De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

VII. Hoofd-stuck.
Beschrijvingh der Walvisschen.

⁺ DE bysonderlijck soo genoemde Walvisch, om welcker wil onse Schippers allermeest nae Spitsbergen reysen, is van andere Walvisschen onderscheyden, voornaement-

+ Walvisschen.

[p. 289]

lijck in de Vinnen, en in de Mond; in welcke hy geen tanden, ⁺ maer in der selver plaets lange, swarte en wat breede Hoornaghtige Blecken heeft; daer de selve dun toeloopen met ruyg Hayr bewassen.

⁺ Wegens sijne Vinnen is hy onderscheyden van de Vin-visschen: Welcke op den rugg' eene Vin draegen: Doch de bysonderlijck soo genoemde Walvisch heeft'er geen op den rugg'. Echter heeft hy aghter d'oogen twee Vinnen, gesteld nae de grootte deses Vischs; overtoogen met een dicke, swarte Huyd; seer schoon gemarmeld met witte strepen: Of oock wel met Boomen, Huysen, en diergelijcke Figueren, even gelijckmen in de Mermorsteenen siet.

⁺ In de Staert van eene deeser Visschen saghmen 't getal 1222. seer schoon gemarmeld. De Cijfferletteren stonden in een gelijcke Linie; even als ofse door konst daer op geschilderd waeren geweest.

⁺ Deese Marmelingh aen de Walvisschen is gelijck d'Aderen in 't Hout; loopende of doorgaens, of gekronckeld, of rondom 't middelste Pit des Booms. Even alsoo geven de witte en geele streecken, beyde door de dicke en dunne Huyd als Parcament gaende, den Walvisch een cierlijck aensien.

⁺ Wanneer de Vinnen uytgesneeden werden, vindmen onder de dicke Huyd beenderen, schijnende eens Menschen-hand gelijck, met uytgestreckte vingeren. Tusschen de Gewrighten sitten stijve Senuwen; welcke opwaerts springen, wanneerse met maght tegens d'aerde geworpen werden, even gelijck de Senuwen van andere groote Visschen. Men kan'er stucken afsnijden, soo groot als eens Menschen Hoofd.

Meer als deese twee Vinnen vindmen aen den Walvisch niet. Met deselve roeyd hy voort, gelijckmen de Chaloupen, of andere kleyne Vaertuygen, met Riemen doet voortgaen.

⁺ De Staert der Walvisschen staet haer niet, gelijck die van de Haringen, Karpers, en diergelijcke Visschen; maer leght breed, gelijck die der Vin-visschen, Butskoppen, Tonijnen en meer andere. Gemeenlijck is deese Staert drie, drie en een halve, de grootste vier vademen breed; beloopende aght-thien, een-en-twintigh, of vier-en-twintigh voeten.

⁺ 't Hoofd is 't derde deel van de Visch. Aen sommige is de

+ Onderscheyd.

+ Vinnen; gemarmelt met seer schoone Figueren.

+ Cijffer getal in de Staert.

+ Cierlijckheyd deser Marmeling.

+ Gestalte der Vin-beenderen onder de Huyd; en getal der Vinnen.

+ Geweldige breedte der Staert

+ Maghtigh groot Hoofd.

[p. 290]

Kop noch grooter. Voor aen de Lippen, soo beneeden als boven, sitten korte Hayren. Deese Lippen sijn gantsch sleght; eenighsins rond geboogen, op de manier van een Slangh, of liever Latynsche S. Sy eyndigen aghter d'oogen, voor de Vinnen.

⁺ Boven d'opperste geboogene Lip heeft hy swarte streepen; sommige oock doncker-grauw; rond geboogen, even gelijck de Lippen: Welcke glad sijn; t'eenemael swart, en rond, gelijck 't vierde deel eens Circkels. Wanneer hy de Mond t'saemen treckt, sluytense beyde in malkander

⁺ Inwendigh in de bovenste Lip sit 't Visch-been, van de Zeevaerende Baeren geheeten. De verwe is bruyn, of swart; oock wel geel; met bonte streepen, gelijck 't Visch-been of de Baeren der Vin-visschen.

⁺ Aen eenige Walvisschen is 't Visch-been blauw, of light-blauw. 't Een en 't ander houdmen te zijn van jonge Walvisschen. In eene mijner Afteeckeningen is dit Visch-been te sien op de Figuer Q., by de Letter a. In d'andere Teeckeningh, met de geslootene Mond, sietmen 't Visch-been niet

⁺ Reght voor aen d'onderlip is een Hol, daer de bovenste, of de voorste Snavel ingaet; gelijck een Mes in de Scheede. Gantschlijck hou ick 't daer voor, dat hy door dit Hol 't Water, 't welck hy uytwerpt, in de Kaecken treckt: Gelijck ick dan oock 't selve heb gehoord van andere Zeevaerende persoonen.

⁺ Inwendigh in de Mond is 't Visch-been gantsch ruygh, gelijck Paerds-hayr; even als in de Vin-visschen. Van beyde de zijden aen de Tongh nae beneeden toe hanghd het vol van deese hayren.

⁺ Eeniger Walvisschen Visch-been is wat geboogen, gelijck een Swaerd, of Sabel: Dat van andere vertoond sigh als een Vierendeel Maens, 't Kleynste Visch-been sit voor aen de Mond en aghter nae de Keel toe. 't Middelste is 't grootste en langhste; beslaendede lenghte van twee, oock wel van drie Mannen. Lightlijck kanmen hier uyt afneemen, hoe dick soodaenigh een Visch moet zijn.

