De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

Toe-doeningh.

⁺ Hoedaenigh onse Hollanders de manier der Walvisch-vanghst beschreven hebben, sullen wy kortlijck hier invoegen, tot dies te beeter begrijp van 't geen hier boven gesteld is. Soo haest men een Walvisch gewaer werd, roeydmen flucks met drie Chaloupen, yeder voorsien met ses Mannen, derwaerts. Onder deselve is, in elcke Chaloup, een Harpoenier, die den Visch 't Harpoen in 't Ligchaem werpt. Die in de Chaloupen sijn, moeten sigh

+ Kort berigt

[p. 315]

waghten, datse niet te nae by de Staert komen; wijl hy met deselve seer geweldigh van hem slaet. Soo haest hy geraeckt is, schiet hy met een groote snelheyd nae de grond; soo dat de Lijn, loopende langhs de rand van de Chaloup, daer van roockt, en in brand sou geraecken, indienmen niet geduerigh Water daer op goot. ⁺ Indien oock deese Lijn quam te verwarren, of te stuyten, soo werdse terstond afgekapt; anders sou de Chaloup t'onderste boven geworpen worden. Is de Lijn te kort, soo knoopen die van d'andere Chaloupen de haere daer aen. Echter sou dit alles niet konnen helpen, soo de Walvisch sigh langh onder Water kon houden. Maer hy moet haest weer boven komen, om adem te haelen. Dan vaerdmen met de Chaloupen daer nae toe. De Lijn wijsd de wegh waer hy te vinden is. Die eerst weer by hem koomd, schiet hem noch een Harpoen in 't Lijf. Stracks duyckt hy weer na de grond; maer koomd ten tweedemael op. Dan werd hy niet meer met Harpoenen geschooten; maer men valt hem aen met Lançen, of Piecken, welcke van tweederley slagh sijn, genoemd werp en stoot-lançen. d'eerste sijn geheght aen een Touw, gelijck de Harpoenen. Hebben oock 't selve gebruyck, doch sijn sonder weerhaecken aen 't Yser; soo datse uyt de Visch te rugg' gehaeld, en weer daer in geworpen worden; om alsoo den selven door veelheyd van wonden af te matten. Wanneermen dan bemerckt, dat hy sijne kraght begind te verliesen, (anders derf men hem niet naeby komen) soo genaeckt men hem met de stoot-lançen; diemen hem soo diep alsse gaen konnen in 't Ligchaem druckt; boven by de Vinnen, daer hy 't meeste gevoel heeft. ⁺ Wanneer nu Longen en Lever gequetst is; oock 't Bloed door de Blaes-gaeten hoogh uyt springhd (welcke Blaes-gaeten sijne Lught-pijpen sijn) soo laetmen hem voorts begaen, wijl hy dan eerst voornaementlijck en verschricklijck begind te woeden. Soo geweldigh slaet hy de Vinnen tegens 't Lijf aen, datmen 't geluyd meer als een halve Mijl weghs verr' kan hooren. Wanneer hy met de Staert op 't Water bonsd, ontstaet een gerught, als dat van 't los-schieten eens Canons. Deese Strijd des Walvischs met Menschen en Golven geeft een seldsaem Schouw-spel. Selfs de geene, die 't Jaerlijcks sien, konnen sigh echter niet onthouden van een geduerige aenschouwingh. Als hy nu langh genoegh dus gearbeyd, en in deese woede de Chaloupen somtijds een Mijl weghs of twee meê gesleept heeft, werd hy ten laetsten onmaghtigh, en gaet op d'eene sijde leggen, tot dat hy sterfd, en dan dood op den rugg' koomd drijven. ⁺ Allenxen werd hy nae 't groote Schip getrocken, en dan aen een sterck Touw vast gemaeckt, tot dat hy hoogh genoegh boven koomd. Want op den eersten dagh nae sijne dood drijft hy bynae geheel onder, of gelijcks 't Water. Op den tweeden dagh koomd hy de hooghte van ses of seven voeten boven. Op den derden soo hoogh, datmen van 't Schip af reght uyt op hem kan loopen. Dan werd 't Speck daer af gesneeden, met stucken welcke twee of drie-honderd ponden weegen: ⁺ Doch in 't Schip werdense kleyner gehackt, en in Vaten gedaen. 't Hackberd is de Staert des Walvischs. Van dit Speck werd de Traen gebrand; welcke, als sulcks op Spitsbergen geschied, veel beeter van reuck is, als de geene, welcke na gedaene reys in andere Landen van 't getonde Speck werd

