De bijencorf der H. Roomsche Kercke

[p. 71]

Nu volgt de verclaringe op het vijfde stuck des sendbriefs Gentiani Hervet:
Daer in ghehandelt wordt, dat de ketters anders niet soecken, dan vleeschelijcke vrijheyt, ende haten alle ghebeden, vasten ende abstinentien.

Dat eerste capittel.

Aldaer ghehandelt wordt, dat men wel lieghen mach, ende de ketters valschelijck beschuldigen, tot goede intentie; item van de fabelen Cochlei, Laurentii Surii, Aloysi Lipomani, ende waer toe sy nut ende oorboorlijck zijn.

In het vijfde stuck bewijst meester Gentianus, dat dese ^* ketters anders niet en soecken dan vleeschelijcke vrijheyt, ende hare sinnelijckheyt den toom los te laten: ende daerom seght hy, dat sy ter doot toe haten alle ghebeden, vasten ende abstinentien. Maer hier schuylt al groote swaricheyt. Want men soude ten eersten aensien moghen dencken, dat hy uyt eyghene affectie ende gheneghentheyt spreeckt, aenghesien dat het is blijckelijck ende kundbaer, dat sy het gebedt seer hooghe achten, ende vasten oock wel dickmael; ende dan

* Var. De ketters.

[p. 72]

onthouden sy sich niet alleen van vleesch, maer oock van alle spijsen, tot den avondt toe, ende blijven gheduerich int ghebedt, ende in het ghehoor der predicatien.

Hier uyt soude men dan moghen dencken, dat m. Gentianus in de leughenpijpe wat gheblasen hadde, ende den duym gheroert, om sijne sake schoon te maken. Derhalven soo willen wy dit punct wat dieper insien, ende aenmercken de redenen die hem hier toe hebben bewoghen. Soo hebben wy dan hier in twee stucken ^* te overweghen, namelijck het eerste, dat het gene dat David segt, als dat de ijver des huys des Heeren, heeft hem gheknaecht ende gegheten ⁽¹⁾, wordt hier in onsen Gentiano dadelijck vervult. Want hy is alsoo vyerichlijck ontsteken met den ijver der heyliger Roomscher Kercken, dat hy bynae suft ende raest, ende en siet niet wat hy seght. Daerentusschen evenwel is hy indachtich des ghenen dat onse heylighe Moeder de Roomsche Kercke int Concilie van Constantien besloten heeft, ende met der daedt ghepractiseert, doe de h. Vaderen aldaer vergadert, Joannem Hus ende Jeronymum van Pragen, teghen de gheleydt-brieven die hen van den Keyser ende van het Concilie ghegheven waren, lieten verbranden, ordonnerende wel duydelijck, dat men den ketters gheen gheloove houden mach. Ende nu mach onse Gentianus in Cicerone gelesen hebben, dat het gheloove is soo veel, als een standtvasticheyt ende waerheyt van 't ghene dat men doet ende spreeckt. Daerom vreest hy (mach men wel dencken) soo hy anders niet en seyde dan de waerheyt, hy mochte voor een overtreder der voorseyde ordonnantie des Conciliums ghescholden ende verclaeght worden, als oft hy den ketteren gheloove hadde ghehouden.

Daerenboven heeft de h. Kercke toeghelaten ende gheordonneert, dat men somwijlen wel een leughen teghen de ketters stofferen mach, tot goede intentie, om de slechte lieden ^**

* Var. In twee dinghen.

(1) Psal. 69.10.

** Var. Die slechtelijcken.

[p. 73]

te verschricken, dat sy gheenen lust en crijgen om hare boecken te lesen, ende daer door in ketterije te vallen. Ende dat dit waer zy, blijckt ten eersten by stercke bewijs-redenen, ende ten anderen, by gheloofweerdighe exempelen. De redenen zijn dese: als dat de h. Kercke gewesen ende besloten heeft, soo als het noch daghelijcx met de ervarentheyt blijckt, dat het nietqualijck ghedaen en is, dat men den volcke sekere cluchten ende fabelkens wijs maeckt, als van veel h. reliquien, van Sinte Gabriels veren, ende van Sint Joris lancie, daer hy den draeck mede stack, [van onses Heeren asem als hy noch in de kribbe lag,] item, van de Sancten ende Sanctinnen, als van Sinte Christoffel, Sinte Barbara, Catharina, van Sinte Franciscus wijngaert, ende andere dusdanighe dinghen, daer de Gesta Romanorum, Vitas Patrum, het Speculum historiale, het boeck Lipomani, het boeck Abdiae ende Sophronii, ende de Gulde Legenden vol van steken. Want alsucke leughenen noemt onse lieve Moeder de heylighe Kercke Pias fraudes, dat is te segghen, heylich bedroch, of Gulde Legenden, ende seght dat het is de melck, welck Paulus den Corinthen te drincken gaf, doe sy noch gheene stercke spijse en conden ghedraghen, ghelijck als een goet Minnebroeder, ghenaemt broeder Victor, tot Ghent plach te segghen. Soo men dan alsulcke leughenkens stofferen mach, om het volck tot devotie te verwecken, veel meer mach men wat vreemdts ende onbollichs van de ketters vertellen, als namelijck, hoe swart ende leelijck dat sy zijn, [hoe sy by nachte te samen komen de keerssen uyt doen, ende de vrouwen met de mans sich onder elkanderen voegen], hoe sy met den Duyvel omme gaen, ende andere dusdanighe dingen, om het volck eenen schrick van hare leere aen te jaghen. De exempelen zijn oock wel claer ende treffelijck.

Want op alsoodanighe leughenen, die de h. supposten oft ondersaten der Roomscher Kercken den Keyseren ende Coningen ^*

* Var. Van vele h. lieve Sancten ende Sanctinnen.

[p. 74]

wijsghemaeckt hebben, zijn sy veroorsaeckt gheweest hare placaten teghen de Lutherianen ende Hughenoosen te maken: waer uyt soo veel oproers ende twistens in de weerelt opgheresen is, dat het vry te duchten is, dat het noch veel bloedts costen sal, eer het ghestilt can worden. Dit can ghenoechsaem blijcken uyt de eygene woorden der placaten des wijlen Keyser Caroli, hooghloflijcker ghedachtenisse, uytgegaen int jaer 1521, in de stadt van Worms, vermeldende duydelijck, dat Lutherus een Pelagiaen was, ende de Sancten smadelijck verachtede; item leerde, datter noch overhooft noch superioriteyt, noch obedientie en is, ende bederfde ende reprobeerde alle goede weereltlijcke politie, ende gheestelijcke ordeninghe, ten eynde dat het ghemeyne volck soude worden verweckt ende ontsteken, te rebelleren ende op te staen teghen haren oversten, geestelijck ende weereltlijck, ende henlieden te gheven tot vechten, dootslaen ende stelen, ende alles te vyer ende te sweerde te vernielen, tot groote ende openbare bederffenisse ^* van der ghemeyner welvaert van alle 't Christenrijcke; ende dat ergher is, insettende ende voortstellende een maniere van leven, by de welcke een yeghelijc doen soude, dat hem goet dochte, ghelijck de beesten doen, ende als een mensche levende sonder wet, detesterende ende versmadende alle wetten, weereltlijck ende gheestelijcke.

