Het schilder-boeck
(1969)–Karel van Mander–
Auteursrechtelijk beschermdVan den Slaep-Godt, en den Droomen.Den Slaep is den soon van Erebus, en van de Nacht. Orpheus seght, de Doot zijn suster te wesen. Eenige van den Ouden geven hem oock de Hopen tot susters: doch Virgilius seght niet, dat den Slaep quam van Erebus, dat is, uyt der Hellen, om Palinurum te bedriegen: maer met wiecken van den Hemel. Orpheus in zijn Godt-lofsanghen, noemt hem gheluckigh, van een breedt en wijde vlugh, goedertieren, en een groot voorsegger der toecomender dinghen onder den sterflijcke Menschen: want (seyt hy) den soeten SlaepGa naar voetnoot* hem al sachtgens voeghende by den Sielen der Menschen, spreecktse aen, verweckt hen verstant, ontdeckt t'slapen duerende de vonden en voornemens der ghelucksaem Goden, en sonder een woordt den swijghenden gheesten te segghen, vercondight hy de dinghen die te geschieden staen, aen sulcke bysonder, die onder de ghenade der Goden een goet opstel tot een voorgangigh Leydts-man hebben. De Poeten voeghen hem vleughelen by, om dat hy in corten tijdt overvlieght de gantsche Weerelt: en comt sonder gherucht, en al stillijck innemen de ooghen der ghener, die op hem niet en dencken. Ver- | |
[Folio 97v]
| |
scheyden oude Dichters, bysonder oock onsen Poeet, verhalen ghenoech, wat groot nut, gerief, en vermaeck hy den Menschen doet, aen lijf, en gheest: want sonder hem wy niet en mochten leven. Maer by dat eenen Ariston was ghewent te seggen, is hy al te harden Tollenaer, want hy neemt daer vooren medeGa naar voetnoot* schier den halven tijdt onses levens. Orpheus noemt hem den broeder der verghetentheyt der rust, en aller dinghen. Lucianus in't 2e. Boeck van zijn waer vertellinghen, beschrijft seer aerdigh de Stadt van den Slaep, in welcke men seght dat de Droomen woonden, segghende: sy is ghebouwt in een schoon dal, omcinghelt met een dicht bosch van hooghe harde Boomen, het welck zijn heul, groote Mandragoren, en ander cruyden van slaep-makende sap, die over al dit veldt bloeyende zijn: groote menichte van Vleer-muysen vlichelen om dese Boomen, oock Huvens[probleem 218], Schovuyten, Wlen, en ander nacht-voghels: doch geen ander hebben daer hun wesen. By dese Stadt vloeyt een stille Vliet voorby, gheheeten Lethes, ander heetense Nyctipore, welcks loop is soo saft als Oly, sy comt uyt twee Bornen, d'eene gheheeten Nigrete, en d'ander Pannychia. Des Stadts mueren zijn hoogh, en van verscheydenGa naar voetnoot* verwen als den Reghen-boghe: de Poorten en zijn niet alleen twee, ghelijck Homerus schrijft, maer vier: twee staen op de sijde van het dal, een is van ijser, d'ander van aerde, door dese twee seydemen hadden de grouwsaem, bloedige, en wreede droomen hunnen uytgang: d'ander twee Poorten stonden nae deGa naar voetnoot* haven en de Zee toe, die eene van hoorn, en d'ander van Elphen-been: in die van hoorn was seer aerdigh ghesneden, en constigh ghemaeckt, in welcke als in een Tafereel waren uytgebeeldt, alle de ware Droomen, die den Slapende te vooren comen: op d'ander van wit Elphen, waren alleen groflijck betrocken, d'onseker, twijffelighe, ongheschickte Droomen. In dese Stadt, op de rechter hant, is den Tempel van der Nacht, welcke Goddinne meer als ander daer gheeert wordt. Noch zijnder de Cloosters, van twee Goddinnen, Apate, en Alethie, bedrogh, en waerheyt, alwaer twee kelders zijn, en heymel plaetsen, daer niemant is gheoorloft in te comen, want de Gheheymnissen comen daer uyt voort. Aengaende de Droomen, die dees Stadt bewoonen inGa naar voetnoot* grooter overvloedicheyt, sy gelijcken malcander niet: sommige zijn schrael en dunne, ander hebben slimme beenen, ander zijn lang, ander wanschapen ghedrochten, ander schoon van aensicht, roodt, en blinckend als goudt: sommige hebben grouwlijcke wesens, en vleughelen, en schijnen stadigh te dreyghen met eenigh teghenspoet: ander zijn Coninglijck en costlijck gecleedt. So haest yemandt comt in dese Stadt, stracx de tamme en ghemeensaem