⁺ Aen d'eene zijde sitten in eene ry derdehalf honderd Visch-beenen by malkander. Aen d'andere zijde even soo veel; maec-

+ Gestalte der lippen.

+ Visch-been inwendigh

+ Afteeckeningen.

+ Verder en wijdlopiger

+ Beright

+ Van de Visch-beenen,

+ Soo groote

[p. 291]

kende t'saemen vijf-honderd: Jae noch meer. Want d'alderkleynste deeser Visch-beenen laetmen sitten; wijlmen'er niet by koomen kan, om deselve uyt te snijden, wegens d'enghte, daer de lippen t'saemen sluyten.

⁺ 't Visch-been sit in een platte ry aen malkander; inwendigh een weynigh ingeboogen; en van buyten uytwaerts gesteld nae de gestalte der lippen; overal als een halve Maen.

⁺ 't Visch-been is boven breed, daer 't aen de bovenste lip vast sit, overal aen de wortel met witte harde Seenuwen bewassen; soo datmen tusschen twee stucken Visch-been wel een vinger kan steecken. De witte Senuwen sien'er uyt gelijck de gekoockte Zee-katten, of Black-visschen (in 't Spaensch Cattula la Mar). Sijn lieflijck van reuck, soo datmen'er wel van sou willen eeten. Gantsch niet tay zijnse, maer laeten sigh breecken als Kaes. Doch sy smaecken soo niet. Wanneerse verrotten, stinckense t'eenemael leelijck, gelijck een vervuylde Tand.

⁺ Daer 't Visch-been alderbreedst is, als onder by de Wortel, sit groot en kleyn Visch-been door malkander; gelijckmen in een Bosch kleyne en groote Boomen door een vermenghd siet staen.

⁺ Gantschlijck is 't mijn gevoelen; dat 't kleyne Visch-been niet grooter koomd te wassen. Misschien sou yemand moogen dencken, dat van 't groote Visch-been eenige Stucken uyt-vielen, en dan deese kleyne in der selver plaets quaemen; even gelijck de Kinderen, wanneer haere Tanden uytgevallen sijn, weer nieuwe krijgen; doch 't is hier meê soodaenigh niet gelegen. Want dit Visch-been is van een geheel anderen Aert: Oock aghter en voor van een gelijcke dickte; doch voor aen vol langh Hayr, gelijck Paerds-hayren.

⁺ Onder is 't Visch-been smal en spits; oock ruygh van Hayr, op dat hy de Tonge, door de scherpte des gedaghten beens, niet moght verseeren. Uytwendigh heeft dit Visch-been een holligheyd; want daer 't op malkander leght, gelijck de Kreefte-Schilden, of de Dack-teegelen, is 't omgeleyd als een Water-goot. Anders sou 't lightlijck d'onderste Lip konnen beschaedigen, en een wonde geven.

⁺ Mijn gevoelen is, dat dit Visch-been sou konnen gebruyckt

+ Als kleyne:

+ Waer ontrent

+ Onse Schrijver

+ Verscheydene

+ Sijner waerneemingen

+ En bedenckingen

[p. 292]

worden tot al de dingen, waer toe men anders gewoon is dicke Plancken te neemen. Want men maeck'er wel Doosen, Hegten tot Messen, Stockjens, en diergelijcke van.

⁺ Mijne gedaghten souden wel sijn, datmen uyt 't Hayr deeser Visch-beenen sou konnen bereyden Bindgaern en Touw; oock wel Laecken, gelijck de Spaenjaerden de wilde Sempervive (genoemd favila) weeten toe te righten als Vlas of Hennip.

⁺ Van dit Visch-been werden gemaeckt de Balijnen, welcke de Kleermaeckers gebruycken tot stijving der Kleederen. Tot 't snijden derselve behoord een bysondere kennis. Veelerley Ysere Werck-tuygen worden hier toe vereyscht, welcke men door een Beschrijvingh den Leeser niet soo juyst sou konnen voorstellen.

Voor aen 't onderste deel des Muyls sijn de Walvisschen gemeenlijck wit. De Tongh leght tusschen de Visch-beenen. Is onder gantsch vast aen de benedenste Lip: Seer groot: Wit van verwe; en aen de zijden vercierd met swarte vlecken.

⁺ S'Is een weecke, Sponsaghtige Vettigheyd, welcke men seer beswaerlijck in stucken kan snijden; en veroorsaeckt een grooten arbeyd aen de Kapper, of Speck-snijder (dus werd de Man geheeten, die 't weecke Speck in stucken houwd met een groot Mes; 't welck met andere Messen niet wel gesneeden kan werden, vermits 't seer taey en weeck is). Men werptse derhalven wegh. ⁺ Anders konmen'er lightlijck vijf, ses, seven, jae noch meer Quarteelen, of Vaten, Traen uyt branden. Doch wegens de weeckheyd werdse, gelijck alreeds geseghd is, wegh gesmeeten; en verstreckt dan de Swaerd-visschen voor haer' aengenaemste Spijs: Want men siet, datse enckelijck om de Tong een Walvisch dooden. Veele op deese wijs van de tongh beroofde Walvisschen door de Swaerd-visschen werden hier en gintsch gevonden; gelijck ick selver gesien, en hier boven breeder daer van gehandeld heb.

