De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

VI. Hoofd-stuck.
Handelende van eenige Gevinde Visschen, welcke men verneemd op de Reys nae Spitsbergen, behalven de Walvisschen.

⁺ EEr ick koom tot de Beschrijvingh der Walvisschen, wil ick yets spreecken van eenige Gevinde Visschen, welcke ick op mijne Reys na Spitsbergen heb waergenomen: Waer van eenige sigh vermeenigvuldigen door schietingh der Kuyt; eenige Jongen in haeren Buyck draegen. 'k Sal beginnen van dat slagh, 't welck my aldereerst voorquam; te weeten, van de Visch, welcke wy Makreel noemen.

+ Inleydingh.

1. Makreel.

⁺ Deese Visch is van gedaente den Haringh gelijck. Doch boven op den rugg' heeft hy een groote Vin; onder welcke, dight by, een seer kleyne sit. ⁺ Voorts nae beneden sietmen een grooter breede, doch niet soo verheven als de bovenste. Onder deese sitten vijf kleyne, van een evengelijcke grootte, en even wijd van malkander. Dight by de Staert vertoond sigh een kleyner. Soo dat op de gantsche Rugg' twee groote en seven kleyner zijn.

⁺ By de Keeuwen (Kuuwen, of Kuwens) sit op elcke zijde een Vin. Wederom onder aen den Buyck aen elcke zijde een andere, bynae van een gelijcke grootte met die by de Keeuwen. Benedenwaerts nae de Staert toe sit'er desgelijcks een, even soo groot als die der derde des rughs. Aghter sijn'er weer vijf van deselve grootte. En daer aghter aen een kleyner. Soo dat die aen 't onderste des Rughs even soo veel in getal sijn, als die aen 't onderste des Buycks.

⁺ De Kop is als die van een Haring. Een groot deel kleyne gaet-

+ Makreel.

+ Gestalte.

+ Beschrijvingh

+ Van de Kop.

[p. 278]

jens sietmen aen de Keeuwen (of Kuwens) gelijck oock onder d'Oogen. Hy heeft veelerley verwen. Terwijl hy leefd is hy veel schooner, dan als hy dood is. Want in 't sterven veranderd hy de gedaghte coleuren, en werd gantsch bleeck. Van den rugg' af tot op de zijde heeft hy swarte streecken.

⁺ Bovenwaerts op den rugg', tot op de helft toe, is hy blauw. En onder tot op de andere helft groen en blauw doorschijnend. Beneden aen de Buyck is hy Silver-wit. De Vinnen sijn allerwegen wit. Al de verwen aen deese Visch blincken als Silver, of als een Goudene grond, met bruyne verwe overstreecken. d'oogen sijn swart. Hy is in d'aenschouwingh de schoonste Visch onder alle, welcke ick oyt gesien heb. De geene, die ick hier beschrijf, wierd gevangen in de Noord-Zee.

⁺ Daer nae in 't Jaer 1673., op den 27sten der Somer-maend vingen wy eenige Makreelen aghter Schotland, by 't Eyland S. Kilda. Deese waren al t'saemen half blind. Dit werd veroorsaeckt door een swarte Huyd, welcke haer 's Winters over d'Oogen wast. Doch in d'aenvangh van de Somer weer afneemd. 's Winters sietmen haer niet; want dan loopense nae 't Noorden. In de Somer verneemdmense in de Noord-Zee. 'k Hebse oock in Spaenje gesien.

