De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

IV. Hoofd-stuck.
Vande Viervoetige Dieren.

1. 't Hart, genoemd Rhee.

⁺ DIt Dier is een Hart niet ongelijck. Heeft gekloofde Voeten als een Hart. Desgelijcks sijn sijne Hoornen die van een Hart of Eland gelijckvormigh. ⁺ Aen elcke zijde staen drie, oock wel vier Tacken, welcke twee duymen breed, en ontrent een halve El langh zijn. d'ooren sijn langhaghtigh. De Staert gantsch kort. Van verwe is hy grijs; geelaghtigh, gelijck dat van de Harten of Rheën.

⁺ Wanneerse Menschen sien, loopense wegh, en werpen de

+ Harten.

+ Gestalte.

+ Hoemense vangen moet.

[p. 253]

Hoornen aghter sigh. Blijftmen staen, soo staense oock stil. Dan moetmen Vyer op haer geven, indien men haer bekoomen wil. Sy eeten Gras en Kruyden. Allerwegen houdense sigh in Spitsbergen op, maer allermeest op 't Rehen-veld; 't welck dien naem heeft bekoomen, om datse daer met hoopen werden gesien. Oock op 't Voorland, en by de Mossel-Bay.

⁺ In 't Water heb ick haer niet sien swemmen. Men heeft my geseghd, dat eenige Schippers op den Vogelsangh wel vijfthien of twintigh derselve hebben geschooten, 't Vleesch gebraeden zijnde, is van een aengenaeme smaeck. Deese Rehen hadmen hier al stracks in 't Voorjaer gevangen; doch sy waeren gantsch mager. Waer uyt af te neemen is, datse de geheele Winter over in dit koude Spitsbergen blijven.

Sie de Figuer O., by de Letter a.

+ Smaeck van haer vleesch.

2. Vosch.

⁺ Tusschen de Vosschen by ons, en de Spitsberghsche is geen sonderlingh onderscheyd te bemercken. Eenen van de geene, welcke ick gesien heb, liep dight by ons Schip heenen; zijnde aen 't Hoofd swart, aen 't Lijf wit.

⁺ Haer blaffen is soodanigh, dat het van verre 't gelagch eens Menschen gelijck schijnd. Hier uyt is ontstaen de Fabel, by de geene, welcke de Stem van Reyntje niet kennen, dat de boose Geest hier de Walvisch-vangers uytlagcht.

⁺ Men siet haer oock op 't Ys loopen: Doch vinden daer weynigh Buyt van Vogelen of Eyeren. In 't Water koomense niet. In de Suyd-Haven hadden wy, onser twintigh sterck, een Vosch op de Jaght omslooten. Aen d'eene zijde had hy 't Water voor hem. Wy meenden hem daer in te jaegen, en beanghstigden hem oock genoeg; doch hy wou niet. In tegendeel sprong hy tusschen de Beenen eens Mans door, en liep nae de hooge Bergen; op welcke wy hem niet volgen konden.

⁺ 't Scheeps-volck berigtede my, dat de Vosch, wanneer hy hongerigh is, sigh als dood neer-legd, tot dat de Vogelen op hem koomen vliegen, om van hem t'eeten; doch dan betrapt hy haer, en maeckt'er sijn Spijs van. 'k Hou 't daer voor, dat dese Fabel uyt

+ Vosch.

+ Sijn geblaf is 't gelagch eens Menschen gelijck.

+ Geval met een Vosch.

+ Der Vosschen listigheyd.

[p. 254]

't Boeckje van Reyntje de Vosch is genomen; daer deselve even alsoo beschreven is. Sie de Figuer O., by de Letter b.

3. Witte Beer.

⁺ Deese Beeren zijn geheel anders van gestalte, als de geene, welcke in onse Landen werden gesien. Want sy hebben een langhaghtige Honds-kop; oock een langen Hals. 't Geluyd haerer Stem is als dat van de heessche Honden. Voorts is de geheele overige gedaente vry anders als die der onse. Sijn oock veel geschickter van Ligchaem, en derhalven geswinder.

⁺ Haere Huyden brenghtmen in onse Landen over; en sijn de reysende Persoonen in de Winter-tijd seer aengenaem. De gedaghte Huyden werden in Spitsbergen dusdaenigh toegeright. Men maeckt Saegh-meel heet; en met 't selve treedmen de Huyden. Dus treckt de Vettigheyd daer in, en 't Vel werd droogh; op sulck een wijs alsmen de Vet-vlecken uyt de Kleeren treckt.

⁺ Belangende de verwe; eenige sijn gantsch wit; eenige geelaghtigh; die voornaementlijck sigh laeten vinden by de krengen, of 't Walvisschen-Aes. ⁺ Sommige sijn groot, sommige kleyn; gelijck oock andere Beeren. 't Hayr is langh, en saght gelijck Wol. De Neus en Muyl sijn voor aen swart. Even alsoo sijn de Klauwen.

⁺ 't Vet onder aen de Voeten werd uytgesmolten, en gebruyckt voor allerley Leeden-pijn. Men geeft het oock de swangere Vrouwen in, wanneerse in arbeyd sitten, om 't voortkoomen der Vrught te bevoorderen. 't Sweet werd seer sterck daer door uytgedreven. 't Gedagte Vet is Sponsagtigh; gantsch saght in 't aentasten. 't Is best, datmen 't terstond uytbraedet. 'k Heb 't willen bewaeren, om meê t'huys te brengen; doch 't vervuylde, en gaf een leelijcke stanck van sigh. Mijns oordeels is 't seer goed, dit Vet met Iris-wortel te braeden; want dan sal 't dies te langer een goede reuck behouden.

⁺ 't Ander Vet is gelijck als Smeer. Wanneermen 't smelt, soo is 't dun, gelijck Traen van Walvisschen. 't Is echter ander Vet in eygenschap niet gelijck. Men gebruyckt het alleen in de Lampen; en 't stinckt niet soo leelijck, als Walvisschen-Traen.