⁺ Op de Kop sit de Bugchel, voor d'Oogen en Vinnen. Boven op den Bugchel is aen elcke zijde een Blaes-gat; 't een tegens over 't ander; van beyde kanten krom gebogen, gelijck een Latijnsche S., of als 't ingesneedene gat in een Viool. Hier uyt blaesd hy 't water seer sterck; maeckende een gedruysch als de Windt, wanneer deselve waeyd in een Hol tegens den Hoeck van een Planck, of als een Orgel-pijp. Soo groot is dit

+ Heeft voorgesteld.

+ Balijnen van dit Visch-been gemaeckt.

+ Walvisschen-tongh,

+ En aenmerckingh ontrent deselve.

+ Blaes-gaten der Walvisschen.

[p. 293]

gerught, datmen 't water-blaesen hoord een geheele Mijl wegs verr', schoonmen, wegens de dicke, nevelige, of regenaghtige Lught, hem niet sien kon. 't Is ons selver gebeurd voor 't Waygat in Spitsbergen, daer ons een Walvisch ontliep, dat wy hem hoorden blaesen, veel verder als wy hem konden sien.

⁺ Maer aldersterckst blaesd de Walvisch water uyt, wanneer hy sigh gewond gevoeld. Dan wendet hy hier toe sijn uyterste magt aen; en 't geluyd vergelijkt sigh met 't gebruysch der Zee-golven in een alderhevighste Storm: Of is soodanigh, alsmen by seer stercke Winden de Lught hoord bruysschen in de groote Wateren.

⁺ Aghter den Bugchel is de Walvisch meer ingeboogen, als de Vin-visch: Doch in haeren loop kanmen, wanneermen niet seer nauw daer op let, deese twee niet wel onderscheyden; als alleen door de Vin op den Rugg', voor de Staert, waer in tusschen de Vin-visch en Walvisch verschil is.

⁺ 't Hoofd van de Walvisch is boven niet gantsch rond, maer wat plat en breed, oock daer by smal. Voorts gaet het vlack neer, gelijck 't Dack van een Huys by ons te Hamburgh, tot aen d'onder-lip, wanneer deselve met de boven-lip in een geslooten is.

⁺ d'onder-lip gaet aen de zijden meest gelijck neer, maer is onder gantsch breed; breeder als de Walvisch aen eenige plaets van sijn geheele Ligchaem is. Doch in 't midden is d'onder-lip alderbreedst: Gaet dan na vooren en aghteren wat smaller toe, nae de gestalte des Hoofds. Kortlijk, de gehele gedaente des Walvischs is van onderen een Schoenmaeckers Leest gelijckvormigh.

⁺ Aghter den Bugchel, daer de Vinnen sitten, te weten, tusschen de Bugchel en de Vinnen, staen hem d'Oogen; welcke niet veel grooter sijn als die der Ossen. Met oogh-leeden en hayren sijnse vercierd, gelijck der Menschen-oogen.

⁺ 't Middelste Oogh-Christal is niet grooter als een groote Erwet; seer helder en wit: Doorsightigh als Kristal; klaerder als die in de Zee-honden; van welcke sommiger verwe is geelaghtigh; eenige gantsch wit; doch wel driemael soo groot, als des Walvischs.

⁺ d'oogen der Walvisschen staen gantsch laegh in 't Hoofd, bynae aen 't eynd der Boven-lip. Eenige brengen uyt Spitsber-

+ En sijne geweldige water-blaesingh.

+ Verder beright,

+ Van't Hoofd

+ En de Lippen der Walvisschen.

+ Aenmerklijckheden.

+ Van de Walvisschen

+ Seer kleyne Oogen

[p. 294]

gen Knoocken meê, welckese uytgeven voor Ooren der Walvisschen. Voor mijn deel, 'k heb, noch weet, niets hier van te seggen, wijl ick geen Ooren aen de Walvisschen heb gesien. Evenwel gedenckt my, gehoord te hebben, dat d'Ooren seer diep in 't Hoofd sitten.

⁺ Wanneer de Walvisch Water blaesd, hoord hy niets met allen. Ter dier tijd sijn deese Visschen alderbest te schieten.

⁺ De Buyck en rugg' is gantsch rond. Onder aen den Buyck sijnse gemeenlijck wit; eenige echter gantsch swart. De meeste heb ick wit-buyckigh gesien, seer cierlijck aen te schouwen, voornaementlijck wanneer de Son op 't Water schijnd. De kleyne klaere Zee-baeren glinsteren daer op gelijck Silver. Eenige sijn op den Rugg'en aen de Staert gemarmeld.

⁺ Daer hy een wonde heeft ontfangen, blijft altijd een wit blijck-teecken. Een witte Huyd besluyt de gedaghte wonde; gelijck ick gesien heb aen d'eerste Walvisch, welcke wy bequaemen.

⁺ Eenen onser Harpoeniers heeft my geseghd, dat hy in Spitsbergen een gantsch witte Walvisch heeft gevangen. Ick voor mijn deel hebse wel half wit gesien. Van welcke d'eene een Wijfken was; veel cierlijcker om t'aenschouwen, als de geene, welcke wy op 't laetst vingen; sijnde swart en geel gemarmeld. De Huyd der swarte is niet van eenerley verwe: Want sommige sijn Sammet-swart; andere Kool-swart; wederom andere Seelt-swart, of van verwe gelijck de Seelt-visschen.

⁺ Wanneerse nat sijn, sijnse glad gelijck een Ael. d'oorsaeck, datmen op deselve kan staen, sonder af te glijden, is, om dat se weeck sijn, gelijck de groote Landt-Beesten; welckers Huyd en Vleesch door de swaerte werd ingedruckt. Even alsoo koomt'er een Groef, of inbuygingh, soo langh men op de Walvisch staet.

