De bijencorf der H. Roomsche Kercke

[p. 5]

[Tweede deel]

Nu volgt de uytlegginghe op het derde stuck des sendtbriefs Gentiani Hervet:
Daer in gehandelt wordt van de Oorbiechte, ende van de Sacramenten des Houwelijcx, des Vormsels, ende des heyligen Olysels.

Dat eerste capittel.

Van de Oorbiechte ende hare nutticheyt, ende bevestinghe des selfs uyt de Schrift.

Nu volght dan het derde stuck des Briefs meester Gentiani: aldaer hy seer verwondert is, dat dese nieuwe evangelische predicanten willen de Oorbiechte af setten. Gans muysenesten, hoe soude dat toe gaen?

Daer onse h. Moeder soo scherpelijck bevolen heeft, op straffe van de eeuwighe verdoemenisse, dat een yeghelijck die van beyde natueren is, (dat is, die half manneken, half wijfken is) soo haest als hy tot jaren der discretie ^* ghecomen is, sal ten minsten eenmael int jaer, alle sijne zonden aen sijnen

* Var Van discretie.

[p. 6]

eyghen priester biechten. Verstaende dat nochtans alleen op de dootzonden, soo als den glose op den text uytleght: midts dat de dagelijcksche oft verghevelijcke zonden met een Pater noster, oft met een quispel wywaters reyn afghevaeght worden ⁽¹⁾.

Hoe souden doch dese Ketters ^* hier teghen willen spreken? Ware dat niet effen alsoo ^** veel, als oft sy onse Moeder de h. Kercke beyde de oogen uyt het hooft wilden steken? Want dese Oorbiechte is haer ontwijffelick een paer ooghen weerdt: namelijck de eene, daer mede sy alle de secreten ende verborgen aenslaghen aller coninghen ende vorsten des weerelts can sien ende verstaen: waer door sy gheraeckt is tot een vredelijck posses ende besittinghe van het regiment aller landtschappen ende coninckrijcken; ende de andere, daer mede sy tot in den diepsten boesem der jonge meyskens ende bedruckte vroukens sien ende tasten can, om hare secreten te verstaen: ende haer alsulcke lieve penitentien op te legghen, dat hare benaude conscientien vertroostet werden, ende hare herten grootelijcx verlichtet. Och hoe menichmael hebben de h. Papen ende Monicken den bedroefde onvruchtbare vroukens goeden raedt ghegheven in de Oorbiechten, waer door sy blijde moeders gheworden zijn, ende hebben nae dier tijdt hare heylighe biechtvaderen eene inwendighe liefde toeghedraghen, als of het hare eyghen mans gheweest waren.

Jae daer is noch op desen dach een goet heylich graubroeder te Brugge, met naem B. ^*** Cornelis de geesselaer, die door 't middel van dese heylige Oorbiechte, eenen grooten hoop vroukens hare vleesch alsoo plach leeren af te sterven ende te verootmoedigen, dat sy om hare opgeleyde penitentie te voldoen, ende absolutie haerder zonden van hem te ontfanghen, heel moedernaeckt op der aerden met handen [en] met voeten

(1) Dit zijn de eyghene woorden des Paus Innocentii des 3. in een generael concilie besloten, ende ghestelt in de decreten, cap. Omnis utriusque sexus. De penitentiis et remissionibus.

* Var. De ketters.

** Var. Soo.

*** Var. Broeder.

[p. 7]

voor den heylighen biechtvader seer ghewillichlijk ginghen cruypende: ende soo hy merckte dat het vleesch niet wel afghestorven en was, soo hadde hy een roede in de handt, ende cappitteldese van achter, tot dat sy volcomene penitentie ghedaen hadden.