Siet, dit zijn de eyghene woorden des keyserlijcken placaets, ende dit is de eerste oorspronck ende vloeyende fonteynader, van alle dat ^** bloedt dat binnen sevenenveertich ^*** jaren herwaerts, over het gantsche Christenrijck is vergoten gheweest: welcke doch een yeghelijck met oogen sien ende met handen tasten mach, te wesen grove, plompe, ende costelijcke ^**** leughenen, die Petrus à Sotto de h. biechtvader der k. Majest. ende andere catholijcke Papen hem int hooft hadden ghesteken: niet om dat sy meynden dat het alsoo was, want sy en hadden niet

* Var. Verdervenisse.

** Var. Het bloet.

*** Var. Sevenendertich.

**** Var. Tastelijcke.

[p. 75]

een hayr op 't hooft oft het en wiste wel beter (want sy doch niet ter weerelt soo seer en schroemden als die evangelische Reformatie) maer om dat sy daer door sijne Majest. (welcke anders van natuere wegen niet wreedt noch bloedtgierich en was) soude ontsteken, tot een bloedighe vernielinghe ende wreede uytroedinghe van alle dese Lutherianen, Hughenoosen ende Calvinisten, die hen gheensins nut en waren, midts dat sy de paperije wilden op de evangelische wijse reformeren; nochtans op hare enckel segghen, is de Keyser daerom voortghevaren, ende en heeft den ketters noyt willen ghehoor gheven. Soo als nu oock de Coninck van Spaengien, uyt eenen goeden ijver (meynende Gode grooten dienst ende offerhande te doen) voortvaert, tot een openbare verdervinghe sijner eyghene erflanden, ende natuerlijcke, jae gehoorsame ende ghewillighe ondersaten: niet beter wetende, of het en is al waer, wat hem sijne biechtvader, ende andere Spaensche Papen, ende voorstanders der h. Inquisitie, in de oore blasen. Jae daer op heeft hy sijnen eyghen ende eengheboren sone niet ghespaert, maer heeft hem in der helscher Inquisitie handen overghegheven, ende in een kercker laten worpen, daer hy jammerlijck gestorven is. Voorwaer dit is een loosen treck, die van onse l. Moeder seer wijsselijck bedacht is gheweest, als dat men tot goeder intentie den duym wel vry roeren mach. Want anders, by dien sy niet en hadde moghen voorgheven, dan de bloote waerheyt, de ketters souden lichtelijck ghehoor hebben ghecreghen by de Coninghen ende Princen, ende soo waert verloren spel gheweest, met alle de Papen ende Paperije, met alle de Missen ende heylicheyt der Roomscher Kercken; jae de gantsche gheestelijckheyt en soude gheen boon meer weerdt gheweest zijn, so als men in alle plaetsen speuren mach, daer sy vry ghehoor ghehadt hebben, ende hebben hare saken int openbaer moghen verdedighen. Maer danck zy onse Liefvrouwe van de seven Eycken, ende Sint Job van Wesemale, ende alle de gloriose Sancten ende Sanctinnen, die t'Hantwerpen op het hooghe outaer staen, daer is by tijde

[p. 76]

in voorsien gheweest, met de voorseyde conste van het leughenboeck open te doen, ende den Coninghen wijs te maken, dat de koeyen op stelten gaen. Ende het is wel recht: want wie hem selven een schaep maeckt, die wordt van den wolf ghegeten, soo men in een ghemeyn spreeckwoordt seght.

Maer noch hebt ghy daerenboven een andere groote nutticheyt, uyt dese h. maniere van doen. Want soo de Papen ende Monicken altijdt met de waerheyt moesten omme gaen, daer soude bystere groote ongheschicktheyt uyt volghen: overmidts dat sy op haren predickstoel dickmael soo stom souden moeten staen, als visschen. Want sy en souden niet vinden te segghen, midts dat sy doch alle ongeluckich zijn van waer te segghen. Derhalven en souden sy hare schoone heerlijcke gave van welsprekentheyt, niet connen te weghe brenghen. Maer nu, al sy gheene pijlen meer in de coker en hebben, soo vallen sy op de ketters, ende daer hebben sy 't jae veyl; sy weten wonder te vertellen: sy tieren, sy bulderen, sy donderen, sy blixemen, sy makense soo swart als een Duyvel van der Hellen. Somwijlen grijpen sy eenen Calvinum by de neck, somwijlen eenen Besam: somwijlen hebben sy het op Marots Psalmen gheladen, somwijlen op de Hebreeusche ende Griecksche texten, die sy doch niet en connen luchten: somwijlen martelen sy den armen catechismum soo deerlijck, als of sy hem op een pijnbanck hadden. Int corten, sy en sien deur noch venster aen, sy schietent u tot de veren toe int lijf. Sy clappen als exteren, ende bewijsen met der daedt, dat of sy schoon alle haer moes vercocht hebben, soo hebben sy noch het beste bladt altijt behouden. Het is voorwaer een groote genoechte ende tijtcortinge diese hoort: in sonderheyt, voor de devote vroukens, die met den Bybel oft Godes woordt niet seer vermaeckt en zijn, maer hebben liever nae de leughenpijp ende nae de oude Papen deunkens te danssen, of het Evangelie van den Spinrock te hooren vertellen. In somma, men soude eyghentlijck meynen, dat alsulcke catholijcksche predicanten, haer leven lanck brillen vercocht hebben ende quacksalvers

[p. 77]

gheweest zijn, of dat sy de gantsche preutel-accijse alleene ghehuert hebben. Soo men dagelijcx mercken can uyt alle hare predicatien, ende in sonderheyt uyt de costelijcke sermoenen, die de fijne Minnebroeder ^* t'Hantwerpen in S. Jacobs kercke int walsch doet. Het schijnt recht een van die quacksalvers te zijn, die 37. jaren lanck achter lande geloopen, ende op alle marckten hare driakel ende rattecruyt vercocht hebben.