⁺ d'uytwendige Huyd is dun, als Parcament; welckemen, wanneer de Visch verhittet is, lightlijck met de Hand kan aftrecken. 'k Weet niet, of de Huyd, wanneer deselve droogh boven water leght, dus versenghd door d'innerlijcke hitte des Walvischs. Belangende de Sonne-stralen, deselve hebben hier soo een groote kraght niet, dat daer door de Huyd sulcker wijs sou konnen verbranden, of dorren, datse dus lightlijck af te trecken sou zijn.

+ En Ooren.

+ Verwe des Buycks.

+ Wond lidteeckenen.

+ Witte, en ander-verwige Walvisschen.

+ Gladdigheyd.

+ Huydt der Walvisschen.

[p. 295]

⁺ Aen onsen eersten bekoomenen Walvisch bevonden wy, dat hy, door sijnen loop, soo geweldigh was verhittet, dat hy levendigh stonck. Ter deeser oorsaeck konden wy stucken, soo langh als een Man, van sijne Huyd aftrecken. 't Welck ons onmoogelijck viel aen d'andere niet soo seer verhittet sijnde Walvisschen.

⁺ Vande Visschen, welcke eenige daegen hebben dood gelegen, en nu taemlijck droogh sijn, kanmen, wanneer te gelijck de Son daer op schijnd, of als 't niet regend, lightlijck seer veel van de Huyd aftrecken: Doch men rieckt een seer leelijcke stanck van Traen; welcke uytgierd door de Sweet-gaten der Huyd, gelijck als dick of swaer Bier.

⁺ 'k Weet niet, waer toe men de Huyd ten gebruyck sou konnen brengen. Evenwel heb ick gesien, dat de Spinsters deselve gewonden hadden om 't Vlasch op 't Rockens-hoofd. Dat oock de Kanten-maecksters deese Huyd hadden gedaen op haer Speldewercks-kussens. Doch wanneerse droogh is, soo verliestse de schoone witte verwe; want dan vertoond sigh meer swart daer onder; waer tegens 't wit niet uytsteeckt: Gelijck dan oock 't swart niet uytsteeckt tegens 't wit; vermits 't swart maer alleen bruyn schijnd.

⁺ Wanneermen de meergenoemde Huyd tegens de Lught houd, siet men daer in veel kleyne Sweet-gaten; gelijckmen gewaer werd aen een Mensch, gantsch heet zijnde, als men 't voorste Lid des vingers druckt, of een draed daer aen bind. Want dan breecken terstond, gantsch kleyne Sweet-druppelen uyt. Even 't selve verneemdmen aen de Huyd der Walvisschen. De gedaghte Sweet-gaten deeser Huyd kanmen oock hier door kennen, dat deselve (met de Huyd noch aen de Visch zijnde) roocken als siedend water.

⁺ 't Manlijck Lidt der Walvisschen is een stercke Pees, ses, seven, of aght voeten langh, nae dat de Visch groot is, gelijck ick selver heb waergenoomen. Daer dit Lidt leghd, is hy aen 't Ligchaem geklooft. Soodaenigh leghd het, gelijck een Mes in de Scheede steeckt; waer van men niets met allen siet, als alleen een weynigh van 't heght.

⁺ De Schaemte van 't Wijfken heeft de gedaente van die der viervoetige Dieren; met een kloof. Om deselve staen twee

+ Wanneer deselve

+ Lightlijck van de Walvisschen

+ Kan afgetrocken; en waer toe gebruyckt werden.

+ Sweet-gaten in de Huyd der Walvisschen.

+ Manlijck

+ En Vrouwlijck Lid.

[p. 296]

verhevene Borsten; waer op twee Tepelen sitten, gelijck aen de Koeyen. Eenige deeser Borsten sijn geheel wit. Andere vercierd met swarte en blauwe plecken, op de wijs van een Kievets-Ey.

⁺ Alsse geen Jongen by sigh hebben, hebbense oock geene Borsten. Voorts is 't met haer gesteld gelijck met andere groote Visschen. Sy soogen de gedaghte haere Jongen met Melck.

⁺ My is beright gedaen, wanneer een Paer, 't Manneken en 't Wijfken, by malkander gaet, datse dan de Hoofden boven 't water nevens een houden. Dies te gelooflijcker schijnd dit te sijn, wijlse niet langh onder water konnen blyven; voornaementlijck niet in sulck een verhittingh.

⁺ Niet meer als twee Jongen soudense t'eener tijd voortbrengen. Dickmael is een doode Walvisch by de Scheepen geborsten, by welcke men niet meer als een of twee Jongen heeft gevonden. Hoe langh sy deselve draegen, kanmen niet eygentlijck weeten. Eenige seggen wel, soo langh als een Koe; doch 't is onseecker. Die willen, moogen 't geloven, of niet geloven.

⁺ 't Walvisch-Zaed, als 't noch varsch is, rieckt als Weytenmeel in water gekoockt; terwijl dien Bry noch heet is. 't Is schoon wit, en laet sigh trecken tot draeden, gelijck heet Lack, Wasch, Hars, Lijm, en diergelijcke dingen. Wanneer 't oud werd, is 't geel. Eyndlijck bekoomd het een Mos-verwe, en werd leelijck-stinckend. Oock wassen'er kleyne roodaghtige Wormen uyt, gelijck de grauwe Wormen. Sie de Figuer P., by de Letter c.

