De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

Toe-Doening.

⁺ De Zobel, van sommige genoemd Zabel, sou, gelijck eenige willen, even 't selve Dier sijn, 't welck Aristoteles noemd Satherius, en Niphus Cebal. By Alciatus voerd hy de naem van de Sarmatische of Scytische Muys; doch, nae veeler oordeel, niet seer bequaemlijck. d'Afbeeldingh der Zobel vind ick in den beroemden Jonstonus niet; doch hebse in Michael Herr Grundtlicher Unterricht wunderbarlicher art, natur und eygenschafft aller vierfussigen thier; en nae de selve heb ick laeten snijden de gedaente, welcke de Leeser sien kan Fig. II. n. 3. Men vind deese Dieren in de Noordsche Landen, en d'uyterste Bosschen van Muscovien. ⁺ Oock in Littauw; Wit

+ Kort beright van de Dieren, genoemd Zobelen, of Zabelen.

+ Waer deselve gevonden werden.

[p. 68]

Russien; ontrent de Kronische Zee, en in Laucerusa, een Bosch in Scandinavia, volgens 't beright des gemelden Jonstoni. De Beschrijvingh van Guinea getuyghd, datse daer in meenighten werden gesien; doch de beste koomen uyt Tartaryen en Lapland. Marcus Paulus Venetus, die sijne Reys door de Morgenlanden begon in 't Jaer Christi 1269., beright ons, Boeck 2. cap. 20., ⁺ dat de praghtige en seer groote Veld-tent des Tartarischen Chams, wanneer hy ter Jaght gaet, seer veele Vertrecken in sich begrijpt, als de Sael, de Raedkamar, sijne Slaepkamer, en verscheydene andere. Onder deselve sijn de drie genoemde yeder onderstut met drie pilaeren van welrieckend Hout, kostlijck uytgehouwen en beschilderd. 't Decksel bestaet (wy spreecken met hem, als in den tegenwoordigen tijd) uyt swart en rood verwige Leeuwenhuyden; want van deese Dieren werden geen bonte in dit Land gevonden. Geen Regen of Wind kan door de selve dringen. Van binnen sijn de Tenten (te weeten de gemelde drie Vertrecken, sijnde yeder wel een Tent op sich selven, maer gesaementlijck begrepen onder de benoemingh van de Koninghlijcke Tent, en aen elckander hangende) bedeckt met kostlijcke Sabel (of Zobel) vellen; ⁺ onaengesien deselve in dit Land seer dier sijn; soo dat men, daer van een kleed willende maecken, 't selve met geen twee duysend Bisantiner Guldens sou konnen betaelen: 'k Heb dit hier willen aenteeckenen, om te doen sien, dat alreeds in dien tijd de Zobel-vaghten seer waerd gehouden, en voor groot geld gekoght wierden, selfs in 't Land daer deese Dieren sich onthielden. ⁺ Agricola getuyghd gesien te hebben, dat voor veertigh deeser Vaghten wierden gegeven duysend Goudene Kroonen; en Ambrosinus, dat alleen eene Winter-mof, van Zobelen, heeft gegolden vierhonderd ponden Bononische Munt. De gedaghte Agricola steld de Zobel wat kleyner te sijn als de Marter, of Marder; en dien volgens kan hy nauwlijcks de grootte van een Kat bereycken. Van Natueren sijn deese Dieren seer behendigh; door haere geswindheyd en bootsemaeckeryen d'aenschouwers vermaeck veroorsaeckende; snel in 't toeschieten, en by nae altijd sonder rust. De dierbaerste Vellen werden geaght de sulcke, die langh en nae 't swart treckend Hayr hebben. ⁺ In de Son gehangen werdende, soo bedervense. Jonstonus seghd, datmense voor de Mot bewaerd, wanneermen haer, wel geschuddet sijnde, met Alssem omwind, en soo wegh leght. Hy doet'er by: Men heeft aengemerckt, dat Zobel-vellen; in 't onderste van een Kist geleght, en met andere daer op gedaene klederen beswaerd sijnde, nae drie daegen tijds bynae geheel weer boven op gereesen waeren. Hoese oock met de hand gehandeld werden, altijd blijvense gelijck. Men behoefd sich derhalven niet te verwonderen, datse in een groote waerde werden gehouden: ⁺ Te meer, wijl de Muscovische Czaar sich bynae alleen Meester daer van gemaeckt heeft; de prijs nae sijn eygen gelieven steld; grooten handel daer meê drijft, en geweldige Inkoomsten daer van geniet. Hy Koopmanschapt oock wel met andere Pelteryen uyt de Noordsche Gewesten; daer toe seeckere persoonen gebruyckende, aen welcke hy deese Bontwercken geeft, om die in Persien, Turckyen en andere Landen te verhandelen; en winst voor hem te trecken: Doch vermits oock andere met

+ De Tartarische Cham pleegh sijne Veld-tent daer meê te bedecken.

+ Geweldige dierheyd (al ontrent 't Jaer 1270.) deeser Vellen in Tartaryen.

+ Naderhand oock anderweegen, met eenige voorbeelden.

+ Seldsame eygenschappen der Zobel-vellen; en hoese voor de Mot bewaerd werden.

+ De Muscovitische Czaar heeft sigh alleen meester daer van gemaeckt; en treckt seer groote winsten daer van.

