De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

Toe-doeningh.

⁺ Vermits dit Werck de Titel van Spitsberghsche of Groenlandsche Reys voerd, en echter maer alleen hier en gintsch de naem van Groenland enckelijck gespeld werd, soo sal 't buyten twijffel veele Leesers, welcke noch Tael-kennis, noch tijd, noch gelegenheyd hebben, om veele Boecken, van dit Gewest handelende, te doorblaederen, niet onaengenaem konnen zijn, dat wy eenigh beright daer van geven, boven 't geen wy gedaen hebben in onse vertaelde en doorgaens vermeerderde Nauwkeurige Beschrijvingh van't oud nu verloorne, en door 't soecken van 't oud gevondene nieuw-Groenland.

+ Aenmercklijck berigt van Groenland.

[p. 164]

⁺ Dit oud-Groenland is in oude tijden van de Noorweegers seer veel besoght geworden, nae dat dit Land ontrent 't jaer 987. van Erick Roodkop ontdeckt was, op sulck een wijs, als wy in 't genoemde werck hebben verhaeld. d'oorsaeck, die deese Vaert der Noorwegers op Groenland heeft doen te niet gaen, is geweest 't strengh Verbod der oude Noorweeghsche Koningen, dat niemand, op levensstraf, sich nae Groenland moght begeven, sonder uytdrucklijck verlof; wijl d'Inkoomsten deeses Gewests waeren bestemd tot de Tafel der Koningen van Noorweegen. Vermits nu alleen eenige Koninghlijcke Scheepen derwaerts voeren, soo bleef de wegh alle andere onbekend. 't Gebeurde oock onder de Regeeringh van Koningin Margaretha (ontrent 't Jaer 1400.), dat al d'uytgesondene Scheepen aghter bleven, sonder datmen oyt yets van haer gehoord heeft: 't Welck d'andere oude Schippers, die kennis van deese Vaert hadden, doch weynige in getal waeren, soodaenigh afschrickte, datse sigh niet meer op deese Zee wilden begeven. Daer-en-boven gaf d'oorlogh deser Koningin tegens Sweeden haer soo veel te doen, datse op Groenland niet meer daght. Dus is de kennis van de wegh nae oud-Groenland verlooren. De Redenen, welcke andere Schrijvers hier van geven, als, van een swaere Pest in Noorweegen; van de vermoordingh aller Schippers, die op Groenland voeren, door eenige Duytsche Kooplieden, e.s.v., sijn van geringe waerschijnlijckheyd.

⁺ Eenige Schrijvers stellen Groenland te sijn van een wijd begrijp; desgelijcks oock rijck van Goud, Silver en andere Metallen; bequaem tot de Vee-vockingh; doch onvrughtbaer tot Granen. Echter getuyghd d'oude Yslandsche Kronijck, t'saemgesteld van Snorro Storlefon, dat hier 't beste Koorn des Weerelds wies. Buyten twijffel is dit groote Land op d'eene plaets bequaemer tot den Ackerbouw, als op d'andere; hebbende hier een effene, gintsch een Bergh-aghtige Grond. d'oude Schriften getuygen, dat uyt dit Gewest seer schoone Marmor van allerley verwen pleegh te komen.

⁺ Van d'oorsprongh des naems Groenland sijn verscheydene meeningen. Olaus Magnus, lib. 2. cap. 10. noemd het niet Groenland, maer Grondland; als of 't dien naem voerde van de hooge Grond, of 't Sand. Munsterus, Cosmographia lib. 4. cap. 37. Belleforeest pag. 1719. Jodocus Hondius pag. 22, meenen dat dit Land werd Groenland geheeten, wijl daer in werden gevonden treflijck-goede Weyden. Dithmarus Blefkenius wil, dat het de naem Groenland heeft per Antiphrasin, door een Tegen-spreeckwijs, om dat'er gantsch niet groens is: Gelijck wy dan van een geheel verdord Veld wel seggen: Dat staet groen! Vermoedlijck hebben beyderley Schrijvers gelijck, soo datmen dit boven maten groot Gewest groen en niet groen kan noemen. 't Kan by Capo de Trin, daer de Vorst Zichmni aenlandede (gelijck wy hier nae sullen hooren) wel gantsch schoon en vrughtbaer; anderwegen, daer 't Blefkenius gesien heeft, onvrughtbaer en onbewoond zijn.

⁺ Cythraeus in Saxonia pag. 108. schrijft: Alsmen uyt Ysland nae 't Westen vaert, en de Haeven Snevelsjockel uyt 't gesight verliesd, soo sietmen nae drie dagh-reysen den seer hoogen Bergh in Groenland, van 't Scheeps-volck genoemd Witserke. Orontius Fineus en Vopellius willen, dat Groenland een vast

+ Oud-Groenland wierd in oude tijden van de Noorwegers dickmael besoght; En waer door de kennis deeser Vaert verlooren is geworden.

+ Groenlands vrugtbaerheyd.

+ Waetom Groenland geheeten; en de verscheydene meeningen daer van.

+ Beright van Groenland, door Cythraeus.

[p. 165]

Land is, hangende aen West-Indien. Andere stellen uyt d'ervaerenheyd, dat het een Eyland is.

⁺ Petrus Bertius, in Breviario totius orbis terrar. p. 3. beschrijft 't Noorden dusdanigh: Noordland begrijpt. 1. 't Onbekende Polus-land. 2. Groenland. 3. Spitsbergen. 4. Ysland. 5. Nova Zembla, met de Hyperborische Zee; nevens de Zee-enghten Waygats en Davis: Waer van Waygats Oostlijck, Davis Westlijck leght. Door de Waygats hebben de Hollanders, door d'Enghte Davis d'Engelsche traghten te vaeren nae de Zee-enghten Anian, en soo voorts in Indien te koomen; doch tot noch toe te vergeefs. Eenige meenen, dat'er geen Fretum Anian is; en dat Asia met America t'saemen stoot. Wijl wy dit door d'ervaerenheyd niet konnen weerleggen, soo moeten wy ons oordeel hier over opschorten.

⁺ Philippus Cluverus lib. 3. cap. 20 §. 4. pag. 254. beschrijft Groenland aldus: Gronia, of Groenland, is een ongemeen groot, sich wijd-uytstreckend Land; waer van men niet weet, of 't een Eyland, of een aen Noord-America t'saemen hangend Land is. Want 't is Noord-America naerder gelegen als Europa. De Walvisch-vanghst maeckt dit Gewest seer beroemd.

⁺ Johan Buno doet'er by: Groenland werd door d'Enghte Davis gescheyden van Estotilandia in America. Daer sijn de Bergen, genoemd Spitsbergen, by de Schippers wel bekend, wegens de Walvisch-vanghst. Voor weynige Jaeren heeftmen eenige Groenlanders nae Hamburgh, en soo voorts nae Deenemarcken gebraght.