⁺ 'k Heb op veelerley wijs besogt, dit Zaed goed te behouden, doch der Apotheeckers Sperma Ceti daer uyt niet konnen bekomen. Men kan dit Walvisch-Zaed, met geheele Emmeren vol van 't water opscheppen. Want dit, soo wel als dat der Zee-honden en Walrussen, drijft op de Zee gelijck Vet. By een stille Lught en stille Zee werd het met meenighte gesien; soo dat oock selfs 't water boven op gantsch onreyn van Slijm is.

⁺ 'k Nam een proef, om te sien, of ick 't Walvisch-Zaed in de Son sou konnen droogen; doch als't dunne Slijm daer van wegh gedroogd was, sagmen 't met lange draeden, vry dick en swaer. Een ander deel, soo als ick 't van 't water had geschept,

+ Soogingh der Jongen.

+ Verder beright

+ Hier van.

+ Walvisschen-zaed.

+ Beproeving des Schrijvers;

+ Om der Apotheeckeren;

[p. 297]

koockte ick met dit Zee-water, tot dat al 't selve daer van verroockt was geworden. Doe bequam ick eenig Zeewater-Sout, nevens een vuyl bruyn Slijm.

⁺ Ten derdenmael koockte ick 't in varsch Water. Dit wierd gelijck dat, 't welck ick in Zee-water had gekoockt. Hoe langer ick 't selve naederhand bewaerde, hoe stinckender het wierd met een seer leelijcke stanck. Oock wierd het hoe langer hoe harder.

⁺ 't Vierde wou ick bewaeren in sout Zee-water, om 't selve meê nae Hamburgh te neemen: Doch 't versmolt int 't gedagte water als Lijm; 't welck vuyl en seer leelijck-stinckend wierd: In geenerley wijs der Apotheeckeren Sperma Ceti gelijck zijnde.

⁺ Aen 't begin der Staert is hy vierkant, doorwassen met stercke en veele Seenuwen. Wanneermen deselve drooghd, sijnse soo klaer als Mond-lijm; en helderer als 't Manlijck Lidt aen de Walvisch. Seer bequaem sijnse, om gevlogtene Sweepen en diergelijcke dingen daer van te maecken.

⁺ Sijne Knoocken sijn hard, gelijck aen de groote viervoetige Dieren; niet; als aen andere Visschen, gelijck Graten; doch met gaetjens, als een Spons; met Margh of Visch-vet gevuld. Wanneer de vettigheyd daer uyt verteerd is, kan'er seer veel water in, wijl de gaten groot zijn.

⁺ Twee groote stercke Knoocken houden d'Onder-lip; leggende tegens over malkander. Beyde maeckense een Figuer, gelijck een halve Maen; een alleen gelijck een vierendeel Maens. Eenige deeser Knoocken heb ick gesien by Spitsbergen aen 't Strand, langh twintigh voeten; gantsch wit van verwe, even als ofse tot Asch verbrand waeren.

⁺ Soodaenige Knoocken brengen onse Schip-lieden meê nae Huys, tot bewijs van de grootte der Walvisschen. Deese sijn seer schoon gebleyckt. Maer die van varssche Walvisschen meê gevoerd worden, stincken seer leelijck, wegens het noch daer in sijnde Margh. 't Selve werdmen oock by ons gewaer aen de Beenderen der Beesten. Onnoodigh is 't, wijdloopiger hier van te spreecken.

⁺'t Walvisschen-vleesch is grof en hard, schijnende bynae als Stieren-vleesch. Met veele Zeenuwen is 't doorwassen: Wan-

+ Sperma Ceti

+ Daer van te bekomen.

+ Staert.

+ Knoocken.

+ Beenderen in d'onderlip:

+ Werden somtijds in ons Land gebraght.

+ Walvisschen-vleesch.

[p. 298]

neer 't gekoockt word, is 't gantsch dorr en mager; wijl al de vettigheyd alleen op 't Vleesch onder de Huyd leght. Eenigh Vleesch schijnd groen en blauw, gelijck ons gesouten Vleesch; insonderheyd daer de Musculen, of Spieren, t'saemen koomen. Wanneermen 't een korte tijd laet leggen, word het swart, en seer vuyl stinckend.

⁺ 't Vleesch aen de Staert laet sigh alderweeckst koocken: Is oock, gesooden sijnde, niet soo dorr', als 't ander Vleesch aen 't Ligchaem. Als wy van dit Walvisschen-vleesch wilden eeten, sneeden wy groote stucken, dat hy vierkant voor de Staert is; en koockten 't gelijck ander Vleesch. Doch Rundvleesch hou ick voor bequaemer als dat van de Walvisschen. Evenwel is 't beeter, hier van t'eeten, als door Honger te vergaen. d'onse, die 't genuttighd hebben, sijn'er niet van gestorven. De Françoysen eeten 't daeghlijcks. Werpen 't oock somtijds wel op de Vaten, daer 't swart werd; en gebruycken 't echter tot Spijs.

⁺ Dit Walvisch-vleesch, gelijck oock 't Vleesch der Zee-honden, sit gantsch alleen; en 't Vet of Speck boven op 't selve, onder de Huyd. Dit Speck is 't vierdedeel eener El op den Rugg' en onder aen den Buyck dick. 'k Heb oock Speck gesien, 't welck over de twaelf duymen dick was. Van eene Vin, koomende van de groote Walvisschen, kanmen een halve Quarteel Speck snijden.