[p. 69]

sulcke Vellen haer voordeel mogen soecken te doen, soo brenghd hem dit soo veel niet op, als wel den alleen-handel der Zobelen. Als andere Vorsten hem seer groote Geschencken toesenden, soo werd sijnen Schat daer door grootlijcks vermeerderd. De Tegen-geschencken, welcke hy doet, bestaen gemeenlijck maer uyt sijne Zobelen, die hem weynigh kosten, en evenwel hoogh werden geaght, wijlse bynae alleen uyt sijne handen moeten koomen. Echter is nu de voorige onmatige dierte al vry gevallen. Barend Langenes in de Wereld beschryvingh, van hem in langhwerpigh octavo uytgegeven, seghd pag. 293. des eersten Deels: ⁺ Datmen nu ('t was doenmaels in 't jaer 1598) nauwlijcks om duysend guldens Voeder van Zobelen onder een Rock sou konnen bekoomen. Een Som van duysend guldens doe, hoe veel sou die nu wel zijn?

⁺ Aen Paus Clemens de sevende (op de Stoel geklommen in 't jaer 1523.), wierd van de Muscoviten gesonden een Gesant, genoemd Demetrius. De vermaerde Bischop en Geschiedschryver Paulus Jovius ondersoght uyt deesen veelerley dingen van de gelegenheden des Russischen Lands; en heeft, 't geen hy uyt hem had verstaen, over geschreven aen Johannes Rufus, Aertsbischop tot Consents. ⁺ In deesen Brief seghd hy, uyt 't beright des gemelden Demetrii, dat in de Koopstad Ustinga, gelegen ter plaets daer de Rivieren Juga en Duino t'saemen loopen, seshonderd Mylen weghs van de Stad Muscauw, aenquaemen kostlijcke Voederingen van Marders, Zobels, Wolven, witte en swarte Vosschen; daer gebraght werdende van de lieden uyt de noch verder gelegene landen Permy, Picerri, Inugri, Ugulici en Pinuagi; welcke deese haere Waeren vermangelden tegens andere. De Permy en Picerri hadden deese Zobels-vellen van andere Volckeren, naerder aen de Zee gelegen. ⁺ De beste aghtedemen doe die met lighte grauwe Hayren. d'Eedele Vrouwen bedeckten'er haeren Hals meê; in sulck een gestalte, gelijck als of dit Dier noch leefde. Dus verr' Jovius, uyt 't verhael van Demetrius. De Landen, uyt welcke de gedaghte Pelteryen in Muscovien quaemen (namentlijck, de Siberische en Samojedische) waeren doemaels, jae tot op 't Jaer 1600., de Muscoviters noch onbekend. Hoe deselve door een rijcken Muscovischen Boer ontdeckt en bereysd sijn geworden, sullen wy hier nae kortlijck aenteeckenen. ⁺ Dit alleen moeten wy hier noch by doen, dat de Lappen in 't Jaer 1530. onder 't gebied der Muscoviters noch niet stonden; jae noch niet eygentlijck haer bekend waeren. De reden daer van was, om datse de veroveringh deeses Lands geen moeyte waerdigh aghteden. Dusdaenigh spreeckt'er de gemelde Muscovische Gesant van, by den genoemden Jovius: Aen d'uyterste Oever der hooge Zee, alwaer de groote Rijcken Noorweegen en Sweeden door een Enghte aen 't vast Aerdrijck hangen, wonen de Lappen; een boven maten groof, beestaghtigh Volck; wantrouwigh, en vliedende voor alles watse vreemds sien. Sy weeten noch van Vrughten, noch van Koorn, noch van goed We'er te spreecken. Alleenlijck geneerense hen van haer schieten (van de Jaght der Dieren) en bekleden sich met de Huyden der wilde Beesten. Haere Slaepkameren sijn Hoolen, vol dor loof; of holle Boomen, 't sy door ouderdom, 't sy door vyer

+ d'onmatige dierte is echter vry gevallen.

+ De Siberische en Samojedische Landen

+ Waren de Muscoviters ontrent 't Jaer 1600. noch onbekend.

+ Welcke Zobels de beste geagt wierden.

+ Lapland aen de Muscoviters oock noch niet langh geleden onbekend geweest, in sijn eygentlijcke gelegenheyd.

[p. 70]

uytgehoold. ⁺ Sommige gaen visschen in de Zee, daerse wel vangen met goed geluck, maer weynig konst. De bekomene Visschen droogense, en bewarense tot haere spijs. Deese Lappen sijn kleyn van lighaem met gedrongene platte aengesigten, doch behendig en snel met de voeten. De naestgelegene Muscoviten hebben noch weynigh kennis van haer. Want haer met weynigh Volcks te willen aengrijpen, waer' een verderflijcke uytsinnigheyd. Een groot Heyr tegens dit arm, ellendigh Volck te willen aenvoeren, sou sonder voordeel sijn, en oock niet seer eerlijck. Deselve Lappen verhandelen witte Hermelynen vellen (buyten twijffel oock Zobelen) tegens allerley andere Waeren: Doch sy sien de Kooplieden niet (dit wierd geschreven ontrent 't Jaer 1530.); spreecken oock niet tegens haer. Alleenlijck leggense haere Vellen neer; verkiesen daer tegens de Waeren, welcke haer aenstaen. Gaen dan wegh. Koomen daer nae weer; en indien haere Vaghten wegh genoomen sijn, soo neemense daer tegens d'andere Waeren met haer.

+ Korte beschrijvingh der Laplanders, uyt 't beright eens Muscovischen Gesants.