De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

XLVI. Hoofd-stuck.
Gevoelen des Heeren Martiniere van d'Eenhoornen. Verscheydene Gedierten met eenen Hoorn. Verschil der Schrijvers van d'Eenhoornen. Beschrijvingh der selve van Plinius, Munsterus, Marcus Paulus Venetus, Philostratus. Hesiodorus, Louis Paradis, Thevet, Di Berthema, Volnesius, Albertus. Verschil over de lenghte en verwe des Hoorns. Ontkenningh, dat yemand oyt een Eenhoorn sou gesien hebben: Desgelijcks oock van de kraghten en deughden des Eenhoorns, ten waer' alleen ten quaede. Andere ontkenningen onses Schrijvers.

⁺ VErmits ick hier gewagh heb gemaeckt van d'Eenhoornen, welckers Hoornen seer dierbaer werden gehouden, wegens de kraght en deughden, deselve toegeschreeven, soo moet ick dit seggen, dat seer swaer te weeten valt, wat de reghte Eenhoorn voor een Schepsel zijn magh: Want daer sijn meenigerley Dieren, welcke de Griecken Monoceros, de Latijnen Unicornis noemen; gelijck als onder de viervoetige Beesten, veelerley slagh van Esels; wilde Ossen, en de Stieren in Florida. ⁺ Onder de Slangen is de gehoornde Aspis, en de roode Salamander. Onder de Visschen de Pirassoepi, de Zee-Elephant, 't Zee-paerd, de Caspili, en d'Utelif. Diergelijcke sijn'er oock onder de Vogelen; en onder 't Ongediert seecker slagh van Paerds-vliegen, welcke seer gemeen zijn in Vlanderen, Engelland en Picardyen; werdende genoemd vliegende Eenhoornen. Verscheydene andere gehoornde Dieren sijn'er; welcke men met meenighten in Indiën vind.

⁺ Eenige willen, dat d'Eenhoornen (van welcke wy hier handelen) een Dier is op d'Aerde: Andere in 't Water: Noch andere een Amphibie, of dat te gelijck op d'Aerde en in 't Water leefd.

⁺ Plinius seght, dat d'Eenhoorn een Os seer gelijck is; wit-

+ Gevoelen onses Schrijvers van d'Eenhoornen.

+ Verscheydene Gedierten met eenen Hoorn.

+ Verschil onder de Schrijvers; als:

+ Plinius.

[p. 123]

vleckigh; doch de voeten ongekloofd hebbende; en rond, gelijck die van een Paerd.

⁺ Munsterus wil, dat hy sigh vergelijckt met een drie-jaerigh Veulen, zijnde van Verwe als een Weselken. 't Hoofd als dat van een Hart; de Beenen dun; de Klauwen gekloofd; met een Hoorn aen 't Voorhoofd, van ontrent twee ellen lenghte.

⁺ Marcus Paulus de Venetiaen seght, dat hy de gestalte eens Elephants heeft, oock sulck een verwe, doch een weynigh kleyner. De Staert is als die van een Os. 't Hoofd als dat van een Zwijn; doch soo swaer, dat het altijd nae d'Aerde hanghd.

⁺ Philostratus beschrijft dit Dier, dat de Kop is als die van een Draeck, voorsien met een Hoorn, doch niet soo geheel groot; in 't midden gewonden, of gedraeyd, als de Zee-Slecken-huyskens. Hy heeft een Baerd aen de Kin; een langen Hals; voeten als die van een Leeuw. 't Overige des Ligchaems heeft de gestalte eens Harts. De Huyd is als die van een Slangh.

⁺ Hesiodorus geeft voor, den Eenhoorn soo geswind te zijn, dat de Jaegers onmogelijck valt, hem te vangen, wat voor konsten en listen sy oock daer toe in 't werck moghten stellen.

⁺ Louis Paradis verhaeld, wanneermen eenige der selver gevangen heeft bekoomen, soo voederdmen haer met Erweten, Boonen en Linsen. Hy seght, datse soo hoogh, zijn, als een Wind-hond; doch niet soo dun. Hy steld de verwe van 't Hayr als die van een Bever, doch gantsch glad. De Hals dun. De beenen, voeten en staert als die van een Hinde. De Kop kort en mager. De Mond als eens Kalfs. d'Oogen groot; d'Ooren kleyn; en tusschen deselve een Hoorn; gantsch dun; van buyten bruyn, en ontrent een voet langh.

⁺ Thevet schrijft voor gewis, dat d'Eenhoorn soo groot is, als een half-jaerige Os. Dat hy heeft Beenen en Voeten als die van een Esel: Ooren als die van een Ren-dier; en dat hy sijnen Hoorn boven op 't Hoofd draeghd.

⁺ Ludovicus di Barthema getuyghd, dat hy is als een Water-Paerd; behalven alleen, dat hy de Klauwen geklooft, en een Hoorn midden in 't Voorhoofd heeft.

⁺ Volnesius verseeckerd ons, dat de Rhinocer de reghte Eenhoorn zijn sou. Garcias de Camphur, en Johannes Corbichon d'Egliceron.

+ Munsterus.

+ Marcus Paulus Venerus.

+ Philostratus.

+ Hesiodorus.

+ Louis Paradis.

+ Thevet.

+ Di Barthema.

+ Volnesius.