⁺ Op de volgende wijs wierdense van ons gevangen. Aen een dun Touw bonden wy een Kogel van twee of drie Ponden swaerte, ontrent een Vadem verr' van 't eynd, waer aen een Angel vast gemaeckt was, Aen den Angel was een weynig rood Laecken geheght. Dus wierd 't gedaghte Touw in de Zee geworpen; aghter aen 't Schip vast gemaeckt, en met 't selve voortgesleept. Als nu de Makreel vaerdigh daer nae toe schiet, bijt hy na 't Lapje; doch geraeckt vast aen den Angel; 't welck men terstond aen 't trecken van 't Touw gewaer werd; gelijck als in 't vangen van andere Visschen. ⁺ Indienmen dit Touw (van de Zee swaer, en aghterwaerts tegens gehouden werdende) om de hand wou vast binden, en dus nae sleepen, wanneer 't Schip snel voort seyld, soo sou de gedaghte Hand gantsch verdoofd, jae geheel dood werden; sulcker wijs, datmen'er, sonder eenigh gevoel, sou konnen in snijden. Ter dier oorsaeck bindense 't Touw aen 't uytgesneedene Houtwerck agter aen 't Schip; dickmael veele deser Touwen nevens malkander. On-

+ En veelerley Vinnen deeses Vischs.

+ Sijn 's Winters half blind; en waerom.

+ Op hoedaenigh een wijs sy gevangen werden

+ Aen in de Zee uytgeworpene Touwen.

[p. 279]

dertusschen verhinderen deselve de Schepen vry veel in 't voort seylen. 'k Derf wel seggen, dat twee soodaenige Touwen soo sterck aghterwaerts trecken, als een Man met al sijne kraght sou konnen houden.

⁺ Sy werden oock met Haringh gevangen, alsmen een stuck daer van aen den Angel doet. Hier in bijtense veel beeter als in de roode Lap. Als'er veel in de Zee sijn, kanmense dus met hoopen bekomen, gelijck de Schelvisschen; welcke op deselve wijs werden gevangen. Want soo haest is den Angel niet in de Zee geworpen, of de Makreel bijt toe; en derhalven krijgtmense met meenighten.

⁺ De Makreelen, varsch gesooden of gebraden sijnde, smaecken veel beeter als de gesoutene of gedrooghde; welckemen gantsch dorr' en mager bevind; derhalvense oock seer quaelijck te verdouwen sijn.

+ Deeser wijs bekoomdmense met meenigten.

+ Hoese gegeten werden.

2. Draecken-Visch.

⁺ Dit is een sonderlinge Visch, wegens sijne Vinnen op den rugg'; welcke twee in getal sijn. De voorste heeft seer lange draeden, sonder eenige tusschen-huyd. Van den rugg af sijnse ontrent twee vingeren hoogh. d'aghterste Vin des rughs is soo hoogh niet, doch streckt sigh langhs den rugg' langer af; sonder sulcke draeden, of Spijlen.

⁺ Hy heeft geene Keeuwen; maer in plaets der selve twee Blaes-gaeten in de neck. Nevens deese, aen beyde de sijden, sitten twee korte Vinnen; en beneden deselve, oock aen elcke sijde, een breeder. Onder aen den Buyck heeft hy een lange seer smalle Vin, welcke gaet tot aen de Staert toe.

⁺ De Kop is langhaghtigh, t'saemgesteld uyt veele Graten, of Beenderen. Voor op de Neus heeft hy een uytwas, als een verhevene Tack. De Staert is ruym een duym breed; voor stomp. De grootte bedraeghd niet boven een Span. 't Lijf is langh, smal en rondaghtigh: De verwe Silver-grauw en glinsterend. De gestalte koomd alderbest over een met een jonge Hay, soo wel in aenmercking van 't Hoofd, als 't overige des Ligchaems. Hy wierd gevangen tusschen 't Beeren-Eyland en Spitsbergen.

⁺ Wy bequaemen'er een aghter Hitland, doe onse Kock, de

+ Draecken-Visch;

+ Met de Beschrijvingh

+ Sijner gestalte.

+ Waerse gevangen werden.

[p. 280]

Water-Emmer in de Zee geworpen hebbende, deselve weer ophaelde; en daer in een deser Draeck-Visschen vond; nevens eenige andere seer kleyne Vischkens, hebbende de gedaente van Haringen; doch niet grooter als 't kleynste Lid aen eens Menschen vinger.

