Het schilder-boeck

Van Thetis, en Tethys.

Thetis was de dochter van Chiron, alhoewel dat haer Homerus in den Lofsangh van Apollo maeckt de dochter van Nereus: dese werdt Huysvrouwe van Peleus, en hadde t'gherucht, de schoonste Vrouwe van der Weerelt te wesen. Dese was ghevrijdt van Iuppiter, Apollo, en Neptunus: maer alsoo Iuppiter haer meende trouwen, werdt hem gheseyt de voorsegginghe van Themis, datse eenen baren soude, die meer als den Vader soude wesen, soo wy in't eerste Boeck hebben verhaelt: waerom sy bestelt werdt te trouwen met eenen sterflijcken. Tethys (aldus gespelt wesende) was de Huysvrouwe van den Ocean, en de dochter van Hemel en Aerde, soo Hesiodus ghetuyght: sy wort gheheeten de Moeder der Goddinnen, en den Ocean wort hen Vader gheheeten. Nu om het onderscheyt te weten, en wat met dese twee gheseyt is: by Tethis wort verstaen, de hooftstoffe, oft element des waters: en by Tethys, eenen vergaerden hoop waters, oft vochticheyt, bequaem tot der voort-teelinghe. Tethys met haer Man Ocean hadde groote menichte van kinderen, om dat de Sonne met der hitten op treckt uyt der Zee veel dampen, waer uyt veel Bornen en Vlieten ontstaen, ghelijck wy in't 1^e. Boeck hebben verhaelt, daer wy van den Nymphen, Dryaden, en ander hebben ghehandelt. Onder al den hoop van Tethys en Oceans kinderen, wort oock ghetelt Tychet, soo veel gheseyt, als d'avontuere, oft onweder, om dat de Zee-vaert vol gevaers en wonderlijcke avontueren is. Nu de voorverhaelde Thetis hadde t'gerucht, de schoonste Vrouwe van der Weerelt te wesen. Men seght (seyt Apollodorus) dat Iuppiter en Neptunus vast woorden hadden, wie haer trouwen soude: maer Thetis wouw by Iuppiter niet slapen, om dat hy haer opgevoedt hadde: waerom Iuppiter toornigh wesende, gaf haer te Wijve aen eenen sterflijcken: doch het schijnt, de voorsegginghe van Themis dede den Goden haer te vryen af soeten. Thetis veronweerdight, datse een Mensch moest trouwen, veranderde^* haer in veelderley ghedaenten: doch heeftse Peleus door Prothei raedt ghevanghen, en tot een Huysvrouwe behouden. Wt dees Houwlijcksche weerdtschap is ontstaen d'oorsaeck van een Illiade, dat is, een oneyndtlijck quaet, verdriet, en ellende, het welcke den Griecken, en Barbaren heeft overvallen, en vervult: want Iuppiter liet tot dit heerlijck Bruyloft-mael (dat op den bergh Pelion geschiede) roepen alle Goden, uytgenomen de Tweedracht: de welcke toornigh, om datse achter ghelaten was, heeft daer een listigh quaet aenghericht en berockt, werpende onder den Goddinnen eenen gulden twist-appel: want daer was op geschreven. Desen gulden Appel schoon, zy de schoonste hier te loon. Sy hadde desen Appel snellijck met haer vuyl Draeck-vleughelen gheweest halen by den Hesperiden, Athlas dochteren, en door veel biddens vercregen, en sulcken sin van schrift op ghesneden. Mercurius nam hem

* Peleus houwlijck met Thetis.

[fol. 91r]