Men siet het ooc wel merckelijck, uyt het predicken van den voorghenoemden broeder Cornelis de Geesselaer ⁽¹⁾, die met een alsulcken ijver teghen de ketters buldert, dat hyse al t'samen uytgeroeyt wil hebben, ende tot asschen verbrandt; jae heeft noch onlancx ghepredickt, dat men der swanghere vrouwen buycken behoorde op te scheuren, om de kinders te verbranden, eer sy op de weerelt comen: het welck hy bevestight met een clare text, die hy in sijn keuckenbybel ghelesen heeft, oft ymmers van sijn cockmaeght gheleert, namelijc, de eyers in de panne, soo en comender gheene quade kieckens van. Ick late staen de lieflijcke predicatie van droncken Claeskens, Bisschop te Haerlem [ende van den heylighen Bisschop van Remunde Guilelmus Blindasinus, welcke de heylighe Drievuldigheyt by eenen haringh vergheleke, die men in driederley soorten eten mach, te weten, eenen ghebraden haring, eenen gesoden haring ende eenen blick-haringh, want hy en at niet gheerne pekelharinghen, daerom en woude hyse niet vermelden], ende soo menighe andere heerlijcke sermoenen ^**, van veel vrome helden, die hare brandtclocke tegen de ketters opsteken, soo wanneer sy op haren stoel staen, soo dat men hare heessche ende verroeste keelgat met vier oft vijf stoopen wijns nauwelijck en can verversschen.

Doch dat uytnemende costelijc sermoen van den eerweerdighen Bisschop van Utrecht, dwelck hy dede doe men het provinciael

* Var. De Minne-broeder.

(1) Siet het 1. cap. des 2. stucx.

** Var. Heerlijcke ceremonien.

[p. 78]

Concilium aldaer hiel (het is schier dry jaren gheleden) en can ick niet verswijghen. Want daer in verhaelde hy wel int lanck ende int breedt, van den Duytschen beyr Luthero, hoe dat sijne moeder met den vyandt geslapen hadde, ende vele andere sagen van root cousken, die hy uyt Cochleo, oft uyt broeder Laurentio Surio, een fijn Carthusich brillenvercooper, geraept hadde. Ende voorwaer alsulcke ^* ghetrouwe ondersaten, als dese Laurentius Surius ende Cochleus zijn, behoorden wel een goet stuck specks uyt de panne te hebben, aengemerckt dat sy met hare lieflijcke ende cortwijlische historien, den Bisschoppen, Monicken ende Papen stoffe bereydt hebben, om op den stoel te cuyeren. Soo dat hare historien vry mochten ghenoemt werden, dormi secure, dat is te segghen, slaept gerustelijck: overmidts dat de Monicken ende prochypapen niet veel en behoeven in hare Bybel te studeren om te prediken, soo wanneer sy met alsulcke boecken voorsien zijn. Want sy vinden daer in genoech om te praten: jae al waert anders niet, dan die aerdighe cluchte die de voorschreven Laurentius Surius van Calvino vertelt ⁽¹⁾, als dat Calvinus soude sijne leere hebben willen bevestighen met mirakelen, ende daer toe soude hy eenen man wijs ghemaeckt hebben, hem te laten in een dootkiste nae de kercke draghen; ende doe hem Calvinus voor alle het volck geheeten hadde op te staen, soo sijne leere waerachtich was, doe bevondt men dat de man in de kiste versmoort, warachtich doot lach; ende als sijne huysvrouwe sich daer over grootelijck beclaeghde, soo stopte haer Calvinus den mondt toe met veel schoone beloften, ende maeckte sich van stonden aen op den stoel, ende predicte dat het haers ongeloofs schuldt was, dat het mirakel niet en hadde willen lucken. Men segt gemeynlijck: ist leugen, ist waer, memory behoeft een leugenaer. Maer dit was desen goeden

* Var. Voor alsulcke.

(1) Dese aerdige cluchte vindt ghy in de historie Laurentii Surii Carthuyser, die hy ghenaemt heeft Commentarius brevis rerum in orbe gestarum. Ende is te Ceulen ghedruckt.

[p. 79]

historyschrijver uyt het hooft gegaen, midts hy niet wel indachtich en was, dat men te Geneven geene dooden in de kercken en brengt, ende veel min onder de predicatie: beneven dat hem uyt de memorie ontvloghen was, dat Calvinus altijt gheleert heeft, dat het enckele godloosheyt ende duyvels werck is, te willen de evangelische leere (welcke met soo stercke mirakelen voortijden bevesticht is gheweest) wederom op een nieu met andere mirakelen bevestighet hebben. Maer dat is den goeden Cathuyser te vergheven, midts hy met veel visch te eten, weecke herssenen ende een krancke memorie mochte gecregen hebben. Maer hy vertelter noch wel andere, die noch al beter clincken: als van de mirakelen Lutheri, van het bloet dat uyt het Sacrament des Altaers in Brandenborgerlandt uytgevloten is (het welcke hy van Aloysio Lipomano geleert mach hebben, die ooc eenen grooten boeck vol van alsulcke fraeye cluchten gheschreven heeft,) ende noch veel andere meer alsoodanige leugenen met steerten, die den Papen ende Monicken grootelijcx dienen in hare predicatien. Ende in sonderheyt, dese nieuwe Nederlantsche Bisschoppen, die meest tusschen de keucken ende de bottelrije ter scholen gheleghen hebben, ende en hebben niet veel te segghen, ten zy datmense voort stuere ende helpe: ghelijck als men ghenoech mercken can, uyt de fijne predike des eerweerdighen Bisschops Francisci Sonnii, des vaders aller nieuwe Bisschoppen, die hy op sijne incomste tot s'Hertogenbosch dede, segghende, dat de borghers sich behoorden te verblijden, van dat sy hem tot haren Bisschop ghecreghen hadden, om datter nu voortaen veel vreemdelinghen in de stadt souden comen, die wel voortijdts nae Luyck, oft nae Wtrecht pleghen te loopen, ende de een soude een harincxken eten, de ander een pot biers drincken, ende dat soude aen d'accijsen baten, etc. Was dat niet wel om Gaudeamus te singhen?