Derhalven hy noch op deser uren wordt ghenoemt, broer Cornelis de geesselaer; [ende al ist dat hy om de selve oorsake van der overheyt eenmael uyt de stadt ghebannen is gheweest, nochtans heeftmen hem weder-roepen], ende is seer geacht in de stadt van Brugge, daer de vroukens seer devoot zijn tot alsulcke penitentien. Siet doch, so de h. Oorbiechte afghestelt ware gheweest, hoe soude hy de vroukens tot alsulcke devotie ende afstervinghe hebben connen brenghen? [Hoe souden oock de andere orderen van monnicken konnen het exempel van S. Dominicus navolghen, sonder de gelegentheydt van de Oorbiechte?] Hoe soude oock onse lieve Moeder de h. Kercke connen die schoone lieffelijcke gemeynschap der vrouwen, die de Paus Clemens bevolen heeft, te weghe brenghen, sonder dese Oorbiechte? Derhalven soo hadde Nectarius de Bisschop van Constantinopolen voorwaer groot onrecht, dat hy de biechte ginck afsetten, alleen om datter een Diaken was die een vrouwe onder de cleederen ghebiecht hadde ⁽¹⁾. Was dat niet een groote sake? Hy moeste gants muysenesten een Lutheriaen oft Hughenoos wesen, dewijle hy sijns l. Moeders der h. Kercken instellinghen niet meer en achtede. Het gaet nu voorwaer wel anders toe. Wat soude hy dan ghedaen hebben, soo hy broer Cornelis de gheesselaer ende andere diergelijcke gasten ghesien hadde? Hy soude voorwaer de biechte met alle den bras onder de galghe ghejaeght hebben, nae dat hy met eene soo gheringhe sake alsoo balde ontsettet werde. Maer wy willen hem het goetjaer laten hebben. Ende of schoon Chrysostomus van het selve ghevoelen is gheweest, ende de heymelijcke biechte gants verworpen heeft ⁽²⁾, wy en hebben daer mede

(1) Int Jaer 395. Dit beschrijvet de hist. tripartita, int 9. boeck, cap. 35.

(2) Chrysostom. op den 51. Ps. ende in de 3. Homel, op 't 12, cap. Hebr. ende in de Homel. vande penitentie, etc.

[p. 8]

niet [met] te doen, wy willen onse Oorbiechte behouden, jae, al souden alle de Doctoren der Kercken uyt hare Spiritus moeten gaen. Want alst al geseyt is, het ware bynae soo goet dat de Misse afgestelt ende in der eeuwicheyt begraven ware, als datter gheene Oorbiechte meer en soude wesen. Daer sal sich onse lieve Moeder de h. Kercke wel van wachten, dat sy soude eene soo nutte ende bequame sake afsetten, om deser Ketters wille: in sonderheyt, daer sy soo wel uyt der Schrift can beweert worden, als eenich ander der voorghemelder stucken: ghelijck als men oock hier uyt meester Gentiani bewijs claerlijck sien mach.

Staet daer niet gheschreven (segt hy): wiens zonden ghy vergheeft, dien sullense vergheven blijven ⁽¹⁾? Nu en can men ymmers niet vergheven, ten zy dat men kennisse van de sake draeght; ende de sake en can tot gheender kennisse comen sonder biechte, het zy int openbaer oft int heymelijck. Ende nu is ontwijffelijck (segt hy) de heymelijcke oorbiechte ghevoeghelijcker dan de openbare biechte.

Siet, lieve leser, hier is de sake soo claer, dat se een blindt man soo wel int duyster sien soude, als sonder keersse. Want al ist sake dat onse Heere aldaer spreeckt van de bedieninghe ende predicatie des Evangeliums, waer door dat de verghevinghe der zonden vercondicht wordt den ghenen die het ghelooven: ghelijck als hy het selve uytleght, segghende dat Paulus ⁽²⁾ de oogen der blinden op doen sal, op dat sy haer van de duysternisse bekeeren tot het licht, ende van de macht des Duyvels tot Godt, ten eynde dat sy verghevinghe der zonden ontfangen, ende deel onder de ghene die door den gheloove in Christo gheheylicht zijn; waer op Paulus claerlijck seght, dat hy dit ^* ghebodt naeghecomen heeft, niet met de vroukens in de oore te biechten, maer met het Evangelium ende de verghevinghe der zonden te prediken ende te vercondighen: ende dat het Chrysostomus, jae alle oude Vaderen also hebben uytghelegt ⁽¹⁾;

(1) Joan. 20.23.

(2) Act. 26.18.

* Var. Het.

(1) Chrysostom. op 't 23. cap. Matth. in sijn 44. Homil.

[p. 9]

nochtans, sichtent dat de heylighe Kercke de Bisschoppen, ende Priesteren oft ouderlinghen ende opsienders der Kercken van den last des predikens ^* ontslagen heeft, ende heeft het den stommen heelden ende blocksanten bevolen, dat sy souden der leecken boecken ende Predicanten wesen, soo is de tijdt al seer verandert, ende de Papen hebben in de heymelijcke biechte begonnen smaeck te vinden, sy hebben dese verghevinghe der zonden in de ooren gheblasen, sy hebben de absolutie met een cruys ghegheven, ende op sulcken verstandt de voorseyde woorden Christi Jesu uytghelegt. Derhalven het gheen wonder is, dat onse Gentianus op desen text alsoo snorckt, ende wil daer mede de oorbiechte claerlijck bewijsen. Hoe wel nochtans dat de heylighe Kercke noch veel andere clare schriften heeft, om de selve sterck te bevestighen.

