De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

[p. 15]

VII. Hoofd-stuck.
Noorweegsche Bergh-wercken. Kraen, waer door Metal en Aerde uyt de Mijn werd opgehaeld. De Heer Martiniere daeld vijftigh vademen diepte nae beneden. Beeld sigh in, dat hy in de Hel was geraeckt. Arbeyd der Bergh-werckers. Wat hem in de Koper-Mijn weervoer. Begeeft sigh nae de Silver-Mijn. Arbeyders in de Smelt-Hut. Gesteltenis van 't Silver-Berghwerk. Werck-tijd en Daghloon der Arbeyders. Vertreck na Drontheim.

⁺ MEt de volgende Dagh vertrock de Boode, met wien ick hier gekoomen was, en eenen der Commisen weer na Drontheim; na dat hy my eenen der Berg-meesters had aenbevoolen, die my 's anderendaeghs 's morgens met sigh na de gedagte Mijnen beloofde te voeren.

⁺ Soo haest ick opgestaen was begaf ick my by hem, en gingh met hem na den voor heenen gedaghten Commis, die goed Fransch kon spreecken. Hy had den Ontbijt bereyd voor hem selven, voor my, en voor den Berg-meester, mijnen Leydsman. Onder 't eeten versoght de Commis aen de Mijn-Voogd, dat hy my in de Mijn aflaeten, en 't werck der Arbeyders daer laeten sien wou.

⁺ Na gedaenen Ontbijt traeden wy voort, ontrent vijftigh schreden weghs van de Smelt-hut, welcke was gebouwd op een hoogen Berg, niet verr' van de Plaets daer men in 't Berg-werck gaet. Op den Top deeses Berghs staet seecker Gestel (Machine), van haer een Kraen genoemd; werdende van twee Mannen om gedraeyd, door middel van twee Raderen. d'eene gaet in 't eene, d'ander' in 't ander Rad; en door dit omdraeyen windense groote Stucken uyt de Mijn na boven; somtijds Metal, somtijds Aerde; even op soodaenigh een wijs, als men de Pottebackers Leem te Parijs plagh uyt te winden: (of gelijckmen by ons, door een diergelijcke Kraen, de Wijnen en andere swaere dingen uyt de Schepen ophijsd).

⁺ De Berg-meester en ick setteden ons in een houten Vat, of Kuyp, met Ysere Banden en Touwen wel verseeckerd. Dus daelden wy beneden in de Mijn, ter diepte van wel vijftigh vademen.

+ Koomd by de Smelt-Hut.

+ Begeeft sig voorts na de Mijn.

+ Kraen, waer door Metal en Aerde uyt de Mijnen werd opgehaeld.

+ Hy daeldt

[p. 16]

⁺ Neer-gekoomen zijnde, kon ick my niet anders inbeelden, of ick was in de Hel geraeckt. Want hier saghmen niet anders, als duystere, verschricklijcke Hoolen; groote Vyeren, en dan noch de Berg-lieden, welcke al t'saemen, soo veel als 'er waeren, enckele Duyvels scheenen te zijn. Aen haer Ligchaem haddense swarte Leedere Klederen; en op 't Hoofd Leedere Kappen, gelijck onse Priesters in de Winter gemeenlijck dragen; welcke na beneeden spits toe liepen. 't Overige was breed, boven op en over de Neus t' saem gevoegdt, om voor den Roock bevrijd te blijven. Voorts had yeder een Schoots-vel van de selve stof voor 't Lijf. Sie eene deeser Berg-lieden afgebeeld Fig. I. No. 1.

⁺ Haeren arbeydt in dit Berg-werck is meenigerley. Eenige houwen en slaen 't Kooper in stucken. Andere ondersoecken met hare Wercktuygen, ofse Kooper-gangen moghten vinden; of oock Water aentreffen, 't welck somtijds in de grond verborgen leght. Onlanghs geleeden borst het uyt met soodaenigh een geweld, datse gesaementlijck souden hebben moeten verdrincken, indiense 't gevaer niet met groote sorgvuldigheyd hadden voor-gekoomen.

