote stucken Speck snijden, welckese Flens-stucken noemen, staen aen 't Back-boord des Schips, daer de Walvisch aen vast leght. d'andere; die 't Speck voorts ten vollen tot kleyne stucken maecken, hebben haere plaets aen d'andere zijde des Schips; gelijck voorgesteld is in de Figuer A., by de Letter i.; te weeten, alsmen van 't Stier nae vooren toe gaet, ter reghter-hand; op dat haer niets moght verhinderen, en sy met dies te meer gemack de Huyd van 't Speck van haer af in 't water konden werpen.

⁺ Wanneer 't een goede Walvisch-vanghst is, en datmen geen tijd wil versuymen, als deselve sigh aenbied om Visschen te bekoomen, soo sleepense de gevangene Visschen aghter 't Schip heenen, en vervolgen haere Jaght. Alsse dan eenige tijd overig hebben, snijdense alleen groote stucken Speck af, en smijten deselve beneden in 't Schip neer. Wanneerse dan oock buyten de Vaten geen Speck meer laeten konnen, soo seylense nae een Haven; of, soo 't stil-windigh is, blijven in de Zee; maecken sigh aen een Ys-schol vast, en drijven met de Stroom of Wind voort. Ondertusschen vullense dan de Vaten, om weer plaets te krijgen.

⁺ d'overige Mannen snijden 't Speck in kleyne stucken op een daer toe gemaeckte Tafel of Banck. Voor aen in deselve is een Nagel geslaegen. Daer op stekense een Haeck met een Ringh. De Haeck stootense in 't Speck, op dat het vast moght leggen, wanneerse 't in kleyne stucken snijden. Vermits 't seer taey is, soo moet het vastigheyd op de Banck hebben. De zijde, daer de Huyd op sit, leghtmen onder; en dan snijdmen 't Speck by stucken daer van.

⁺ De Messen, daerse 't Speck meê snijden, sijn korter als d'andere groote Messen; ontrent anderhalf El langh met de Steel. Geduerigh snijdense van sigh af, om van de vettigheyd niet bespat te werden. Lightlijck konnense in dit werck een Zenuw in de Handen of Armen verwringen; soo dat 't Leede-water koomd te verschieten.

+ Speck-snijders, die de groote tot kleyne stucken maken

+ Hoemen met 't Spek handeld, als 't een goede Walvisch-vanghst is.

+ Banck, daer men 't Spek op snijd.

+ Speck-messen.

[p. 321]

⁺ De geene, die 't weecke, taeye Speck met een langh Mes in kleyne stucken hackt, noemense de Kapper. Hy werd seer leelijck van de vettigheyd besoedeld: Derhalven is hy oock met oude lompen omhangen; soo dat hy byna de gedaente van een Sot vertoond.

⁺ Eenigh Walvisschen-Speck is wit. Ander geel; noch ander rood. 't Witte Speck is vol kleyne Zenuwen. Heeft oock niet soo veel vettigheyd of Traen in sigh, als 't geele: 't Welck byna geele Boter schijnd te zijn. Dit is 't beste Speck. 't Roode en waterige koomd van de doode Walvisschen. Want ter plaets daer de vettigheyd uytgeloopen is, set sigh veel bloeds. Van dit Speck koomd naederhand de minste en sleghtste Traen.

⁺ Voor de Tafel staet een Goot, of booven-opene Pijp, van Plancken t'saem-geslaegen; waer in 't kleyn gesneedene of gehackte Speck geworpen werd. Daer by staet een Jongen, die 't gedaghte Speck vervolgens nae malkander langhs de Goot voort schuyfd in een Buydel, voor aen de Goot vastgemaeckt; hebbende de gestalte van een Worst; soo langh, datse tot onder in 't Schip neergaet. Uyt deese Buydel valt 't Speck in de Balje, of Trechter van Hout; gesteld op de leedige Quarteelen, of Vaten. De Mannen, onder in 't Schip staende, passen op, tot dat de Vaten vol sijn. Dan werdense wegh geset, en bewaerd tot datmen'er Traen van brand.

⁺ Wanneer nu 't Speck van d'eene sijde des Walvischs is gedaen, soo snijdense (eerse de Visch kenteren, of omkeeren) 't Visch-been daer uyt, t'saemen in een stuck; van sulck een swaerte, dat al de Mannen des Schips genoegh te doen hebben, om 't selve op te winden. Hier toe gebruyckense bysondere Haecken. Twee der selver sijn vast gemaeckt aen de sijden, en een in 't midden des Visch-beens; wel voorsien met stercke Touwen; gelijck afgebeeld staet in de Figuer R. Daer nae snijdense 't andere Visch-been aen d'andere sijde uyt; en winden 't op deselve wijs in 't Schip. Hier werd het van malkander gehouwen, in sulcke stucken, als in onse Landen werden gebraght: Daer deselve dan voorts stuck voor stuck afgesneeden, gesuyverd, en tot Balijnen gemaeckt werden.