⁺ Abrahamus Ortelius geeft ons in d'aghtste Kaert sijns Theatri Orbis Terrarum dit beright: Ysland is van d'oude Thule genoemd, en genoegh beroemd. Groenland is weynige bekend. Van Friesland (of Frisland) hebben d'oude niets geweeten. Daer is oock niemand onder de nieuwe Aerd of Waeter beschrijvers, die hier van meldingh doet, behalven alleen Nicolaus Zenus van Venetien; die in 't Jaer Christi 1380. door de Winden en Golven in dese Zee gintsch en herwaerts geworpen, en eyndlijck, nae geleedene Schipbreuck, aen dit Eyland gekomen is. Breeder sullen wy hier nae van deesen Zenus spreecken.

⁺ Johannes Boterus in sijne Wereld-beschrijvingh (uyt d'Italiaensche Tael in de Hooghduytsche over geset, en gedruckt te Keulen in 't jaer 1596.), seght dit volgende: 't Septentrionaelsche (of Noordsche) Half-Eyland der nieuwe Weereld streckt sich uyt van 't Oosten nae 't Westen. De Grensen tegens 't Noorden sijn noch niet bekend. Jacob Cartier heeft het in 't Jaer 1535. ontdeckt tot op 50. Graeden. Caspar Cortereal is gekomen op 60. Graden; alwaer hy een boven maeten groote koude, en de Vloed Nevato vond. Sebastiaen Gabotto heeft, op kosten van Henrick de sevende, Koningh van Engelland, den 67sten Graed bereyckt; ⁺ doch kon, wegens de groote koude, niet verder komen.

Eyndlijck heeft Martinus Forviciere (Forbeisser), een Engelschman, dickmael sich onderwonden en op veelerley wijsen besoght, of hy een wegh moght vinden, om op deese Zee tot de Moluckische Eylanden in Indien door te dringen; doch 't schijnd, dat de Natuer selfs sigh daer tegens steld. Want behalven dat de koude hier strengh en onlijdlijck is,

+ Door Petrus Bertius.

+ Door Philippus Cluverus.

+ Door Johan Buno.

+ Door Abrahamus Ortelius.

+ Door Johannes Boterus.

+ Wat de wegh, om door 't Noorden in Indiën te komen, verhinderd.

[p. 166]

valt'er oock een sonderlinge Rijp, ⁺ schijnende als Quick-silver; die alles, watse aenroerd, verderfd, en als vyer verteerd; buyten twijffel wegens de koude, en der selver scharpte. Hier door kon de gedaghte Forbeisser en sijn Geselschap geen eynd van haere Reys bekoomen. Hoe meer sy voort trocken, hoe minder sy haer ooghmerck bequaemen. Want de Zee breyd sigh niet uyt tegens 't Oosten, maer altijd nae de Pool toe. Aen d'andere sijde is dit Eyland bepaeld ten deelen door Mar del Nort (de Noord-Zee), ten deelen door Mar del Zur (de Zuyd-Zee). ⁺ d'omkreytz, voor soo veel men tot noch toe heeft konnen ervaeren, is van sestien-duysend; de Diameter, of doorgaende Linie, van vier-duysend kleyne Mijlen. 't Deel, 't welck nae 't Oosten siet, werd verdeeld in drie seer groote Landschappen, naementlijck: Estoitiland, Lavoratore, en Norumbega.'t Land, 't welck meer tegens 't Suyden leght als eenigh ander waer van men weet te spreecken, werd geheeten Estoitiland; ⁺ sijnde even dat Gewest, daer d'Engelsche voor by voeren, doese nae Cathay wilden; een boven maten koud land. Alder eerst is 't ontdeckt geworden door eenige Schip-lieden uyt Frisland: ⁺ Naederhand door Antonius Zenus, een Venetiaen, uyt bevel des Koninghs van Frisland in 't Jaer 1390. (1380.). d'Inwooners bekleden sigh met de Huyden van wilde Dieren en Zee-kalveren: Van welckese oock haere Scheepen (of Schuytjens) maecken. Eene der selve wierd in voorleedene Jaeren te Londen gebraght. De Grensen deeses Landschaps nae 't Noorden sijn noch onbekend. Tegens 't Suyden streckense sich tot aen de Vloed Nevato; ⁺ gelegen op den 60sten Graed. Aldaer begind 't Landschap Lavoratore, sich uytstreckende tot aen de Vloed S. Laurentii; van eenige genoemd d'Enghte Del tre Fratelli; van andere de Rivier Canada. De bekendste daer in gelegene Plaetsen sijn S. Maria, Capo Marzo, Castelli, en Brest. Van daer tegens 't Oosten leght 't Eyland der Duyvelen. ⁺ Dit Land is taemlijck wel bewoond. De Lieden sijn groot van Ligchaem, wel gesteld, en vercierd met Armbanden, soo van Silver als van Koper. Sy bekleeden sigh met Beesten-huyden; maecken haere Huysen van Hout; Leven van Visch, insonderheyd van Salm, e.s.v. Daer nae vervolghd hy aldus:

⁺ Alsmen Estoitiland op de linckerhand laet leggen, vind men 't Eyland Groenland; waer van Ortelius en Vopelius hebben gemeend, dat het een vast Land is, hangende aen Lapland en de nieuwe Weereld. Doch de meeste Schrijvers houden 't voor een Eyland, leggende van de gedaghte nieuwe Wereld 200.; van Lapland 160. kleyne Mijlen. d'eerste, die'er van geschreven heeft, is Nicolaus Zeno in 't jaer 1380. Dit Land is schier doorgaens met Bosschen bedeckt. De langhste naght duerd hier aght volle Maenden. 't Is'er boven maten koud; sonder Wind. Evenwel werd daerom 't gewoone werk niet nagelaten, wijl de Son weynig van haren Horizont afwijckt. Inde Somer is 't by haer oock warm. 't Voornaemste van 't geen hier te sien is, is S. Thomas Klooster (waer van hier nae breeder). Maer nae 't Westen vindmen 't Landschap Alba, waer uyt Jaerlijcks veel Boter en Visch nae Deenemercken werd gevoerd... Rondom Groenland leggen veel onbekende Eylanden... ⁺ Voor Groenland uyt leghd Grockland (Grogland). Hier woonen de Scrinningers; kleyn

+ Sonderlinge en schaedlijcke Rijp.

+ Omkreyts; Doorsneede, en Verdeeling van dit gewest.

+ Estoitiland.

+ Frisland.

+ Rivier Nevato, Laurentii en Canada.

+ Duyvelen-Eyland.

+ Groenland; van de meeste Schrijvers gehouden voor een Eyland.

