De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

XXXVI. Hoofd-stuck.
De Heer Martiniere aengetast van de Sieckte, genoemd de Scheurbuyck. Meest al d'andere Deenen inde Schepen van de selve quael aen gevallen. Hoedanigh hy daer van gesteld was. Wat voor een middel hy tegens dit quaed gebruyckte. d'andere Siecke hier door oock geholpen. Ader-laten en Purgeeren seer schaedlijck in dese ongelegenheyd. Voorbeeld daer van te Parijs. Verder verhandelingh van dese gevaerlijcke Sieckte.

⁺ NIet boven seven of aght uyren tijds was ick weer in 't Schip geweest, als ick overvallen wierd van een geweldigh Borst-wee, en een groote parssingh om te braecken. Vervolgens kreegh ick een swellingh in den Hals (aen d'Amandelen), waer door my 't slicken wierd verhinderd. Hier by quam een oversiedingh des Bloeds, en een scharpe jeuckte over mijn gantsche Ligchaem. 't Tandvleesch was ontstoocken, en bloedede seer . De Tanden stonden soo los in mijn mond, dat ick yeder oogenblick voor d'uytvallingh vreesde. ⁺ Niets van 't geen eenighsins hard was kon ick eeten. 'k Wierd in al mijne Leeden gantsch swack, en koorts aghtigh. Mijnen adem gingh kort, en stonck leelijck. Daer-en-boven was ick seer dorstigh; waer tegens ick dickmael Oxicrat nuttighde.

⁺ Vijfthien uyren hier na, als ick bevond, dat mijne swackheyd aenhield; en daer benevens aenmerckte, dat de selve was ontstaen ten deelen uyt de Sinckingen, vrroorsaeckt van de groote koude, en van 't eeten der gesoutene Spijsen, welcke de Keel en Amandelen aen gegrepen; oock soodanigh ontstoken hadden, dat dese Vloeden al d'andere Humeuren, of Voghtigheden, innamen en verdierven, soo besloot ick, in plaets des Oxicrati, te drincken Brandewijn, vermengd met soet Wa-

+ Martiniere werd van't Schorbuth, of de Scheurbuyck aengetast.

+ Hoedanigh hy sigh gesteld bevond.

+ Wat voor een middel hy tegens dit quaed gebruykte.

[p. 93]

ter. 'k Maeckten'er een Syroop van, en nam yeder uyr een lepel vol daer van in. Dickmael gorgelde ick met Brandewijn; somtijds met Wijd-edick, om 't Tandvleesch te verfrisschen. De Tanden wreef ick met Roosen-Honigh. De meeste op ons Schip, van even de selve Kranckheyd aengevallen, gebruykten de selve middelen; welcke ons oock gesamentlijck wel bequamen, en niemand is qualijck daer over gevaren.

⁺ De geene, welcke sigh in d'andere Schepen bevonden, gingen niet vry; maer kregen, even soo wel als wy, dese Sieckte op 't Lijf; soo dat de Chirurgijns, of Heelmeesters, welckese by haer hadden, werk genoeg vonden, om haer te helpen. 't Middel, dat de selve tot genesingh gebruyckten, was suyveringh en Aderlatingh. ⁺ Doch dit braght de Krancke veel meer tot een arger als beter staet; soo dat op 't eene Schip twee Boots-gesellen, op 't andere drie en een Factoor, binnen ses dagen tijds stierven. Buyten twijffel waren 'er noch meer verloren gegaen, indiense mijnen raed niet hadden gehoord en gevolghd: Welke was, datse 't Ader-laten en Purgeren souden voor by gaen, en mijne middelen gebruycken.

⁺ Hier werd my indaghtigh, dat de geweldige koude des Winters in 't Jaer 1670. aen vele Menschen binnen Parijs even de selve Sieckte veroorsaekte. De Genees-meesters hielden 't voor een slagh van Pest. Alsse nu die Lydelingen door Purgeren en Ader-laten meenden gesond te sullen maecken, sondense vele der selver na 't Graf. Doe ick my binnen Algiers bevond, wierd veel Volck van de Scheurbuyck (Schorbuth) aengevallen. Die 'er meê behebt waren, swollen d'Amandelen soodanigh, als of haer een stuck Vleesch in de Keel had geseten.

⁺ Al de Toevallen, van welcke ick hier boven gewag heb gemaeckt, ontstaen uyt een scharpe Vloed, of Sinckingen, waer door d'overige Voghtigheden (Humeuren) werden aengestoken en besmet; insonderheyd 't Bloed, even gelijck in de vuyle Pocken geschied. Beyde dese qualen voeren onder d'Indianen eenerley naem, te weten die van Pitans. Ter deser oorsaeck hield ick even de selve wegh, in de Scheurbuyck te genesen, welcke sy houden, in 't genesen der gedaghte Pocken. Breder kan men hier van na sien mijne Histoire de l'Estat des Royaumes d´Alger, de Couque & de Tetuan: En dan oock mijn Traitté de la Maladie Venerienne.

+ d'andere Deenen hier oock van aengegrepen.

+ Ader-laten en Purgeren seer schadelijck.

+ Voorbeeld daer van te Parijs.

+ Verder berigt van dese Sieckte.