+ Der Walvischvanghst,

+ Door de Hollanders daer van gedaen:

+ Met byvoegingh

+ Van eenige aenmercklijckheden

[p. 316]

gekoockt. Voor yeder gevangene Walvisch heeft de Harpoenier honderd guldens voor sijnen loon. Onaengesien de Zee hier op sommige plaetsen over de duysend, jae veerthien-honderd en noch meer vademen diep is, soo heeftmen echter geen langer Touw, als van twee of drie-honderd vademen, van nooden; wijl de Walvisch soo diep neer-geschooten zijnde, noodwendigh weer boven moet komen, om lught te scheppen. Anders waer 't onmogelijck, dit geweldige Monster te vangen, of te dooden. Wanneer 't Bloed uyt de Blaes-gaeten opspringhd als een Stroom, tot groote stucken geronnen, gelijck Stoel-kussens, soo is sulcks een teecken, dat d'eedelste binnen-deelen gewondet sijn; en derhalven dat de Walvisch haest sal sterven. ⁺ Seecker oud persoon, die nu vijf-en-twintigh Jaeren aghter een, als Commandeur over de geheele Vloot, derwaerts was gereysd, verklaerde, schoon hy soo meenige Walvisch had sien vangen, dat echter sijne lust, om sulcks noch meer te sien, gantsch niet vergaen was. Noyt had hy soo gemacklijck en warm gelegen, soo gerust geslaepen, of hy stond terstond op, wanneer hy hoorde, dat'er Jaght op een Walvisch wierd gemaeckt, om deselve van 't begin af tot 't eynd toe te mogen by zijn.

⁺ Doe deese Visschery in 't begin gesoght wierd, en gevonden was, bemoeydemen sigh terstond, om Land te hebben. Men daght niet, datmen de Walvisschen in de wijde Zee sou konnen maghtigh werden. Vermits oock de Walvisch-vanghst doemaels in eene hand was, en een taemlijck getal deser Visschen gevangen wierden, hadmen geen oorsaeck, om dit stuck verder nae te dencken. Doch als de winst meer andere in d'oogen stack; en dat tusschen Nova-Zembla en de Straet Davis niemand aen Land koocken, noch op thien Mijlen by 't Land visschen derfde, welck Verbod echter in de Zee niet gold, soo hebben eenige gewaeghd, een proef deeser vanghst in de wijde woeste Zee te doen: Welcke soo wel geluckt is, als die by 't Land. Waer over men sigh echter heeft te verwonderen, wijlmen daer geen Ancker kan werpen; maer geduerigh, ontrent vier Maenden langh, de Winden en Golven moet volgen. ⁺ Waer by noch koomd, dat de Zee en 't We'er ongemeen onstuymigh is. Insonderheyd moetmen hier staen in een onophoudelijck gevaer, wegens de verschricklijcke Ys-schollen. Selfs in de Spitsberghsche Somer gaet 't Ys in 't Noorden en 't Oosten niet geheel wegh. Dickmael komen'er Schollen, door de Wind en Baeren aengeset, op de Scheepen aendrijven, welcke eenige Mijlen groot sijn: Waer van hier boven breeder beright is gegeven.

+ Daer ontrent.

+ De Walvischvanghst eerst by 't Land begonnen.

+ Daer nae aengevangen in de wilde Zee.