Als by exempel, dat de Heere Jesus Christus tot den melaetschen man seght, nae dat hy hem heeft ghesont ghemaeckt ⁽²⁾: Gaet henen, ende vertoont dy den priesteren, ende offert dijne offerhande, soo als Moses bevolen heeft. Want dat en is anders niet te segghen dan: gaet henen ende biecht dy aen dijnen eyghen Pape, ende doet de penitentie die hy dy oplegghen sal ⁽³⁾. Ende diesghelijcx als Jacobus seght: biecht malcanderen uwe zonden ⁽⁴⁾; daer mede en heeft hy anders niet willen segghen dan: Soeckt ergens een Monick of een Paep, dien ghy uwe saken verclaert, ende van stuck tot stuck alle uwe vrome feyten vertelt: hy sal u wel haest absolutie gheven, by dien slechts, dat ghy hem een stuck gelts sien laet. Want malcanderen, is soo vele te segghen by onse l. Moeder de heylige Kercke, als de Papen ende Monicken alleen. Ende daerom als Jacobus op de selve plaetse terstont daer by voeght: ende bidt voor malcanderen; soo moghen

* Var. Prekens.

(2) Matth. 8.4. - Marc. 1.44 - Luc. 5.14.

(3) Dese getuygenisse wort van Eckio, jae van alle catholijcksche schrijvers op desen handel voortghebracht.

(4) Jac. 5.26.

[p. 10]

wy dat oock also verstaen, als of hy segghen wilde: Bidt alleen voor de Monicken ende Papen, dat de weerelt daer van gesuyvert mach werden, ende het Vaghevyer vervult.

Daer zijn noch alsoodanighe schriften meer, daer de Oorbiechte door bevesticht wordt: [als daer gheschreven is, dat Joannes de Dooper doopte de gene die hare sonden bekenden: (want men moet dencken dat hy op een stoel ginck sitten, ende hoorde in d'oore wat de vroukens hem vertelden van hare mans, enz.)] maer die mach men gaen soecken by Eckium, of Ruardum Tappaert, of andere dierghelijcke veghers. Wy willen ons met de voorghehaelde laten verghenoeghen, op dat wy het niet al te bondt en maken, soo dat het ten laetsten niet met allen en deughe.

[p. 11]

Dat II. capittel.

Van het Sacrament der seven Ordenen, des Houwelijcx ende des heylighen Olysels: ende van het ghetal der seven Sacramenten.

Daer nae comt m. Gentianus op de andere Sacramenten, ende seght aldus: Aengaende de seven Ordenen, is daer niet een uytgedruckt woordt van in mijn heer S. Paulus, daer hy seght ⁽¹⁾: Versuymt de gave niet die in dy is, welcke dy ghegheven is door de Prophetie, met oplegginghe der handen des priesterschaps? Want dat is effen alsoo veel te segghen, als ⁽²⁾: Siet wel toe dat ghy geen priester en wordt om Misse te singhen, eer ghy deurwaerder, keersdragher, sangher, of Acolutus, onderdiaken ende diaken gheweest zijt. Want dat dit alles voor gaen moet, soo het ander volghen sal, hebben wy hier boven uyt der Schrift verclaert.

Voorts bewijst hy, dat het Houwelijck oock een Sacrament is, om datter geschreven staet: Dit is een groote verborghentheyt, ick segghe in Christo Jesu ende in de ghemeynte ⁽³⁾. Maer hier mochte ick wel lijden dat hy sijnen beck toe ghehouden hadde, ende alsulcx nemmermeer gheschreven. Het is wel waer, dat onse l. Moeder hier voortijdts dese ghetuyghenisse plach te ghebruycken, doe de ghemeyne man de [heylighe]

(1) Tim. 4.14.

(2) Siet het 18. capitt. des 2. stucks.

(3) Ephes. 5.32.