eerst op, en de woorden ghelesen hebbende, wou elcke hem voor haer hebben, en behouden. Eenighe meenen, dat Iuno hem eerst in de handt creegh. Tweedracht verborghen in eenen Ibenboom, sat vast toe en sagh, hoe dit haer gherockte werck ghesponnen soude worden. Alle Goddinnen hebben hem ghelaten, dat hy een van de dry Goddinnen, Iuno, Pallas, oft Venus, te deele soude wesen. T'gheschil onder dese werdt soo groot, dat het voor Iuppiter quam, dat hy als recht Richter het oordeel gave, t'welck hy niet wilde aennemen te doen, om van geene ondanck te hebben: oock schilden sy weynigh oft niet in schoonheyt, begeerde daerom, dat sy onderlinghe hen souden verdraghen, oft een ander Richter uyt t'gheselschap verkiesen, dan wouw hy t'oordeel proeven, bevestigen, oft van onweerden wijsen, en nietighen. Sy vreesende eenige gunst, oft ongunst, dorsten dat niet aengaen. Der Goden schencker Ganymedes riedt hen, een Menschlijck Richter te nemen, die evenwel afcomstigh was van den Goden, daer toe voorstellende zijn Neef Paris, Priami soon, t'welc den welspreker Mercurius oock toestondt, en raedtsaem achtede te wesen, segghende: dat Paris Alexander een recht Richter was onder den Herderen, geen Menschen aensiende, verhalende tot waermakinghe een wis teecken der gherechticheyt aen Paris ghesien te hebben: want vlieghende by gheval in Iuppiters boodtschap over t'gheberghte van Ida, sagh hy Paris, lenende op zijnen Herder-staf oft macke, zijn Vee hoedende, terwijlen quam in zijn kudde eenen vreemden Stier, met vreeslijck ghelaet en ghebrul, bespringhen zijnen alder meesten en stercksten Stier, welcken nae langhe ghevecht eyndlijck veldtvluchtigh werdt: waerom Paris desen vreemden verwinmner met Roosen en ander Bloemen zijn hoornen becransende, seer heeft gepresen: maer den zijnen bekeven, en veracht. Met dese vertellinghe, de Goddinnen verwillight wesende, gaf Iuppiter Mercurio den Appel, hen daer te geleyden, hoewel hy wist dat het Tweedrachts opstel was, en datter veel waerheyt wel mocht uyt ontstaen. Mercurius den Goddinnen den wegh wijsende, quam aen, oft op den bergh Ida, daer toonde hy hem den veldtschen Richter, sittende in een schaduwigh Clip-hol, in zijn eenicheyt, daer de Goddinnen ghenuecht in hadden,^* hem siende daer in soodanighen wesen en ghelaet. Mercurius dede de boodtschap, waerom sy daer door Iuppiters begheerte en bevel waren ghecomen. Dese dry Goddinnen hebben yeghelijcke om te vriendlijckst hem in't besonder aenghevallen, met smeecken, en groote beloften: Iuno wouw hem geven, Asia en Europa te heerschen: Pallas, hem den wijsten en deughtsaemsten Man van heel Griecken landt maken: maer Venus, die hem alder soetst wist te kittelen, en te streelen, beloofde hem d'alder schoonste Vrouw van der Weerelt, wouw hy vonnissen haer te gonst. Euripides in zijn Troades seght, dat Pallas boven de belofte van wijsheyt, en deught, hem beloofde heel Griecklandt te doen winnen. Apuleius in't thiende Boeck zijner veranderinghen, schrijft,^* dat hy (noch Esel wesende) sagh t'oordeel van Paris in deser voegen. Den bergh Ida, daer Homerus van verhaelt, wasser ghebootst van hout, al met groenheyt besteken, en van den top vloeyde een borne, Vliet-water uytsepelende, weynigh Geytgens scheerden de cruydekens: daer was toegemaeckt op de wijse van den Herder Paris uyt Phrygien, een lustigh Ionglingh, overtoghen zijnde met eenen ghebreydden lijfrock, van zijn schouderen hinghen Barbarsche cleederen, t'hooft was met eenen gulden tulbandt bedeckt, veynsende al-

* Vonnis van Paris.

* Een vertooninghe van het vonnis van Paris, door Apuleium aerdich beschreven.

[fol. 91v]

dus ovet t'Vee te heerschen. Daer by was noch een naeckt Ionglingh, uytmuntende door zijn schoon ghele hayr, een jeughdigh manteltgen bedeckte^* slechs zijn slincke schouder, en onder zijn hayr sachmen verheven spitse knopen oft doppen van claer blinckende goudt ghevlochten, en als door Maeghschap onderlinghe vereenight, en gheschickt wesende. Desen met staf oft roede beduydde Mercurium, en quam ghelijck springhende voort gheloopen, eenen Appel verguldt met kletter-goudt in zijn rechter handt hebbende, gaf die Paris scheen te wesen: met knicken bewijsende, wat Iuppiters ghebodt was: en schickte daer nae wederkeerende hem strax uyt t'gesicht. Daer op volght, en^* comt voort een dochter, eerlijck van wesen, Iuno ghelijck gedaentigh wesende: want een witte Conings Croon omdruckte haer het hooft, en haer handt was met eenen staf geladen. Daer drongh noch een ander in, die ghy Minervam^* soudt ghemeent hebben: t'hooft was haer met eenen blinckenden Helm bedeckt, sy verhief haren schilt, en swickte de spietse, wesende ghestelt ghelijck als sy is, wanneer sy strijdet. Boven dese isser noch een ander voorghetreden, uytmuntende door een aensienlijc cieraet van lieflijckheyt eens Godlijcker verwen, beduydende Venus, recht in sulcke ghestaltnis soo sy was, doe^* sy Maeght was, wel betuyghende een volcomen schoonheyt, met een bloot en ongedeckt lichaem: dan dat sy met een doorschijnigh sijden cleeyken, beschaduwde haer sichtbare Vrouwlijckheyt: doch dit frengighe sijden cleedt werdt altemet minlijck ghenoech van een nieuschier windeken, dertel wesende, verblasen: so dat de sijde verschoven wesende, de bloem haers jeughts werdt ontbloot: en somtijts dit weeldich windeken, haer toe aessemende, dede t'cleeyken dicht den lichaemlijcke leden aencleven, der wellust seer levende hier door minne-lockende. De verwe deser Goddin was gedeelt: het deel dat van den Hemel quam, was wit van ghedaente, en dat van der Zee comt, Zee-groen. Haer ghesellinnen Maeghden, die men Goddinnen meende, ginghen ontrent haer. Maer by Iuno, Castor, en Pollux, welcker hoofden bedeckt met Helmen,^* die met coper beslaghen door scherpe puncten der Sterren, uytnemende gheleken te wesen: doch dit waren oock maer toon-jonghlinghen. Dese dochter terwijl haer de dertel Pijp verscheyden wijskens singhende was, voortgaende met een stil, en onghemaeckte staticheyt, beloofde met een eerlijck toeknicken den Herder, dat sy hem soude gheven t'heel Rijcke van Asien, indien hy haer den prijs toe seyde. De strijdtbaer Goddinne Minerva, was verknaept^* met haer twee schildtknapen, schrick, en vreese, danssende op bloote sweerden: achter haer songh een Pijp een Oorloghsche Hor, Hor, vermenghende onder een grof ghebom, en scherp gheclanck, op de wijse van een Trompet, de wackerheyt van een licht ghedans verweckende: dese met een ongherust hooft, en schricklijcke ooghen in't aensien, met een snel en vluchtich ghelaet, wees Paris met vroylijcke bootsen, soo hy haer de verwinninghe der schoonheyt gave in handen, dat hy door haer hulp cloeck, en vermaert door krijghsche verwinninghen soude worden. Siet Venus, met groote gonst der schouwplaets,^* soet lacchende, bleef staende lieflijck midden het Tooneel, omstort met seer blijde cleentgens, welcke ronde en melck-witte kinderkens siende, soudt meenen te sien de Liefdekens, en dat de warachtige Liefdekens, oft Cupidines, uyt den Hemel, oft uyt de Zee wel te pas daer comen vlieghen waren: want met vlerckskens, pijlkens, en ander gestaltnis des gedaentes, quamen sy over