Desghelijcx ooc Curtius te Brugge, die nochtans soo lange pastoor hadde gheweest van de groote kercke te Loven, legghende dat Evangelium uyt: Ego sum, nolite timere: Ick

[p. 80]

bent, wilt niet vreesen, seyde dat hy de man was, daer men soo veel van ghesproken hadde, ende dat sy niet en behoorden te vreesen, midts hy een Bruggelinck van gheboorte was, ende in de selve stadt op de vunte kersten ghemaeckt ^*. In somma, het was, jaegh in, jaegh over, het voer een man om mosselen. De goede pastoor en wist niet veel te seggen, om dat hy geene saghe van 't rootcousken, of van den Duytschen beyr, ende Calvini mirakelen en wiste te vertellen. Hy en hadde die ^** fraeye historien van Laurentius Surius, van Cochleus, ende van Lipomanus niet gelesen. Daerom zijn sy hooghlijck te prijsen, die alsulcke aerdighe cluchten weten te stofferen, ende het volck daer mede uyt den slaep te houden. Want van den Bybel of van het Evangelium, en hebben sy doch niet veel vergheten, midts dat sy het schroemen te lesen, van vreese dat sy ketters mochten werden. Somma sommarum, soo verre als de leugenen ende fabelen tot stichtinghe onser Moeder der h. Roomsche Kercke connen gedienen, soo zijn sy niet alleen te verdraghen, maer oock grootelijcx te prijsen. Ende derhalven en ist gheen wonder, dat m. Gentianus soo stoutelijck hier heeft derven schrijven, dat de Hughenoosen ende Lutherianen, alle bidden, vasten ende abstinentien haten. Dit is dan het eerste punct, dat hier op te bemercken is, tot sijne verontschuldinge, als dat hy sich in desen deele als een goet catholijcksche man gedragen heeft.

* Var. Gedaen.

** Var. De.

[p. 81]

Dat II. capittel.

Hoe het te verstaen is, dat de Hughenoosen ende Lutherianen haten alle ghebeden, vasten, abstinentie ende afstervinghe; ende hier ^* wordt ghehandelt van de abstinentie ende afstervinge der Monicken, Bisschoppen, Prelaten, ende andere Papen, ende van de afstervinghe der Hughenoosen ende Lutherianen.

Het anderde stuck is, als dat hy groot recht heeft te segghen, dat de ketters allen ghebeden, vasten ende abstinentien doot-vyanden zijn. Want daer is een reghel in de rechten, dat een sake qualijck te doen, ende anders dan 't behoort, of de selve heel nae te laten, comt al op een uyt. Nu dan, al ist schoon dat de ketters veel bidden ende vasten, dewijle nochtans sy het niet en doen soo alst wel behoordt, daer is effen soo veel van te houden, als of sy niet met allen en deden. 't Is wel waer, sy bidden smorgens ende tsavondts; jae sy en souden niet gheerne aen den disch gaen, noch daer van scheyden sonder te bidden, dwelck nochtans selve dickmael van de alderbeste catholijcksche vergeten wordt, als men in des Paus gheestelijcke hofghesindt, ende aen der Cardinalen ende Bisschoppen tafel merckelijck sien mach, jae oock by de alderghetrouste ondersaten der Roomscher Kercken. Soo dat het noodich is bevonden gheweest, dat een Paus soude aflaet verleenen, den ghenen die nae de gratien eens

* Var. Hier na.

[p. 82]

drincken soude: ten eynde, dat hy den goeden drinckebroeders daer mede soude doen ghedencken, hare gratien te segghen, om noch eenmael een goeden teughe te drincken. Het is dan wel waer, dat de ketters ghenoech bidden. Maer wat ist? Sy en bidden niet ghelijck alst behoort.

Want in den eersten willen sy beweeren, dat soo wanneer men yet bidt in den name Jesu Christi, dat men versekert is dat selve te verwerven ⁽¹⁾. Ende derhalven segghen sy ^*, dat alle gheloovighe menschen van hare salicheyt ende van de vaderlijcke liefde ende goetgunsticheyt Gods, gantsch seker ende ongetwijffelt staen ⁽²⁾, midts Godt niet liegen en can, die het hen om Jesu Christi wille ghewisselijck heeft toegheseyt ende beloeft, ende dat selve met sijnen heylighen Gheest in hare herten verseghelt ende bevestight. Dit houdt de h. Roomsche Kercke voor een groote ketterije ⁽³⁾, leerende daer teghen, dat niemandt in dit teghenwoordighe leven en can ghewisselijck gheweten, of sijn ghebedt verhoort wordt, veel min oock, of hy in Godes ghenade oft onghenade staet, ten zy dat het hem door een sonderlinghe mirakel ende voordeel gheopenbaert zy. Daerom houdt sy voor een groote vermetenheyt ende opgheblasentheyt, te segghen (ghelijck als ⁽⁴⁾ Paulus segt) dat de heylige Gheest Godes in ons is, ende in ons bidt, ende dat wy sonder Godes Gheest niet en connen gebidden, midts dat niemandt weten en can, of hy den Geests Gods heeft oft niet: ende derhalven moet men altijdt in twijffel staen tusschen hope ende vreese, als een schip sonder roer ende compas, tusschen de golven ende baren der zee, ghelijck als Jacobus spreeckt ⁽⁵⁾.

(1) Jac. 1.5.6.7.8. - Mat. 7.7. - Mat. 11.24. - Mat. 14.31. - Marc. 9.23. - Joan. 16.23.

* Var. Segghen dese lieve ketters.

(2) Psal. 27.1.2.3.4. etc. - Rom. 8.1.16. - Rom. 4.20.8.33.34.35.38.39. - Galat. 4.6. - Eph. 1.13.14. - 1. Cor. 13.15. - Augusti. op de 1. brief aen Tim. int 8. Sermoen, ende op den Galat. int 5.

(3) Antoninus parte 4. tit. 6. ca. 2. ff. 7. - Stanislaus Hosius int boeck van de ketterijen onser tijden. Ende int Concilie van Trenten ist alsoo besloten, 9, 12.13. ende cap. 13.14.15.16. Sessione 6.

(4) Rom. 8.27.

(5) Jacob. 1.6.

[p. 83]

Ten tweeden, so en willen de ketters tot niemant haren noodt clagen, dan tot Godt alleene, ende niemandt aenroepen dan hem alleene, als of hy alleene conde ghehelpen, of dat hy altijdt onledich ware, ende anders niet te doen en hadde, dan stedes te hooren wat sy hem segghen willen. Hier tegen ghebiedt de h. Kercke, dat men oock de Sancten ende Sanctinnen aenroepen sal, ende op haer vertrouwen, soo als hier vooren gesien is ⁽¹⁾. Oock en willen sy gheenen middelaer noch voorsprake hebben tot Godt, anders dan Jesum Christum [synen Sone] alleene. Ende laten daer alle Sancten en Sanctinnen voorts ledich sitten, als onnutte cijffers [sonder hun eenich werck te gheven]. Even als of Christus alleene eene volcomen middelaer ware, ende dat de ^* lieve Sancten niet een goet woordt int vat en hadden.