[p. 12]

Schrift noch niet ghelesen en hadde; maer nu en ist gheene tijdt meer, dat men het volck britten voor turven telle, ende wijs make dat de catten gansen eyeren legghen. Want een yeghelijck wilt nu selve weten watter in de weerelt omme gaet: daerom hadde hy hier beter ghesweghen. Want ten eersten soude een schaep mercken, dat Paulus aldaer van het houwelick niet en spreect, maer van de vereeninge die daer is tusschen Christum ende sijne ghemeynte: welcke [hebbende vergeleken by den bandt die daer is tusschen man ende wijf] hy noemt een groote oft diepe verborghentheyt te wesen, die aller menschen verstandt verre te boven gaet. Daer nae sullen de ketters m. Gentiano noch een paer ooren willen aen naeyen, dewijle hy niet ghemerckt en heeft, dat hy hier tegen sich selven ende teghen onse l. Moeder de heylige Kercke spreeckt, welcke heeft opentlijck besloten, dat het Houwelijck is een vleeschelijcke onreynicheyt ende ontheyliginghe: ende derhalven heeft sy het den Papen verboden ⁽¹⁾: soo dat het gheen h. Sacrament wesen [en] can, of men moeste segghen dat de Papen niet weerdichen zijn een soo heyligen Sacrament te ghenieten. Daerenboven sullen sy hem een bril op de neuse willen setten, op dat hy sien, ende mercken mach, dat so de houwelijcke staet een Sacrament is, veel meer sal dan de maechdenstaet een h. Sacrament moeten zijn, welcken onse l. Moeder veel heyliger ende weerdiger achtet: ende soo sullender acht Sacramenten wesen; jae der weduwen staet sal oock een Sacrament willen zijn: ende so sal men noch ten laetsten alle staten ende beroepinghen der menschen, int register der Sacramenten moeten opschrijven. Waer uyt sal volghen, dat onse l. Moeder de h. Kercke gedwaelt heeft, seggende, datter maer seven Sacramenten en zijn, ten ware by avonturen, dat sy het ghetal van seven, voor een oneyndelijcke ghetal wilde ghenomen hebben. Ghelijck als het oock schijnt uyt Gentiani reden: want nae dat hy argueert, soo

(1) Siet het 17. cap. des 2. stucks.

[p. 13]

souder uyt volghen moeten, dat al waer de Schrift dit woordeken Mysterium, dat is te segghen, een verborghentheyt of gheheymenisse, is ghebruyckende, dat moeste van stonden aen voor een Sacrament gheachtet worden: ende alsoo souden het rijck des Antichrists ende de Beeste met seven hoofden oock moeten Sacramenten wesen: ende ten laetsten souden wy soo veel Sacramenten hebben, datmender gheenen wegh mede en soude weten, oft men moestese met wannen in de sonne gaen draghen, of met een hollandtsche hulcke in Noorweghen seynden: het welcke ware ontwijffelijck seer ongheschickt, ende mochte de schamelheyt onses Moeders der h. Roomscher Kercke voor alle de weerelt ontdecken, dewijle sy doch onwederroepelijck besloten heeft, datter maer seven Sacramenten en moghen zijn. Dwelck sy oock met hare allegorische oft anagogische sleutel uyt de schappraye der Schriften ghelanghet heeft ⁽¹⁾. Want daer zijn seven dootzonden (seght sy) ergo soo moetender ooc seven Sacramenten zijn, die dese zonden verdrijven ende overwinnen. Item, daer is oock van seven segelen ghesproken, daer het boeck des Ouden Testaments mede verseghelt is gheweest. Item, daer zijn seven pilaren, daer de Kercke mede ondersettet wordt: hoenae sullen dit de seven voornemelijckste nieuwe Bisschoppen zijn in de Nederlanden? Namelijck de Cardinael Granvella, de President Viglius, Franciscus Sonnius, Petrus Curtius, Joannes Lindanus de Castro, ende Pater Knijf, die doch de h. Roomsche Kercke als vaste pilaren ende stijlen ophouden, datse niet in d'asschen en valle.

Daer nae wordter oock van seven afwasschingen vermeldt ⁽²⁾ daer Naaman mede van sijne melaetsheyt ghereyniget is geworden; item, van seven basuynen, die de Sone des menschen in sijne rechte handt hiel; van vii. brooden, daer Christus de scharen mede spijsde; van seven ommeganghen, door de welcken de stadt van Jericho ommeviel; van seven ooghen

(1) Siet het 1. cap. des 2. stucx.

(2) Henricus de Urimaria, op den 4. boeck der Sententien, dist. 1.

[p. 14]

op eenen steen; ende ten laetsten, van seven keerssen, die op de kandelaer des Tabernakels ghestelt werden. Want door alle dese dingen, segt onse lieve Moeder de h. Kercke, dat het afghebeeldet ende ghefigureert is, als dat de seven doctoren der Roomscher Kercken, namelijck de vier hoofden der scholastische theologie, Thomas de Aquino, Joannes Scotus, Albertus Magnus, ende Occan, met de twee diepsinnighe uytleghers der Missen, namelijck Rabanus ende Durandus, ende de meester der Sententien, ghenaemt Petrus Lombardus, die effen seven maken, souden oock seven Sacramenten in de Roomsche Kercke oprichten.