⁺ 't Speck van d'Onder-lip is meer als een El dick. Is oock 't dickste aen de geheele Visch. De Tongh, gelijck ick alreeds geseghd heb, is daer aen vast; doch gantsch weeck; en kost derhalven te veel moeyte, om te snijden.

⁺ Aen d'eene Walvisch is 't Speck veel dicker als aen d'andere; even als aen de Menschen en Beesten, van welcke d'een maegerer is als d'andere. Nae datse vet, groot, en swaer sijn, is 't Speck dick. In 't selve sitten dicke Zenuwen (want 't Speck is, gelijck wy van de Knoocken of Beenderen hebben gesegt, vol gaetjens) maer subtyler, gelijck een Spons vol water. Doch deese kanmen uytdrucken: De Beenderen niet.

⁺ d'andere dicke Zenuwen sitten bysonderlijck aen de Staert; daer hy op 't dunst' is. Want met deselve moet hy sigh keeren en wenden, gelijck een Schip werd bestierd door 't Roer. De

+ Hoe 't gegeten werd.

+ Speck op 't Vleesch.

+ Dickte.

+ Verder beright van 't Speck.

+ Zenuwen

[p. 299]

Vinnen zijn sijne Riemen; en nae gelegenheyd van de grootte deeses Visch kan hy met de gedaghte Vinnen snel voortroeyen, soo geswind als een Vogel. Hy maeckt een seer lange streeck in de Zee, ⁺ gelijck een Doorsnijdingh derselve aghter een groot Schip: 't welck met een snelle vaert, of in Storm-wind, daer heenen seyld; wanneer 't water sigh niet soo stracks weer t'saemen sluyten kan, maer nae de doorsnijdingh een weynigh sleght blijft.

⁺ De Noord-Caepsche Walvisschen (dus genoemd, om datse tusschen Spitsbergen en Noorweegen gevangen worden) geven soo veel Speck niet als de Spitsberghsche, vermitsse soo groot niet zijn. Van deese bekoomdmen maer alleen thien, twintigh, tot dertigh Quarteelen Speck. Van de middelmaetige Spitsberghsche daer tegen snijdmen wel tseventigh, taghtigh, ja tnegentigh Quarteelen, of Vaten.

⁺ De grootste Walvisch, welcke wy bequaemen, was drie-en vijftigh voeten langh. Van deselve kreegen wy t'seventigh Quarteelen Speck. Sijne Staert was drie en een halve vadem breed.

⁺ Schipper Pieter Pietersz. Friese heeft my verhaeld, dat sijn Volck een doode Walvisch vond, waer van sy honderd en dertigh Vaten Speck sneeden. ⁺ De Staert was drie en een halve Vadem breed. Voorts berightede hy my, dat hy niet veel langer was, als de gedaghte onse grootste; gelijck oock uyt vergelijckingh van beyder Staert kan afgenoomen werden. Doch hy was veel dicker en vetter. Waer uyt men dan kan besluyten, dat de Walvisschen niet veel in de lenghte, maer wel in de dickte wassen. Dit bevestighd oock de daeghlijcksche ervarenheyd. 'k Heb niet vernoomen, dat'er grooter Walvisschen van een sonderlinge vetheyd werden gevangen: Immers werdense seer selden bekoomen. Anders sou yeder onser Scheepen niet konnen inlaeden soo veel Speck, als'er van thien, vijfthien, twintigh, en noch meer, gesneeden werd. Indien de dicke vette Walvisschen een grootte hadden nae de gelegenheyd van de meenighte haers Specks, soo soudense gewisselijck niet soo gemackelijck te krijgen zijn, als nu, wijlse door haere dickte en vetheyd haest vermoeyd werden.

⁺ Op 't Speck, of't Vet, sit onder de bovenste nu alreeds be-

+ Voortschieting in de Zee.

+ Noord-Caepsche Walvisschen.

+ Grootte

+ Der Spitsberghsche Walvisschen.

+ Breede Staert

+ Onderste Huyd, onder de bovenste.

[p. 300]

schreevene dunne Huyd een andere, soo dick als een duym. Deser wijs is de Huyd geschickt nae de grootte des Vischs. Oock is de verwe derselve soodaenigh, gelijck de Walvisch uytwendigh werd gesien. Is hy swart, soo is d'onderste dicke Huyd oock swart. Is de bovenste dunne, gelijck als Parcamente-Huyd wit, of geel, soo is d'onderste dicke Huyd even desgelijcks.

⁺ Deese onderste Huyd is gantsch niet stijf, of taey; derhalven oock onbequaem om tot Le'er te gebruycken. Sy drooghd op gelijck de Gom, welcke uyt de Vlier-boom koomd, gemeenlijck Judas-oor genoemd. Alsse varsch en noch nat zijn, sijn deese Huyden wel dick en opgeblaesen; maer, nu droogh geworden, gantsch broos: Derhalven men deselve seer weynigh aght.

⁺ Deese dicke, en de bovenste daer aen sittende dunne Huyd, veroorsaeckt, dat de Walvisch, die ick anders houde te sijn 't aldersterckste Water-dier, sijne maght niet kan gebruycken: Wijl d'een' en d'andere Huyd te weeck is, om daer meê groot geweld te moogen pleegen.

Van d'inwendige deelen der Walvisschen heb ick niets te schrijven, als alleen, dat haere Darmen Lijf-verwigh schijnen. Sy waeren vol wind. De daer in sijnde dreck was van de verwe welcke men Schijt-geel noemd.

