Het schilder-boeck

Van Circe.

Circe, nae Hesiodi ghetuyghnis, was de dochter van de Sonne, en Perseis, dochter des Oceans: doch Homerus in het thiende der Odysseen, heet haer Moeder Persa, en geen Perseis. Eenige meenense dochter van Hecate. Orpheus in zijn Vlies-reys seghtse van Hyperion en Asterope voortghecomen, en datse volcomelijck schoon was, met een raeyende aensicht, heerlijck van aensien, haer soo den Vlies-helden vertoonende, en t'hert ontroovende en ontreckende in groote verwonderinghe, door de bevallijckheden en volmaecktheden, die sy in haer saghen blincken. Doch Denijs van Mileten in zijn Vlies-reys, seghtse dochter van Hecate en AEetus, en dat AEetus en Perseus waren Sonne sonen. AEetus was Coningh van Colchos, en ghelijck wy in't 7^e. Boeck seyden, souden Medea en Circe susters zijn gheweest. Circe van haer Moeder der cruyden Const leerende, wiert veel meer ervaren in

[fol. 112r]

Tooverije, vindende daeglijcx nieuw vonden. Dionysiodorus seght, datse Huysvrouw was van Sarmatien, welcken sy corts vergaf, en hiel dat heel Coningrijck aan haer: maer haer Ondersaten seer wreedlijck handelende, sy werdt verjaeght uyt t'Landt, en ghedwonghen met weynigh Vrouw-volck te vlieden in Italien, daer sy quam bewoonen een landt en bergh, die noch haren naem behouden heeft, en light aen den Zee-cant by La Cisterne, van daer ick hem dickwils hebbe ghesien. Sy hadde (seggen eenighe) vier dienstmaeghden doende in haer vergiftingen, en toover-cruyden te plucken. Onsen Poeet sett haer oock de Zee-Goddinnen, en ander Nymphen by. In haer vryagien, om yemandt tot haer te trecken, gebruyckte sy in haer tooverijen veel een Vogelken: want eertijts wasser een Nymphe in dit Vogelken verandert: sy was de dochter van Suadela, Goddinne der wijsmakinge oft aenradinghe, en om datse yet toeghemaeckt hadde, om Iuppiter te doen op haer verlieven, werdt sy van Iuno in dit Voghelken verandert: het heet op Griecx Lynx, in Latijn Metacilla, by ons een Quicksteert, oock Koeyerling, om dat het geern by den Koeyen is. Circe soude hebben gehadt by Vlysses dry kinderen, ander segghen vijf, doch was hy by haer maer een Iaer, so sy schrijven, soo datter cleen geloof is aen te stellen, oft sy en mostse t'ender, oft tweeder dracht hebben ghehadt. Op Circe zijn nu natuerlijcke uytleggingen, van datse der Sonne dochter, en Oceans dochters kindt is, dat alle dinghen door hitte en vochticheden wassen: want Circe gheseyt is vermengen, dat het vermenghen der hooftstoffen tot der teelinghe noodich is, dat haer vier dienstmaeghden zijn de vier hooftstoffen: maer dit voorby gaende, sullen liever yet leerlijcx soecken: want de Poeten hebben vergheefs oft om soo weynigh te willen segghen, niet soo veel van Circe gheschreven, en vertelt. Circe wordt^* geseyt Sonne dochter, en Oceans Nicht: om dieswille dat door hitte en vochticheyt, in allen dieren, ontstaet de vleeschlijcke begheerte, welcke begheerte ons kittelt, en verweckt te ghebruycken onse sinlijckheyt, ghenuechte, en wellust: soo sy nu ons comt te over-heeren, soo druckt sy in onsen gheest, en gheneghentheden, verscheyden ghebreken, nae den aerdt der beesten, en sy comt daer in over een met de beschouwinge der Sterren: eenighe stieren tot hoerdom, gulsicheyt, en dronckenschap: ander leyden aen tot gramschap, wreedtheyt, en ander ghedaenten van snootheden: dit is gheseyt, dat Circe^* Menschen in verscheyden beesten verkeerde, en dewijl men seght de Sterren hier mede in wercken, werdt versiert, dat sy de Sterren con vernestelen, oft verplaetsen. Dus can den Mensch wel lichtlijck sulcke beestlijcke zeden aennemen, ten zy dat hy wederstaende Godtlijcke hulpe vercrijght, ghelijck met Mercurio wort aenghewesen, die Vlyssi raedt gaf, en t'cruydt Moly, dat teghen de Tooverije soude goet wesen, ghelijck Plinius in zijn 25^e. Boeck, Capittel 4. Homerum aentreckende beschrijft. Dus als men dese Circe Manlijck wederstrijdt met t'sweert der ernstigher ghestadicheyt, ghewapent met het cruydt der voorsichticheyt, so en heeft haer prickel-roedeken geen macht, om onredelijck te maken: maer vele dus niet ernstachtigh wesende, doen quade reyse, worden hier en daer door verscheyden aenvechtingen verwonnen, gelijck veel, oft alle Vlyssis medeghesellen, alhoewel hy hun dickwils ten besten raeddede, en voor den smeeckigen Syrenen sang d'ooren wasch verstopte, en allen vlijt dede hun te behoeden, ghelijck een oprecht Man ghenegen is,

* Lichtlijc en leerlijck uytlegh op Circe.

* VVat geseyt is, dat Circe den Menschen beestlijckt.

