De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

Toe-doeningh.

⁺ Doe Jan Huygen van Linschooten den 21. der Hoymaend des Jaers 1594. ontrent de Waygats quam, sagh hy 't Water soo swart, als dat in de Hollandsche Binnen-slooten. Oock had hy van Swetenoes af tot hier toe al 't Water wel brack, maer niet sout gevonden. Buyten twijffel werd dit veroorsaeckt door de meenighte van 't Ys, en de geduerige afwateringh van de Sneeuw. De Zeekant van de West-kust en 't Land der Waygats sagh hy meerendeel Klippigh, al t'saem van loutere, seer schoone grauwe Arduyn;

+ Eenige berighten,

[p. 197]

een sonderlinge oudheyd vertoonende. ⁺ Hier vond hy een groote Inwijck, of Bay; en wierd gewaer, dat de Stroomen daer met een Voor-vloed liepen seer dwars op 't Land, en met de Voor-ebb seer dwars van de Wal af, schietende daer nae langhs 't Land heenen. Met een Suyd-Ooste en Noord-Weste Maen maeckt het hoogh water. In de Straet van Waygats, door hem d'Enghte van Nassauw hernoemd, wies 't Water met de Stroomen, die uyt 't Oosten quaemen; waer uyt hy een sterck vermoeden nam, dat dit Gat moest doorgaen tot in een andere Zee, daer de Vloed van daen schoot. 't Water was, dieper ingevaren zijnde, van een blauwe verwe, by doncker en Sneeuwaghtigh We'er; seer sout, gelijck de reghte Zee of Oceaen; verschillende van 't Water datse aen de sijde by 't Land hadden, 't welck Teeraghtigh, swart, en brack was. ⁺ Dit versterckte hem in de meeningh, dat dit een doorgaende Straet moest sijn tot aen een ruyme Zee. De Kruyshoeck omvaerende, vond hy klaer, blauw Water, 't welck Pekel-sout begon te werden; en derhalven hem als verseeckerde, dat hy voortaen een ruyme Zee, of Oceaen, sou vinden. Oock berighteden eenige Samojeden hem, datmen door deese kleyne Zee geraeckt zijnde, in een groote en wijde quam. De ruyme Tartarische, of nieuwe Noord-zee, vond hy in verwe, Waeter, wijdte en schijnssel de Spaensche Zee t'eenemael gelijck; waer uyt hy besloot, deselve sigh uyt te strecken nae China, Japan en d'omgelegene Gewesten. Langhs de Kust Oostwaerts inseylende, quam hem soo veel Ys te gemoet, dat hy 't weer Zeewaerts in moest setten. Peylde, anderhalf Mijl weghs van 't Land, taghtigh vademen diepte; met Lasuer-blauw water; doch 't was mistigh We'er. 't Gedaghte Water, als hy op ses en seven vademen diepte Sand-grond liep, langhs de Kust, was hier soo gantsch klaer, dat hy, selfs op aght vademen, bescheydentlijck de grond, en de Krabben, over deselve loopende, sien kon. De veelheyd van 't aenkomend Ys dwongh hem, weer te rugg' te keeren. ⁺ Op 't Staten Eyland vond sijn Volck, soo tusschen de Steenrotsen in, als boven op deselve, onder de Steenen en d'aerde, seecker slagh van Bergh-Christal in meenighte; waer van sommige stuckjens gesleepene Diamanten scheenen te zijn; doch waeren bros; vermoedlijck (meend hy) weegens de felle koude. Van Mauritii Eyland afseylende, en de streeck 't Zeewaerts aen settende, vond hy soo een wit en bleeck Water, dat hy geen diergelijck oyt in eenige Zeeën gesien had; sijnde even gelijck 't Water der Zuyder-Zee by Enckhuysen. 's Daeghs daer aen kreegh hy weer Water soo blauw als Lasuer; en soo diep, dat hy geen grond kon bewerpen. Doe hy by 't Canael van Werdhusz quam, verstond hy van d'Inwooners deeses Lands, dat 't selve nimmermeer toevriesd, schoon 't op een meerder hooghte leght als de Waygats. ⁺ En vermits hier, door 't geheele Jaer, volck woond, soo meende Linschooten, dat 't Eyland Waygats met veel meer gemack sou konnen bewoond worden; als hebbende veel meer bequaemheyd; een beeter, en nae alle schijn vrughtbaerer Aerdrijck. Dit geschiedende, soumen, door middel der Schipvaert, in vriendschap konnen geraecken met de Lappen en Finnen: Welcke wel, met de Noorweegers, beyde in de Winter en Somer bewoonen eenige Landen der Noord-

+ Kortlijk by een getrocken

+ Uyt de Reys van Jan Huygen van Linschooten.

+ Gedaen in 't Jaer 1594. na 't Noorden; betreffende de Zeeën en Wateren.

+ 't Eyland Waygats, sou konnen bewoond werden.

[p. 198]

Caep; insonderheyd een Dorp, bynae soo groot als Werdhusz; schoon 't meer dan anderhalve Graed Noordlijcker leght, als de Straet van Nassauw, of Waygats. Vermits nu de Stroomen in dese Straet tegens malkander wierden aengejaeghd, even als in de Straet van Magellanes, soo nam Linschooten dit weer voor een gewis teecken, dat'er een Doorvaert moest zijn; en dat de gedaghte twee tegens een stootende Stroomen noodwendigh moesten komen uyt twee openbaere groote Zeeën. ⁺ Waer by noch quam, dat hy op 't Staten Eyland, na nauwe opmerckingh, bevond, dat de Vloed uyt 't Oosten quam; gevende hem hier door een nieuwe verseeckeringh van sijne meeningh. Echter heeft hy noch in d'eerste noch in de tweede Reys, derwaerts van hem gedaen, tot sijn voornemen konnen geraecken; geduerigh verhinderd werdende door de meenighte van 't Ys. Van de meenigerley en seer sonderlinge Eygenschappen, oock wonderen, der Zeeën, handelen wy in 't breede op een Historische, ondersoeckende, en reden gevende wijs in een van ons onder handen genoomen zijnde groot werck.

+ Bewijsen des doortoghts.