De Noordsche weereld
(1685)–Frederik Martens, Pierre Martin de la Martinière–
AuteursrechtvrijVertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla
Toe-doening.Ga naar voetnoot+ Voortijds wierd de Noordsche Weereld verdeeld in Sweeden, Noorwegen, Deenemarcken, Engelland, Schotland, Yrland, Frisland, Ysland, en Groenland. Hedensdaeghs werd 't geheele Noorden begrepen onder twee Kroonen, de Deensche en Sweedsche. Tot de Deensche behoord Deenemarcken; Noorwegen, Ysland en Groenland. Noorwegen is seer langh, doch niet breed. Heeft bysonder hooge Bergen en Rotsen; welckers Toppen men selfs in de Somer dickmael niet kan sien, wegens de daer over en door gaende Wolcken. Op veele der selve leght geduerigh Ys en Sneeuw. Ga naar voetnoot+ Voortijds heeft dit Koninghrijck in een heerlijcken bloey gestaen; voerende Heerschappy over de Deenen, en sommige Eylanden van d'Oost zee; soo langh als 't van wettige Erf-Koningen wierd geregeerd. Maer doe de Heeren en Eedele van 't Erf een Keur-rijck maeckten, is 't t'eenemael komen te vervallen: Vermits yeder, die Maght, Vrienden en Aenhangh had, sigh selven op den Koninghlijcken Throon soght te dringen. Dit veroorsaeckte groote Tweedraght en Scheuringh in 't Land: Waer door dan de Deenen gelegenheyd bequaemen, om sigh Meester van dit Koninghrijck te maecken; en 't selve naederhand al de tot noch toe besetene en genootene voordelen t' ontrecken; soo dat het noyt 't Hoofd weer heeft konnen opsteecken. De voortijds treflijcke Huysen, Wooningen en Plaetsen zijn nu meest vervallen. Haere Zee-vaerd moogense niet anders, als met vergunning des Koninghs van Deenemarcken, verrighten; die haer deselve nauw genoegh bepaeld. Al haere Rijckdommen werden nae Deenemarcken gevoerd. Ga naar voetnoot+ De Westersche zijde van Noorwegen is seer geplaegd van vervaerlijcke Zeemonsters; insonderheyd van Walvisschen; somtijds meer als honderd Elleboogen langh; welcke sigh vertoonen in den aenvangh des Jaers. Vermits nu (seghd de Weereld-beschrijvingh, uytgegeven van Langenes) dit Gedierte [hy meend de gedaghte Walvisschen] seer vreeslijck is voor de Schippers, wijl Schepen en Menschen daer door omgeworpen worden, soo neemen de selve Castoreum; maecken 't nat, en werpen 't in de Zee: Waer op deese Visschen sigh terstondt nae de grond begeven, vermitsse dien reuck niet verdraegen konnen. Hy voeght 'er by, datmen in dit Land een sonderlingh Beestje vind, genoemd Lemmer; hebbende een Vel van verscheydene verwen. Dit slagh van Dieren sou uyt de Lught vallen, wanneer 't Donderd. Ga naar voetnoot+ Alle groente eetense op gelijck de Sprinckhanen; Doch sterven weer op een seeckere tijd. Maer dan werd de Lught door haere stanck vergiftighd; waer uyt onder de Menschen seer schaedlijcke Sieckten ontstaen. Verscheydene Schrijvers verhaelen, dat in 't Noorweeghsche Meir Mos somtyds een Slangh werd gesien van een wonderbaerlijcke grootte. Wanneer dit geschied, soo houden 't d'Ingesetene van dit Ge- | |
[pagina 7]
| |
west voor een gewis teecken van een aenstaende groote veranderingh in 't Rijck. Ga naar voetnoot+ In 't Jaer 1522. saghmen deese Slangh seer hoog boven 't Water; zijnde, nae gissingh, over de vijftigh ellen langh. Daer op wierd Koningh Christiernus uyt sijn Rijck verdreven. Dit Koninghrijck Noorwegen leght van 't Noorden nae 't Zuyden langhs de Zee. 't Sou van natueren een taemlijck goed Land zijn, maer is seer verarmd door de Dienstbaerheydt, waer onder de Deenen het, op de gehoorde wijs, hebben gebraght. Ga naar voetnoot+ De geheele Rijckdom deeses Gewests bestaet in Vee en Visch. Ga naar voetnoot+ Van hier koomd meest al de Stock-visch; soodaenigh genoemd, om datse op Stocken in de koude Lught werd gedrooghd. In Louw-maend is't de reghte tijd, om de selve te vangen; wanneer de koude tot de droogingh noch groot genoegh is. De Visschen, welcke in d'andere Maenden gevangen worden, konnen niet dueren, en zijn derhalven niet bequaem, om nae andere Landen te werden vervoerd. |
|