+ Grogland, of Grog-land

[p. 167]

van Ligchaem, maer boven maeten listigh en doortrapt. Sy woonen in Holen. Leven sonder Wetten en Ordonnantien. Hebben met andere Volckeren geen gemeenschap. Schijnen veel meer Apen als Menschen gelijck te zijn. Tegens 't Suyden werden d'Eylanden meer besoght, en sijn beeter bewoond. 't Eerste is Ysland, gelegen op den 73sten Graed. 't Heeft 500. kleyne Mijlen in den omkreytz. d'Inwooners woonen in de hooge Bergen; Menschen en Beesten t'saemen onder een Dack. De jonge Honden aghtense soo hoogh, als haere Kinderen... ⁺ Friesland, of Frisland, is d'oude onbekend geweest. Nicolaus Zeno; die in 't Jaer 1380. hier Schip-breuck leed, heeft'er eerst meldingh van gedaen. Hy seghd, dat het grooter is als Ysland; den Koningh van Noorweegen onderworpen. Dat het dien naem draeghd nae de Hoofd-stad. Dat het een goede Zeehaven heeft, t'eenemael Vischrijck. Om deselve te vangen, quaemen veele Schotlanders daer heenen. d'Inwooners waeren goedertieren, en vriendlijck tegens d'uytlanders. ⁺ Van hier tegens 't Westen leghd Drogeo, daer de lieden meest van Visch leven. Daer tegens over vindmen eenige ongenoemde kleyne Eylanden, e.s.v.

⁺ Sommige meenen, dat 't geen van Frisland geseghd werd, maer een enckel verdightsel is. Andere houden 't voor waeraghtigh. De veelvoudige naemen, welcke d' Eylanden hier ontrent gegeven worden, veroorsaecken een groote verwarring en duysterheyd. Even 't selve Eyland werd anders van d'Engelsche, anders van de Portugeezen, anders van de Spaenjaerden, anders van de Hollanders genoemd. En de Naem, welcke deese Landschappen nu voeren, sijn voortijds van een gantsch ander geluyd geweest in de Tael der Inwooners. Daer sijn'er, welcke, niet sonder goede schijn, beweeren, dat 't oude Frisland even dat is, 't welck d'Engelsche weer gevonden, en West-Engelland genoemd hebben. Om datmen nu niet verseeckerd weet, wat Thule is, en waer 't eygenlijck leght (eenige meenen, dat het Ysland sou zijn), soumen daerom verwerpen dat'er een Thule (waer van d'oude soo veel geschreeven hebben) is geweest? Of dat'er noch een Land is, voortijds Thule geheeten?

⁺ Meer berighten van Groenland uyt veel andere Schrijvers willen wy hier niet invoegen, om te grooten langheyd te vermijden. Hoe onse Hollanders dit Gewest bevonden hebben, kanmen in de van uytgegaene Schipvaertsbeschrijvingen sien. Tot vermaeck der Leesers sullen wy hier verhaelen, eerst, de Reys van Dithmarus Blefkenius in 't Jaer 1564.; daer nae de Toghten van Nicolaus Zeno (hier boven gedaght) in 't jaer 1380.; en van de Frislandsche Vorst Zichmni korts daer nae in Groenland gedaen. Te liever doen wy dit, wijl deese Reysen seer weynigh onder ons bekend sijn; en dat'er vry aenmercklijcke saecken in voor komen. In 't vertaelen der selve sullen wy soo ingedrongen gaen als mogelijck is, en sommige dingen van weynigh belangh aghter laeten.

⁺ De Landvooghd in Ysland van seecker Monick, geboortigh in Groenland, vernomen hebbende, datmen door de Groenlandsche (Tartarische) Zee tot in China sou konnen komen, wierd begeerigh, om deesen wegh aldereerst te mogen ontdecken, en daer door lof by sijnen Koningh te behae-

+ Friesland, of Frisland.

+ Drogeo.

+ Aenmerckingh op Frisland.

+ Kort begrijp van drie aenmercklijcke en onder ons aen seer weynige bekende reysen nae Groenland.

+ d'eerste van Dithmarus Blefkenius, in 't Jaer 1564.

[p. 168]

len. Hy sond derhalven den laetsten der Lentemaend des Jaers 1564. een Schip derwaerts. Vermits ick (Dithmarus Blefkenius) lust had, meê te vaeren, soo beval hy my, vlijtigh aen te teeckenen de gelegenheyd aller plaetsen, en wat my voorts aenmercklijcks sou voorkoomen. Wy waeren in 't Schip 64. Mannen sterck, ten deelen Deenen, ten deelen Yslanders. ⁺ Den 20. April quaemen wy by een Voorgeberght in Groenland. Hier konden wy geen verseeckerde Haeven sien. Wierpen 't Dieplood uyt; en bevonden sulck een diepte, dat wy niet konden Anckeren. Oock was'er sulck een meenighte van Ys, daer niet mogelijck was, naerder aen den Rots te vaeren. Vier-en-twintigh der onse gingen, met groote moeyte en gevaer, gewaepend in een Chaloup, en roeyden nae Land, om te sien; ofse een Haeven konden verneemen; en dan, wat voor een Volck in Groenland sijn moght. Ondertusschen dreef't groote Schip in Zee en Ys, met kalmte. Twaelf der onse bleven aen 't Strand, om de Chaloup te bewaeren; d'andere gingen Landwaerts in.

⁺ d'aen 't Strand geblevene een weynigh gaende wandelen, vonden een kleyn Manneken met een langen Baerd, dood op d'aerde leggen; met een Schuytje nevens hem, en een kromme Visch-Angel; bereyd van Visch-been, aen een Koorde van Le'er. Aen 't Schuytje waeren vier Visch-blasen gebonden, om in Zee niet te konnen sincken. Drie der selven waeren neer gesloncken, of sonder Wind. Wijl dit Schuytje d'onse seer ongelijck was, soo heeft de Landvooghd naederhand 't selve den Koningh toegesonden. Olaus Magnus schrijft in sijn eerste Boeck, dat tusschen Ysland en Groenland een groote Rots is, genoemd Huitsarck; daer wy oock voor by sijn gevaeren; en voeght'er by, datmen daer Leedere Schuytjens gebruyckt. Doch dit was soodaenigh niet gesteld; maer van sulck een slagh, als dat was, daer Petrus Bembus van spreeckt, lib. 7. Histor. Venet.; ⁺ seggende: Als nu 't Fransche Schip op den Oceaen, niet verr' van Britannien, seylde, nam 't een kleyn Schuytje, sijnde gemaeckt uyt enckele Boombasten en schellen; met taeye Vleghtbanden. Seven menschen waeren'er in, van een middelmaetige lenghte; doncker (bruyn) van verwe, met breede aengesighten, geteeckend met een seldsaeme Violet-bruyne schram. Sy hadden Klederen van veel-vleckige Visch-huyden. Droegen een Krans van Halmen, gevloghten gelijck als met seven oorlapkens. Rauw vleesch atense; en droncken 't Bloed, gelijck wy de Wijn. Niemand kon haere Spraeck verstaen. De ses sijn haest gestorven. De sevende, sijnde een Jongelingh, sondmen levendigh nae Orleans, alwaer de Koningh sich doemaels bevond. 't Is gantsch gelooflijck, dat dit Schuytje met seven persoonen door de Winden uyt Groenland in den Britannischen Oceaen is geworpen geworden; vermits Bembi Beschrijvingh van 't gedaghte Schuytje seer wel over een koomd met 't geen aen 't Groenlandsche Strand wierd gevonden.

