De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

XLVII. Hoofd-stuck.
Waerneemingh van de Heer Martiniere over seeckere Dwaelingh, welcke gevonden werd by onse Weereld-beschrijvers, in de plaetsingh van Groenland en Zembla. Aenmerckingen op de geene, welcke van de Waygatz ende Samojeden geschreven hebben.

⁺ DOe my, op mijne weerkoomst uyt deese Noordsche Landschappen, ter hand quamen allerley Land-Kaerten van de voornaemste en beroemdste Weereld-beschrijvers, verwonderde ick my hier over, datse al t'saemen dwaelden in de plaetsingh van 't Landschap Zembla; 't welckse naerder aen de Noord-Pool stellen, als 't waerlijck leght; En Lapland Noord-Oost, daer 't doch gewisselijck meer nae 't Noorden leght.

⁺ Desgelijcks scheydense Zembla van Groenland af door de Zee; en stellen 't eene twaelf-honderd Mijlen van 't andere te leggen, daer 't doch twee aenmalkander-raeckende Landschappen sijn; soo dat de Kust van Groenland en die van Zembla aen den anderen grensen. Niets anders, als de seer groote Sneeuw en de ge-

+ Dwaelingh der Wereld beschryvers,

+ In de plaetsingh van Groenland en Zembla.

[p. 129]

weldige koude maecken dese Landen, daerse t'saemen komen, onbewoonbaer; anders sou de Reys te Land van Groenland nae Zembla, en van Zembla over de Paternoster-Geberghten in Samojeden (of Samojessie); van daer voorts nae Tartaryen, of Muscovien, seer light vallen. [Sie Figuer IV. n. 5.].

⁺ 'k Verwonderde my niet minder, wanneer ick sagh, datse d'Enghte, Voygat (of Waygats) geheeten, niet boven de thien Fransche Mijlen in de lenghte beschrijven; daerse doch over de vijf-en-dertig Duytsche Mijlen begrijpt, 't welck sesmael meer is.

⁺ Voorts willense ons wijs maecken, dat onse Scheepen door deese Zee-Enghte in de groote Tartarische Zee konnen komen: 't welck een Misslagh is; ofse schoon voor waerheyd willen uytgeven, dat ten tijde des Princen Mauritz van Nassauw een Hollandsch Schip door deese wegh in de gedaghte groote Zee geraeckt sou zijn. Doch dit is een openbaere Dwaeligh. Want deese Zee-Enghte (gelijck ick voorheenen geseght heb) grensd aen de Paternoster-Bergen; waer van de laetste meer als een halve Mijl hoogh is, en des selven top geduerigh met Sneeuw bedeckt leght, welcke noyt versmelt. Hier van kan ick een bestendigh en gewis getuygenis geven, als die selver ben geweest in deese Enghte, onder deese Bergen, in de Hondsdaegen, zijnde de heetste tijd des Jaers; daer ick 't echter reghtschaepen koud bevond; wijl aen dese plaetsen de Winter onophoudlijck blijft in alle Jaer-getijden; even als de Somer altijd duerd in de Magellanische Straet, of Zee-Enghte, leggende dight by de Zuyd-Pool.

⁺ Gelijck d'afgeleegene Landen nae 't Zuyden d'Onbekende werden geheeten, soo maghmen oock de geene, welcke in een selve wijdte nae 't Noorden leggen, desgelijcks d'Onbekende noemen. Maer alhoewel deselve ons noch tegenwoordigh verborgen zijn, soo twijffel ick echter niet; indien wy maer alleen gelegenheyd hadden om verder te gaen, dat wy Volck-rijcke en wel-bewoonde Landschappen souden vinden; diemen de naem van een nieuwe Weereld sou mogen geven; nae 't Voorbeeld van Christophorus Columbus, (Americus Vesputius), Magellanus, en meer andere; welcke haer nieuw-gevondene Landschappen nae haeren naem een benoemingh gaven; selfs oock van een nieuwe Weereld: Daer in nae-volgende Democritus,

+ In de grootte der Waygatz.