Daer nae en willen sy niets bidden, of het en moet juyst in de Schrift voorgeschreven zijn, midts dat sy segghen, dat het ghebedt sonder geloove zonde is ⁽²⁾; ende het geloove en can sonder het woordt ende belofte Godes niet bestaen [niet meer dan een huys sonder grontslag ende fondament.] Daer uyt comt het, dat de arme zielkens int Vaghevyer blijven branden, by ghebreck dat men een Pater-noster oft een Ave-maria sparen wil: soo dat nu de wagenpadt (daer de zielkens uyt het Vaghevyer in den Hemel pleghen te varen) heel verwildert is, ende met doornen ende dijstelen alsoo overwassen, dat mender ^** [nauwelijcks met houte klompen oft ten minsten met dobbele ende ghenagelde schoenen soude derven overgaen, ick swijge dat die arme meyskens die naeckt ende bloot zijn, souden het bervoets derven wagen].

Daerenboven willen sy anders niet bidden dan in hare moeders sprake, of in een sprake die sy selve wel verstaen, effen als of onse Godt geen latijn en verstonde, oft ymmers, dat sy

(1) Int 4. cap. des 4. stucx.

* Var. Die.

(2) Rom. 14.23. - Hebr. 11.6. - Rom. 10.17.

** Var. De oudere text luidt: Datmender niet meer over gaen en mach.

[p. 84]

selve juyst behooren te verstaen het gene dat sy segghen. Sy blijven op Paulum staende, welcke verbiedt te bidden sonder verstandt ⁽¹⁾. Maer sy en sien niet dat de heylighe Roomsche Kercke dat verandert heeft, bevelende dat men de Missen, Vesperen ende Vigilien, de Mettenen ende de Noenen, met alle den anderen bras int latijn soude singhen, ende lesen het effen ghelijck als Bartel de Souter las. Want dat is van meerder verdiensten, dan of men selve verstonde wat men seght: ghelijck als het de Cardinael Hosius, ende de eerweerdighe doctoor Gheckius fijn beweert hebben uyt der Schrift, daer gheschreven staet, dat Pilatus den titel ende opschrift, int hebreeusch, int griecsch, ende int latijn stellede. Ende is recht ende billick, dat de ghene die nae het exempel Pilati Christum cruycigen, Pilati sprake oft tale oock ghebruycken.

Wijder, willen dese ketters nemmermeer hare Paternosters ende Avemarien, op houte, beene oft steene clootkens ende ballekens, als op eenen kerfstock segghen. Zy dencken t'maghschien ^*, dat onse Heere hare Paternosters selve tellen mach, ende opschrijven, effen juyst als of hy anders niet te doen en hadde. Sy en willen oock nemmermeer voorbeelden of stomme Sancten knielen, om hare ghebedt hen in den schoot te leggen, ende meynen dat Godt over al tegenwoordich is ⁽²⁾, ende dat hare ghebedt in hare slaepcamer also crachtich is, als tot onse Liefvrouwe van Halle, of tot S. Jacobs van Compostellen in Spaengien; ende derhalven bespotten sy alle de h. bedevaerden ons lieve Moeders der h. Kercken. Als sy oock om den heylighen Gheest bidden, soo en weten sy niet dat sy een Avemaria moeten segghen, gelijck alle catholijcksche mannen in hare predicatien altijdt doen: midts dat Avemaria by hen soo veel te seggen is, als O Heere, geeft ons den heyligen Gheest. Ende dat het arghste van allen is, sy en willen niet bidden, noch door de verdiensten der Heyligen, noch door

(1) 1 Corint. 14. doorgaens in het heele capittel.

* Var. Misschien.

(2) Mat. 6.6.

[p. 85]

de verdiensten der Heyligen, noch door de cracht des wijwaters, des h. Olysels, des gewijden broodts, der palmen, der Agnus Dei, der h. Reliquien, noch door de vyeringe der heylighe daghen die sy ghehouden hebben, noch door de verdiensten haerder vasten, noch door eenich ander dinck ter weerelt, dan alleenlijck door de cracht des eenighen offerhandes Jesu Christi, aen dat hout des cruyces sijnen Vader opgheoffert. Jae sy bespotten alle dusdanighe dinghen, ende scheldense voor enckele grouwelen ende afgoderijen. Summa summarum, sy en willen niet bidden, so als de h. Roomsche Kercke bidt. Ergo, soo en bidden sy niet ghelijck alst behoort, ende daerom moetmense daer voor houden, als of sy nemmermeer en baden.

Effen gelijck gaet het hen oock met vasten toe. Sy vasten op hare wijse, ende willen de ordonnantien der h. Roomscher Kercken niet onderhouden. Maer ghelijck als sy sonder seker ghetal ende sekere ceremonien bidden, alsoo vasten sy oock sonder kerfstock, ende sonder onderscheydt der dagen: soo dat het Godt niet wel onthouden en can, wanneer dat sy ghevast oft ghebeden hebben. Ende voorts als sy vasten, dan willen sy niet met allen eten, ende maken effen soo veel swaricheyts van visch te eten, als vleesch ende eyeren, het welcke is een groote ketterije, so hier boven gewesen is. Daerentegen nochtans willen sy met een crijghele cop beweeren, dat het gene dat in den mondt gaet, den mensche niet besmetten en can ⁽¹⁾, ende dat den reynen alle spijse reyn zijn, die Godt geschapen heeft, om met dancksegginge te nutten ende te gebruycken. Daer nae en willen sy niet vasten ter eeren van de Sancten ende Sanctinnen, om hare vigilien devotelijck te onderhouden, ghelijck als onse lieve Moeder doet; jae alst alomme comt ^*, watheeft doch alle hare vasten te beduyden? Sy bekennen selve, dat sy in sich selven noch goet noch quaet en sijn, ende dat het rijcke Gods ⁽²⁾ in gheen spijse noch dranck en

(1) Mat. 15.11. - Tit. 1.15. - 1. Tim. 4.3; 4.5.

* Var. Alst omme-komt.

(2) Rom. 14.17.

[p. 86]

bestaet; jae sy beweeren, dat het eten of het drincken ons Gode niet aenghenaem en maeckt ⁽¹⁾, ende dat wy gheen voordeel en hebben als wy eten, noch geen schade oft naedeel als wy niet en eten; ende dat alle hare vasten alleenlijck te dien eynde nut is, dat sy daer door bequamer worden om Godt te bidden, ende sich onder sijne gheweldighe handt verootmoedighen, in sonderheyt, soo wanneer sijnen toorne teghen het volck ontsteken is. Soo gebruycken sy het vasten, niet om sijns selfs wille, dan om des ghebedts wille, ende der verootmoedinghe. Ende voorts en weten sy gheen ander voordeel daer uyt te halen, uytgenomen by alsoo, dat yemandt uyt sijn eygen ende vrijen wille sich tot vasten begeeft, om sijn eygen vleesch ende sinnelijckheyt daer mede te leeren temmen, ende t'onderbrengen. Anders segghen sy, dat het rechte vasten, is sich van alle godloos wesen te onthouden ^{* (2)}, ende ende een eeuwighe soberheyt ende maticheyt in alle sijne leven te gebruycken ⁽³⁾: daer nochtans onse l. Moeder de h. Roomsche Kercke wel uytdruckelijck leert, dat het vasten is een verdienstelijc werck aen sich selven, waer mede men den Hemel, ende de ghenade Godes, ende dat eeuwige leven verdienen can, gelijck als hier vooren ghewesen is geweest ⁽⁴⁾. Dewijle nu dan de Ketters gheen werck hier van en maken. Jae veel eer schelden sy het voor een grouwel ende openbare Godslaster, soo blijckt daer uyt, dat sy het rechte vasten der h. Kercken haten ende verfoeyen.