⁺ Ons Scheeps-volck berightede my van noch andere kleyne Vischkens; welcke sigh onthouden in diepe Hoolen tusschen de hooge Bergen, daer sigh 't Zee-water versaemeld aen de plaets voor in de Suyd-haven, of Bay: Alwaer noch eenige duysend leedige Vaten staen. 'k Weet niet, of deselve uyt de geblevene Scheepen sijn gekomen; of datmense opsetlijck daer gesteld heeft, ten dienst der geene, welcke die van nooden moghten hebben.

+ Eenige seer kleine Viskens.

3. Tonijn, of Zee-Varcken.

⁺ Dit is oock een gemeene Visch, wijlmense over al met hoopen in de Zee siet. Insonderheyd springense, wanneer een Zeestorm voor handen is, in meenighten uyt de Zee op, gelijck de Zee-honden. De Kop, voornaementlijck de Snavel, of Beck, is die van de Butskoppen aldergelijckst. De Muyl is vol kleyne, scharpe Tanden. Midden op den rugg' heeft hy een Vin, welcke nae de Staert toe uytgehoold is, gelijck een halve Maen. Aen de Buyck sijn twee Vinnen, gelijck aen die van de Walvisch.

⁺ Deese Vinnen sijn aen de groote Visschen (als aen deese Tonyen en de Walvisschen) niet gelijck die aen de kleyne, en met een dunne Tusschen-huyd t'saem-gevoeghd; maer met Vleesch bewassen, en van een dicke Huyd omvangen; oock inwendigh met Beenderen begelededt. De Staert is breed; hebbende de gedaente van die der Walvissen: In 't midden niet ingekerfd; van 't een eynd tot aen 't ander krom, gelijck als een Zeyssen.

⁺ Hy heeft kleyne ronde Oogen. De verw is over 't meeste deel des Ligchaems swart. Aen den Buyck is hy wit. De lenghte is, soo veel als ick'er gesien heb, is van vijf tot aght Voeten. Seer snel schietense voort tegens de Wind, gelijck een Pijl uyt den Boogh.

+ Tonyn, of Zee-Varcken.

+ Met de beschrijvingh

+ Van des selven gestalte.

[p. 281]

⁺ Dus veel heb ick van deese Visschen aengemerckt, en (vermitsse op de Reysen nae Groenland gesien werden) hier willen invoegen. Meerendeel bekoomdmen deselve enckelijck by geval; want men steld geen sonderlinge moeyte in 't werck, om haer te vangen. 'k Laet het derhalven by deese Beschrijvingh berusten: Want vermits in andere Boecken hier van breeder gewagh gemaeckt, en oock d'Afteeckeningh voorgesteld is, soo wil ick den Leeser hier meê niet beswaerlijck zijn. ⁺ De Figueren der Dieren, Vogelen en Visschen, van welcke ick in dit Boeck handel, heb ick al t'saemen nae 't leven afgebeeld. De geene, die nu noch gebreecken, sullen hier nae de nauwkeurige meê gedeeld werden, wanneer ick eenige andere Beschrijvingen sal uytgeven.

+ Beright aen de Leesers;

+ Aengaende de Figueren deeses wercks.

4. Butskop.

⁺'t Hoofd des Butskops gaet voor stomp neer aen d'eene Snavel; welcke voor en aghter even dick is: Waer door hy oock kan onderscheyden werden van de Tonyn; aen welcke 't aghterste deel dick, en 't voorste spits is.

⁺ De Vin is gelijck die des Tonyns. Doch de voorste Vinnen aen den Buyck komen beeter over een met die van een Walvisch, als van een Tonyn. De Staert is desgelijcks eens Walvisschen Staert gelijckvormigh.

⁺ Hy heeft een Blaes-gat boven in den Neck; waer door hy 't Water uytblaesd; doch niet met sulck een kraght, of in sulck een hooghte, als de Walvisch; die 't Water uytwerpt als uyt een Springh-bron; doch de Butskop doet sulcks op de wijs, als of ick water uytspoogh uyt de geheele breedte des Monds; of gelijckmen uyt een Pot 't water tegens d'Aerde uytgiet, 't welk sigh dan van malkander verspreyd.