⁺ Ondertusschen sworven wy gintsch en weer op 't onbekende Land, 't welck met Sneeuw en Ys bedeckt lagh; doch konden noch spoor van eenige Menschen, noch teecken van Wooningen gewaer werden. Vonden oock geen bequaeme Haven; maer de Zee was allerweegen met steyle, hooge Rotsen en Klippen beslooten en bewaerd. Ons bejegende een groote witte

+ Aenkoomst in Groenland.

+ Vinden een kleyn Manneken met een langen Baerd op 't Strand dood leggen; met sijn Schuytje nevens hem.

+ Aenmercklijck Geval, van seven Groenlanders, met haer Schuytje in de Britannische Zee gekomen.

+ Vinden noch Menschen noch Huysen; maer wel een groote witten Beer.

[p. 169]

Beer, die voor ons noch schroomde, noch door ons geschreeuw de vlught wou neemen. In tegendeel liep hy reght op ons aen, als tot een gewisse Roof. Doch als hy naerder quam, wierd hy tweemael met Roers geschooten. Doe rightede hy sigh over eynd, en stond op d'aghterste voeten, even als een Mensch: Maer als hy nu ten derdenmael met een Kogel wierd getroffen, viel hy neer, en stierf. De Huyd wierd aen den Koningh van Deenemarcken gesonden.

⁺ Vermits nu een Onweer ontstond, lostede de Schipper 't Geschut; ten teecken, dat wy weer aen Boord souden komen. Daer op quaemen wy met grooten arbeyd nae drie daegen weer in 't Schip; brengende de Beerenhuyd met ons. Wy voeren aen d'andere sijde des Eylands Noordwaerts, tot by Nova Zembla, om door d'Ingangh der witte Zee in de Scytische, of Tartarische Oceaen te mogen geraecken; van waer een overvaert nae 't Koninghrijck China, of Cathay, sou zijn: Doch 't Ys heeft ons voorneemen verhinderd, soo dat wy door d'ingangh der gedaghte Tartarische Zee niet konden komen. Dus sijn wy, sonder yets verright te hebben, den 16. der Somermaend weer in Ysland aengeland.

⁺ De voorgedaghte Monick in 't Yslandsche Klooster Helgafiel (die daer seer ellendigh leefde in eensaemheyd, wijl de Landvooghd al d'Inkoomsten ten voordeel des Koninghs had aengewend), doch uyt Groenland geboortigh; swartaghtigh, met een breed, plat aengesight, voor den Stadhouder gebraght zijnde, verhaelde, onder meer andere dingen, dat hy van sijn Ouders, doe hy noch jongh was, in 't Groenlandsche Klooster S. Thomas (waer van hier nae breeder) gestooten; daer nae, ontrent 30. jaeren oud zijnde, door de Bischop van Groenland daer uytgenoomen was, om met hem nae Noorweegen tot den Aerds-bischop van Nidrosia te vaeren. Alsse nu weer in Ysland waeren gekomen, had de Bischop hem in dit Klooster gelaeten, in 't Jaer 1546. Hy seyde, dat in Groenland, 't geheele Jaer, ⁺ behalven in de drie Maenden Junius, Julius en Augustus, soo een grouwlijcke Vorst en koude was, dat oock de geene, welcke met goede Pelssen gekleed en gedeckt waeren, sigh nauwlijcks konden verwarmen. Om de voeten te bewaeren voor vervriesingh, soo bewoogense met deselve geduerigh eenige ronde Houten. Visch haddense vol-op. Desgelijcks witte Beeren en witte Vosschen. ⁺ In 't bysonder vertelde hy Blefkenius, door een Tolck, dat'er Aerd-mannekens zijn, hebbende de gestalte van een Mensch; doorgaens Hayrigh. Die van 't Manlijck Geslaght haddense Baerden tot op de Knie. Doch schoonse Menschen scheenen, soo haddense echter geen Menschlijck verstand; konden oock niet spreecken, maer snetterden gelijck de Gansen. Sijnen Abt had een paer van deese, een Manneken en Wijfken, in 't Klooster gehouden, doch sy leefden niet langh; verschoolen sigh geduerigh in duystere Hoecken, en waeren d'onvernuftige Dieren gelijck. De Groenlanders trocken haer onderhoud van Visch, gelijck d'Yslanders. Gantsch weynigh Vee haddense: Oock was 't Land niet volckrijck.

⁺ Buyten twijffel sijn deese genoemde Aerd-mannekens en Aerd-wijfkens, of Pygmaeen, een slagh van Beesten, hebbende een bynae Menschlijcke Ge-

+ Begeven sigh weer na 't Schip; en 't Schip keerd vrugtloos weer na Ysland.

+ Verhael eens Groenlandschen Monicks aen den Yslandschen Stadhouder.

+ Groote koude.

+ Aerd-mannekens, en der selver gestalte

+ Bedenckingh over deese gewagh maekingh van Pygnaeen.

[p. 170]

stalte, gelijck d'Apen. Sommige Reysigers een deel der selver van verre gesien hebbende, sonder haer naeby te konnen komen, en alsoo de saeck verder t'ondersoecken, hebben voor gegeven, dat'er een Landstreeck is, waer in sich Menschen onthouden, genoemd Pygmaeen, niet hooger als drie spannen, e.s.v. Men heeft dit in 't gemeen voor een Fabel verworpen; en wy houden 't oock daer voor, dat'er geen Landschap is, bewoond van enckele Mensch-Pygmaeen. Maer wel, dat'er meer als een Landschap is, waer in Mensch-gelijcke Pygmaeen, doch inder daed onvernuftige Dieren, werden gevonden. Wijdloopigh hebben wy deese Stof verhandeld in 't eerste deel onser Curieuse Aenmerckingen der bysonderste Oost en West-Indische verwonderens-waerdige dingen, van pag. 89. tot 108.; alwaer wy ondersoecken, of'er oyt een Volck, Pygmaeen genoemd, in de Weereld is geweest. De gelooflijckheyd in seecker opsight voorstellen. Deselve bevestigen met de getuygenissen van veelerley oude en nieuwe Schrijvers. ⁺ Haere gestalte beschrijven, uyt 't verhael van oogh-getuygen: Desgelijcks uyt de Geschied-boecken der Peruanen; met beantwoordingh der Tegenwerpingen. Voorts verhaelen Kircheri oordeel van de Pygmaeen, die haer voor Duyvelen neemd; met weerleggingh sijner Gronden: Eyndlijck ons gevoelen uyten, waer voor de meer-genoemde Pygmaeen moeten gehouden werden; te weeten, voor een sonderlingh slagh van Apen; van God, in 's Weerelds aenvangh, onmiddelbaer geschapen; met bygevoeghde redenen, waeromse niet onder de Menschen, maer onder de Beesten moeten werden gereeckend; en een korte verhandelingh, ofse tegens ne Kranen strijden.