Droomen comen hem ontfangen, en welcomen, en altijts comen sich hem aenbieden eenighe ghedaenten der voorverhaelde Droomen, bootschappende alsnu goede, en dan quade tijdinghe, die men somtijden (doch selden) warachtigh bevint: want den meesten deel van be bewoonders deser Stadt, zijn lieghers, en bedrieghers, segghende t'somwijlen een dinghen, en meenen een ander. Des Slaep Godts aerdt en wooninghe, zijn oock van onsen Poeet seer aerdigh beschreven: daer nae gheeft hy hem duysent kinderen, waer by een groot ghetal is te verstaen: maer hy en noemter maer dry van de besonderste, te weten, Morpheus, welcken beteeckent ghedaent, oft beeldt: Icelus, oft Phobetor,Ga naar voetnoot* schricklijcke ghelijcknis: en Phantasus, oft inbeeldinghe. Sy segghen dat den Droom-Godt niet en dorst Iuppiter (doe alles heeft te ghebieden) doen sla- | |
[Folio 98r]
| |
pen: want de Godtheyt geenen Slaep en behoeft, om ghelijck de MenschenGa naar voetnoot* daer door te wassen, en cracht te vernieuwen. Men seght oock, dat den grooten Alexander, nerghen aen beter bevondt Mensch en geen Godt te wesen (so hem de Loftuyters wouden wijs maken) dan alleen aen den Vaeck, die hy niet voorby mocht sonder te slapen. De Vliet Lethes wort oock gheseyt des Slaeps suster, om dieswille dat hy ons alle swaerheyt en teghenspoet doetGa naar voetnoot* vergeten. Hy wort geseyt den soon van der Nacht, om dat den Nacht vermeerdert de dampen van der maghe, climmende nae de hooghste deelen des lichaems, de welcke dan vercoelende door de coudicheyt der herssenen, dalen sy nederwaert, en baren, oft teelen also den Slaep. Dese verhaelde dampen voorbeelden ons verscheyden droomen, nae de verscheydenheyt der spijsen, Landen, Iaer-deelen, oft nae de voornemens en gedachten, die men in den herssenen dan heeft, en nae datmen van ghematighder natueren is. Artemidorus in't eerste Boeck der Droomen seght: den Droom is een beweginge, oft versieringhe der Sielen, oft des ghemoedts die op veelderley wijse gheschiet, beteyckenende toecomende goeden, oft quaden. En hierom zijn de Hopen zijn susteren geheeten, om dat wy de Hope op veel twijfelighe dingen bouwen, en vestigen. De voorverhaelde Stadt, is niet als de dampen, daer de Droomen uyt voort comen, oft ontstaen. De Poeten gheven den Droomen twee Poorten,Ga naar voetnoot* de warachtige comen uyt de hoornen Poort: Want ghelijck men door de hoornen eens Lanteerens het keersvyer oft licht claer siet schijnen: also oock des Menschen lichaenm, wesende door maticheyt suyver van alle vuyle vochticheden, soo can dan de Siele te beter daer door de waerheyt onderscheyden, en ontfanghen de ghesichten die haer Godtlijck toegeschickt worden: maer wanneer t'lichaem met veel spijsen verladen dicht is ghevult, oft vol quade vochticheden, door stadighe ongeregheltheyt des mondts, dan en can de Siele oft t'gemoedt niet te recht de waerheyt uyt t'valsch onderscheyden, oft kennen. Ander nemen voor den hoorn t'bovenste oogh-vel oft liesken, beteeckenende de gesichten, en voor het Elphen-been de tanden, die de valsche Dromen kouwen: want t'ghene men siet, wordt veel warachtigher gheacht, dan het ghene datmen hoort van elder aenghebracht vertellen. Coningh PriamiGa naar voetnoot* soon Esacus, in eenen Duycker verandert, om de doot van de Nymphe Hesperie, wijst aen, hoe dat eyghen, en ghemeen verderf can ontstaen, uyt eyghen liefde, die alleen gheheel vyerigh en ernstigh trachtet om eygen vernoeginge, ghemack, en sinlijckheyt te bejaghen. Welcke schaedlijcke gheneghentheyt, oft Siel-sieckte bestaet uyt quaet en onverstandigh oordeel: en wanneer sulcke naejagers niet en connen tot hun meeninghe oft begheerte gheraken, vallen sy seer mistroostigh, en gheraken in een bitter wijde Zee der ongherechticheyt, en midden de becommernissen deser onghestadigher Weerelt, daer sy hun daeghlijcx in doopen, en laten sincken, als of sy met aller macht en vlijt hun eyghen verderfnis, en ondergangh, sochten te vorderen.
Eyndt des elfsten Boecks. |
|