De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

Toe-doeningh.

⁺ De Landschappen der Siberiërs en Samojeders sijn de Muscoviters onbekend gebleven tot dight aen den aenvangh deeser Eeuw, soo veel der selver innerlijcke gelegenheyd aengaet. Hoedaenigh sy doemaels ontdeckt wierden, sullen wy kortlijck verhaelen. By de Stad Soil, aen de Rivier Witsogda, in Muscovien, woonde een rijcken Boer, genoemd Anica, wel voorsien van Soonen en Dochteren. Vermits nu jaerlijcks in Rusland eenige Kooplieden quamen, welcke daer veele kostelijcke Pelteryen braghten, doch een vreemde, oock onderscheydene spraeck, Kleedingh en Seeden hadden, sich noemende Samojeden, en anders, soo kreegh hy een groote begeerte, om te weeten, uyt welcke Landen sy komen moghten na de Russische Steeden Osoyca en Ustinga (sommige stellen Ustiuga), doemaels als de Magazynen des Koophandels. Wijlse jaerlijcks soo veele duysenden guldens aen Waeren daer braghten, soo vermoedede hy, dat onder haer een goeden Rijckdom te winnen sou sijn. ⁺ Daer op trad hy heymlijck met eenige deeser vreemde in een Verdragh, dat hy thien of twaelf sijner Kneghten met haer in haer Land sou senden. Deese beval hy, op alles vlijtigh aght te neemen; oock de Seeden, gewoonten en rijckdommen deeser Volckeren op te teeckenen. Op haere weerkoomst deedense hem van alles beright. Hy gebood haer, niemand yets hier van te seggen, en hield oock selfs deese saeck gantsch stil. In 't volgende Jaer sond hy noch meer sijner Kneghten, derwaerts, en daer onder eenige sijne Bloedvrienden. Deese naemen met haer allerley sleghte Waeren, als Schellen, Spiegels, e.s.v. Alsse door eenige Wildernissen, oock over veel groote Wateren waeren gekomen, geraecktense by de groote Vloed Oby. ⁺ Maeckten hier kennis met de Samojeden; bemerckten, dat de Velwercken hier goed koop waeren, soo dat lightlijck hier een groote Schat te winnen sou zijn; en saegen, dat deese Volckeren geen Steeden hadden, doch vreedsaem onder malkander leefden, werdende geregeerd van d'oudste; datse in eeten en drincken gantsch morssigh sich droegen; meerendeel levende van 't vleesch der wilde Dieren, sonder Koorn of Brood te kennen; datse de Beesten-huyden tot haere Kleedingh gebruyckten, deselve t'saemen naeyende met Naelden van Visch-graeden, en draeden van de Zenuwen eeniger kleyne dieren; datse 's Somers 't Hayr, of 't ruyge, haerer kleederen buytenwaerts van, 's Winters binnenwaerts aen haer Ligchaem droegen, e.s.v. Kortlijck, sy bespiededen alles, en braghten een grooten Schat van Vellen meê nae huys. Deeser wijs handelde Anica met eenige sijner Vrienden sommige jaeren langh heymlijck in deese Landen.

+ Anica, een rijken Boer in Muscovien,

+ Send eenige sijner Kneghten uyt, om t'ondersoecken de Landen,

+ Van waer jaerlijcks eenige vreemde Kooplieden in Muscovien quamen.

[p. 88]

⁺ Hier door wierdensesoo geweldigh rijck, datse allerweegen veele Landgoederen opkoghten. De geene, die haer kenden, konden niet bedencken, hoese soo haest sulcke groote Schatten hadden bekomen. Sy, bemerckende dat yeder haer benydede; en weetende, hoe light 't geluck haer den rugg' sou mogen bieden, naemen voor, sich te verseeckeren, door haer te verwerven een goed Vriend aen 't Hof. Ten deesen eynde deedense heerlijcke Geschencken aen Boris Gudenow, Swager van de Groot-vorst Ivan Federowitz (gestorven in 't jaer 1597.), en ontdeckten hem de gelegenheyd der Landschappen Samojede en Siberie; sonder hem evenwel bekend te maecken, datse tot noch toe heymlijck in deese Gewesten hadden gehandeld, en groote rijckdommen daer door bekomen.