⁺ Laet ons nu hooren de Reys, en de Beschrijvingh van Groenland, gedaen door de Heer Nicolaus Zenus ontrent 't jaer 1380. Dus luyd het my ter hand gekomene beright, van my in onse Tael overgebraght.

⁺ Als de Lente aen quam, heeft Heer Nicolaes, die te Bres in de Vestingh was gebleven, voorgenoomen uyt te vaeren, om nieuwe Landen te soecken. Hy rustede derhalven drie niet sonderlingh groote Schepen toe, voorsien met Wapenen en andere behoeften. In Hoymaend seylde hy Noordwaerts, en quam in Groenland aen. Hier vond hy een Monicken-Klooster, van d'orde der Predickheeren; nevens een Kerck, S. Thomas toegewijd, gelegen by een Bergh, welcke Vyer uytwerpt, even als de Bergh Vesuvius, of Monte-Soma, by Napels, en d'Aethna (anders Mongibello) in Sicilien. ⁺ Hier is een Bron van siedend-heet Water; waer meê men in de Kerck des Kloosters en in 't Klooster selfs de Cellen of Woningen der Monicken verwarmd. 't Is hier door in deKeucken soo heet, datmen gantsch geen Vyer daer in van doen heeft, om te koocken, of Brood te backen. Alleenlijck doet men 't Deegh in Kopere Potten, en dan backt het soo wel, als in een heete Back-oven. Daer sijn oock Hoven, 's Winters toegedeckt. Deselve begietmen met dit heete Water; en dus bewaerdmense voor de koude en Sneeuw. Want in dit Land is een onuytspreecklijck-groote Vorst, wijl 't seer naeby, of onder de Pool leght. Echter wassen in deese Hoven, wijlse dus verwarmd worden, allerley Bloemen, Vrughten en Kruyden, elck op sijnen tijd; even gelijck in de Landen, daer een gemaetighde lught is. Vermits nu de groove,

+ En aenwijsingh, waer wy wijdlopigh van dese Stof in een ander werck handelen.

+ Kort beright

+ Van de Reys, en Beschrijvingh van Groenland, gedaen door de Heer Nicolaus Zenus, in 't Jaer 1380.

+ S. Thomas Klooster in Groenland, beset met Monicken van der Predickheeren Orde,

[p. 171]

wilde Lieden, deeses Eylands sulcke, nae haere meeningh, boven-natuerlijcke saecken sien, soo houdense deese Monicken voor Goden; brengen haer Hoenderen, Vleesch, en andere dingen; betoonen haer oock een grooter eerbiedigheyd, als haeren Heer. Op deese wijs nu verwarmen de gedaghte Monicken haere Cellen, wanneer 't in de felste tijd van Ys en Sneeuw is; soo datse geswind warm, en weer koel werden, nae datse veel of weynigh Water inlaeten; of de Vensteren openen, om de koude lught weer binnen te laeten trecken. ⁺ Tot den Bouw en de verbeeteringh deeses Kloosters gebruycktmen geen andere Stof, als die haer haer Vyer geeft. Sy neemen de brandende Steenen, welcke uyt den Bergh werden geworpen, en schudden'er Water op. Dan breecken sigh deselve, gevende een seer witte en taeye Kalck; welcke, wanneer men die bewaerd, noyt verderfd. Even deese uytgeworpene Steenen sijn, alsmen die van selfs laet koud worden, seer goed, om daer van Mueren of Verwelfselen te bouwen; want sy worden seer hard, datmense niet anders als met Yser kan breecken. ⁺ De Verwelfselen, welcke men daer van maeckt, sijn soo light, datse gantsch geen Stutselen behoeven, en blijven altijd schoon. Wegens dus veel goede gelegenheden hebben de gedaghte Monicken soo veelerley schoone Wooningen en Mueren gebouwd, dat sulcks verwonderlijck is t'aenschouwen.

⁺ Voor den Regen behoevense in dit Land niet bekommerd te zijn; vermits de Polus-koude hier soo fel is, dat d'eerst gevallene Sneeuw niet versmelt, voor nae negen Maenden; want soo langh duerd hier de winter. Sy leven van Wildbraed en Visch. Daer 't gedaghte heete Water in de Zee loopt, is een taemlijck groote en wijde Haeven, welcke s' Winters noyt bevriesd. ⁺ Ter dier oorsaeck bevinden sigh hier een groote meenighte Zeevogelen en Visschen; van welcke onuytspreecklijck veel gevangen werden. Hier meê spijsigense 't groot getal des Volcks, 't welck geduerigh in 't Klooster arbeyd, soo aen de Gebouwen als andere dingen.

⁺De Huysen der Groenlanders, aen den Brandenden Bergh heenen, sijn al t'samen rond, en vijf-en-twintigh voeten wijd. Boven sijnse geheel toe gemaeckt. Alleen in 't midden laetense een kleyn gat, daer de lught en 't light in valt. d'aerde is daer op de grond soo warm, datmen noyt koude in deese wooningen gewaer werd. ⁺ In de Somer koomen veele Scheepen derwaerts uyt de Naebuerige Eylanden, en uyt 't Land boven Noorweegen; oock van Drontheim; welcke de Monicken brengen alles watse begeeren moghten, en daer tegens inruylen Visch, in de lught en koude gedrooghd; gelijck oock de Vellen van veelerley Dieren. Hier voor bekomense Brand en Bouwhout, Koorn, en Laecken tot kledingh. Want al de naebuerige Volckeren vermangelen seer geerne haere Waeren tegens gedrooghde Visch en Huyden. In dit Klooster komen Monicken uyt Noorweegen, Schotland, en andere Gewesten, doch de meeste sijn Yslanders. Altijd leggen hier veele Schepen in de Haven, verwaghtende de Somer, en 't wegh gaen van 't Ys. Hier volghd nu een Beschrijvingh der Visschers-Schuytjens; doch vermits die overeen-koomd met de geene, welcke wy in de voorgaende Laplandsche Reys van de Heer Martiniere hebben gedaen, soo is onnodigh, deselve te herhaelen. Hier na

+ En aenmerckelijcke seldsaemheden van 't selve.