⁺ Aen de Klanck der uytwerping hoordmen oock een mercklijck onderscheyd. Wanneer de Butskop water uytblaesd, geeft sulcks alleen een saght geluyd; maer 't blaesen van een Walvisch bruyscht, gelijck een afgeschooten Stuck Geschuts van verre gehoord werd.

⁺ d'oogen des Butskops sijn kleyn nae de grootte des Ligchaems. 'k Heb'er gesien, welcke sesthien, aghthien, en twin-

+ Butskop.

+ Met de

+ Beschrijvingh.

+ Van der selver

+ Gestalte.

[p. 282]

tigh Voeten langh waeren. De verwe op de rugg' is bruyn. 't Voorhoofd des geenen, die ick afgeteeckend heb, was bruyn en wit gemarmeld. ⁺ Onder aen den Buyck sijnse wit. Sy loopen soo dight by de Scheepen, datmen haer wel met een Stock kan stooten. Langh blijvense oock ontrent deselve; 't welck andere groote Visschen niet gewoon zijn te doen; maer in tegendeel de Scheepen schouwen, wanneerse deselve sien. Al t'saemen loopense tegens de Wind, gelijck de Walvisschen, Vin-visschen, en Tonynen.

⁺ 'k Hou 't gantschlijck daer voor, datse 't Onweer soecken t'ontvlieden; en eenige daegen te vooren smerten aen haer Ligchaem gevoelen: Gelijckmen dan aen eenige Visschen dickmael gewaer werd, datse geweldigh in 't water raesen. 't Welck ick niet voor spel kan houden, maer voor een Leeden-pijn; gelijck als wanneer yemand 't Margh in de Beenderen schijnd te branden, sonder dat'er uytwendigh eenigh geswel, roodheyd, of yet diergelijcks aen gesien werd. Gemeenlijck duerd dit by haer soo langh, tot dat de Pijniger (d'Ooste wind) voorby is.

⁺ Wy saegen noch een ander slag van groote Visschen; veelligt oock wel Butskoppen genoemd, wijl de Kop voor gantsch stomp is; doch de Vin is driemael soo hoogh als die aen d'andere Butskoppen op den rugg'. Van verwe sijnse een weynigh donckerder. In grootte is d'een d'andere bynae gelijck.

⁺ Deese saegen wy niet meer als eenige maelen in 't water springen. 't Sijn geen Swaerd-visschen; waer voor men haer anders sou mogen aensien, wegens de hooghte haerer Vinnen op den rugg'. 't Is oock niet sulck een slagh van Tuymelaers, als gesien werden tusschen d'Elve en 't Heylige Land (Hilgeland).

+ Sy schouwen de Scheepen niet.

+ Voorkondigen een aenstaende Onweer.

+ Ander slagh van Butskoppen.

+ Tuymelaers.

5. Wit-Visschen.

⁺ Door deese Visschen verstae ick niet de kleyne, welcke in ons Land de Naem van Wit-visschen draegen; maer andere, soo groot als de Butskoppen.

⁺ De Wit-visch, van welcke ick hier spreeck, is een Walvisch gelijck. Heeft op den rugg' geen Vin; maer onder twee groote Vinnen, gelijck my geseghd is van de geene, die hem

+ Wit-Visschen.

+ Beschrijvingh.

[p. 283]

gevangen hadden. De Staert is als die van een Walvisch. Hy heeft een Blaes-gat op de Kop, daer hy, gelijck de Walvisch, 't water uytblaesd: Oock een Bugchel op deselve, gelijck de Walvisch heeft. Van verwe is hy geelaghtigh-wit.

⁺ Nae sijne grootte heeft hy Speck genoegh. My is geseghd van de geene, welcke hem hadden gevangen, datse een Vat vol Vet daer van bequaemen. Doch 't selve is gantsch weeck; derhalven oock de Harpoenen lightlijck uytscheuren. Dit veroorsaeckt, datmen geen groote moeyte aenwend, om deese Visch te krijgen.