⁺ Boris dit gehoord hebbende, hield d'Aniconii voortaen als voor sijne Soonen; gaf haer, in den naem des Czaars, groote vryheden, en een eeuwigen eygendom aen al haere Land-goederen. Daer nae braght hy deese saeck voor den Russischen Keyser; welcke dit seer geerne hoorde; en aen Boris toe liet, hier in te doen na sijn welgevallen: Die terstond eenige Hoofdlieden en Eedele derwaerts sond; hebbende tot wegh-wijsers eenige lieden, die Anica haer toevoeghde. Met een woord, deese braghten soo veel weegh, dat de Samojeden de Muscovische Czaar voor haeren Keyser aennaemen; en dus is dit Land onder 't Russische Gebied gekomen.

⁺ De Tribuit, haer opgeleghd, was, datse jaerlijcks den Czaar, of des selven Gouverneur, souden leveren Hoofd voor Hoofd een paer Zobel-vellen. Dit aghtedense soo weynigh, datse beloofden, haere Kinderen, soo haestse den Boogh maer voeren konden, dien Tol oock onderworpen te doen zijn. Deese Vaghten hieldense in weynigh waerde, maer by de Russen waerense als dierbaere Kleynodien.

⁺ Doe d'uytgesondene weer nae Muscovien keerden, naemense eenige Samojeden met haer; welcke van de Keyser en Boris met groote verwonderingh wierden aenschouwd; insonderheyd alsse saegen, hoe juyst sy den Boogh wisten te handelen. Want sy kleefden een penninghsken, kleyner als een Duyt, aen een Boom; gingen soo verr' daer van daen, datse 't selve nauwlijcks sien konden; en troffen 't echter met haere pylen soo dickmael alsse wilden. ⁺ Maer hier tegens verwonderden deese Samojeden sich niet minder over de Seeden en Gewoonten der Muscoviters; over de geweldige grootte der Stad Muscouw; over de heerlijckheyd en praght des Czaars; over 't geluyd van soo veele Klocken, welckers klanck haer onbekend was; over de kostlijckheyd van soo veelerley Waeren, e.s.v. Dickmael wenschtense, weer by haere Lands-lieden te mogen zijn, om haer al deese voor haer seer seldsame dingen te konnen vertellen.

⁺ Nae dit alles wierden die van 't Geslaght Anica met veele Vryheden en Voorreghten begiftighd. In 't Jaer 1675. sonden de Heeren Staten Generael der Vereenighde Nederlanden den Heere Coenraed van Klenck, met een aensienlijck Gevolgh, als Gesant nae sijne Czaarsche Majesteyt. In de beschryvingh sijner Vojagie pag. 41. werd geseghd, dat op Woensdagh, de der-

+ Bekoomd hierdoor een geweldige rijckdom.

+ Ontdeckt eyndlijck den Czaar alles, om sich te verseeckeren: Die daer op deese Landen onder sijn gebied braght.

+ Zobel-Tribuit haer opgeleght.

+ De Samojeden schieten uytmuntend net met hare Boogen.

+ Verwonderen sich over 't geense in Muscouw saegen.

+ Aenmerckingh op yets,

[p. 89]

thiende der Slaghtmaend, t'Oustinga eenige Burgers uyt de Gemeente van Solowitsiga quaemen, om haeren Gouverneur te begroeten, en nae haere Stad te begeleyden. Onder haer was Music Stroofwonof, een rijcke Boer, die alleen van de Czaar de Naem van Music had bekomen, maer anders de persoon van een gemeen Man, Boer, of Rusch vertoonde. ⁺ Hy was (seght 't verhael) een oud, rijck Man..., die, alsmen aen sijne Majesteyt Schattingh betaelde, alleen voor sijn deel honderd-duysend guldens moest geven. d'eerste was hy, die Ziberien aen de groote Czaar ontdeckt, en hem tot de Meesterschap over dit Land bevoorderd had. Deese ontdeckingh, gelijck wy gehoord hebben, geschiedede van Anica en sijne Kinderen aen Boris Gudenouw, by 't leven van Czaar Ivan Federowitz, die gestorven is in 't jaer 1597. d'oude Anica kan derhalven in 't Jaer 1676 niet geleefd hebben. Is 't een van sijne Soonen geweest, soo moest hy doemaels ten minsten een ouderdom van over de honderd Jaeren hebben gehad. Was 't eenen sijner Soons Soonen, soo kon hy d'eerste ontdeckingh aen den Czaar niet hebben gedaen. Men sal 't derhalven vermoedlijck moeten verstaen, dat deesen Music Stroofwonof is geweest uyt 't geslaght van den eersten, die Ziberien aen den grooten Czaar had ontdeckt.