+ Steen en Kalck.

+ Groenlandsche Winter.

+ Meenighte van Vogelen.

+ Huysen der Groenlanders.

+ Veele Schepen plegen hier aen te koomen, om te handelen.

[p. 172]

gaet de Schrijver dus voort: ⁺ Belangende 't gedaghte heet Water in S. Thomas Klooster, 't welck van 't naeby gelegene geberght koomd, 't selve is seer Swaveligh. Op dat het nu geen quaede reuck moght veroorsaecken, soo voeren 't de Monicken in de Kameren van haer' overste en voornaemste Vaderen door Kopere en Tinne Pijpen; soo heet, dat deese Vertrecken als door een Kagchel verwarmd werden, sonder dat'er eenige stanck van koomd. Daer-en-boven leydense een ander varsch Bron-water onder d'Aerde heenen tot midden in den Hof des Kloosters. Daer loopt het uyt in een groot Vat van Koper, 't welck midden in 't heete Water staet. Hier door werd 't koude Water soodaenigh gemaetighd, dat het bequaem is om te drincken, en den Hof te bewateren. ⁺ Dus hebbense, door middel des Berghs, al de goede gelegentheden, welckese souden mogen wenschen. En deese goede Vaders neemen geen andere sorgh op, als die, om haere Hoven en Gebouwen wel op en aen te reghten; waer toe het haer aen geen Volck ontbreeckt, wijlse d'arbeyders wel betaelen. Meerendeel gebruyckense de Latijnsche Spraeck; insonderheyd d'overste en voornaemste des Kloosters. Dus veel weetmen van Groenland; en Heer Nicolaes heeft al deese dingen dus beschreven. Doch hy bleef hier niet langh. Want vermits hy soo een grouwlijcke koude ongewoon was, wierd hy sieck, en is korts daer na, weer in Frisland (of Friesland) gekomen zijnde, gestorven. Hy liet te Venetien nae twee Soonen, Heer Johan en Heer Thomas Zenus.

⁺ Volgens 't beright der oude Deensche en Yslandsche Kronijcken sou dit Klooster in Oud-Groenland sijn opgeright geworden ontrent 't Jaer 1200., door de Nakomelingen van den Noorweeghschen Edelman Torwalde en sijnen Soon Erick de Roodkop; welcke dit Gewest eerst hadden ontdeckt, terwijlse vlieden moesten wegens begaene Doodslaegen. In 't Jaer 1380. heeft de Heer Zenus dese Beschrijvingh hier van gedaen. Hier na ontrent 't Jaer 1410. onder de Regeeringh van Koningin Margaretha (welcke de drie Noordsche Kroonen, Deenemarcken, Noorweegen en Sweeden, op een Hoofd braght) is deese Vaert op Oud-Groenland verlooren geworden. Christiaen de derde, gestorven in 't Jaer 1559., was d'eerste onder de Deenemarcksche Koningen, die 't verloorne Oud-Groenland weer traghtede op te soecken; doch te vergeefs. ⁺ Ondertusschen schijnd geen over-een-komingh te zijn tusschen dit verhael, en dat van den gedaghten Blefkenius. Want is de Vaert op Groenland in 't Jaer 1410. verlooren geworden, hoe heeft dan in 't Jaer 1546. de Bischop van Groenland de voorgemelde Monick uyt't S. Thomas Klooster in dit Gewest nae Ysland gevoerd? Hoe is dan Blefkenius in 't Jaer 1564. in Groenland geweest? Dat het geen tweederley S. Thomas Kloosters konnen zijn, blijckt daer uyt, dat de gemelde Monick 't Klooster, waer uyt hy genomen was, voor den Landvooghd (volgens 't Beright Blefkenii) even soodaenigh afbeeldede, als't van Zenus beschreven is. ⁺ In't Klooster S. Thomas, seyde hy, waer in hy geweest was, is een Bron van brandend-heet Water. Deese leydmen door Steene Gooten in al de Cellen der Monicken, welcke daer door verwarmd werden, gelijck anderwegen de Kamers door Kagchels. By dit vyer-heet Water kanmen alle Spijsen soo wel koocken als

+ Verder beright van 't heet Water in 't gedagte Klooster.

+ Goed leven der Monicken.

+ Aenwijsing van een verschil

+ Onder de Schrijvers der nu gedane verhaelen.

+ Gelijckvormigh beright van 't Klooster S. Thomas.

[p. 173]

by Vyer. De Mueren des Kloosters sijn gemaeckt uyt enckele Puymsteen, komende uyt een naby gelegene Bergh, den Bergh Hecla niet ongelijck. Alsmen dit brandende Waeter op deese Steenen giet, soo werdt'er een Lijmaghtige stof van, welcke men in plaets van Kalck gebruyckt, e.s.v. ⁺ Sommige dit verschil oock bemerckt hebbende, meenen, dat de Vaert op 't eygentlijck, of Oud-Groenland, wel verlooren is geworden, en noch verlooren blijft; maer dat'er echter noch een wegh is gebleven op eenige aenpalende Landstreecken, na Ysland toe, oock de naem van Groenland gegeven; waer in dit Klooster gestaen sou hebben (aen den Oever der Zee, volgens 't beright der oude Yslandsche Kronijck). Doch dit staet, onses oordeels, op geen vaste voeten; en dies te losser, om dat de Deensche Kronijck seghd, 'tsederd 't Jaer 1406. geenen Bischop in Groenland meer geweest te zijn; immers niet meer eenigen Bischop van de Bischop te Drontheim derwaerts is gesonden geworden. Terwijl wy aen andere stellen, haere gedaghten over dit verschil te laeten gaen, willen wy verhaelen, hoe Vorst Zichmni in Groenland is aengekomen, en wat hy daer heeft verright.

