De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

Toe-doeningh.

Onder de Geleerde en andere lieden is nu al langh gestreeden geworden, of'er Eenhoornen (Land-dieren) zijn, of niet. ⁺ Doemen ondervonden had, dat'er Visschen waren, hebbende ontrent even soodanigh een Hoorn, als de geene zijn, welcke men tot dien tijd toe voor Eenhoornen-hoornen had gehouden, heeftmen gantschlijck beginnen te geloven, dat dese Hoornen Visschen-hoornen waren; om dat d'Eenhoornen in ons Weerelds-deel noyt zijn geweest; in d'andere selden werden gesien. Selden, segg' ick:

+ Aenmerckingh op d'ontkenningh onses Schrijvers,

[p. 126]

Want dat onse Schrijver met Baecius derf ter neer stellen, datse noyt van eenigh Mensch souden gesien zijn, is waerlijck een misslagh, tegens 't Historisch geloof aenloopende. In onse vertaelde en doorgaens vermeerderde Beschryvingh van oud en nieuw Groenland hebben wy (pag. 33. en de volgende) verscheydene oude en nieuwe Oogh-getuygen, welcke deese Dieren gesien hebben, bygebraght: Oock hebben wy daer van gesproocken in onse Curieuse Aenmerckingen der bysonderste Oost en West-Indische verwonderens waerdige dingen, vierde deel, pag. 1203. ⁺ Daer-en-boven, de H. Schrift maekt'er op verscheydene plaetsen gewagh van. Behalven de Getuygenissen, welcke wy ter aengeweesener plaets hebben bygebraght, heeft'er de Heer Cornelis Stalpart vander Wiel in sijne Genees, Heel en Snykonstige Aermerckingen, pag. 356., noch meer andere bygevoeghd, die daer konnen naegesien werden. Kortlijck willen wy hier alleenlijck weerleggen de swackheyd van de redenen onses Schrijvers, welcke hem nochtans bewegen, om t'ontkennen dat'er Eenhoornen souden zijn.

⁺ d'eerste is genomen van 't verschil onder de Schrijvers, aengaende de gestalte des Diers selfs. Doch wy geven daer op tot antwoord: I. Wijl'er verscheydene Dieren zijn, die Hoornen hebben; als de Woud-esels, of Onagri, in de Wildernissen van Moorenland; d'Eenhoornige Ossen en Koeyen in 't selve Gewest; sommige Paerden in Indiën; de Rhinoceren, e.s.v., soo hebben sommige, sulcke Beesten siende, deselve genoomen voor reghte Eenhoornen, en voor soodaenige beschreven; waer uyt dan deese verschillentheyd ontstaen is. II. Selfs onse Ossen, Koeyen, en andere Dieren sijn niet al t'saemen van eene grootte, verwe, e.s.v. Die de Brabandsche ons met mond en pen vertoonen, en onse Nederlandsche daer tegens stellen; sullen geen kleyn onderscheyd bemercken. ⁺ III. Daer kan meer als eenerley Aert van deese Dieren zijn. Wat een groot verschil is'er niet tusschen Harten en Harten; tusschen Honden en Honden? IV. Onder de geene, welcke d'Eenhoornen gesien hebben, is buyten twijffel d'eene opmerckender geweest als d'andere. d'eene heeft hem meer als d'andere van naeby beschouwd. Desen heeft hem jongh, dien oud aengetroffen, e.s.v. V. Eyndlijck, indienmen uyt 't verschil der Schrijvers, ontrent de beschrijvingh van een Beest, wou Besluyten dat'er soodaenigh een Beest niet was, soo moest men al veele Dieren uyt de Boecken en uyt ons geloof uytschrabben. ⁺ Niemand sal ontkennen dat'er Rhinoceren zijn. Maer hoe verscheydentlijck werd haere gestalte voorgesteld; selfs tot soo verr' toe, dat veele hem maer eenen Hoorn geven, doch andere twee; welcke oock reght hebben, wijl hy'er eenen heeft beneden 't Voorhoofd nae de neus toe; en noch eenen kleynen boven 't Hoofd na de Neck toe.

⁺ 't Verschil van de lenghte der Hoornen, desgelijcks van de verwe der selve, is van gantsch geen belangh. Men besie maer onse Ossen en Koeyen. Sommige hebben groote, andere kleyne; dese kromme, die reghte; witte, swarte, en ander-verwige Hoornen. Buyten twijffel sijn de Hoornen der Eenhoornen oock korter of langer, nae haeren ouderdom. Soo geeft oock de meerderheyd of minderheyd der jaeren verschil aen de verwe.

+ Dat'er Eenhoornen souden zijn.

+ Reedenen, waerom de Schrijvers

+ In de Beschrijvingh der Eenhoorn-Dieren

+ Soo mercklijck koomen te verschillen.

+ Desgelijcks oock in de Hoorn selfs.