⁺ 't Woord Samojeden is van een breede beteeckeningh. Alle Laplanders (welcke Lieden geen Lappen willen heeten) noemen sigh met dien naem. Maer d'eygentlijcke Samojeden sijn de geene, welcke voorby de Vloed Potzora, de Waygats en d'Ys-Zee, soo verr' deese Zee-kust bekend is, woonen. Echter werdense met verscheydene Naemen onderscheyden. Die sigh geplaetst hebben van de Vloed Potzora af tot de Vloed Oby, werden sleghtlijck Samojeden geheeten. ⁺ De verder opwoonende noemdmen Ostack Samojeden; op welcke de Tingousi volgen. Andere voeren de naem van Joukagesi Samojeden. De wijder-afgeleegene sijn noch onbekend. Yeder van deese Volckeren heeft sijne bysondere Spraeck. Daerse op haer selven zijn, sonder een Czaarsche Stadhouder te hebben (in dit groote Land sijn maer eenige weynige Gouverneurs) levense als de Beesten. ⁺ Hebben noch Overheden noch Regeeringh, behalven die van d'oudste in een Huysgesin. Eenige neemen twee, andere drie Vrouwen, altijd uyt haer eygen Geslaght. Daeghlijcks gaense op de Jaght, en deelen de vanghst onder malkander; doch alleen onder de getrouwde, of die getrouwd zijn geweest. d'ongetrouwde hebben'er geen deel aen. ⁺ Gemeenlijck wassense niet hooger op als tot de lenghte van vier voeten. Seer kort sijnse van Beenen, welcke dan noch krom geboogen zijn, byna als een Boog. Haere Knyen staen niet voor aen 't been, gelijck d'onse, maer ter zijden uyt. ⁺ Sy weeten van geen Godsdienst, als alleen datse de Son eeren, wanneer deselve boven haere Kim is. Alsse die niet meer sien, eerense de Maen. Sy kennen noch Goud noch Silver. Als eens eenige by haer gekoomen sijnde Hollanders haer een stuck gelds in de hand gaven, soo beetense daer in, meenende dat het bequaem om t'eeten was. Maer gelijck verscheydene Volckeren de naem van Samojeden voeren, soo hebbense oock verscheydene Seeden, Gewoonten, en min of meer teecken van eenige

+ 't Geen in de Voyagie van de Heer Klenk na Muscovien verhaeld werd.

+ De Naem Samojeden is van een breede beteekening.

+ Verscheydenheyd der Samojeden.

+ Kort berigt van eenige haerer Gewoonten.

+ Gestalte.

+ Eeren de Son.

[p. 90]

Godsdienst. ⁺ Sommige hebben Beelden van Hout, doch seer mismaeckt gesneeden. 't Aengesight is gantsch breed en plat; doch een weynigh rond, en de Neus wat verheven. Op beyde de zijden siet men twee sneeden; welcke de Mond beduyden.

⁺ In 't Jaer 1669. deed Cornelis Jelmersz. Kock voor de tweedemael (d'eerste was in 't Jaer 1664.) een Reys nae de Waygats. Ontrent drie mijlen beoosten Jan Huygens Hoeck, in d'eerste Inboght, vondt sijn Volck in een Hut eenige Samojeden. Deese Hut was opgereght van sommige Sparren, van buyten bekleed met Vellen van Ren-dieren. Van binnen laegen eenige plankjens tegens d'Aerde; daerse Ren-dieren-vellen opleyden, welcke haer verstreckten voor Bed en Decksel. ⁺ Gevraeghd zijnde, ofse aen der Russen God geloofden? soo antwoordedense neen. Wederom gevraeghd, ofse dan niet geloofden dat'er een Godt was? soo leydense haere handen t'saemen; sloegen haer' oogen eerbiedigh op nae den Hemel, en seyden: Souden wy niet aen God gelooven? jae seeckerlijck, wy gelooven aen de groote God. Maer wat voor een God was dit? De beschrijvingh spreeck'er niet van. Misschien was 't de Son. Misschien oock eenen, by de Muscoviters voor een Toveraer gehouden, doch, gelijck de Samojeden waenen, voor veele Jaeren ten Hemel opgenoomen.

+ Beelden.

+ Samojeden by de Waygats

+ Godsdienst.