⁺ De Spijs der Walvisschen meendmen te zijn de kleyne Zee-Slecken, welcke men kan afgebeeld sien in de Figuer Q., by de Letter e.: waer van anderweegen breeder gesproocken is. Eenige sien deselve aen voor Spinnen. Maer of deese kost haer genoeghsaem onderhoud en sulck een vetheyd sou konnen geven, kan ick met geene gewisheyd seggen. Eenige geven voor, datse alleen van de Wind leven. Maer indien dit waeraghtigh waere, soo moestense oock niet anders als Wind uytwerpen: 't Welck wy wel anders gewaer wierden; vindende Dreck, diemen riecken, sien en tasten kon. ⁺ Van andere heb ick gehoord, dat by Hitland in een kleyne gevangene Walvisch (welke men gemeenlijck Noord-Capers, of Noord-Caepsche, noemd) wierd gevonden meer als een geheele Ton Haringh.

Daer sijn kleyner Walvisschen, als de geene, welcke by Spitsbergen werden bekomen: Doch deselve moeten met meer gevaer gedoodet werden, wijlse veel lighter en geswinder sijn

+ Beyde deese Huyden sijn weynig waerdigh.

+ Veroorsaecken, dat dese Visch sijne kraght niet kan gebruycken.

+ Walvisschen Spijs.

+ In eene derselve een geheele Ton vol Haringh gevonden.

[p. 301]

als de groote; die sigh in 't Water niet soo light konnen bewegen, als deese: Welcke daer in geweldigh springen en tieren. Gemeenlijck houdense de Staert boven Water; soo datmen'er niet naeby derf komen, om op haer te Lensen.

⁺ Belangende den Aert der Walvisschen, men kan niet bemercken, dat hy nae sijne grootte moedigh is. Want soo haest hy een Mensch, of een Chaloup, gewaer werd, schiet hy onder Water; even als een wilde Vogel, die, voor de Menschen schouw zijnde, schielijck wegh vlieghd. 'k Heb noyt gesien, noch oock oyt van yemand gehoord, dat hy sou van sigh selven uyt boosheyd getraght hebben, de Menschen te beschaedigen. Doch 't geen hy, in nood sijnde, kan bereycken, aght hy niet meer als een stofken. Een Chaloup is hem als niets. Hy slaet deselve tot kleyne Spaenderen.

⁺ Sijne sterckte kanmen gewaer werden by de Visschers, welcke met groote Netten andere Visschen vangen. Men siet, wat voor een groote maght noodigh is, om 't Net aen Land te trecken. Doch deselve is niets met allen tegens de kraght eens Walvischs. Want dickmael loopt hy met eenige duysend Vademen Touw voort, sneller als een Schip kan seylen; jae gelijck een Vogel vlieghd; soo dat de Menschen d'Ooren daer van tuyten, en 't Hoofd daer van swijmeld, gelijck yemand die van een hooghte afspringhd, of afvalt; en alles groen voor d'oogen werd.

⁺ Doch een groot Schip is hem te sterck; vermits 't daer aen sijnde wel t'saemgevoeghd Hout harder is als sijne Huyd. Wanneer hy met de Staert daer op slaet, gevoeld hy gewisselijck meer smert als 't Schip. Terwijl hy loopt, maeckt hy een streek in de Zee, als of er een Schip doorgevaeren was, met veele wervelen, of draeyingen.

⁺ De Walvisschen hebben in 't Voor-jaer haeren loop nae 't Westen; by Oud-Groenland, en Jan Mayen-Eyland. Daer nae loopense tegens 't Oosten, by Spitsbergen. Wanneerse niet meer gesien werden, dan volgen, en vertoonen sigh de Vin-visschen.

⁺ Vermoedlijck soecken deselve een lijdlijcke koude. Want naederhand, in de Maenden December en Januarius des Jaers 1671. en 1672., heb ick Vin-visschen in de Spaensche Zee ge-

+ Aert der Walvisschen.

+ Haere geweldige sterckte.

+ Tegens een groot Schip vermogense niet.

+ Vin-visschen.

+ In de Spaensche en Middellandsche Zee.

[p. 302]

sien. Wederom in 't Jaer 1673. in de Maend Martius voor d'Enghte, of Straet van Gibraltar, in de Middellandsche Zee. Sy loopen tegens de Winden gelijck de Walvisschen en andere groote Visschen gewoon sijn te doen.

⁺ De Walvisch heeft een seer groote vyand aen de Deegen-visch, anders gemeenlijck by ons Swaerd-visch genoemd; doch moght veel beeter de naem van Kam-visch draegen; wijl sijne lange tand, aen beyde sijden vol tanden of tacken, alderbest sigh met een Kam vergelijckt.

⁺ Op mijne te rugg'-reys nae Hamburgh sagh ick een levendigh Voorbeeld van deese vyandschap aen een Noord-Kaper Walvisch en een Swaerd-visch, aghter Hitland. Soo hevigh tierdense en voghtese tegens malkander, dat 't Water daer van stoof. Nu lagh d'een dan d'ander onder. 't Stormde een weynigh: Anders hadden wy den uytgangh deses Strijds willen verwaghten. Nu moesten wy haer laeten begaen: Wat sigh verder onder haer toedroegh, hebben wy niet vernomen.