⁺ Wanneerse met meenighten gesien werden, soo neemen de Schippers dit voor een teecken van een goede Walvisch-vangst. Want als deese onderhoud genoegh vinden, soo ontbreeckt het oock de Walvisschen daer aen niet.

⁺ Op den 19den der Somermaend saegen wy eenige honderden deeser Visschen, juyst soo als wy beesigh waeren met een Walvisch: Derhalven wy op de Wit-visschen-vanghst weynigh pasteden.

+ Van derselver

+ Gestalte.

+ Meenighte.

6. Eenhoorn.

⁺ d'Eenhoornen werden selden in dit Gewest gesien: Gelijck ick dan oock 't geluck niet heb gehad, van een eenige derselve op mijne Reys gewaer te werden. Somtijds evenwel werdense met hoopen vernoomen.

⁺ De Figuer deeser Eenhoornen, welcke ick in eenige Boecken gesien heb, koomd niet over een met 't geen my van deselve geseghd is. Insonderheyd heeftmen my beright gedaen, datse op den rugg' geen Vin hebben; welcke haer echter in d'Af-beeldingen werd toegevoeghd.

⁺ In de Neck hebbense oock een Blaes-gat. Wanneerse in 't Water daer heenen loopen, soudense haere Hoornen, of veel meer Tanden, boven 't Water houden, en alsoo met geheele hoopen daer heenen schieten,

⁺ In ligchaems-gestalte sijnse een Zee-hond gelijckvormigh. d'onderste Vinnen en de Staert koomen over-een met die van de Walvisch. De Huyd van sommige is swart: Van andere gelijck die van een Appel-grauw Paerd. Onder aen den Buyck

+ Zee-EenHoornen:

+ Met de

+ Beschrijvingh

+ Van derselver gestalte.

[p. 284]

sijnse wit. Haere lengte sou sijn van sesthien tot twintigh Voeten. Seer snel loopense: Derhalvense oock, schoonmense al siet, selden gevangen werden.

Toe-doeningh.

⁺ Van deese Zee-Eenhoornen, anders oock genoemd de Visch Narhual, of Narwal, hebben wy omstandelijck gehandeld in onse vertaelde en doorgaens vermeerderde Beschrijving van Oud en Nieuw-Groenland. Oock eenigh gewagh daer van gemaeckt in eene onser Toedoeningen tot de hier voorgaende Reys-beschrijvingh des Heeren Martiniere. In 't een en 't ander Werck spreecken wy oock eenighsins wijdloopigh, of'er Hoornen van Land-Eenhoornen sijn; dan of al de genoemde Eenhoorns-hoornen alleen deese Visschen moeten toegeeygend werden: 't Welck wy meenen, en door Oogh-getuygen beweeren, een dwaelingh te zijn.

+ Aenwijsing, waer anderwegen breeder van deese Eenhoornen gehandeld werd.

7. Saegh-visch, gemeenlijck genoemd Swaerd-visch.

⁺ Deese Visch is soodaenigh genoemd van de Zaegh, zijnde een langh breed Been, aen de Neus vast. Beyde d'eynden sijn voorsien met spitse lange Tanden, schijnende een Kam, of een Zaegh gelijck te zijn. Op de rugg' heeft hy twee Vinnen. De bovenste koomd aldermeest over een met die van de Butskoppen. d'onderste heeft aghter nae de Staert toe een holligheyd, als een Sickel; en daer deese ophoud, koomd weer een andere, als een halve Sickel.

⁺ Onder aen 't Lijf heeft hy'er vier; aen elcke zijde twee; waer van de bovenste, welcke nae den Kop toe staen, de breedste en langhste zijn. d'onderste sijn wat korter en smaller; staende reght onder de bovenste Vin op den rugg'.

⁺ De Staert vergelijckt sigh met de Hoosberden, waer over de Breysters en Verwers de Koussen trecken. Is aghter spits, onder breed. Voorts is de gedaghte Staert ongekloofd, e.s.v. Nae d'onderste Rugg'-vin toe isse dunner. De verdere gestalte van 't Hoofd tot op de Staert vertoond eenighsins eens Menschen blooten Arm.