+ Witte Beeren.

+ Der selver Huyden.

+ Verwe.

+ Grootte.

+ 't Vet onder aen de voet, waer toe gebruyckt.

+ 't Ander Vet, gebrand in plaets van Traen.

[p. 255]

't Werd van 't Scheeps-volck op Spitsbergen gekoockt; dan in onse Landen gebraght, en in plaets van Traen verbrand.

⁺ Haer vleesch is witaghtigh; vet, gelijck als Schapen-vleesch: Doch de smaeck daer van heb ick niet willen proeven; wijl ick vreesde, vroegh grijs te sullen worden. Want de Scheepslieden houden 't daer voor, dat de geene, welcke Beerenvleesch eeten, sigh haest grijs bevinden.

⁺ Sy soogen haere Jongen; en voedense dus op, tot datse groot zijn: Deese haere Melck is gantsch wit, en vet. Sulcks heb ick waer genoomen, doe een oude soogende Beeren-moeder wierd opgesneeden.

⁺ Men seght van onse Beeren, datse een swack hoofd hebben. Maer 't tegendeel heb ick aen de Spitsberghsche vernoomen. Want als wy haer met dicke Stocken op den kop sloegen, aghteden sy sulcks niets met allen, onaengesien men met eene sulcker slaegen wel een Os ter neer sou geworpen hebben. Indien wy haer dood wilden krijgen, soo moesten de Lancien hier toe 't beste doen.

⁺ Sy swemmen van d'eene Ysschol nae d'andere. Oock duyckense onder Water. Wanneer wy haer hadden op d'eene sijde van de Chaloup, doockense onder deselve heenen, en quaemen aen d'andere sijde weer boven. Oock liepense op 't Land.

⁺ 'k Heb haer niet soodaenigh hooren brommen, als onse Beeren, maer sy maecken, gelijck alreeds geseghd is, een geluyd, gelijck de heessche Honden

⁺ De jonge Beeren konden wy van d'oude niet onderscheyden, als alleen by de twee voorste lange Tanden, welcke by de jonge Beeren hol, maer by d'oude vast en dight sijn. Deese Tanden tot Stof gebrand, en alsoo, als een Pulvertje ingenomen, doet 't geronnene bloed van malkander scheyden.

⁺ De jonge Beeren houden sigh geduerigh by d'oude. Wy hebben gesien, dat twee jonge Beeren en een oude malkander niet verlaeten wilden. Wanneer schoon d'eene was geweecken, soo keerde hy echter, op 't geschreeuw der andere, weer te rugg', even als of hy haer wou te hulp komen. d'oude liep tot de Jonge; de Jonge liepen nae d'oude; en lieten sigh alsoo gesaementlijck doodslaen.

⁺ De Spijs tot haer onderhoud is 't Aes der Walvisschen (van

+ 't Vleesch en seldsame eygenschap.

+ Melck.

+ Hebben een seer harde Kop.

+ Swemmen, en duycken onder Water.

+ Stem.

+ Tanden, en gebruyck tot Artzeny.

+ Getrouwheyd van d'een tot d'ander.

+ Haere spijs is Walvisschen-aes:

[p. 256]

't Scheeps-volck Krengen geheeten); waer by sy wel aldermeest gevangen werden. Oock verslindense selfs levendige Menschen, wanneerse deselve maer bekoomen konnen. De Steenen wroetelense van de Graven wegh; openen de Kisten, ⁺ en eeten de doode Lijcken. Dat dit dickwils geschied aen de gestorvene en hier begravene, kanmen daer uyt afneemen, datmen hier en gintsch Menschen-beenderen vind buyten de Kisten, welckese opgebroocken hebben. Oock eetense wel Vogelen, wanneerse deselve konnen betrappen; en derselver Eyeren.

⁺ Men schiet haer met Roers; of men doorsteeckt haer met Lançen. Wy hebben'er drie gevangen; waer van d'eene nae 't leven afgeteeckend wierd op den 13den der Hoy-maend.

⁺ Waer deese Beeren, gelijck oock de Vosschen, in de Winter-tijd moogen blijven, weet ick niet. Inde Somer hebbense aen sommige plaetsen wel eenige Maenden Spijs genoegh tot haer onderhoud. Doch daer nae valt het seer sleght voor haer; wanneer 's Winters de Bergen, Rotsen en Klippen met Sneeuw zijn bekleed. Maer vermits de Rehen vermoedlijck sigh oock in de Winter hier onthouden; gelijck hier boven geseghd is, soo heb ick een diergelijck vermoeden van deese Dieren.

Sie de Figuer O., by de Letter c.

+ Oock wel Menschen, levende en doode.

+ Hoemen haer bekoomd.

+ Waerse sig in de Winter mogen onthouden.

Toe-doeningh.

⁺ Verscheydene seldsame Bejegeningen tusschen Menschen en Beeren; oock onder deselve eenige seer gevaerlijcke, jae doodlijcke, kan de Leeser vinden in Linschootens Schip-vaert nae 't Noorden, en de Reysen van Willem Barentsz. derwaerts. Desgelijcks in de Dagh-registers, gehouden van seven, en wederom seven Matroosen, die op Spitsbergen en Nova Zembla hebben overwinterd: Welcke sommige deeser Beeren verschricklijck groot, en de Huyd eens gedoodeden derthien voeten langh bevonden. Keyser Maximiliaen wierd'er een vereerd te Baden, die vijf Elleboogen langh, en breeder als een Os was.