+ Speck-Kapper.

+ Wit, geel en rood Speck.

+ Hoe 't Spek in de Vaten werd gebraght.

+ Hoemen met 't Walvisch-been handeld.

[p. 322]

⁺ Dit Visch-been behoord alleen de Kooplieden of Reeders des Schips. De geene, welcke op Part vaeren, dat is, op geluck, of'er veel of weynigh Walvisschen gevangen sullen werden, bekoomen voor yeder Quarteel, of Vat Traen, 't bedongene Geld. d'andere, welcke op maendlijcke Besoldingh sijn aengenoomen, ontfangen haer geld wanneer de Scheepen weer te Land koomen, 't sy men veel of weynigh gevangen heeft. De schaede of winst is voor de Reeders.

⁺ De Haecken, daer men 't Visch-been meê opwind, sijn bysonderlijck daer toe gemaeckt, gelijck de Balcken uyt een Waegh. Aen beyde d'eynden sijn twee scharpe Tacken; welcke men tusschen 't Visch-been slaet. In 't midden des Balcks is een lange Steel met een Ringh vast geheght, waer in de Touwen vast gemaeckt worden. Aen de Steel sijn noch twee andere kromme Haecken, als Vogel-klauwen, vast; met een Ring, welcke om de Steel gaet. Aen deselve sijn de twee Tacken, of kleyne Haecken, geheght.

⁺ Inde Ringh, daer de Touwen vast gemaeckt zijn, is boven noch een andere kromme Haeck met een Ringh vast; gelijckmen in ons Land gebruyckt aen de Kraenen, waer meê swaere dingen werden opgewonden. In 't midden, tusschen deese beyde Haecken, is dwars over noch een ander Touw vast, op dat d'onderste Haecken gelijck, sonder te verschieten, bleven; en 't Visch-been alsoo niet in 't water vallen of sincken moght.

⁺ De twee aghterste Tacken slaetmen aghter tusschen 't Visch-been in: De twee voorste korte nae vooren toe. Deeser wijs werd 't Visch-been gehouden en opgewonden; gelijck als een Tand-trecker met sijne Tangh een Tand uyt eens Menschen Mond breeckt.

⁺ Als nu 't Speck van de doode Walvisch is gesneeden, laetense den overigen Romp drijven: Welcke dan diend tot Spijs voor de Roof-vogelen, wanneer deselve hongerigh zijn. Anders vallense veel liever op de doode Walvisschen, daer 't Speck noch op sit, als zijnde voor haer een aengenaeme kost.

⁺ Seer geerne laeten de witte Beeren sigh daer by vinden, 't sy dat'er noch Speck op sit of niet. Alsse hier van gegeeten hebben, siens''er uyt gelijck de Villers Honden, die met Muyl,

+ Belooningh der Walvisch-vangers.

+ Wercktuygen, welckemen gebruyckt,

+ Om 't Walvisch-been

+ In 't Schip te winden.

+ De Romp, der Walvisschen,

+ Als'er 't Speck af is, is de Spijs

[p. 323]

Kop en Voeten in een dood Aes hebben gewroeteld. Haere Sneeuw-witte Huyd schijnd ter dier tijd in een geele veranderd te zijn. Dan hebbense oock dit gebreck, dat haer 't Hayr uytvalt: Ter welcker oorsaeck haere Huyden dan seer weynigh waerdigh zijn.

⁺ Als ergens een doode Walvisch wat verr' van de Schepen afleght, soo werd deselve aen de Schip-lieden ontdeckt door de Vogelen, die sigh in ontelbaere meenighten daer ontrent laten sien. Oock door de witte Beeren, die nae deese Spijs seer begeerigh zijn (Sie d' Afteeckeningh in de Figuer B., by de Letter g.) Voornamentlijck in 't Voor-jaer, wanneer noch niet veel Walvisschen gevangen sijn geworden, sijnse aldergraeghst nae deese Buyt. Maer als'er veele doode Walvisch-rompen in 't water drijven, eetense sigh sat wanneerse willen. Men siet haer derhalven dan niet in sulcke meenighten meer ontrent deese Visschen. Vermitse oock soo veel Aes vinden op verscheydene plaetsen, soo hebbense sigh gintsch en herwaerts verdeeld.

+ Der Beeren en Vogelen