[fol. 112v]

oock een ander oft zijnen naesten te doen. By Vlysses wordt oock verstaen,^* het deel onser Sielen, dat nut oft bequaem is tot de reden: en by Circe de natuere: by den knechten Vlysses, de Siel-crachten, die onbehoorlijcke vereeninghen maken met de gheneghentheden des lichaems, die hen der reden niet en onderwerpen. Nu dese natuere is een begeerlijckheyt der ongeoorlofde en onwetlijcke dinghen: want de rechte Wet is den toom, en vasthoudinghe des verdorven geests, en dese Siel-crachten zijn de beesten daer sy in veranderen: maer de reden, die ons doet ghenaken den Godtlijcken aerdt, wederstaet onoverwinlijcken de aenlockinghen van sulcke begheerlijckheyt. Dese Vlyssis knechten, die in Verckens en ander Dieren verandert, weder door toedoen van den wijsen Vlysses van der aerden opsteghen met t'hooft om hooghe, en Menschen worden, can verstaen worden, datmen door goede vermaninge, met hulpe der oprechter wijsheyt, tot bedencken comende, wel somtijden weder comt tot een redelijck en deughdlijck leven. Van dit weder Menschen maken, heeft eenen Ioan Baptiste Gello een Boecxken bootsich, doch gheleerdelijck geschreven, ghenaemt de Circe: Daer Vlysses van Circe heeft vercreghen, datse weder al vermenschen sal die hy wilt, behoudens dat sy't begeeren. Dus den Dieren spraeck en verstant hebbende ghegheven, werdt Vlysses met d'een en d'ander te spreken: d'een was een Oester, die had in Griecklant een Visscher gheweest: eenen Mol, was een Land-bouwer gheweest: de Slangh, een ghenees-meester: een Hinde, een Vrouw, en soo voort: doch niemandt wouw Mensch worden, en vonden schier duysent swaricheden by den Mensch, daer sy nu vry af waren. Eyndling liet hem een Elephant bepraten, die een Philosooph was gheweest, Mensch te worden. Dese vondt is ghegrepen uyt Plutarcho, in zijn verhael, dat beesten reden ghebruycken, daer Vlysses, Circe, en Gryllus met zijn Verckens muyl, de t'saemsprekers zijn: en Gryllus oock^* gantsch geen Mensch meer wilt wesen, bewijsende dat de beesten slechs hen natuer volghende, veel redelijcker als Menschen zijn, en met soo veel overlusten niet beladen noch ghequelt. My ghedenckt, seyt hy, dat ick u eens sagh binnen Creten, heerlijck ghecleedt met eenen schoonen rock, die seer aerdich geweven, en bewrocht was: tot desen had ick veel meer sin, als tot al u wijsheyt en deughden, soo ded' ick oock aen uwen schaerlaken mantel, die aerdich gheployt was: ick was verbaest, en van my selven, siende de gouden gespe, die ick en weet wat besonderheyt sy hadde, ick acht een uytnemende Beeldt-snijder ghenoecht hadde ghenomen om die constigh te bewercken: ick gingh u naer om te sien, ghelijck de verliefde betooverde Vrouwen: maer nu verlost wesende van alle die ijdel meeninghen, en dat mijn hersenen van begeerlijckheyt zijn ghesuyvert, ick trede en gae over silver en gout, als over ander ghemeen steenen, en van u gheborduerde cleeren en tapeten, ick achtse so weynigh, dat ick liever hadde een diepe sachte modder, om in te wintelen na mijn ghemack, en als ick vermoeyt ben in te slapen: want geen van sulcke vreemde overlusten comen van buyten onse Sielen besitten: maer brenghen ons^* leven door, alleen met onse behoeflijcke geneghentheden. Veel sulcke en ander reden zijn hier in't langh bygevoeght, dat het wel schijnt, datmen den beesten veronghelijckt, als men ongheschickte Menschen by hen soude vergelijcken: en dat sy veel maetlijcker zijn, en redelijcker als Menschen, welcke van den beesten wel veel dinghen opmercklijck behoefden te leeren: maer veel meer

* Ander leerlijck uytlegh op Circe, en Vlysses.

* Van den Grvllus uyt Plutarchus, die Vercken wesende, geen Mensch wouw worden.

* Dat beesten maetlijcker, en redelijcker zijn, als ongeschickte Menschen.

[fol. 113r]

behoorden vlijt te doen (wesende sulcke heerlijcke edel schepselen) niet alleen in veel weten, verstandt, en sprake: maer in alle maticheyt, en redelijckheyt, den Dieren hoogh t'overtreffen, en den heerlijcken edelen naem, Mensch, te verdienen, oft weerdich te wesen. Nu volght Picus, Coningh van Ausonien, oft neder Calabrien, sone van den Godt Saturnus, daer Circe op verliefde, en in Specht dede veranderen, om zijn weygeren wille, want hy te groote liefde hadde tot zijn Huysvrouw, de niet min wel-singende, als schoone Canens, die met haren soeten sang, beesten, boomen, en steenen beweeghde, en Vlieten stilde, dat is, datse met lieflijcken sang, en soet Vrouw-stemsche schoon redelijcke en wijse woorden, sulck volcx herten beweeghde, ghelijck van Orpheo in't thiende Boeck te sien is. Dese Canens was de dochter van den twee-voorhoofdigen Ianus en Venilia. Eer wy van haren Man Pico verhalen, sullen wy van desen Ianus yet sien voort te brenghen.