⁺ In meest al de Gewesten des Weerelds werdmense gewaer; maer insonderheyd in de minst van Menschen bewoonde, en daer de meeste Bosschen en Geberghten sijn. Derhalven verneemdmense seer meenighvuldigh in Hooghduytschland, Polen, Litthauwen, Noorweegen, en andere Landschappen in 't Noorden; onder welcke Spitsbergen en Nova Zembla niet vergeeten moeten blijven. Eertijds geloofdemen, dat'er in Africa geen te vinden waeren, doch d'ervaerentheyd heeft getoond, sulcks valsch te zijn. Dat'er

+ Verschricklijck groote Beeren.

+ Werden in veele Gewesten des Weerelds gevonden.

[p. 257]

in Engelland geen sijn souden, werd ons van Gesnerus berigtet. ⁺ Schoonse onder de verscheurende en vleesch eetende wilde Dieren behooren, jae oock wel de voornaemste der selve sijn, soo nuttigense echter oock Planten en Kruyden. Seer graegh sijnse nae een geslaght van Braem, genoemd Bramoesen. Desgelijcks nae Koeckoecks-kruyd, anders suyvere Klaver. Gesnerus seghd oock nae eenige Wortelen, hebbende de kraght om d'eetens-lust te versaedigen, en slaep te verwecken. Een Koe-harder in de Switsersche Geberghten, van verre gesien hebbende, dat een Beer seeckere Wortel uyt d'Aerde groef, en daer van at, gingh, doe hy wegh was, derwaerts, en nam yets van 't geen hy over gelaeten had in de mond: waer op hy soo slaeperigh wierd, dat hy sigh op den wegh moest neerleggen. Op de Boomen weetense te klimmen, en der selver Vrughten te snoepen. Honigh en Kreeften sijn haer een lecker Beetje. Of 't vleesch van Menschen en Dieren varsch of half verrot is, verschild haer weynigh. Een gereght van Visch, alsse 't selve konnen bekomen, is haer oock niet onaengenaem. ⁺ Sy drincken Water, niet leckende, gelijck de Honden; niet slurpende, gelijck de Paerden, maer gelijck als bijtende. Seer geyl sijnse; ⁺ soo datse oock selfs jonge Dochters verkraght souden hebben. Philippus Cosserus, Priester te Constans, heeft Gesnerus verhaeld, dat een Beer seeckere Maeghd schaeckte, en, na haer geschonden te hebben, haer een tijd langh op 't Savoysche Geberght met Appelen onderhield. Dat de Deensche, oock Gothsche Koningen, souden afkoomstigh zijn uyt de versaemelingh eens Beers met een Vrouwspersoon, laeten wy geloven de geene die willen. Of uyt de vermengingh van een Beest met een Vrouw (een seldsaem Wonder geval hier van verhaelen wy in 't eerste deel onses Grooten Historischen Schouw-tooneels pag. 237.) een reght Mensch, of een reght Beest kan voortkomen, hebben wy verhandeld in 't selve deel des selven Wercks, pag. 241.

⁺ Men heeft voortijds geloofd, dat de Beerin niet anders als een ongevormde Vleesch-klomp werpt, welckese met lecken sou fatsoeneeren tot de gestalte eens Beers; doch d'ondervindingh heeft het tegendeel doen sien. Inde Raedkamer des Raeds te Bononien heeftmen een jonge Beer getrocken uyt 's Moeders Ligchaem, en deselve in alles een wel-gemaeckte Beer bevonden. Hy werd bewaerd in een Vat van Glas. d'oorsaeck van de dwalingh der Oude is geweest, om dat de Naegeboorte, waer in de jonge Beer gewonden leght, soo dick is, datse door veel leckens van de Moeder moet afgehaeld werden.

⁺ Tusschen de Beer en 't Paerd is een natuerlijcke vyandschap. 't Paerd kend hem, schoon hy noyt te vooren een Beer gesien had; en bereyd sigh, soo haest hy hem verneemd, ten Strijd. In deselve gebruyckt hy meer konst als kraght. Want hy springhd over den Beer heenen; en in de sprongh geeft hy hem met d'aghter-voet een slagh voor de Kop. d'ervaerenheyd heeft geleerd, dat deese onbeschaefde Beesten vermaeck in de Musijck neemen. ⁺ Wanneerse sigh gewond bevinden, weetense sigh met eenige drooge Kruyden te geneesen. Stoppen oock, terwijlse noch in 't geveght sijn, en datse door een Kogel gequetst sijn geworden, een Prop van Gras of Boom-blaederen in

+ Eeten niet alleen Vleesch, maer oock Kruyden, Planten, en Boomvrughten.

+ Drincken.

+ Geylheyd, soo datse selfs jonge Dochters verkragten.

+ Dwalingh, dat de Beerin haere Jongen door lecken sou fatsoeneeren.

+ Vyandschap tusschen de Beer en 't Paerd.

+ Seldsaemheden van Beeren.

[p. 258]

de Wonde, om 't uyt-bloeden te verhinderen. Eenige seldsaeme wondergevallen van Beeren verhaelen wy in 't derde deel onses gedaghten Grooten Historischen Schouw-tooneels, van pag. 44. tot 56. De Russen weeten deese lompe Dieren te gewennen tot 't bedrijven van allerley Guygchelryen. Seecker slagh van wit-hayrige Beeren (van welcke wy spreecken in 't tweede deel onser Groote Historische Rariteit-Kamer) werpen, wanneerse vervolgd werden, een Giftigen adem en speecksel van sigh op haere vervolgers.