Men mochte noch wel andere veel figueren bybrenghen, om het ghetal der seven Sacramenten te bevestighen: als namelijck de seven Psalmen, die de zielkens int Vaghevyer voor seven Sacramenten dienen; item, de seven Duyvelen die het huys comen besitten als het ledich staet ⁽¹⁾; de seven vrije consten; item de seven vijf sinnen van onse Doctoren van Loven, daer mede sy alle de scherpsinnicheyt der Apostelen ende Propheten verre voorby seylen, ende andere diergelijcke dinghen meer. Maer de h. R. Kercke is met de voorghehaelde exempelen ende figueren te vreden. Hoewel dat ick achten soude (nochtans onder correctie ende verbeteringe van onse Meesters van Loven) dat dit getal der vii. Sacramenten noch opt alderduydelijckste wordt afghebeeldet in de Openbaringhe Joannis met de ⁽²⁾ Beest met seven hoofden: want, soo als hier vooren geseyt is, Ireneus selve heeft dese Beeste op de Roomsche Kercke uytgheleght; ende het ghetal van zes hondert sessentsestich ⁽³⁾ welck is het ghetal der Beeste, comt seer wel overeen met dese Griecsche woorden ⁽⁴⁾: EKKLHZIA ITALIKA, ECCLESIA ITALICA, dat is te segghen, de Italiaensche of Roomsche Kercke. Ende daer wordt oock merckelijk uytghedruckt ⁽⁵⁾ van het character oft merckteecken

(1) Matth. 12. - Luc. 11.

(2) Apoc. 13.1.

(3) Apoc. 13.18.

(4) Want elcke letter int Griecx maect een ghetal. E 5, K 20, K 20, L 30, H 8, Z 200, I 10. A 1, I 10, T 30, A 1, L 30, I 10, K 20, A 1. Dit maeckt t'samen 666.

(5) Apo. 13.17.

[p. 15]

des Beestes: ende nu seght onse l. Moeder de h. Kercke [(behalven dat de calculatie ende het getal des tijdts seer wel mede accordeert)] datter oock een character of merckteecken in de Sacramenten is. Ende ten laetsten wordt daer duydelijck ghesegt ⁽¹⁾, dattet is een Mysterium, namelijck de groote Babylon; ende nu wil onse Moeder de h. Kercke besluyten, soo als ghesien is, dat het Houwelijck is een Sacrament, om datter dit woordeken Mysterium uytgedruckt staet: soo volgt daer dan noodtsakelijck uyt, dat hier oock van Sacramenten vermeldet moet worden, dewijle dit woordeken hier oock ghesettet is, ende soo sal de Beeste met seven hoofden, de Roomsche Kercke met hare seven Sacramenten, ende met hare character ontwijffelijck bedieden, ende merckelijck afbeelden. Soo dat meester Gentianus hier niet te straffen ^* en is, dat hy dit argument ghebruyckt heeft van den naem Mysterium, om te bewijsen dat het Houwelijck een Sacrament is, dewijle onse Moeder de h. Kercke dat selve tot hare sterckste bolwerck gebruyckt, ende altijt in den mont heeft. Maer hier mochte evenwel noch groote swaricheyt ontstaen, namelijck: Hoe comt het dat men maer seven Sacramenten en telt, daer nochtans onse l. Moeder de h. Kercke noch by de lxxvii. Sacramenten inghestelt heeft, die onder dese ^** seven niet begrepen en staen? Want op den Paesch avondt, als men de Paesch-keersse ghebenedijdt, soo offert de heylighe Kercke dat vyer Gode den Vader voor een groot gheschenck ende heylich Sacrament, segghende aldus:

Te in tuis operibus invocantes in hac sacratissima noctis vigilia de donis tuae suppliciter offerimus Majestati non adipe carnis pollutum, non prophana unctione viciatum, non sacrilego igne contactum, sed cera atque stuppa constructum, in tui nominis honorem succensum ignem, obsequio religiosae devotionis offerimus. Magnum igitur Mysterium, et noctis

(1) Apoc. 17.5.

* Var. Bestraffen.

** Var. De.

[p. 16]

hujus mirabile Sacramentum, dignis necesse est laudibus cumulari.