Aengaende voorts de penitentie, afstervinge, ende bedwanck des vleesches, sy en hebben daer oock geen groote hooveerdije in. Want anders souden sy wel te biechten gaen, daer sy nu met de biechte gecken, ende met alle de penitentien die de biechtvader den bedroefde herten opleght. Voorts soo willen sy dat de Papen wijven trouwen, ende dat een yeghelijck sijne echte vrouwe hebben ⁽⁵⁾, ende elcke vrouwe haren echten

(1) 1. Cor. 8.8.

* Var. Te onderhouden.

(2) Esai. 58.6.

(3) Luc. 21, 34. - Rom. 13.13.

(4) Folio 296. I. Bd.

(5) 1. Cor. 7.2.

[p. 87]

man, om hoererije te vermijden. Ende en willen den prochypapen, noch oock den Monicken, hare vrouwen niet leenen, ghelijck als de goede catholijcksche ghesellen (sonderlingh in Spaengien) doen, om de heylighe Clementische ghemeynschap (die wy hier boven ⁽¹⁾ verhaelt hebben) te oeffenen. Sy en vraghen nae gheene Quatertempers, sy en houden noch vasten, noch vastelavondt, noch S. Martens, noch Dry Coningen avondt; sy en willen niet danssen, sy en willen niet meer drincken dan sy dorst hebben, ymmers die rechte Hugenoosen willen zijn; sy en doen niet als hare voorvaders; sy willen een nieuwe wet op hare eyghen handt hebben; sy en achten niet een verrotte mispel, dat men in een clooster vertrecke, ende dat men sijn broodt van d'een deure in d'andere gae bedelen; sy ghecken met de heylighe Monicxkovelen [ende met de Papenmutsen met vier tuyten,] sy en maken gheenen grooten heylighen dach, van begraven te wesen ^* in een vette Monicxcappe; sy en houden de coorde, daer de Minnebroeders mede ghegordt zijn, in geender weerden; jae sy seggen, dat sy den Minnebroeders beter aen den crop soude passen, dan aen de lendenen; sy en souden niet een boon geven voor het hayren cleedt der Cluysenaers ende Heremijten; sy en willen niet gecapittelt worden, ende het Miserere ontfanghen, tot aen vitulos toe; sy en willen haer selven niet geesselen, so als de Spaengiaerts te Bruessel doen, ende de ghilden der ghenen die men Flagellantes noemt; sy en houden niet met allen van de bedevaerden, ende en willen nemmermeer bervoets ende bloots hoofts in de processien gaen, achter het h. Sacrament van Mirakelen, met een tortse in de handt; sy en achten alle de feestdagen ende ledige dagen niet een zier, ende als de h. catholijcksche mannen in de tavernen sitten en drincken ende clincken ^**, ende de feestdaghen devotelijck onderhouden, soo sitten dese in hare winckelen ende wercken, of sy gaen de predicatien hooren, oft erghens wandelen: soo datmen t'Hantwerpen

(1) Int 307. bladt. I. Bd.

* Var. Te worden.

** Var. Sitten drincken en klincken.

[p. 88]

(doe men opentlijck predickte) wel gewaer is geworden aen de accijsen ende imposten, dat de heylige dagen niet onderhouden en werden: waer van sich ooc de amptliedens grootelijcx beclagen, dat sy niet veel gelts meer en beurden van de breucken, der genen die in dronckenschap malcanderen geslagen oft vermoordt hadden, midts dat de ketters de ledige dagen niet en vyerden, op de oude wijse der Roomscher Kercken. In somma, sy en willen niet met allen doen tot afstervinge haers vleesches, anders dan dat de Apostelen bevolen hebben te doen, of selve gedaen: effen juyst als of sy oock Apostelen waren. Soo dat men bescheydelick sien can, dat sy alle de abstinentien, afstervinghen ende penitentien der heyligher Kercken niet een olykoeck weerdt en achten.

Ende daerom en connen sy oock den Hemel niet verdienen, ick swijghe dat sy andere liedens souden deelachtich maken van hare verdiensten, so als onse catholijcksche Monicken ende Papen, ende in sonderheyt de Minnebroeders doen: die soo magher zijn, als of sy seven jaren achter de keucken ^* sieck gheleghen hadden, die alsulcke penitentie doen, dat men uyt hare leepende ooghen sien mach, dat sy niet soo veel wijns gedroncken hebben als sy wel mochten. Sy hanghen het hooft op de schouderen, sy draeyen de necke als een biese ⁽¹⁾, sy hebben altijdt hare ghetijden-boeck in de handen, sy quellen hare eygen vleesch ⁽²⁾, sy rumpelen dat voorhooft als een bock, sy maken die ooghen alsoo duyster als eenen huyben, sy siender uyt, als of sy de lepelsucht hadden, sy waken by nachte, om by daghe te slapen, sy verlaten hare eyghen goet, om op andere liedens sweet te leven, sy en arbeyden niet, om des te dieper te moghen contempleren, sy beloven reynicheyt, ende en willen gheene eygene vrouwen hebben, om anderen liedens vrouwen ende dochteren des te vrijer te biechten, ende beter te troosten, sy beloven ghehoorsaemheyt aen haren gardiaen, om van alle ghehoorsaemheyt der overheyt vry ende ontslaghen

* Var. In de keucken.

(1) Esai. 58.5.

(2) Esai. 59.5.

[p. 89]

te wesen; sy beloven armoede, om hare cloosters rijck te maken; sy gaen als pelgrims van d'eene plaetse op d'andere, om haren aessack met stucken broodts ende ghebraden vleesch te vullen; sy besoecken de krancken, om haer S. Franciscus cappe aen te doen trecken; sy besoecken den stervenden, om hare testamenten te helpen maken; sy dragen een hayren cleedt ende eenen graeuwen rock, om te toonen dat sy de wilde dieren ende den wolven in penitentie gelijck zijn; sy draghen een sots-capruyn, om te kennen te gheven, dat de weerelt vol ghecken is. In corten, men can aen hare neus lichtelijck sien, dat sy de afstervinghe des vleesches soo lief hebben, als een hondt den cluppel doet.