⁺ Men seght, datse sigh eenige Maenden in haer Hol gantsch verborgen houden. d'eerste geheele veerthien daegen slaepense soo vast, datse selfs door geene verwondingh konnen opgeweckt worden. Geduerende dien tijd soudense seer verwonderlijck in vetheyd toeneemen; en, indien wy eenige Schryvers gelooven mogen, soo sou dan een stuck gekoockt Beeren-vleesch, wanneermen 't selve wegh set, oock mercklijck aengroeyen. ⁺ Naederhand soudense sigh onderhouden met aen haeren Poot te suygen, tot datse weer uyt haer Hol gaen. 't Vleesch, of yet anders, daerse van gegeeten hebben, sal geen ander Dier, schoon hoe grooten honger hy had, aenroeren. Hierom geloofdmen, ⁺ dat der Beeren adem giftigh is; te meer, om dat alles, daer een Beer van gebeeten heeft, veel eer verrot, als 't geen hy onaengeraeckt heeft gelaeten.

⁺ Eenige deelen der Beeren schrijftmen een groot gebruyck in de Genees-konst toe. 't Oogh gedrooghd, en boven op de lincker arm gebonden, sou de vierde-daeghsche Koorts verdrijven. Beeren-bloed sou 't Geswel Panus, en alle andere in al de deelen des Ligchaems, geneesen: Oock de Vlooyen dooden. 't Vet, met Lely-wortel, op verbrandheyd gestreecken, sou deselve treflijck heelen, sonder lidteecken overigh te laeten. De Gal houdmen seer goed tegens allerley Leeden-pijn. ⁺ 't Bygeloof heeft oock yets bedaght; meenende, dat d'in arbeyd sittende Vrouwen wonderlijck verlight werden, en tot een gemacklijcke voorspoedige baeringh geraecken, wanneermen een Steen, waer meê een Beer dood gesmeeten is, over 't Huys-dack werpt. In America vindmen seecker slagh van logge Beeren, die enckelijck Mieren eeten; en voor de Honden; oock voor een tegens haer opgeheevene Stock, wegh loopen. ⁺ In Litthauwen sijnse wreed en verslindend genoegh. Echter heeft Vorst Suidrigel eene deeser woeste Dieren soodaenigh gewend, dat hy 'smorgens vroegh uyt 't Bosch quam; met de voorste voeten aen 't Vorstlijck Slot klopte; en daer nae, sijn gewoone spijs ontfangen hebbende, weer nae 't Bosch keerde.

⁺ Michael Herr verhaeld uyt Theophrastus, dat deese vermaerde Schrijver tot eenige maelen toe heeft genomen een stuck van 't Vleesch eens Beers, gedood geworden in den voorgedaghten sijnen slaep. 't Selve wel gekoockt zijnde, heeft hy bewaerd; en met verwonderingh gesien, dat het geduerigh (dus gesooden zijnde) toenam, en daeghlijcks grooter wierd. Deselve Herr seghd, dat de Beer, de Maegh overlaeden hebbende, een Mieren-nest soeckt, en deselve eet; welcke spijs hem diend tot een Purgatie. Dat hy, sigh in nood siende, en van een steyle Bergh, of Rots, afrollen willende, 't Hoofd tusschen d'aghterste voeten verberghd; de voorste Pooten daer over slaet, en dus, soo rond als een Kloot, afrold.

+ Haeren slaep.

+ Vreemdigheyd.

+ Giftige adem.

+ Gebruyck in de Genees-konst.

+ Bijgeloof.

+ Seldsaemgewende Beer.

+ Wonderlijcke waernemingh.

[p. 259]

⁺ In de West-Indische Provintie Yzalcos vindmen een slagh van kleyne Beeren, welcke geen mond hebben, maer in plaets der selve een gat in 't uyterste van de Snuyt; kleyn en ront; met een lange tongh, van binnen hol; daerse den Honingh meê suygen, waerse die vinden konnen. Als haer deselve ontbreeckt, gaense nae de Mieren-nesten, steecken haere Tongh, met Honigh bedeckt, daer in; en locken de Mieren daer door, op de selve te komen in meenighte; diese dan inslocken. Dese Mieren sijn hier seer groot. d' Inwooners selfs eetense, en verkoopense op haere Marckten.

+ West-Indische Beeren.

4. Zee-honden; anders oock Sal-honden, en Robben genoemd.

⁺ NOch twee Dieren sijn'er overigh, welcke sigh soo wel in 't Water, als op 't Land en op 't Ys onthouden. Dese hebben vijf gevingerde Voeten, of Voeten met vijf vingeren, door een dicke Huyd aen malkander gewassen; gelijck de Voeten der Gansen.

⁺ Onder deese is d'alderbekendste de Zee-hond; diemen oock Sal-hond, en Rob noemd.

⁺ De Kop is gelijckvormigh die van een Hond met afgesneedene Ooren. Sy sijn niet al t'saemen van eenerley gedaente, wijl d'een' een ronder, d'ander' een langhaghtigh en mager Hoofd heeft. Aen de Mond hebbense een Baerd: Oock Hayren aen de Neus, en boven d'Oogen; doch weynigh; en selden boven de vier.

⁺ d'oogen sijn groot, verwelfd, en klaer. De Huyd is met kort hayr bewassen. Allerley slagh van Verwen hebbense. Sommige sijn bont gepleckt, gelijck de Tygers. Andere sijn swart, met witte Vlecken. Noch andere geel, grauw, roodaghtigh. Kortlijck, allerley coleuren sietmen aen haer; doch deselve sijn niet soo hoogh, datmense sou moogen vergelijcken in schoonheyd met de verwe eener Bloem.

⁺ De Tanden sijn soo scherp als die van de Honden. Met deselve konnense een stuck van een Stock, soo dick als eens Menschen Arm, af-bijten.

⁺ Aen haere Teeën hebbense lange, spitse, swarte Nagelen. De Staert is kort. Sy maecken een geluyd als de Honden. ⁺ De kleyne meauwen, gelijck de Katten. In haeren gangh schijnense van aghteren lam te zijn.

+ Zee-honden, Sal-honden,

+ Of Robben.

+ Haere gestalte.

+ Verwen, van allerley slagh.

+ Scharpe tanden.

+ Teeën.

+ Stem.