Dat is te segghen:

Wy offeren dijne Majesteyt van dese gaven seer ootmoedelijck, ende met een ghediensticheyt der h. devotie, aenroepende dy in dese h. nacht, namelijck een vyer, het welcke met gheene vetticheyt van vleesch besmettet is, noch met eenighe onreyne salvinghe verdorven, noch met godloose vyer aengheroert: maer slechts van wasch ende werck opghestockt, ende aenghesteken tot dyns Naems eere ende lof. Derhalven soo ist wel noodich, dat wy dit groote Mysterium oft verborghentheyt, ende het wonderlijcke Sacrament deser nacht, met weerdighe lofsanghen prijsen ende groot maken, etc.

Siet, hier wordt dit h. vyer, oft ymmers de nacht selve niet alleen een mysteriurn, maer oock een ^* wonderlijck Sacrament ghenoemt, ende Gode opgheoffert voor een groot present, daer mede hy sich (soo het ten laetsten besloten wordt), grootelijcx verheught.

Item de figure des Cruyces wordt oock een Sacrament ghenoemt. Want op den dach ghenaemt Inventio sanctae Crucis, wordt alsoo van onse Moeder de h. Kercke in een sequentie ghesonghen:

Non sunt nova Sacramenta, nec recenter est inventa Crucis haec Religio. Ista dulces aquas fecit: Per hanc Silex aquas jecit Moysi officio. Nulla salus est in domo, nisi Cruce munit homo superliminaria.

Dat is te segghen:

Ten is gheen nieuwe Sacrament

Dat nu maer onlancx is bekent:
Maer tis van d'oude tyden:

* Var. Maer een.

[p. 17]

 

't Cruys is desen dienst al ghewent

 

Van aen dat Oude Testament:

 

Dat moet men doch belijden.

 

't Cruys maeckte t'bitter water soet:

 

Wt den steen gaft in overvloet

 

Water door Mosis handen.

 

Ten baet gheluck, heyl noch voorspoet

 

Soo doch een Cruys niet en behoet

 

Het Huys van schade end' schanden, etc.

Soo is dan het teecken des Cruyces oock ontwijffelijck een h. Sacrament. [Ja oock sulcks datmen sonder 't selve niet en kan salig zijn noch bewaert werden.]

Desghelijcken oock als men het Wywater maeckt, soo wordter alsoo ghebeden:

Deus qui ad salutem humani generis maxima quaeque Sacramenta in aquarum substantia condidisti, adesto propitius invocationibus nostris et elemento huic multimodis purificationibus praeparato virtutem tuae benedictionis † infunde: ut creatura Mysterii tui tibi serviens ad abjiciendos daemones morbosque pellendos divinae gratiae sumat effectum, etc.

Dat is te segghen:

O Godt die du allerley groote Sacramenten heeft in de substantie der wateren gheschapen, wilt onse ghebeden bystaen, ende desen elemente, welck met velerley reyningen ^* toebereydet is, de cracht dijner benedictie † instorten: op dat de creatuere dijns Sacraments oft Mysterie, dy dienende, een ghenadighe cracht ontfanght, tot verjaginge der duyvelen, ende verdrijvinge der kranckheyden, etc.

Hier wordt het water oock ghenoemt Creatura mysterii: [ende wort geseyt dat Godt in 't water velerley Sacramenten tot des menschen saligheyt geschapen heeft:] ⁽¹⁾ soo dat het

* Var. Veelderley reynigingen.

(1) De meester der Sententien int 1. cap. der 1. dist. Int 4. boeck.

[p. 18]

ontwijffelijck een Sacrament moet wesen, dewijle doch een Sacrament anders niet en is, dan een heylich teecken van eenich heylich dinck, of een sichtbare gedaente ende gestaltenisse van eenighe onsichtbare ghenade. Soo dat men te recht segghen mach: Accedat verbum ad elementum, et fiet Sacramentum; dat is te segghen: Soo het woordt by het element comt, soo wordt het een Sacrament. Ende nu is hier ontwijffelijck een element, namelijck het water; ende daer op comen de woorden der Papen, waer door het een ghenadige cracht ontfanght, om een onsichtbare gave den menschen mede te deylen, soo wel als het h. Olysel, oft eenighe andere Sacrament der ^* h. Kercke. Ergo, soo ist oock een Sacrament. Ende hier uyt volght voorts, dat oock de heylighe asschen, item der Papen seever, item de palmen, de wassen keerssen, ende alle andere elementen, die onse l. Moeder de h. Kercke oock zeghent ende ghebenedijdt, om eenighe inwendige cracht den mensche te verleenen, oock alle ghelijck Sacramenten sullen wesen ⁽¹⁾. Rekent dan toe, oft wy niet een grooten hoop Sacramenten sullen hebben. Want dat sommighe hier op willen seggen, als datter een onderscheydt soude zijn tusschen dese ende de seven Sacramenten, voor alsoo veel als de seven Sacramenten niet alleenlijck beteeckenen, maer oock selve gheven de ghenade, ende de andere gheene ghenade uyt haer selven en connen gheven noch veroorsaken, is opentlijck gheblasphemeert teghen de h. Kercke: also men merckelijck sien mach uyt alle de belesinghen ⁽²⁾ ende conjuratien die sy over de selve elementen doet. Waer door sy ten minsten eene alsulcke cracht crijghen, als eenich der seven Sacramenten, soo als men in het Misboeck ghenoechsaem sien can. Of anders moeste men segghen, dat alle hare belesinghen ende besweeringen onnut, crachteloos ende te vergeefs souden wesen: dwelck is een blasphematie. Ende dat men oock seggen