⁺ De Neusgaten sijn langhaghtigh, van onder af tot boven toe

+ Saegh of Swaerdvisch.

+ Met de

+ Beschrijvingh

+ Van haere Gestalte.

[p. 285]

doorgaende. d'oogen staen hem voor hoogh uyt 't Hoofd, op de wijs der Hayen. De Muyl heeft hy reght onder d'oogen; desgelijcks als de Hayen; en even als de Hayen hebbense oock Kuwen. De grootte is van 2. tot 20. voeten.

⁺ Deese Zaegh, of Swaerd-visschen staen in vyandschap met de Walvisschen en Vin-visschen. Veeltijds begevense sigh tegens deselve, en verlaeten den Walvisch niet, voor dat hy dood is. Dan eetense echter niets meer van hem, als de Tongh. Al 't overige laetense leggen. Dit bevindmen aen de Walvisschen, welcke van de Swaerd-visschen gedoodet sijn.

⁺ Ick selfs heb op mijne te rugg'-reys gesien een Kamp tusschen een Swaerd en Walvisch, hevigh in 't Water rasende met staen en springen. Wanneer sulcks by goed We'er geschied, soo laet het toesiende Scheeps-volck haer tegens malkander veghten, tot dat de Walvisch dood is; diese dan sonder groote moeyte bekomen. Alsmen sigh met de Chaloup na de Walvisch begeeft, soo verjaeghdmen de Swaerd-visschen, en al t'saemen loopense wegh.

+ Vyandschap tusschen de

+ Swaerd en Walvisschen.

Toe-Doening.

⁺ Jacob de Lange, Amsterdammer, verhaeld in sijne Wonderheden der Mooren, dat hy by Capo Verde geen andere Visschen heeft gesien, als Swaerd en Walvisschen; en seghd, dat de Swaerdvisch 't Swaerd weersijds met tanden heeft, voor op de Snuyt; sigh oock weersijds beweegende. 's Naghts by lighte Maeneschijn sagh hy eene deeser Swaerdvisschen veghten tegens een Walvisch. Wanneer de laetst-genoemde een slagh met sijn Staert deed, soo was de weerklanck als die van een Stuck Geschut, en hy sagh 't Water om hoogh springen. De Swaerdvisch quam hem onder den Buyck, om deselve met sijn Swaerd op te scheuren; dies hy sigh boven Water begaf. Eyndlijck wierd de Swaerdvisch van de Swarten gevangen; die hem 't Swaerd vereerden, 't welck hy meê nae Amsterdam braght.

+ Geveght tusschen een Swaerd en Walvisch.

8. Hay.

⁺ Veelerley slagh van Hayen werden'er gevonden. Hy heeft twee Vinnen op den rugg'; waer van de hooghste d'opperste Vin der Butskoppen aldergelijckst is. d'onderste is boven en beneden even breed; doch boven ingeboogen, gelijck een Sickel.

+ Hayen;

[p. 286]

⁺ Onder aen 't lijf heeft hy ses Vinnen; waer van de voorste twee de langhste zijn, hebbende de gedaente van een Tongh: De twee middelste sijn wat breeder als die boven nae de Staert toe staen. De gestalte is als der voorige. De twee laetste onder by de Staert sijn voor en aghter even breed; wat korter als de middelste.

⁺ De Staert is van een sonderlinge gedaente; en 't eene deel als de helft der Staert eener Swaerd-visch; doch heeft onder, daer hy gedeeld is, een kloof. 't Andere deel vergelijckt sigh met een Lelyen-blad.