Maer wat sal ick van de h. Prelaten ende Bisschoppen connen segghen, die doch alle hare penitentie ende afstervinge in hare cleederen, ende in alle haer ghelaet van buyten uytwijsen? Draghen sy niet een mijter op 't hooft, met twee hoornen, om te segghen, dat sy beyde de Testamenten al evenwel van buyten weten, ende zijn altijdt bereydt, om teghen de ketters met hoornen te stooten? Oft oock om te toonen, dat sy met een doorne croone gecroont zijn, so wel als onse Heere was? Ende dickmael dragen syse sneeuwit, om hare witte ende onbevleckte reynicheyt daer in te doen blijcken. Draghen sy niet een paer handtschoenen, om te toonen dat hare slincke hant niet en weet te seggen, wat hare rechte doet? Ende voorts hare gouden rinck, wat heeft die anders te beduyden, dan dat sy rondt zijn ende ongeveynst? Hare staf, dat sy hardt ende strack zijn tegen de ketters? Ende hare snutteldoeck, diealtijt veerdich ende gereet is, dat sy altijt ^* gereedt zijn alle [de] aerdtsche vuylicheyt te verlaten ende volcomentlick af te sterven? Daer nae, alle Priesteren te gelijck, dragen sy niet een cruyne op 't hooft, om te toonen, dat gelijc als een ronde cruyne gheene hoecken heeft, alsoo en hebben sy gheene vuylicheyt, die sy ontbeeren connen?

* Var. Dat sy alle.

[p. 90]

Maer soude ick alle dese dingen alsoo van stuck tot stuck willen verhalen, het soude voorwaer een rechte Babylon, dat is een confusie ende verwerringhe, wesen. Daeromme is het ghenoech, dat wy hier uyt connen afnemen, wat voor een groote afstervinghe des vleesches datter in de huyt der h. ondersaten der Roomscher Kercken steeckt, die men van buyten aen de uytwendighe cleederen so merckelijck sien mach: ick late een yeder bedencken, wat het dan van het inwendich is, het welcke is also gheestelijck, als of het met seven gheesten beseten ware. Daerenteghen dese nieuwe predicanten en hebben noch stock, noch staf, noch mijter, noch rinck, noch cruyne, noch croone, waer mede sy hare afstervinghe te kennen mogen geven. Jae sy gaen gecleedt als ander slechte liedens, ende seggen dat de penitentie ende afstervinge niet en is gelegen in alsulcke uytwendige ceremonien ⁽¹⁾, maer in de bekeeringe des gemoedts tot Godt, ende in een rechte inwendich ghevoelen sijner ellende, in eene ware inbeeldinge des goddelijcken toorens over de zonde, ende in een vaste vertrouwen op sijne ghenade ende barmherticheyt door Christum Jesum; ende dat de lichamelijcke oeffeninghe weynich nut is, maer dat de godtsalicheyt in alle dinghen nut ende vorderlijck is ⁽²⁾. Waer in sy ghenoech te kennen geven, dat sy van der h. Kercken afstervinghe niet met allen en weten, ende versmaden de devote oorbiechte, de contritie, absolutie ende satisfactie, ende andere dierghelijcke dingen. Ende hebben den eersten dach van de vasten alsoo lief als den laetsten. Siet, daerom ist dan, dat meester Gentianus seer wel ende aerdichlijck in dit artijckel besloten heeft, dat sy haten ende gantschelijck wech nemen, het vasten, het bidden, ende alle abstinentien ende afstervinghen des vleesches.

(1) Joel. 2.13. - Jer. 4.1.2.4.

(2) 1. Tim. 9.8.

[p. 91]

Dat III. capittel.

Hoe men verstaen sal, dat wy niet en connen ghenoech doen voor de minste zonde, ende hier wordt besloten dat der ketters penitentie Gode niet aenghenaem en is.

Maer aengaende dat hy hier bekent staet, dat wy nemmermeer en souden connen ghenoech doen voor de minste zonde van de weerelt, dat soude moghen schijnen een groote ketterije te wesen. Want ware dat alsoo, de ketters souden groot recht hebben, dat sy onse voldoeninge voor onnut ende vruchteloos houden. Ende daerom willen sy segghen, soo als hier vooren ghesien is ⁽¹⁾, dat wy alle het vertrouwen van onse voldoeninghe ^* moeten aflegghen ende onder de voeten treden, ende enckelijck vertrouwen op de ^** milde, loutere ende onverdiende ghenade Gods, welcke ons van onsent weghen, om niet gheschoncken wordt ⁽²⁾, maer van weghen sijner rechtveerdicheyt, wordt sy ons om eene seer duyre prijs ⁽³⁾, namelijck des bloedts Jesu Christi des onbevleckten Lams, gegheven; welcke, soo als ^*** Esaias seght ⁽⁴⁾, heeft onse kranckheden ghedraghen, ende onse smerten gheladen, etc.; welcke is om onser misdaedt wille verwondt, ende om onser zonden wille verslaghen

(1) Int 7. cap. des 4 stucx.

* Var. Van voldoeninghe.

** Var. Op onse.

(2) Rom. 3.21.24.25.4.6.16.5.1.9.10.19. - Gal. 2.16, 3.13. - Ephe. 2.8.9. - 2 Tim. 1.9.

(3) 1. Pet. 1.19.

*** Var. Welcke als.

(4) Esai. 53.5.

[p. 92]

worden, ende op hem is de straffe geleyt, door de welcke wy vrede hebben. Ende hier uyt besluyten sy met Paulo, dat wy in Christo alle volcomentheyt hebben ⁽¹⁾, ende dat hy is onse volle salicheyt, gherechticheyt ende verlossinghe ⁽²⁾; ende met Petro, dat in gheenen anderen ter weerelt salicheyt te soecken is ⁽³⁾, midts datter gheen andere naem den menschen ghegheven is, daer in sy connen salich worden: so dat alle onse roem, het zy op onse goede wercken, verdiensten oft voldoeninghen, te niete is ende buyten gesloten ⁽⁴⁾, dewijle het voor Gods aenschijn niet ghelden en mach, ende dat gheen vleesch voor hem gherechtveerdicht can worden uyt de wercken der wet ⁽⁵⁾, ende dat alle onse gherechticheden en zijn anders niet ^* dan een bevleckt laken ⁽⁶⁾. Maer dit is al ketterije, so als hier boven genoechsaem bewesen is ⁽⁷⁾; ende die sulcx leeren, worden als ketters ghehanghen ende ghebrandt. Want anders, soo als gesegt is, waer soude de voldoeninge ende satisfactie blijven, welcke nae de leere der h. Kercken ⁽⁸⁾, de voorleden zonden gheneest door verghevinghe, ende behoedt voor de toecomstighe door mijdinghe? Waer souden alle onse goede wercken blijven ⁽⁹⁾, daer mede wy dry dingen connen verdienen, namelijck het eeuwige leven, de toeneminge ende vermeerderinge der ghenade, ende de quijtscheldinghe der straffe? Waer souden de verdiensten der Heylighen blijven, door de welcke de h. Kercke Godt bidt ⁽¹⁰⁾, dat hy haer alle zonden vergeven wil, namelijck door der Heylighen, der welcken reliquien ende ghebeenten op den altaer liggen daer de Misse ghesongen wordt? Soo dat sy menichmael bidt door

(1) Coloss. 2.3 4.5.10.