[p. 260]

⁺ Sy konnen op hoogh Ys klauteren; waer op ick haer heb sien slaepen; aldermeest by schoone Sonneschijn, in welckese sigh seer verlustigen. Doch wanneer'er Storm ontstaet, moetense sigh van daer wegh maecken, wijl de Zeegolven seer hevigh tegens d'Ys-velden woeden, gelijck als tegens de blinde Steen-klippen: Waer van hier boven in 't Hoofd-stuck van 't Ys breeder gewagh is gemaeckt.

⁺ Men siet haer meest op 't Ys om de West (of tegens 't Westen), aen de Zee-kanten. In een ongelooflijcke meenighte werdmense hier gewaer; jae soodaenigh, dat indien de Scheepen geen Walvisschen wilden vangen, soo kondense deselve wel alleen met Zee-honden, of Robben, belaeden. Men heeft voorbeelden, dat kleyner Scheepen, als Galioten, hare Laedingh van Robben hebben gemaeckt. Maer sonder groote moeyte sijnse niet te villen. Oock sijnse niet al t'saemen even vet in de tijd datmen daer aenkoomd. Doch by Spitsbergen sietmen'er weynigh: Maer in tegendeel veel Walrussen.

⁺ Daermen veel Zee-honden verneemd, geeft het geen goede Walvisch-vanghst. 't Schijnd datse, daerse sigh in sulcke meenighten bevinden, de Walvisschen weynigh tot der selver onderhoud over laten blijven. ⁺ Haere Spijs is, gelijck ick vernoomen heb, kleyne Visch. Wy sneeden'er veel' op; doch vonden in haere Maegen niet anders, als witte, langhaghtige Wormen, van de grootte eener kleyne vinger; de Spoelwormen gelijckvormigh.

⁺ Daerse sigh op d'Ys-velden onthouden, koomdmen tot haer met een groot geschreeuw; waer van sy half verbaesd worden. Of veellight hoorense toe uyt nieuwsgierigheyd, steeckende de Neus nae om hoogh; en een langen hals maeckende, als een Windhond. In deese schrick slaetmen haer met Hand-spiessen en stocken op de Neus; 't welck andere Honden oock niet verdraegen konnen. Hier van vallense half dood ter neer. ⁺ Echter herhaelense sigh, en staen weer op. Sommige stellen sigh, om tegenweer te doen, en bijten van haer: Loopen oock de Menschen aghter nae; snellende soo geswind als een Man sou konnen doen. Haere lamme gangh doet haer hier in geen verhinderingh, wijlse voortschieten gelijck een Ael.

⁺ Andere lopen van d'Ys-velden na 't Water; latende een vuy-

+ Slapen op 't Ys.

+ Geweldige meenighte.

+ Aenmerckingh.

+ Hare spijs.

+ Hoese om 't leven gebraght werden.

+ Verweeren sigh.

+ Stincken seer leelijk.

[p. 261]

ligheyd aghter; welckese uytspuyten tegens de geene die haer jaegen. Selfs van Natueren stinckense seer geyl en leelijck. Wederom andere staen met 't halve lijf boven Water, rondom kijckende, wat op 't Ys te doen valt. Wanneerse onder Water duycken, houdense de Neus om hoogh, en maecken een langen hals.

⁺ Alsse sigh van d'Ys-velden afwerpen, of by de Scheepen een Robben-Dans maecken, duyckense geduerigh met de Hoofden voorwaerts onder Water. Sy hebben haere Jongen by sigh: Van welcke wy eene levendigh aen ons Schip braghten. Doch hy wou niet eeten, maer meauwde geduerigh als een Kat. Wanneer wy hem aenroerden, beet hy van sigh. Hier nae sloegen wy hem dood.

⁺ De grootste van al de Zeehonden, welcke ick gesien heb, waeren van vijf tot aght voeten langh. Wy sneeden'er een halve Ton Speck af. De geene, welcke ick heb afgeteeckend, was vijf voeten langh. ⁺ Haer Speck is drie, oock wel vier vingeren dick. 't Sit alleen op 't Vleesch onder de Huyd. Men kan 't 'er van af trecken als een Vaght. Van dit Speck werd de beste Traen gebrand.

⁺ 't Vleesch is gantsch swart. Veel bloeds hebbense, even als ofse van binnen enckelijck met bloed opgevuld waeren. ⁺ De Lever, Longh en 't Hert is groot. Deese worden wel gegeten, wanneer de geylheyd door Water daer uytgetrocken is. ⁺ Men koocktse. Doch 't is een onaengenaem Gereght, wijl alles dorr' en tranigh smaeckt. Veele Darmen sijn'er in, doch dun. Van binnen heb ick geen Vettigheyd gevonden.

⁺ Haer Manlijckheyd is een harde Knoock, gelijck in de Honden, ontrent een span langh, met Senuwen overwassen. Eenige hadden 't niet grooter, als een kleyne vinger; doch dit waren kleyne Jongen. 't Krystal in d'oogen is in alle niet van een gelijcke verwe. Sommige hadde 't als Kristallijn. Andere wit; noch andere geel of roodaghtigh. ⁺ d'Appel in der Robben oogen is grooter als in die der Walvisschen, welcke maer alleen de grootte eener Erwet heeft. Alsmen deselve wil bewaeren, soo moetense langhsaem laeten droogen. Men bewind haer oock wel met Vlas en Doecken. Dus leghtmense aen een vogtige plaets, anders barstense.

+ Een levende jonge Rob aen 't Schip gebraght.

+ Grotte.

+ Speck.

+ Vleesch.

+ Bloed.

+ Ingewand.

+ Manlijck Lid.

+ Oogh appel.