⁺ Onse Schip-lieden berigteden my, aengaende de Geveghten tusschen de Wal en Swaerd-visschen, datse, wanneerse veele Swaerd-visschen met een Walvisch sien strijden, met de Chaloupen niet nae haer toe roeyen. om haer niet te verjaegen, en van malkander te doen scheyden. In tegendeel laetense deese vyanden t'saemen begaen, tot dat de Walvisch overwonnen en dood is. Dan bekomense hem sonder groote moeyte.

⁺ De Swaerd-visschen eeten (gelijck alreeds hier boven geseghd is) van 't Aes der Walvisschen niet anders, als de Tongh. 't Overige werd verslonden van de Hayen, Walrussen en Roof-vogelen. 't Gedaghte Walvisschen-aes stinckt gantsch leelijck. Wanneer de Wind van de Walvisch, daer hy dood leghd, nae de Menschen toe waeyd, kanmen dese stanck meer als een half mijl weghs riecken.

⁺ Niet alle varsch-gedoodede Walvisschen stincken dus leelijck. d'alderboosste stanck koomd van de geene, welcke men vanghd nae datse eenige daegen te vooren gewondet waeren. Dese drijven hooghst op de Zee; d'andere even gelijck met 't Water. Sommige sincken wel gantschlijck.

⁺ De Walvisschen zijn, gelijck andere Dieren, oock eenige kranckheden onderworpen; doch wat deselve zijn, heb ick

+ Swaerdvisschen.

+ Vyanden van de Walvisschen;

+ En haere Geveghten.

+ Wat de Swaerd-visschen alleen van de Walvisschen eeten.

+ Stanck der doode Walvisschen.

+ Sijn oock kranckheden onderworpen.

[p. 303]

alleen van hooren seggen. Een oud ervaeren Harpoenier heeft my verhaeld, dat hy een Walvisch had gevangen, gantsch maghteloos. De Huyd over de geheele Visch, doch aldermeest aen de Staert en Vinnen, hingh gantsch slijmigh, als of hy oude Lappen en Vodden aghter sigh had gesleept: Gelijck ick oock wel gesien heb aen Snoecken, Karpers, en diergelijcke Visschen. Hy was t'eenemael mager; soo dat'er niet veel Traen van gebrand kon werden. 't Speck was geheel wit en light; gelijck de leedige Byen-huyskens, daer de Byen haren Honigh in draegen.

⁺ Voor 't aenkoomen van een Onweer raesen en slaense met de Staert in 't Water, dat het daer van stuyfd. De Walvisch heeft de grootste kraght, en doet de meeste schaede; wanneer hy van ter sijden met de Staert slaet, even als of hy maeyde; soo datmen sou mogen meenen, hy worstelde met de dood.

⁺ De Luysen, van welcke hier boven wijdlopigh gesproocken is, plaegen haer seer deerlijck. d'Afbeeldingh deeser Walvisch-Luysen kanmen sien in de Figuer Q, by de Letter d.

⁺ De Wonden, welke de Walvisch van 't Harpoen in 't Speck ontfanghd, heelen van sigh selven weer toe, vermits 't soute Zee-water daer op niet kan vatten. Men vanghd verscheydene Visschen, welcke voortijds met Harpoenen geworpen waeren, doch weer geneesen zijn. Dese geheelde Wonden hebben witte Lid-teeckenen.

+ Hoese hare grootste kraght betoonen.

+ Walvisch-Luysen.

+ Wond-geneesingh.

Toe-Doening.

⁺ In ons groot Werck, De geheele Weereld in haere sonderlingste en uytgeleesenste Gevallen voorgesteld tot een Historische Weereldlijke en Kercklijcke Cronijck der Chronijken, van 50. Jaren voor des Heeren Christi Geboorte af tot nu toe, eerste deel, pag.61., hebben wy gesproocken van een Walvisch, onder de Regeringh van Keyser Augustus gevangen in de Spaensche Zee, en te Romen gebraght, langh drie-honderd en tsestigh; dick honderd en twintigh voeten. ⁺ Van 't onderscheyd tusschen de Walvisschen en Hayen hebben wy gehandeld in onse Curieuse Aenmerckingen der bysonderste Oost en West-Indische verwonderens-waerdige dingen, eerste deel, pag.369. Van onmatigh-groote Walvisschen, in ons Groot Historisch Schouw-tooneel, eerste deel, pag.383. 386. Van een Walvisch, die een met volle Seylen daer heenen vaerend Oost-Indisch Schip niet alleen in sijnen loop tegens hield, maer oock veerthien daegen langh te rugg' deed drijven, nevens meer andere vreemdigheden van Walvisschen

+ Aenwijsingh,

+ Waer wy anderweegen

[p. 304]

in onse Groote Historische Rariteit-Kamer, tweede deel, pag. 512. 517. en vervolgens. ⁺ Hoe de Floridaners Walvisschen vangen op een wonderlijcke wijs; droogen; Meel daer van maecken, en Brood daer van backen: Hoe de Walvisch-ribben gebruyckt werden tot Balcken, om 't Dack der Afgods Tempelen daer meê t'onderstutten, in onse vertaelde en doorgaens vermeerderde Historische en Geographische Weereld-beschrijvingh, pag. 575. 576. 433. In een ander tegenwoordigh van ons onder handen genomen Werck, handelende van al de voornaemste Seldsaemheden der Zeeên; der dingen in, en der wonder-gevallen op deselve, vergeeten wy niet, oock gewagh te maecken van deese geweldige Visschen; met veelerley sonderlinge waernemingen daer ontrent.

+ Breeder van Walvisschen hebben gehandeld.