⁺ De geheele Visch is langh, rond en smal; nae 't Hoofd toe alderdickst. Hy heeft een lange Neus. De Muyl sit hem onder, gelijck die aen de Swaerd-visschen. Is vol scharpe tanden, bestaende in drie ryen beneden, en drie ryen boven, nevens malkander. d'oogen staen voor hooger als aghter, gelijck die van de Swaerd-visschen, hoogh uyt Kop. Sijn langhaghtigh en gantsch helder. Aen elcke zijde heeft hy, gelijck de Swaerd-visch, vijf Kuwen.

⁺ Sijne Huyd is hard en dick; scharp in 't aentasten, wanneermen daer overstrijckt van de Staert nae 't Hoofd toe. De verwe is grauw. Sy wassen in de lenghte van twee tot drie Vademen.

⁺ 't Is een seer vraetige Visch. Hy bijt groote stucken uyt de Walvisschen, als of men'er met Schuppen in gegraven had. Van meenige deser Visschen eetense onder 't Water 't Speck af. Hier van quam 't, dat de Schip-lieden, gelijkse my verhaeld hebben, eens een halve doode Walvisch vonden. De Roof-vogels helpen'er meê toe: Want 't geen onder niet uytdruypt, giert boven uyt.

⁺ Een groote Lever hebbense, waer uyt men Oly maeckt, gelijckmen uyt 't Vet der Walvischen Traend brand. Uyt haeren Rugg' werd Vleesch gesneeden; 't welckmen eenige dagen in de Wind hanghd: Daer nae gekoockt of gebraeden zijnde, soo smaeckt het wel genoegh ter plaets daermen niet anders hebben kan.

⁺ In Spaenje worden geene Hayen wegh-geworpen: En diese daer eeten wil, moetse met geld betaelen, gelijck andere Visch. De kleynste sijn de beste. Seer begeerigh sijnse na Men-

+ Met de

+ Beschrijvingh

+ Van derselver

+ Gestalte.

+ Is een vraetige Visch.

+ Oly van de Lever.

+ Werden in Spaenje gegeeten.

[p. 287]

schen-vleesch. Veele, welcke in de Zee swemmen, hebbense opgegeeten; waer van men veelerley Voorbeelden sou konnen by brengen. Doch hier alles te beschrijven, sou ons veel te wijdlopigh vallen.

⁺ Alderbest werdense gevangen op de volgende wijs. Men neemd een grooten Angel, vastgemaeckt aen een stercke Keeten: Aen den Angel steecktmen een stuck Vleesch. Dus laetmen 't een en 't ander nevens 't Schip in de Zee neer. Flucks loopt de Hay toe; slockende 't Vleesch, maer oock te gelijck den Angel in. Dan haeldmen 't Touw, waer aen den Angel met een Keeten is geheght, weer in 't Schip op. Soo haest de Hay bemerckt dat hy vast is, steld hy sijn uyterste kraght te werck, om den Angel af te bijten: Doch sulcks is hem verbooden, vermits 't Yser der Keeten een al te harden beet voor hem valt. Een Touw aght hy niet veel; maer bijt het van malkander, als of 't een stuck vleesch was. Echter heb ick haer in Spaenje sien vangen aen Touwen, waer aen een Angel was vast geheght: Doch deselve waeren niet seer groot.

⁺ Alsmen haer nu gevangen, en aen 't Schip opgetrocken heeft, slaetmen haer met stocken op Kop; waer van sy sterven. Dus koomense niet weer in 't Water, ten sy men haer daer in werpt.

+ Hoedanigh dese Visschen gevangen

+ En dood geslaegen werden.

Toe-doeningh.