[p. 124]

⁺ Albertus berigt ons, dat de regte Eenhoorns-hoorn is anderhalve hand breed beneden aen, in de doorsneede; en dat de lengte is van thien voeten. Ludovicus di Barthema segd, dat de lengte is van drie vademen. ⁺ [In 't werck van di Barthema, 't welck ick heb, in 't Hooghduytsch uyt 't Italiaensch vertaeld zijnde, lees ick vier Spannen. Soo heeft oock de Nederlandsche Oversettingh, gedruckt t'Antwerpen 1563. in fol.: Doch dien Eenhoorn was noch seer jongh]. Munsterus steld drie Ellen. Marcus Paulus Venetus twee Ellen. Louis Paradis anderhalve Voet. Nicolaus Venetus eene Voet; en Cardanus maer alleen drie vingeren.

⁺ Plinius seght, de Hoorn is swart. Solinus steldse Purper-verwigh. Paradis gelijck varsch in stucken gebroockene Rhabarbar. Albertus als Harts-hoorn. Andere seggen, datse witter is als Elphen-been.

⁺ Wanneer ick nu aenmerck de tegens-een-strijdige meeningen van soo veele Schrijvers over de Hoorn des Eenhoorns; d'eene deselve dus, d'andere soo beschrijvende, soo beelde ick my gantschlijck in, datse hier van hebben gehandeld enckelijck om haer selven in verwonderingh te brengen. Welck gevoelen de Geleerde Baccius bekraghtighd; seggende, dat deese Schrijvers niet te geloven zijn, als die van dit Dier niets anders weeten, als alleen van hooren seggen: En dat geen Mensch oyt een Eenhoorn heeft gesien; even soo weynigh als de Vogel Phoenix.

⁺ Wat nu belanghd de kraghten en deughden des Eenhoorns; genoomen, dat alles wat hier van verhaeld is geworden, en 't geenmen ons soeckt op te dringen, waeraghtigh waere, soo ben ick doch verseeckerd, dat in den Eenhoorn niet meer kraght is, als in de Hoorn van een Harten-bock, of in een stuck Elpen-been, 't welck dickmael werd gebruyckt tot stoppingh des Bloedspouwens, Buyckvloeds, e.s.v., wegens de daer in zijnde t'samentreckende kraght (of veel meer door een eygentlijcke quaedaerdigheyd; ⁺ welcke t'samen-trecking werd veroorsaeckt door haer' Aerdsche substantie), soo dat de Gangen in de Bloed- en Pols-aderen werden gestopt en verstickt; 't welck veel meer behoord tot Vergif, als tot hertsterckingh. Even gelijck de Steen, welcke van seecker Raeds-Schrijver werd gemaeckt uyt Swavel en Vitriol; die, in een gewisse veelheyd van Wa-

+ Albertus Magnus.

+ Verschil over van de lenghte

+ En verwe des Hoorns;

+ Ontkenningh, dat yemand oyt een Eenhoorn sou gesien hebben.

+ Desgelijcks oock de kraghten en deugden des Hoorns.

+ Ten ware alleen ten quaeden.

[p. 125]

ter geworpen zijnde, een middel sou geven tot geneesingh van allerley Sieckten. ⁺ Of gelijck eenige Quacksalvers doen, met haere Poeders uyt Eedele Gesteenten, Paerlen en Goud, welckese uytroepen voor groote gif-afdrijvende Artzenyen: Daer doch alle ervaerne Artzen weeten, dat dit maer enckele bedriegeryen zijn. En indiense yemand eenige verlightingh toebrengen, soo geschied sulcks meer door de dingen, met welcke de Poeders ingegeven werden, als door de deughd of eygenschap der Poeders selfs.

⁺ d'oorsaeck hier van is, om dat niets, 't welck onbequaem is om Voedsel t'ontfangen, 't selve geven kan. Soodaenigh nu zijn de Paerlen, Eedele Gesteenten, en 't Goud. Indien deselve met eenige voedende of onderhoudende kraght begaefd waeren, soo sou een rijck Man, soo langh hy deselve besat, niet van Honger behoeven te sterven; noch eenige rijcke Vrouw bejegenen 't geen geschiedede in de Belegeringh van Jerusalem, veertigh Jaeren nae 't lijden en sterven onses Salighmaeckers; volgens 't beright van Josephis in sijne Joodsche Historien.

⁺ Men laete derhalven de meenigh van Gabriel de Castagne en andere van sijnen aenhangh vaeren; welcke beweeren willen, dat Goud, inwendigh ingenoomen, de grootste Artzeny des Weerelds sou zijn; daer 't doch veel meer vergif is; gelijck blijckt aen des selven schaedlijcke reuck en stanck, waer door de Bergwerckers dickmael in haren arbeyd gedoodet werden.

⁺ Tot verder bewijs, dat de Hoorn eens Eenhoorns geen kraght in sigh heeft; en derhalven geen hertsterckende Artzeny kan zijn, segg' ick noch dit, dat'er niet meer reuck noch smaeck, en derhalven geen deughd noch kraght meer in is, als in ander been.

+ Onse Schrijver ontkend, eenige Artzeny-deughden te zijn

+ In Goud, Paerlen, e.s.v., met sijne reden hier van.

+ Oordeeld, 't Goud vergif te zijn.

+ Verwerpt de kraght des Eenhoorns.