[p. 262]

⁺ My is geseght, datse, wanneerse in haere hitte der vermengingh sijn, sigh seer bitsigh tegens de Menschen toonen; soo datse dan niet lightlijck tot haer op d'Ys-velden derven komen. Ter dier tijd vaerdmen met de Chaloupen dight nevens 't Ys heenen (gelijck oock anders geschied) en dus slaetmense uyt deselve dood.

⁺ Niet lightlijck stervense. Alsse swaerlijck gewond zijn, 't bloed haer meest ontloopen, en 't Vel afgetrocken is, soo levense noch. 't Staet seer afschouwlijck, datse dus wentelen in haer bloed, sonder te konnen sterven; arger als Rogchen. Hier van is my een Voorbeeld bekend. Een seer groote Zee-hond, aght voeten langh, alreeds gevild, en 't meerendeel des Specks daer van afgesneeden zijnde, beet (onaengesien de felle slaegen, welcke hy op 't Hoofd en de Neus te vooren had ontfangen) noch van sigh, en vattede de Hand-spies soo vast met de Tanden, als of hem niets met allen ten leed was geschied. ⁺ Oock spartelde hy noch een weynigh. Wy staecken hem door Hert en Lever; waer uyt meer bloeds liep, als ofmen een Os de keel had afgestoocken. Ter deeser oorsaeck willen de Schippers sulck een vuyligheyd niet geerne in haere Scheepen hebben, wijlse over al met bloed werden bevleckt.

⁺ Niet alleen had deesen soo een taey leven, maer al d'andere sijn even soo weynigh dood te krijgen. Als wy meenden, datse in de Chaloupen dood laegen, beetense noch van sigh; waer uyt groote ongelucken souden konnen ontstaen. Uyt vermaeck liep ick meê op 't Ys, en stack met mijnen Deegen dickmael een Rob door 't Lijf; ⁺ doch hy paste daer op niet. Ondertusschen sonck ick tot de knyen toe in de Sneeuw. Hy schreeuwde agter mijnen rugg', en wou my bijten; doch ick nam aght op hem; maeckte my weer uyt de Sneeuw; liep op hem aen, en gaf hem noch eenige wonden. Hy echter stiet sigh hier aen niet; liep sneller als ick; wierp sigh van d'Ys-schol in 't Water, en begaf sigh nae de grond, daer ick hem niet volgen kon.

+ Wanneerse alderbest zijn.

+ Seer beswaerlijck kanmen haer dood krijgen:

+ Met eenige aenmercklijcke

+ Voorbeelden daer van.

+ Bejegening des Schrijvers, met een Rob.

5. Walrus. Walros.

⁺ De Walrus, of Walros, is in gestalte des Ligchaems de See-hond gelijck; doch veel stercker en grooter; soo dat hy

+ Walros.

[p. 263]

voor een Os niet behoeft te wijcken in grootte. ⁺ De Voeten sijn oock; als die van de Zee-honden, voorsien met vijf Klauwen, soo aen de voorste als aen d'aghterste; doch de Nagelen sijn korter. 't Hoofd daer tegens is veel dicker, ronder en stercker.

⁺ Sijne Huyd heeft de dickte eener duym; insonderheyd aen den Hals. Op deselve sit kort Hayr, mosch-verwigh, rondaghtigh, oock wel groen. Sommige hebben weynigh Hayr. Sijn schurftigh, en vol gebeetene Lidt-teeckenen. ⁺ Sy sien'er uyt als ofse half gevild waeren. Allerweegen in de Gewrighten is deese Huydt met Linien ingekeperd, gelijck eens Menschen Hand van binnen. Inde bovenste Kevel hebbense twee lange groote Tanden, welcke van de bovenste lip onder de beneedenste uytschieten. De lenghte is van een halve, oock wel van een geheele El. Eenige hebbense noch langer. Aen de jonge sietmen gantsch geen groote onderwaerts uytsteeckende Tanden: Maer deselve wassen met den ouderdom aen.

⁺ d'oude Walrussen hebben seer lange Tanden. Doch 'k heb oock oude gesien, welcke maer eenen Tand hadden. 't Kan zijn, datse somtijds in 't veghten eene derselve verliesen; of oock dat hy uytvalt. Want 'k heb gemerckt, datse vuyle stinckende Tanden hadden. De twee gedaghte lange Tanden werden hooger geaght als Elpen-been, wegens haere witheyd. Kosten oock meer. ⁺ Van binnen sijnse dight en swaer, doch de Wortel is hol; in welcke 't Margh sit. Men bereyd deselve gelijck Elephants-tanden. Men maeckt'er Hechten tot Messen, Dooskens, en veelerley cierlijcke dingen van. Van d'andere Tanden maecken sommige knoopen tot haere kleederen.

⁺ De Mond is voor aen breed, gelijck een Ossen-muyl. Onder en boven sitten'er veel holle steeckige Borstelen op, soo dick als een Stroo-halm. ⁺ Dit dicke hayr verstreckt haer in de plaets eens Baerds. ⁺ Van deese Borstelen maecken de Zeevaerende Persoonen Ringen, welckese voor de Kramp aen de Vinger draegen. Boven den oppersten Baerd heeft hy twee Neusgaten, soo rond als een halve Cirkel. Uyt deselve blaesd hy 't Water, gelijck de Walvissen, doch met weynigh geruysch.

⁺ d'oogen staen wijd van de Neus af. Sijn vercierd met Oogh-leederen, gelijck die van andere viervoetige Dieren. Yeder seght, dat sijn oogen natuerlijck bloed-rood zijn, als hy desel-

+ Gestalte.

+ Leelijckheyd.

+ Tanden.

+ Kostlijckheyd der selve.

+ Waer toe gebruyckt.

+ Mond.

+ Baerd.

+ Neusgat.

+ Oogen, bloed-rood.

[p. 264]

ve niet verkeerd. Doch ick heb, wijlse my altijd d'oogen verkeerd toewendeden, maer alleen verkeerde bloed-roode aen haer bemerckt. Dan siens''er noch veel leelijcker uyt; alhoewelse oock anders niet seer lieflijck t'aenschouwen zijn.

