De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

Toe-Doening.

⁺ Ysland streckt sich uyt van den vier-en-tsestighsten Graed der breedte tot over den aght-en-tsestighsten. De lenghte is van twee honderd gemeene Fransche Mijlen; de breedte van honderd der selver; somtijds meer, somtijds min. 't Werd onderscheyden in 't Suyder, Noorder, Ooster en Wester-deel. Twee Bisdommen sijn'er in, Schalholt voor 't Suyder en Ooster; Haler, of Hola, voor 't Noorder en Wester gedeelte. Schoon hier geen Koorn noch ander Graen wast, oock geen Boom-vrughten gevonden werden, soo is'er echter seer treflijck Gras op de Weyden, van een sonderlinge welsmaeckendheyd en voedsaemheyd voor 't Vee. ⁺ d'Inwooners sijn sterck en groof van leeden; van soo een goede gesondheyd, datse gemeenlijck over de honderd, sommige wel honderd-en-vijftigh Jaeren leven. De Kooplieden van Hamburgh, Lubeck, Breemen, Koppenhagen, Riga, en uyt Holland brengen hier Meel, Biscuyt, of Tweeback, Bier, Wijn, Laeckenen, Lijnwaed, Yser en Stael; oock onlanghs Linten, Snoeren, en andere geringe dingen, tot cieraed voor haere Vrouwen. ⁺Hier tegens ruylense gedrooghde Visch; Traen, Vet, Boter, groote stucken Swavel, Ossen-huyden, Vossen, Schapen en andere Vellen; oock witte Valcken. In d'Yslandsche en Groenlandsche Zee werden veelerley Zee-wonderen gevonden; als, de Narhual, waer van voor desen gesproocken is. De gemeene lenghte deeser Visch steldmen op veertigh ellen. De Roider, op honderd en dertigh ellen. De Burnaluc, op tsestigh ellen. ⁺ Voorts sijn'er de Burchvalur. De Meir-swijnen. De Ziphius. De Walvisch. De Walrus, aldaer genoemd Hroszwalur. De Skautuhvalur, of Zee-rogh. De Zeenaut, of Zee-os. De Staukul. De Roitunger, of 't Zee-kalf, e.s.v. Hier is oock een slagh van seer groote Walvisschen, schijnende als drijvende Eylanden; doch selden werdense gesien. Wegens haer' onbequaeme grootte konnense de kleyne

+ Yslands gelegenheyd.

+ d'Inwooners leven seer langh.

+ Handel op Ysland.

+ Zee-wonderen in d'Yslandsche en Groenlandsche Zee.

[p. 112]

Visschen niet naejaegen; weetense echter met een sonderlinge list te vangen. ⁺ d'alderonschaedlijckste onder de Walvisschen is de Steipereidar, die voor de Visschers veght tegens d'andere Walvisschen. Sijne lenghte is van ontrent honderd ellen. In d'Yslandsche Wetten is strengh verbooden, deese Visch eenigh leed te doen. In 't Jaer 1273. quaemen op eenmael ontrent seventhien honderd kleyne Walvisschen, van d'Yslanders Huydingia geheeten, aen 't Strand by den Hekelbergh. Van 't Jaer Christi 874. tot op 't Jaer 1263. is Ysland sonder Koningh geweest, en door d'eygene Inwooners geregeerd geworden. ⁺ Allerwegen door dit Eyland sijn seer lustige Rivieren; waer uyt seer veel Visch, insonderheyd oock Salm, gehaeld werd. ⁺ Blefkenius beright ons, dat in geheel Ysland maer een eenige Brugg' is, gemaeckt van Walvisschen-been. Die te land van 't eene deel deeses Eylands nae 't andere willen reysen, hebben, wegens de Woestheyd, geen Pad 't welckse konnen volgen; maer moeten nae den Magneet haeren wegh righten, gelijck de Schippers op Zee. ⁺ De Zee by Ysland is boven maeten diep; soo datmen, volgens 't verhael van Georg Schurtz, op veerthien-honderd vademen (sijnde een diepte van seven-honderd Roeden) noch geen grond kan peylen. Tot soo verr' heeftmen 't versoght; en wie weet, waer doe de Grond noch te soecken was? ⁺ Uyt 't Been der Walvisschen, welcke of dood komen aendrijven, of gevangen werden, bouwen d'Yslanders hare Huysen met een seer groote konst. Desgelijcks maeckense daer van haere Tafelen, Stoelen, Bancken, en anderen Huysraed; soodaenigh gegladdet, dat alles van Elpenbeen schijnd te zijn. Anders woonense in Huttekens, of in de Hoolen der Bergen en Rotsen. Men seght, maer veellight is 't een verdightsel, dat de geene, welcke in sulcke Huysen van Walvisch-been slaepen, bynae geduerigh dromen van Schipbreeckingen. Of dit Ysland der ouden Thule is, werd van sommige beweerd; van andere ontkend; van ons onseecker gehouden. In de Somer is hier geenen naght. d'Yslandsche Hondekens plegen seer hoogh geaght te werden.

+ Seldsaemheyd onder de Walvisschen.

+ Rivieren, waer in Salm is.

+ Wonderlijke Brugh.

+ Ongrondelijke diepte der Zee.

+ Huysen en Huysraed van Walvisschen-been.