* Ghedaent en cleydinge van Paris, en Mercurius.

* Het statigh wesen van Iuno.

* Minervae ghestalt.

* Veneris lieflijcke bevallicheyt.

* T'gheselschap van Iuno, en haer beloft.

* T'gheselschap van Pallas, en haer beloft.

* T'gheselschap van de lieflijcke Venus, en haer belofte.

[fol. 92r]

een. En ghelijck ofse een Bruyloft-mael woude bedienen, bloncken voor haer die Iongh-vrouwen met schimmerende Fackelen: en hier was t'becoorlijck gheslacht der dochteren: hier waren de seer aenghename Gratiae: hier oock de schoone Horae: welcke met te strooyen ghevlochten en losse bloemen, haer Goddinne vereerende, een seer aerdigh ghedans ghemaeckt hebben. Venus schoon hayrigh, der wellust Goddinne, terwijlen veel gaetsche Pijpen, vereenight met Lydische Liedekens, gheluyt gaven, en der toesienders herten stroockten, oft soetlijck streelden, begon haer lieflijck te beweghen, en langhsaem met eenen vertoevenden tredt sachtlijck te gaen door de golvende vlercken, en met het hooft allenskens winckende op t'soet Pijp-gheluyt, met fraey cierlijcke bootsen haer stappen te planten, en te verhooghen, somtijts met een scheel loncken, somtijts met straf dreyghende oogh-appelen, werdt altemet^* te springen, alleen met den oogen. Dese, alsoo sy eerst quam in s'Richters ghesicht, scheen met t'buyghen van haer armen te beloven, indien sy voor d'ander Goddinnen waer gheset, datse Paridi soude gheven te Houwlijck de besonderste in schoonheyt, en eene haer selven ghelijck. Doe heeft den Phrygischen Ionglingh met ghewilligher herten, den gouden Appel, die hy in zijn handt hadde, als een stem van overwinninghe, dit Meysken toeghelangt en ghegheven. De verclaringhe die Apuleius hier neffens doet, sullen wy een weynigh laten berusten. Pausanias seght, dat ten tijde van dit vonnis, Venus verselschapt was met de dry bevallijckheden, oft Gratien, hare, en Bacchi dochteren, sonder welcker weten, sy niet en doet, en zijn haer toegheeyghent: oock hadde sy by haer doen comen Hymenaeum, Cupido, en de Liefdekens. Dit vonnis aldus ghegaen, waren Iuno, en Pallas, op den lichtveerdighen Richter Paris, seer tonvreden: t'welck namaels de schoone stadt Troyen met grondigh verderf heeft moeten goet doen, en jammerlijck becoopen: want Helena, die doe ter tijdt de schoonste van gantsch Griecke-landt was, Iuppiters oft Tyndari dochter, en Huysvrouwe van Menelaus, den Coningh van Sparten, oft Lacedemonien, van Paris ontschaeckt wesende door Veneris bedrijf, werdt met langen krijgh, en t'verlies van menigh edel Heldt, weder ghecreghen. Nu behoeven wy te verhalen van Paris, om weten zijn gheslacht, en wat hy voor een was.

* Venus crijght den Appel.