⁺ d'oorgaeten sitten een weynigh hooger als d'oogen; evenwel dight daer by: Sy sijn gelijck die der Zee-honden. De Tongh is ontrent soo groot als een Ossen-tongh. ⁺ Wanneerse gekoockt is, laetse sigh wel eeten. Doch alsmense een dagh of twee bewaerd, stincktse gelijck Walvisschen-Traen. De Hals is dick; derhalven kan hy niet wel omkijcken. Ter deeser oorsaeck verdraeyd hy d'oogen. De Staert is kort, als die der Zee-honden.

⁺ Van haer Vleesch werd geen Speck gesneeden. Alles is met Vleesch doorwassen, gelijck Varckens-vleesch; waer meê 't alderbest over-een-koomd. 't Hert en de Lever der Walrussen hebben wy gegeeten. Daermen geen veranderingh van Spijs kan hebben, smaeckt deese kost goed genoegh.

⁺ 't Manlijck Lid is een harde knoock, wel een El langh; beneden dick; aen 't voor-eynd dun; in 't midden eenighsins gekromd. Op de zijde nae 't Lijf toe is 't plat; buytenwarts rond. Voor is 't plat en gebugcheld: Overal met Zeenuwen overtogen. Uyt deese Knoock werden oock Heghten tot Messen en andere dingen gedraeyd.

⁺ Wat haere Spijs is, weet ick niet eygentlijck. Veellight eetense Kruyden en Visschen. Datse Kruyden eeten, besluyt ick daer uyt, wijl haeren Dreck de Paerde-mest gelijck schijnd; doch is soo rond niet. Datse Visschen nuttigen, bemerckte ick hier aen, dat een Walrus, als wy 't Speck van een Walvisch sneeden, de Huyd tot verscheydene maelen toe meê onder water nam; oock uyt 't water opwierp, en deselve weer vingh. Sijnen Dreck werd van de Burgermeesteren gegeeten, gelijck hier boven, onder de Beschrijvingh der Vogelen, verhaeld is.

⁺ De Walrussen onthouden sig meest by Spitsbergen. 'k Heb'er geen in 't Ys gesien. Op 't Ys leggense, gelijck ick geseghd heb in de Dagh-teeckeningh mijner Reys op den 12den July., soo wanstalligh als de Zee-honden, in groote meenighten. Verschricklijk brullense. Met de kop voor uyt duyckense onder water, gelijck de gedagte Robben. ⁺ Sy slaepen datse snorcken; niet

+ Oorgaten.

+ Tongh.

+ Vleesch.

+ Manlijck Lid.

+ Hare Spijs; nae 't vermoeden des Schrijvers.

+ Waerse sig meest onthouden.

+ Hare slaep.

[p. 265]

alleen op d'Ys-velden, maer oock in 't water; daermen haer meenighmael voor dood aensiet.

⁺ 't Sijn kloeckmoedige Dieren, welcke malkander bystaen tot in de dood. Wanneer eene der haere gewond word, soo duyckt hy nevens de Chaloup onder water, en slaet in deselve gaten met sijne lange tanden; onaengesien de Menschen in de Chaloup haer best doen, om hem met slaen, steecken en houwen te matsen. Oock koomen d'andere onbeschroomd aenswemmen, met 't halve Lijf boven uyt 't water steeckende, om by en in de Chaloup te geraecken.

⁺ In soodaenigh een Strijd sloegh een Walrus met sijne Tanden in de Chaloup; vattende met de selve den Harpoenier tusschen 't Hemd en de Broeck, soo dat de Broeckband in stucken brack: Anders sou hy hem wegh-geruckt, en met sigh onder water gevoerd hebben.

⁺ Wanneerse brullen, of dat de Menschen een gebulck naebootsen gelijck dat van een Os, soo wil elck van haer, d'een voor d'ander, d'eerste onder Water zijn. Alsse nu, wegens haere meenighte, elckander niet konnen wijcken, soo bijtense onder een, en klapperen met de tanden. Veele bloeden hier door seer hevigh. Andere willen de gevangene Walrus by de Chaloup koomen ontsetten. Yeder traght d'aldereerste daer by te mogen zijn. Dan gaet het weer op een bijten; klapperen met de tanden, en vreeslijck brullen. Soo langh alsse leven sullense niet vlieden. ⁺ En als de Menschen haer, om harer meenighte wil, wijcken moeten, soo volgense de Chaloup nae, tot datmen haer eyndlijck uyt 't gesight verliesd; vermitsse, wegens haere veelheyd, waer door d'een d'ander verhinderd, soo ras niet konnen swemmen, datse de Chaloup souden mogen aghterhaelen. Voor 't Waygat in Spitsbergen hebben wy een proef hier van gesien. Sy versaemelden sigh hoe langer hoe meer ontrent ons; slaende sulcke gaten met hare Tanden in onse Chaloup, dat'er veel Water door in liep; derhalven wy de vlught moesten nemen. Ondertusschen vervolghdense ons, soo lang als wy haer sien konden; gelijck wy hier voren in onse Daghteeckeningh der Vaert nae Spitsbergen op den 12den July hebben verhaeld.

⁺ Sy werden, gelijck alreeds geseghd is, alleen om harer Tan-

+ Stoute kloeckmoedigheyd.

+ Voorbeeld.

+ Hoese met groote meenigten

+ De Menschen, in de Chaloup sijnde, vervolgen: Oock haer in gevaer stellen.

+ Werden

[p. 266]

den wil gevangen en dood geslaegen. ⁺ Doch men siet wel honderd Walrussen, onder welcke nauwlijcks eenen goede Tanden heeft. Want of sy hebben'er geen; of maer alleen een; of sy sijn kleyn.