* Var. Inde.

(1) Henricus de Urimaria, op den voorschreven text der Sententien.

(2) Siet de 12. 13. ende 14 bladeren van desen.

[p. 19]

wil, dat alle dese cleyne Sacramentkens begrepen zijn onder het Sacrament der Penitentie, dewijle onder de Penitentie wordt begrepen de satisfactie oft voldoeninghe, ende dat dit alle te hoop, zijn dinghen daer men voor de zonde mede ghenoech doen ende betalen can, so dat sy onder de satisfactie vervaet zijn, en can oock niet wel hotten: want altijdt soude men hier teghen mogen werpen, dat de Doop, ende het h. Olysel, ende het Vormsel, met alle de andere Sacramenten, oock alsoo onder de Penitentie vervatet worden, dewijle sy alle ghelijck, soo hier boven ghesegt is, den mensche rechtveerdich maken ex opere operato, oft uyt de verdienste des wercks, ende voor goede betalinghe ende satisfactie gherekent worden. Daerom moeten wy hier op besluyten, dat dit enckelijck bestaet in de wille ende goetduncken onser Moeder der h. Kercken: soo dat sy soo veel Sacramenten mach oprichten als haer int hooft schiet, ende daerentusschen ons wijs maken, datter maer seven en zijn. Ende also soude men niet qualijck seggen, dat het ghetal van seven, wordt hier voor een oneyndelijck ghetal genomen, soo als hier vooren vermeldet is.

Soo veel alst h. Olysel belangt daer men de krancken mede smeert, als sy veegh beginnen te zijn, Gentianus bevesticht, het seer rustich uyt de Schrift, als namelijck, daer Jacobus seyt: Is yemandt onder u kranck, dat hy de ouderlingen der gemeynte ontbiede, ende dat sy over hem bidden ende hem salven met olye in den naem des Heeren; ende 't ghebedt des gheloofs sal de siecke helpen, ende de Heere sal hem op helpen: ende ist dat hy ghesondight heeft, het sal hem vergheven worden. Daer onse h. Moeder by verstaet, dat so yemant veeg is, daer gheen hope des levens meer aen en is, de Papen sullen hem met ghewijde olye smeeren, met cruyskens wel seghenen, ende met sekere woorden belesen, soo en can die man in de Helle niet comen: want alle de Duyvels sullen voor de cruyskens wech loopen, als een hondt voor een broodtkorf: ende derhalven sal hy int voorborch der Hellen of int Vaghevyer moeten herbergen, aldaer hy de huyshuere ende

[p. 20]

de berninge om niet sal hebben, tot der tijdt toe dat hy met zielmissen ende aflaets-bullen in den Hemel erghens een leeghe werf coope, om een huys der verdiensten ende goede wercken daer op te timmeren. Ende dese olye is soo crachtich, dat ons alle onse zonden daer door vergheven worden, naevolgens 't gene datter de Papen van mompelen, segghende ⁽¹⁾: Per istam sanctam unctionem et piissimam suam misericordiam indulgeat tibi Deus, quidquid peccasti per visum, per auditum, odoratum, tactum et gustum, etc.

Dat is te segghen:

Door dese h. Salvinghe, ende door sijne barmhertighe ghenade, wil dy Godt vergheven alle dijne zonden, die du met dijne vijf sinnen gesondicht hebst: als namelijck, met sien, met hooren, riecken, tasten ende smaken, enz.