+ In 't voorgeven, dat de Scheepen door deese Zee-Enghte konnen komen in de groote Tartarische Zee.

+ Meeningh des Schrijvers, datmen in 't Noorden, indienmen maer gelegenheyd had om verder te gaen,

[p. 130]

Epicurus, en Methrodorus; welcke wilden, dat'er veele Weerelden zijn; tegens de Leere van Hermes Trismegistes en Plato, welcke beweerden, dat'er maer eene Weereld is: ⁺ Die God heeft geschaepen nae sijn wel-gevallen: Van welckers Beginssel, eynde, hooghte, diepte en midden geen Mensch eenigh beright kan geven; of schoon onse Weereld-beschrijvers in haere Plat-klooten (Planisphaeria) de Noord-Pool ten Top (op 't hooghste), de Zuyd-Pool ten Grond (beneden), d'Evenaer in 't midden setten. Waer meê Strabo niet over een koomd, stellende de Bergh Pernassus in Grieckenland in 't midden der Weereld. Berosus set 't Geberght Ararat in Armenien. Andere willen, dat het Jerusalem sou zijn.

⁺ 'k Sou van onse Weereld-beschrijvers wel willen weeten, aen welcke plaets sy Oud-Zembla souden stellen? 'k Meen gantschlijck, indiense in 't nieuwe waeren geweest, sy souden moeten bekennen, dat'er geen ander is. Nieuw-Holland, West-Friesland en Capo d'Hyver zijn in d'Enghte Voygat, en niet aen d'andere zijde der Tartarische groote Zee, daermen deselve geplaetst heeft.

⁺ Hy, die in sijne Vertellingh des Staets van Muscovien van de Samojeden spreeckt, sou, indien hy onder haer geweest was, en met haer omgegaen had, niet geschreven hebben, datse de Vreemdelingen op-eeten: En dat de Groote Czaar sijne de dood verdiend hebbende Onderdaenen daer heenen send, om van haer gegeeten te werden; 't welck t'eenemael valsch is. Of schoon haere Ligchaemen wanstalligh zijn; schoonmen haer vernuf seer plomp en groof bevind; schoonse geen kennis van God hebben; oock geen vrees voor eenige straf of pijn in d'andere Weereld (want sy geloven, dat de Zielen te gelijck met de Ligchaemen sterven), schoonse schijnen 't ellendighste Volck des gantschen Weerelds te zijn, welcke in haere Somer leven van de Beeren, Wolven, Vosschen, Ravens, Arenden, en andere wilde Dieren; diese op haere Jaght vangen; ⁺ dan in haere Hutten op kolen braden, en soo eeten; doch in de Winter sigh alleen onderhouden met Visch, ter Somer-tijd gedrooghd in de heete Son; behalven datse toevalliger wijs eenige der Beeren in de gedaghte Winter (welcke, vermitsse, ter oorsaeck van de Sneeuw, geen Voeder op 't Veld konnen vin-

+ Een wel-bewoonde nieuwe Weereld sou vinden.

+ Zembla, genoemd 't nieuwe.

+ Misslagh eens Schrijvers, spreeckende van de Samojeden.

+ Welcker levens-wijs en Aert hier kortlijck werd voorgesteld.

[p. 131]

den, voor haere Huysen komen loopen) om 't leven brengen, en ter spijs gebruycken; soo sijnse echter, onaengesien al deese ongelegenheden, van een seer gast-vryen aert, en neemen de Vreemdelingen seer vriendlijck op, sonder haer eenigh geweld of onbillijckheyd toe te voegen. Schoonse wreed en Barbarisch schijnen, evenwel sijnse eerbaer en opreght. 't Welk vry veel moet geaght werden, in aenmerckingh datse Naebueren zijn van d'alderwreedste Volckeren des Weerelds; te weeten, der Tartaren en Tingoesen; met welckese aen deese zijde soo een grooten handel en omgangh hebben, als aen d'andere zijde met de Siberianen, Borandianen en Laplanders.