⁺ Zichmni (seghd de Beschrijvingh deeser Reys) was een maghtigh Vorst in Friesland (Frisland), Heer over Sorandi en 't Eyland Porlanda; maghtigh in Landen en Lieden; een seer goed Krijghsman, en ervaren Zeeman. Koningh Haquin van Noorweegen verwon hy in een Veldslagh in 't Jaer 1379., en ontnam hem een groot deel van 't Eyland Frisland, 't welck grooter is als Yrland. Nicolaus Zenus, een Venetiaensch Edelman, in 't Jaer 1380. by dit Eyland Schipbreuck lijdende, quam door dese ongelegenheyd by hem in dienst; wierd van hem tegens sijne Barbarische Onderdanen beschermd; in de Latijnsche Tael aengesproocken, en wel onthaeld. Nicolaus, nu sijnen Onder-Admirael, nam, voor hem, met derthien Scheepen eenige Steeden en Eylanden in, terwijl Vorst Zichmni te Land streed en Zeeghrijck was. Jae sijn Volck hebben doemaels van de Venetianen eerst reght de konst der Schipvaerd geleerd. Nae een bekomene groote Zeege te Land is hy Heer van geheel Frisland geworden. ⁺ Antonius Zenus, Broeder van Nicolaus (dien hy gevolghd was) geraeckte by hem in groote gunst; en heeft veerthien Jaren langh in Friesland gewoond: Wierd sijnen Onder-Admirael, en nam Schetland voor hem in. Hy wou oock Ysland veroveren; doch 't misluckte. Echter won hy seven daer by gelegene kleyne Eylanden. Keerde doe weer nae 't Eyland Frisland, en tot de Hoofdstad diens selven naems.

Vorst Zichmni nam voor, een Schipvaert te doen nae Estotiland, om te sien, of hy sou konnen door geraecken, en alsoo Noord-America omseylen. De Schipper, die haer sou voeren, stierf drie daegen voor 't vertreck, tot groote droefheyd van alle. ⁺ Zichmni, met Antonius Zenus, quam, nae een groote Storm en 't uyterste uytgestaene gevaer, aen 't Eyland Icaria. d'Inwooners traghteden, met geweld haer 't Landen te beletten. Doch vermitsse haer een Vreede-teecken gaven, tot verseeckeringh, datse als Vrienden quamen, soo sondense thien Mannen tot deese Vreemdelingen af, van welcke yeder een bysondere Tael sprack. Doch sy (de Frislanders) konden niemand van haer allen verstaen, behalven alleen een Yslander.

+ 't Gedaghte verschil aen 't oordeel der Leesers gelaeten.

+ Reys van Zichmni, Vorst van Frisland, na Groenland. in 't Jaer 1380.,

+ Met Antonius Zenus.

+ Koomen aen in Icarien, een Eyland, en Koningrijk.

[p. 174]

⁺ Deesen nu berightede haer, dat dit Eyland was genoemd Icaria; en dat al de daer in regeerende Koningen de naem van Icarus voeren, nae haeren eersten Koningh Icarus, des Daedali, eens Koninghs in Schotlands, Soon; die dit Eyland ingenoomen; sijnen Soon daer over ten Koningh gesteld, en d'Inwooners goede Wetten gegeven had. ⁺ Deesen haeren eersten Koningh Icarus had verder willen gaen, om meer andere Landen t'ontdecken, doch was in een Storm gebleven. De Zee, welcke hem verslond, wierd ter dier oorsaeck d'Icarische geheeten. [Deese Geschiedenis hebben de Poëten, volgens haere gewoone verbloemingh, soodaenigh voorgesteld, datse onder de Fabulen werd gereeckend. Van de Seylen des Schips maecktense Vleugelen; van 't omslaen en sincken des selven, 't smelten der Vleugelen, e.s.v.]. Nu soghten haere Koningen geen andere Landen; lieten oock geen Vreemdelingen tot haer komen. Baeden derhalven, datse souden vertrecken; anders sou't veel bloeds kosten; wijlse liever haer leven wilden verliesen, als haere Wet breecken. ⁺ Sy haeteden de Vreemden niet; want thien soodanige haddense haer toegesonden; Wilden oock wel eene der haere tot sigh nemen, en hem een Ampt geven, om haere Seeden te mogen ondersoecken; doch de Landingh kondense niet toestaen. Als nu Vorst Zichmni echter met geweld wou aen komen, wierd hy dapperlijck te rugg' gedreven, en moest haer aldus verlaeten.

⁺ Daer op voer hy met een goede Wind ontrent ses daegen langh nae't Westen toe. Daer nae noch vier daegen met een stercke Wind, en onstuymige Zee. Eyndlijck saegense Land. Maer vermits de Golven hoogh gingen, en dit Gewest onbekend was, soo bevonden wy ons (seghd de Schrijver) niet weynigh benauwd, in't naerderen. Doch God hielp ons, soo dat de Wind gingh leggen. Eenige voeren met de Boots aen Land, doch quaemen haest weer; ons bekend maeckende, datse een seer goed Landschap, en een verseeckerde Haven gevonden hadden. Hooghlijck verheughden wy ons hier over; begaeven ons met onse Scheepen in de gedaghte Haven, en traeden aen Land. ⁺ Van verre saegen wy een grooten Bergh, seer veel Roock uytgevende. Hoopten derhalven, dat wy Volck in dit Eyland souden vinden. Zichmni sond honderd goede wel voorsiene Soldaeten uyt, om 't Landschap te besien, en kennis van des selven gestalte te neemen; gelijck oock van de gelegenheyd des daer inwonenden Volcks. Ondertusschen voorsagh de Vloot sigh van varsch Water en Hout; vangende veel Visch en Zee-vogelen. Oock vonden wy soo veel Vogel-eyeren, dat 't half verhongerde Volck sigh genoegh daer meê kon versaedigen.

⁺ Terwijl wy hier laegen, was 't midden in de Somer; derhalven de lught hier gantsch gemaetighd, en sonderlingh aengenaem was. Doch wy saegen niet een eenigh Mensch: 't Welck in ons gedaghten veroorsaeckte, dat dit schoone Gewest onbevolckt moest zijn. Wy noemden deese Haven Trin; en 't Voorgeberght, 't welck daer by in de Zee uytgingh, Capo di Trin. De honderd uytgesondene Soldaeten quaemen nae aght daegen weer; verhaelende, datse diep in 't Eyland waeren geweest; oock by den Bergh, daer de Roock uyt quam. 't Scheen, dat'er inwendigh een groot Vyer brandede.

+ Breeder beright van 't selve.

+ Al de Koningen Icarus genoemd, en waerom.

+ Willen geen Vreemdelingen in haer Land gedoogen.

+ Vaeren verder na 't Westen, en koomen in gevaer.

+ Sien Land; en begeven sigh derwaerts.

+ Hoedanigh sy 't selve bevonden; doch onbevolckt. Naderhand echter bewoond; en van welcke Lieden.

[p. 175]

Daer was oock een Bron, of Beeck, in welcke seeckere Stof wies, 't Peck gelijck; vlietende in de Zee uyt. Daer rondom woonde veel Volcks; doch half wild. Haere Wooningen haddense in Hoolen. Waeren kleyn van Ligchaem, en seer vreesaghtigh; waerom sy oock, soo haestse ons Volck gewaer wierden, in de gedaghte haere Hoolen vlooden. Voorts berightedense, dat hier een groote Rivier, en een goede verseeckerde Haeven was te vinden.