⁺ Van deese vernielende Visschen, genoemd Hayen; van haere gestalte en grootte; soo dat somtijds haere Mond en Keel wijd genoegh is, om selfs een dicklijvigh Man een genoeghsaeme doortoght te vergunnen: Wat voor een onderscheyd tusschen Hayen en Walvisschen is: Hoe begeerigh sy nae Menschen-vleesch sijn; en hoe een Hollandsch Bootsgesel jammerlijck van eene deeser Hayen mishandeld wierd: De gesteltenis der Braziliaensche Hayen, e.s.v. hebben wy gesproocken in onse Curieuse Aenmerckingen der bysonderste Oost en West-Indische verwonderens-waerdige dingen; Eerste deel, van pag. 368. tot 372. Soo haest een gestorven Mensch buyten boort werd geset, komense daer nae toe schieten, om deese haer seer aengenaeme Spijs te mogen inslocken. Die in de Zee willen swemmen, moeten sigh wel nauw voor haer waghten; ⁺ anders werden haer light Been en Dgie tot aen den Buyck toe met eene hap afgebeeten. Daer benevens treckense de Swemmers oock wel geheel onder. Eerse yemand vatten, keerense sigh gantsch om, vermits 't bovenste haers Muyls verder uyt schiet als 't ander deel.

+ Aenwijsingh, waer wy breeder van de Hayen handelen.

+ Sijn Menschen-vernielers.

[p. 288]

⁺ Een ander slagh van Hayen is'er, welcke de Mond in 't boven-deel hebben. De geene, welcke men lange Kraeck-beenige noemd, hebben in yeder Kaeck-been twee-en-tseventigh driekantige, harde, scherpe tanden, weersijds als een Zaegh, en gesaementlijk verdeeld in ses bysondere ryen. De Staert, welcke uyt twee Vinnen bestaet, is bynae een Elleboogh langh. ⁺Archestratus heeftse niet onbequaemlijck Mensch-eeters genoemd. Dickmael veghtense tegens de Robben, of Zee-honden. Bellonius getuyghd gesien te hebben, dat eene Hay op eenmael elf Jongen voortbraght; niet in Vellen gewonden, maer alleen met de Navelband aen de Lijfmoeder vast. 't Hoofd quam eerst uyt. ⁺ Sy brengen Eyeren voort, sijnde die van de Hoenderen gelijckvormigh; uyt welcke oock haere vrught werd gevoedet, tot datse uyt 's Moeders Ligchaem koomd. Eenige soorten onder de Hayen hebben maer alleen eene dubbele ry tanden. ⁺ Seecker Soldaet eens aen 't Zeestrand gaende wandelen, wierd van een Hay aengevallen; en indien hy niet gauw waere geweest, om hem te doorsteecken, hy sou hem gewisselijck by de hielen gevat, en meêgesleept hebben.

⁺ In West-Indien sijnse met meenighte. Hoemen Terra Firma naerder koomd, hoe de Zee meer van deese vernielende Visschen vervuld is. De Spaenjaerden noemense Tiburons: De Normandyers Requiens. Eenige houden haer voor Crocodillen, doch door dwalingh. Want de Hay heeft niet een eenige schub, maer alleen een dicke Huyd. De Crocodil daer tegens is overal met Schubben beset. ⁺ De gedaghte Spaenjaerden eeten de Hayen wel, maer niet de Crocodillen. Thomas Gage verhaeld, dat sijn Geselschap eens eene deeser Hayen vingh, langer als twaelf ellen. Sy souteden hem, en bevonden, dat de smaeck meer vleesch als vischaghtigh was. ⁺ Oock schrijfd hy, dat een Matroos, van 't eene Schip nae een ander willende swemmen, om eenige sijner vrienden te gaen besoecken, voor sijn' en veeler anderer oogen van een Hay driemael aghter malkander onder water wierd getrocken. d'eerste mael wierd hem 't been; de tweedemael d'arm; de derde mael een groot deel van de Schouder af gebeeten. 't Overige des Ligchaems wierd noch uyt 't Water getrocken; en begraven, nae Scheeps gewoonte: Dat is: Men bond twee swaere Steenen aen de voet van 't noch behoudene Been. Twee andere aen de Schouder; en een op de Borst. Dus wierd de Romp in Zee geworpen.

+ Haere meenigvuldige tanden.

+ Brengen veele jongen t'eener tijd voort.

+ Hebben Eyeren.

+ Loeren op de Menschen.

+ Meenigten in West-Indien.

+ Werden gegeeten.

+ Jammerlijk Geval van een Bootsgesel, van 't eene Schip nae 't andere swemmende.