⁺ Vermits nu de Berg-meester, die met my neer gedaeld was, bemerckte, dat ick van een seldsaeme koude wierd aengetast, soo trock hy een Klockje, ten teecken, datmen ons weer na booven sou ophaelen: 't Welck dan oock geschiedede, in even soo een korte tijd, alsse ons hadden neer-gelaten. Daer op keerden wy weer na de Smelt-hut; alwaer ick mijnen Franschen Tolck vond, ons verwagtende, om ons de Middag-maeltijd met hem te doen nuttigen.

⁺ Doe wy van den Disch waeren opgestaen; deed deese Commis drie Paerden Sadelen, een voor hem selven, d'andere twee voor den Berg-meester en my; om daer op te rijden na de Silver-Mijn, en die oock te besightigen; leggende ontrent twee Mijlen weghs hier van daen. Daer gekoomen zijnde, traeden wy af voor 't Huys des Intendants, of Over-Opsighters; die ons seer vriendlijck ontfingh; en yeder van ons een goed Glas vol Brandewijn aenbood, na dat hy selver eerst had gedroncken. Hy verwelkoomde ons Hoflijck genoegh, en onthaelde ons daer na met Taback en Bier.

+ Vijftigh vademen na beneeden, en beeld sigh in, dat hy in de Hel is geraeckt.

+ Arbeyd der Berg werckers.

+ Wat hem in de Kooper-Mijn weervoer.

+ Hy begeeft sigh verder na 't Silver-Bergh-Werck.

[p. 17]

⁺ Voorts voerde hy ons na de Silver-Smelt-hut, niet verder als ontrent 't vierde deel eener Mijl van sijn Huys gelegen; en by na soodanigh gesteld, als wy de Koper-Smelt-hut hadden gevonden; oock wel voorsien van allerley Werck-lieden. Eenige scheydeden 't Silver af van d'Aerde. Andere wiesschen 't. Sommige smolten 't. Noch andere maeckten 't fijn; en wederom andere smededen 't tot Stucken; alles ten dienst sijner Majesteyt.

⁺ Van deese Smelt-hut gingen wy na 't Berg-werck, in eenen daer tegens over gelegenen Bergh; waer in ick, nevens de Berg-meester, neerdaelde. 'k Vond geen onderscheyd tusschen deese en de voorige Mijn. De Hoolen; 't Vuyr; de Klederen der Berg-knegten, en de manier des Werckens quamen gansch over een: Gelijck oock de tijd des Arbeydens, welcke is, drie uren voor, en drie uren na de middag in de Lente en Herfst. ⁺ Doch 's Somers t' elckens een uyr meer; te weeten, vier en vier uren. In d'overschietende tijd maeckense sigh vroolijck; danssende na 't geluyd van haere Lieren, Hackeborden, en andere Speel-tuygen. 'k Had 't geluck, van sulcks te sien op den eersten avond, doe ick in de Koper-Smelt-hut was gekoomen. Geduerende de Winter arbeydense gantsch niet; doch werden echter even soo wel, als ofse werckten, betaeld.

⁺ Na dat wy nu al de bysonderheden der Silver-Mijn hadden besightigd, keerden wy te rugg' na 't Huys des Intendants, of Over-Opsigters, onsen Waerd; by wien wy 's Avonds aten, en dien Naght sliepen. De volgende Morgen, na gedaene Ontbijt, namen wy Afscheyd van hem; begaeven ons te Paerd, en hielden 't Middag-mael in 't Koper-Bergwerck: Van waer ick (den meer-gemelden Commis, die Fransch sprack, voor sijn goed onthael vriendlijck bedanckt hebbende) my weer na Drontheim begaf; werdende vergeselschapt van de Berg-meester.

+ Arbeyders in de Smelt-hut.

+ Gesteltenis van de Silver-Mijn.

+ Werck-tijd der Arbeyders.

+ Weerkeeringh na Drontheim.