⁺ Zichmni dit alles gehoord hebbende, en bemerckende, dat hier een goede, subtile en gesonde Lught; daer-en-boven een goede Aerdbodem, genoeghsaem varsch Water, en een seeckere Haven was, nam voor, dit Land met Volck te besetten, en hier een Stad te bouwen, op dat dit Gewest bevolckt moght werden. Vermits nu de sijne (van deese Reys afgemat, wijlse groot ongemack en gevaer hadden moeten uytstaen) begonden oproerigh te werden, en weer na Huys wilden, vermits de Winter voor de deur stond; en datse, indiense deselve hier verwaghteden, tot de volgende Somer souden moeten blijven leggen, soo behield de Vorst alleen de Roey-scheepen by sigh, nevens de geene, die sigh vrywilligh by hem wilden houden. Al d'andere sond hy weer te rugg'; en ick moest, tegens mijnen wil, haren Hoofdman zijn. Dus sijn wy van malkander gescheyden. ⁺ Twintigh daegen voer ick op de hooge Zee, sonder eenigh Land te sien, geduerigh Oostwaerts aen. Doe ick 't nu hier nae tegens 't Suyden wendede, vonden wy nae vijf daegen weer Land. ⁺ 'k Bevond, by 't Eyland Neome te sijn gekomen; en wierd alsoo gewaer, dat ick Ysland voorby gevaeren was. 'k Nam van d'Inwooners, sijnde Onderdaenen van Zichmni, noodige vervarsschingh; voer van daer weer af, en quam, met een goede wind, ten eynde van drie daegen in Frisland: Alwaer't Volck, meenende alreeds, datse haeren Vorst verlooren hadden, ons met seer groote blijdschap ontfingh.

Nae deesen Brief vind ick niet verders. ⁺ Doch uyt den aenvangh eens anderen Briefs, van de Heer Antonius Zenus geschreven aen sijnen Broeder Heer Carel, kanmen vermoeden, jae voor gewis houden, dat Zichmni een Stad heeft gebouwd aen de Haven des van hem nieuwlijcks-gevondenen Eylands. Dat hy oock dieper in't Land is getrocken, om van 't selve volkomene kennis te neemen; gelijck oock van de Rivieren des eenen en anderen deels van 't groote Eyland Groenland: Gelijck ick deselve vlijtigh aengeteeckend heb gesien in sijne Reys-kaert; doch de daer by gaende Beschrijvingh is verlooren. 't Begin des gedaghten Briefs van de Heer Antonius Zenus aen sijnen Broeder luyd aldus:

⁺ ‘Belangende de dingen, welcke gy van my begeerd te weeten, namentlijck, de Seeden, Natuer en Gelegentheyd der Menschen, Dieren, en der Naebuerige Landen; 'k heb van dit alles een bysonder Boeck gemaeckt; 't welck ick, indien 't God geliefd, sal meê brengen. In 't selve heb ick wijdlopigh beschreeven de gestalte des Lands; de wonderlijcke Visschen; de Gewoonten en Wetten der Eylanden Frisland, Ysland, Schetland; van 't Koninghrijck Noorweegen; van Estotiland, Drogeo, en eyndlijck 't leven onses Broeders, des Ridders Nicolai; met de vindingh

+ Vorst Zichmni, wil hier blijven, en een Stad bouwen.

+ Send d'onwillige weer nae huys.

+ 't Eyland Neome

+ Reys-kaert van Vorst Zichmni; doch de beschrijvingh verlooren.

+ Brief van Antonius Zenus, Venetiaen, Aen sijnen Broeder Carel, aengaende Groenland

[p. 176]

der Landen, door hem geschied, en de saecken van Groenland, 'k Heb desgelijcks beschreeven 't leven en de daeden des Vorsten Zichmni; die waerlijck, soo wel als eenigh Vorst die oyt in de Wereld heeft geleefd, een onsterflijcke gedaghtenis waerdigh is; wegens sijne dapperheyd en allerley loflijcke deughden. In deese Beschrijvingh is te sien, welcker wijs hy Groenland aen beyde d'eynden heeft gevonden; en een Stad daer in gebouwd. Voor ditmael niet meer, wijl ick verhoop, binnen weynigh tijds by u te zijn, en mondlijck van veel andere saecken met u te spreecken.’

⁺ Al deese Brieven ('t sijn de woorden mijns Schrijvers) heeft de Heer Antonius Zeno aen sijnen Broeder Heer Carel geschreeven. 't Is my seer leed, dat 't gedaghte Boeck, en veel andere Schriften, even deese Reys betreffende, te niet sijn gegaen. Want doe ick noch jongh was, en deese dingen my onder de hand quaemen, sonder te weeten watse waren, heb ick gedaen gelijck de Kinderen plegen, alles verscheurende en bedervende. 't Bedroefd my seer hoogh, als ick daer aen gedenck. Doch op dat de gedaghtenis deeser saeck niet gantsch verlooren moght blijven, soo heb ick alles, wat ick van deese Stof heb konnen vinden, ordentlijck hier t'saemgevoeghd; vertrouwende, dat de goedwillige Leser dit vriendlijck voor lief sal nemen.

⁺ De Heer D. Capel heeft deese Brieven ingelijft sijne Vorstellungen des Norden; pag. 177. 186.; en uyt hem heb ick deselve hier voor gesteld in onse Tael, ten dienst der nauwkeurige en weetgeerige. Veel andere dingen van Groenland sonden wy hier konnen by voegen, doch willen onse TOEDOENINGEN niet te groot maecken.

⁺ Alleen sullen wy dit hier noch seggen, uyt d'Yslandsche Kronijck, dat in Groenland Bevers en Marders werden gevonden, welckers Vellen soo goed als die van de Sobelen souden zijn. Datmen'er meer Valcken siet, als in eenigh ander Gewest des gantschen Weerelds werden gesien. Dat'er in voorige tijden veele deser Vogelen aen de Koningen van Deenemarcken wierden gebraght; welcke deselve versonden aen andere Vorsten en groote Heeren, tot een sonderlinge Vereeringh. ⁺ De Grensen van Groenland werden aldus gesteld: d'Ys-Zee tegens 't Oosten. d'opene Zee tegens 't Zuyden. De Straet of Enghte Hudsons tegens 't Westen (waer door Groenland van America sou afgescheyden zijn; alhoewel eenige meenen, dat het aen America vast is). Nae 't Noorden is de Grens noch gantsch onbekend.

+ Hoe deese Beschrijvingh van Groenland verlooren is geworden.

+ Afbreeking van deese Stof.

+ Waer by echter noch yets

+ Uyt d'Yslandsche Kronijck werd gevoeghd.

[p. *3]

FIGUER I

[p. *5]

FIGUER II

[p. *7]

FIGUER III

[p. *9]

FIGUER IV