[p. 127]

⁺ Jae, dat'er gehoornde Visschen in de Zee werden gevonden, versterckt ons in 't gevoelen dat'er waerlijck Land-Eenhoornen zijn. Sijn'er Land en Zee-paerden; Land en Zee-kalveren; Land en Zee-honden; Land en Zee-varckens; Land en Zee-koeyen, e.s.v. buyten twijffel oock Land en Zee-eenhoornen. En vermits 't bedrogh der Menschen de Visch-hoornen dickmael voor ware Eenhoorns-hoornen heeft doen doorgaen, is 't dan vreemd, dat ontrent de beschrijvingh deeser Hoornen verschil valt? Sommige Schryvers vertaelen haere beschrijvingen der Dieren uyt een Spraeck, welckese niet ten vollen eygentlijck verstaen; en derhalven is 't niet te verwonderen, datse somtijds een misslagh begaen. De Druckers slaen oock geen kleyne feylen; somtijds blauw voor grauw, hoe veel lighter gekloofd voor ongekloofd, en soo voorts, stellende. De Schilders hebben yemand hooren spreecken van een vreemd Beest in een ander Weerelds-deel; sonder 't eygentlijcke beright daer van te hebben; en maecken'er een beeld van na haere fantasy. Andere 't selve gesien hebbende, beschrijven 't voor soodaenigh in hare Boecken- Hier van daen komen dwalingen en verschillentheden.

⁺ Belangende de kraght des Hoorns van d'Eenhoornen, dat in deselve geen uytsteeckendheyd boven die van ander Been sou zijn, hier in kan ick onse Schrijver oock geen vol geloof geven. Mijns oordeels heeft de Heer Stalpart seer wel aengemerckt: Vermits in de heetste landen 't slimste slagh van Vergif werd gevonden, soo heeft oock d'alwijse God daer de kraghtighste Tegen-giften geschapen. Alle hoornen van viervoetige Dieren houd hy voor een dienstigh middel tegens 't Gif; doch meest die van d'Eenhoornen; welcke alleen in de heetste Landen werden gevonden, en buyten twijffel 't meeste vliegend Sout in sich hebben. Dit volgende kan ick getuygen, als in mijne tegenwoordigheyd geschied, schoon ick doemaels noch jongh was. ⁺ Seecker Doctor van Schoonhoven vereerde mijnen Vader een stuck Hoorn, soo groot als een Ducaton, voor opreghten Eenhoorn, en deed'er ons dese Proef van sien. Hy bereydede twee balletjens van 't aldersterckste Vergif, yeder soo groot als een Erwet. Doe deed hy ons twee Duyven neemen, en mijn Vader d'eene instoppen 't eene Balleken; d'andere 't ander. Terstond daer nae schrabde hy een weyingh van dit stuck Eenhoorn; gaf 't den gedaghten mijnen Vader, en seyde, hy sou dit nu ingeven een van beyde de Duyven, welcke hy wilde. 't Geschiedede. Die d'Eenhoorn had ingenoomen, maeckte wel eenige groote bewegingen, doch bleef noch langh daer nae in 't leven (eenige Maenden; waer nae wy hem weer lieten vliegen); d'ander was binnen een half uyr tijds dood.

⁺ 't Geen onse Schrijver seghd van de Poeders, welcke gemaeckt werden van Goud, Paerlen en eedele Gesteenten, daer van beveelen wy 't oordeel, de toestemmingh, of weerleggingh, aen de Geneeskundige. Ondertusschen meenen wy, dat dit besluyt: In de Hoorn des Eenhoorns vindmen niet meer reuck of smaeck als in ander been; derhalven is'er oock geen meer kraght in; van geen groote klem is. In Indiën (gelijck wy in onse gedaghte Curieuse Aenmerckingen hebben aengeweesen) vindmen tweederley Wortelen, maer malkander even gelijck in gedaente, reuck en smaeck. Echter is

+ Vervolgh van 't voorgaende, en aenwijsing van de verder' oorsaeken der verschillentheyd.

+ Of in d'Eenhoornen-hoornen geen meer kraght is, als in ander Been.

+ Proef van de kraght des Eenhoorns tegens vergif, ons selver bekend.

+ Aenmerckingh op een andere reeden onses Schrijvers.

[p. 128]

d'eene een heerlijck middel tegens 't Vergif; d'ander een seer doodlijck Vergif.

⁺ Van d'Eenhoornen staet noch dit aen te mercken; datse maer alleen in eenige weynige verr'-afgelegene Gewesten, en oock daer noch weynigh in getal werden gevonden. Datse boven maeten vreesaghtigh zijn; en derhalven sich geduerigh verschuylen, niet alleen voor de Menschen, maer oock voor andere Beesten. Datse door haere geswindheyd niet gevangen konnen werden; of gevangen zijnde, gantsch niet langh leven konnen. Waerom men dan sich oock niet te verwonderen heeft, dat'er niet somtijds eenen in Europa over gebraght werd, gelijck wel nu en dan een Rhinocer en Elephant herwaerts werd gevoerd. Belangende de Hoornen, welcke in Europa voor Eenhoornen werden uytgegeven, geerne wil ick toestemmen, dat de meeste valsch zijn; jae dat'er veellight seer weynige reghte Eenhoornen onder loopen. Buyten twijffel sijnse bynae alle of van de Visch Narhual, of van andere gehoornde Dieren; waer van daen dan koomd, datse soo veel verschillen in gedaente en verwe; sommige glad, andere gedraeyd zijn. Dit alles konden wy breeder uytbreyden, en noch seer veel' aenmercklijckheden daer by voegen; doch de kortheyd onser Toedoeningen kan sulcks niet lijden.

+ Eenige eygenschappen der Eenhoornen: Waer door deselve niet nae andere Landen konnen vervoerd werden, gelijk d'Elephanten, e.s.v.