Siet, wat souden wy meer connen verwachten van dat vergoten bloedt Christi Jesu des Soons Gods, dan het ghene dat ons hier de papen uyt cracht van hare olye voorhouden? De Ketters moghen sich dan aen de offerhande des lichaems ende des bloedts Christi houden soo sy willen: maer de goede catholijcksche ondersaten der h. Kercken willen dese h. Olye gheensins derven. Wy hebben liever Christum selve orlof te geven, dan dat wy een alsoo schoone sake ons souden uyt den handen laten rucken. Het is wel waer, dat de Ketters hier met onse l. Moeder de h. Kercke wederom spotten, seggende dat de papen rechte apen zijn, die alle dinghen willen nae doen, daer sy verstandt noch bescheyt van en hebben. Ende dit bewijsen sy daer uyt, om dat Marcus ghetuyght ⁽²⁾ dat de Apostelen een gave des h. Gheestes ontfangen hadden, als dat sy de krancken conden ghesont maken met het ghebedt, ende met salvinghe, oft met oplegginghe der handen, oft eenigh ander uytwendigh teecken. [Welcke kracht heeft noch daer na een lange tijdt gheduert in de eerste gemeynte der Christenen,

(1) In de Misboeck.

(2) Marc. 6.13.

[p. 21]

tot bevestinge des Evangelii onder de heydenen.] So het oock uyt Paulo blijcken can ⁽¹⁾, welcke onder andere sichtbaerlijcke gaven des h. Gheestes, vermeldt ooc dese gave der gesontmakinge: ende heeft selve over de dooden een uytwendich teecken ghebruyckt ⁽²⁾, vallende op het doode lichaem, ende omhelsende het: ghelijckerwijs als wy lesen van Elizeo de Propheet ⁽³⁾, dat hy sich over het doode kindt met handen ende met voeten streckede, ende sijne mondt op des dooden mondt, ende sijne ooghen op des dooden oogen voeghde: ende alsoo met dit uytwendighe teecken, t' samen met het crachtighe ghebedt, weckede hy dat doode lichaem op. Maer nu, dewijle datter alsulcke gaven in de ghemeynte niet meer en zijn (midts nu de predikinghe des Evangeliums gheene nieuwe bevestinghe der teeckenen ende mirakelen meer is behoevende) soo willen dese ketters segghen, dat het enckel aperije is, dat men de uytwendighe teeckenen wil ghebruycken daer men de inwendige cracht niet en heeft, die met dat teecken aenghewesen wordt. Of anders moesten de Papen oock aller blinde liedens ooghen met slijck ende speecksel besmeeren, ende over alle doode lichamen sich uytstrecken: het welcke ware enckele mallicheyt, naedemael sy de cracht niet en hebben om de blinden siende te maken, noch de dooden te verwecken. Alsoo connen sy oock met hare olye geene krancken gesont maken, ende derhalven behoorden sy de olye in hare lampen te bernen, [om haer selven te lichten in de diepe duysternissen daer sy in wandelen;] of hare leersen daer mede te smeeren, [om haer ergens te gaen bergen,] liever dan dat sy alsoo met Godt ende met Gods woordt souden guychelen ende spotten. Dit segghen de ketters vast als sy by malcanderen zijn: maer wy en passen niet een hayr daer op. Want soo wy yemandt vinden die sijne schoenen met dit h. Olysel smeeren wil, jae die het niet en wilt aenbidden, ende met voetvallinge vereeren, als oft Godt selve ware, die

(1) 1. Cor. 12.28.

(2) Act. 20.10.

(3) 2. Reg. 4.34.

[p. 22]

branden wy in stede van olye, ende makender goet vyer van. Want wy houden ons aen de woorden Jacobi, ende het exempel der Apostelen, oft wy schoon de cracht der ghesontmakinghe hebben oft niet, wy gaender mede deur: effen ghelijck als wy de kinderkens oock met speecksel ende slijck smeeren, al hebben wy schoon gheene cracht om de blinde siende te maken, jae al en zijn de kinderkens ooc niet blindt. Het is slechts al ghenoech, dat het onse lieve Moeder de heylighe Kercke aldus gheordoneert heeft. Hoewel dat hier oock grootelijcx te bemercken is, dat Gentianus sijne verontschuldinghe hier op ghedaen heeft, segghende dat hy dit maer by maniere van exempel, ende ghelijck de kinderen pleghen te seggen, al kackemick voortgebracht en heeft: want anders, soo het in ernsten ware, hy soude wel andere pijlen uyt sijnen koker halen, ende soude wel soo vele connen segghen, dat hy de ketters de mondt balde gestopt soude hebben. Ghelijck als men lichtelijck vermoeden mach uyt sijne welsprekentheyt ende hooghgheleertheyt, die hem aen allen canten uytbreeckt.