⁺ Eenen deeser Walrussen heb ick gesien in d'Engelsche Bay, leggende op een Ys-schol. Eer wy naeby gekoomen waeren, meenden wy, dat'er een Zee-hond lagh. Maer eyndlijck bemerckten wy, dat het een oude, kale, schurftige Walrus was. Wy gaeven hem eenige slaegen, welcke hy stilswijgens meê onder water nam. Staecken hem oock in 't Lijf, soo dat de Darmen (sijnde die van een Varcken gelijck) uyt de buyck hingen.

⁺ Wanneermen haer op d'Ys-velden gewaer werd, of hoord brullen, soo roeydmen met de Chaloup nae haer toe, en men vind haer met hoopen op de Schollen, gelijck de Zee-honden. Onder en door malkander leggense, gelijck de Varckens. Doch gantschlijck meen ick, dat eenen der hare de Wagt houd. Want ick heb opmerklijk waergenomen, dat de naeste vervolgens op sijnen Naebuer sloegh met sijne lange Tanden. Alsse dan ontwaecken, rijsense om hoogh; staen op de voorste Voeten; sien'er verschricklijck uyt; brullen geweldigh; slaen, als geheel toornigh, de lange Tanden in 't Ys. Trecken sigh oock daer meê voort, wanneerse hard loopen, of alsse op hoogh Ys klauteren willen, gelijck de Zee-honden. ⁺ Want hare grootste sterckte hebbense in 't Hoofd; desgelijcks 't dickste Vel aen den Hals; zijnde veel dicker als de dickste Elands-Huyd; oock veel vaster. Indienmen deese Huyd bereydede, gelijck die van d'Elanden, soo soumense voor een Pantzier konnen gebruycken.

⁺Wanneerse met hoopen op d'Ys-schollen leggen, en (door d'aenkoomst van Menschen ontwaeckende) sigh daer van afwerpen willen, soo moetmen sigh wat van 't Ys af-houden, tot datse meerendeel daer van sijn. Anders soudense tot ons in de Chaloup vallen, en deselve omwenden: Waer van men veele Voorbeelden heeft gesien.

⁺ Daer nae loopt de Harpoenier op d'Ys-schol; of oock hy werpt 't Harpoen uyt de Chaloup nae de Walrus: Die dan voortloopt, tot dat hy vermoeyd is. Daer op haelen de Mannen in de Chaloup 't Touw weer in, en trecken de getroffene Walrus tot voor de Steven. Hier schickt hy sigh dapper tot te-

+ gevangen om der Tanden wil;

+ Doch weynige hebben goede Tanden.

+ Alsse op 't Ys leggen, houd eenen der haere de Waght.

+ Harde Huyd.

+ Waerschouwing.

+ Hoemen de Walrussen vanghd.

[p. 267]

genweer, met bijten, en uyt 't water op te springen. Ondertusschen steeckt de Harpoenier hem met Lancen, tot dat hy dood is.

⁺ Insonderheyd neemdmen aght op hem, wanneer hy sigh van d'Ys-schol afwerpt; of als hy met de kop onder water duyckt; vermits dan 't Vel glad en stijf gespannen staet; soo dat 't Harpoen onverhinderd door de Huyd op den rugg' indringhd. Wanneer hy slaepende leght, is de Huyd hem los op 't Lijf; derhalven 't Harpoen daer op niet kan vatten, maer afschampt. ⁺ 't Walrussen-Harpoen, en de Walrussen-Lans is kort; ontrent eene, of anderhalve span langh; ruym een duym dick, met een houtene Steel, ontrent soo hoogh als de lenghte eens Mans. 't Walvisschen-Harpoen is veel te swack, om sijne dicke Huyd daer meê te doorbooren; alhoewel 't een en 't ander is gesmeed van taey Yser, niet sonderlingh gehardet, op datse niet af-springen moghten. Want dan sou alle gedaene moeyte gantsch te vergeefs zijn.

⁺ Wanneer de Walrus dood is, houwdmen hem 't hoofd af. De romp laetmen leggen, of in 't water drijven. Eenige deser rompen sincken: Andere niet. De kop neemdmen meê in 't Schip: En dan werden'er de Tanden uytgehouwen. De twee groote behooren de Reeders des Schips. De kleyne Back-tanden worden weynigh geaght. ⁺ 'k Moet hier noch dit seggen; dat wy eens roeyden voorby een Ys-schol, leggende soo vol Walrussen, datse, door derselver swaerte, met 't water gelijck lagh. Maer doe de gedaghte Walrussen sigh daer van daen begeven hadden, wasse soo hoogh opgereesen, dat wy nauwlijcks uyt de Chaloup daer op konnen stappen.

⁺ My is van de Groenlandsvarers voor waeraghtigh beright geworden, datse eens, geen goede Walvisch-vanghst gehad hebbende, met Chaloupen aen seecker Eyland voeren, daer 't vol Walrussen lagh: Waer onder sy soo dapper te werck gingen met houwen en schieten, datse een seer groote meenighte aen kant hielpen. ⁺ Doch vermits d'andere hoe langer hoe meerder by een vergaderden, soo leydense de doode Walrussen op hoopen rondom haer; staende alsoo als in een Schans, of Borstweer. Echter lietense eenige plaetsen, als Deuren, open, op dat d'andere haer konden bestormen. Deeser wijs hebbense ee-

+ Walrussen Herpoenen.

+ Hoemen handeld

+ Met de doode Walrussen.

+ Meenighte op een Ys-schol.

+ En in een Eyland.

+ Aenmercklijck geval.

[p. 268]

nige honderd Walrussen omgebraght, en alsoo een goede Buyt meê gevoerd, tot goedmaeckingh haere gedaene Reys, vermits de Tanden voor eenige Jaren in een hooger waerde waren.

Sie de Figuer P., by de Letter b.