(2) 1. Cor. 1.30.

(3) Act. 4.12.

(4) Rom. 3.17. - 1. Cor. 1.29.

(5) Psa. 143.2. - Job, 9.3. - Rom. int 3. ende 4. cap. ende Gal. int 2. doorgaens.

* Var. Niet anders en zijn.

(6) Esai. 64.6.

(7) Int 2. stuc, int cap. van de voldoeninghe.

(8) Dit zijn de eygen woorden Antonini, op de Sententien. par. 3. tit. 14. cap. 20.

(9) Dit zijn de eyghene woorden Bernardini Roseti, in sermone 20.

(10) Dit is een gebet, dat de Papen in de Misse doen, stracxna den Confiteor. Ende hier mede stemmen over een Petrus Lombardus int 4. boeck der Sententien, Dist. 45. Item Bonaventura op de selve dist. int 2. artijckel, ende alle andere catholijcke schryvers.

[p. 93]

de verdiensten der h. ezelen, peerden ende honden, der welcker gebeenten op de altaren voor grooten heylichdom meestendeel ligghen. Waer souden voorts blijven alle onse overtollighe goede wercken, ghenaemt opera supererogationis, waer mede wy niet alleen voor ons selven en betalen, maer oock voor andere, ende insonderheyt voor de zielkens int Vaghevyer? Ja waer soude het Vagevyer selve blijven, soo daer gheene voldoeninge en ware? Waer souden de aflaten ende aflaet-brieven, ende alle de bullen ^* des h. Paus van Romen vervaren? Voorwaer, sy en souden nerghens toe meer connen ghedienen, dan om in een raedtcamer te brenghen, ende met Portugaels wasch te beseghelen, soo het warachtich ware het gene dat Meester Gentianus hier schrijft, als dat wy voor de minste zonde niet en souden connen voldoen. Het ware voorwaer een jammerlijck werck, daerom soo moet men hem hier te deghe verstaen. Want hy heeft also bedecktelijck willen spreken, om de ketters daer mede int veldt te locken. Want anders en is dit sijne meyninghe niet. Maer hy verstaet slechts, dat wy niet en souden connen voldoen, nisi concurrente gratia, dat is te segghen, ten ware dat de ghenade mede liep, om (soo boven ghesegt is) onse verdiensten somwijlen wat over de wegh te helpen. Want wy hebben merckelijck besloten, dat wy tusschen Godt ende ons moeten een parceel maken. Hy gheeft ons de ghenade, als wy ghedoopt werden; maer daer nae moeten wy ons selven voorts op de beenen helpen, ende door onse goede wercken Godt aen ons verbinden, so dat hy schuldich zy ons sijnen Hemel te gheven, in sonderheyt, soo wy met de middelwerckinghe der h. Kercken, namelijck door de cracht der Missen, des wywaters, der keerssen, etc. ende met de bullen des Paus gheholpen worden: want daer mede sal onse kranckheyt beteren, als het coren in den haghel, als de visch op 't sandt, ende als het suere scherbier op den tap. Ende soo wy noch daerenboven een Monicx

* Var. Alle bullen.

[p. 94]

cappe aentrecken, ende alsoo in den staet der volmaecktheyt, nae S. Franciscus, S. Dominicus reghel willen leven, ende alsoo meer doen dan ons Godt bevolen heeft, soo zijn wy alle onse vrienden te rijck, ende moghen uyt onsen spaerpot mede deylen, den ghenen die ons beste te passe comt, soo als onse l. Moeder de h. Roomsche Kercke fijn besloten heeft ⁽¹⁾. Daerom sal men hier Meester Gentianus op dese wijse verstaen, dewijle hy doch seer meesterlijck besluyt, segghende dat men daer op niet vertrouwen mach, als dat Christus voor ons voldaen soude hebben. Want al ist dat Paulus over al anders leert, ende wilt ganschelijck, dat wy alle onse vertrouwen (sonder eenighe wanckelmoedicheyt oft twijffelinghe) op Christum ende op sijne voldoeninghe ende verdiensten sullen stellen ⁽²⁾, nochtans dat en mach nae de letter niet verstaen worden, soo als het de ketters verstaen, maer nae de gist, dat is te segghen, nae de glose des geestelijcken Conciliums van Trenten, ghelijck als wy hier boven ghenoechsaem hebben bewesen. Ende daerom is oock waer, het ghene dat Gentianus hier uyt afneemt, als dat Godt der ketters bekeeringhe ende berou niet aen en neemt, dewijle het niet en gheschiet soo alst behoort. Ende het en is niet wel moghelijck (soo als hy seght) Gode eenen vlassen baerdt te maken. Want dat en mach niemandt doen, dan onse l. Moeder de h. Roomsche Kercke, die vier witte voeten heeft, ende en can niet missen. Daerom heeft sy (tot een teecken dat sy Gode eenen vlassen baert maken wil) voor een heylich ghebruyck, dat sy haren Godt in de kercken afmaelt met een grauwe baert als vlas, ende dat men in de ommeganghen, als men het Corpus Domini met pijpen ende trommelen omme voert, oock eenen Godt uytmaeckt met een vlassen baerdt, ende hem alsoo als tot een camerspel, triumphantelijck omme draeght. Ende hoewel Gentianus segt,

(1) Van de overtollige wercken, siet Petrum de Asoto, in het boeck, ghenaemt Assertio Catholicae fidei, daer hy spreeckt van de wet. Ende Eckium in sijn hantboecxken.

(2) Alle de brieven Pauli zijn vol van dese leeringhe, ende de texten zijn hier boven aengewesen gheweest.

[p. 95]

dat Godt sich niet en laet bespotten, soo wordt nochtans dat verstaen van den levendighen Godt die in den Hemel is, ende niet van den Godt die onse lieve Moeder in een Sacrament-huysken ghevanghen houdt, teghen dat het kermisse is. Want dat is* een gheduldich Godt, ende hy en wordt nemmermeer toornich, maer is altijt even wel te vreden ende in een wesen: by dien slechts, dat men hem van de muysen, motten ende wormen, sijne dootvyanden, wel bewaert.