Het schilder-boeck

Van Luna, oft de Mane.

Om dat oock in de tooverije van Medea, van de Mane wordt verhaelt, en om het onderscheyt te verstaen, soo veel het is van Hecate, Proser-

[fol. 64r]

pina, en de Maen, soo vintmen dat hen verscheyden Ouders worden ghegheven: de Mane soude de dochter wesen van Hyperion, oft van eenen Coningh Pallas, gelijc Homerus seght in den Lofsangh Mercurij. Maer Hesiodus houtse dochter van Hyperion, en Thia, daer hy seght:

Hyperion en Thia in liefden t'saem ghepaert,
Teelden de Mane en t'licht dat elcken dagh verclaert,
Een daeghraed root gheooght, die Mensch' en Goder ooghen
Ontsluyt, en comtse vroegh het morghen-licht vertooghen.

Daer wort uyt ghemeent, datse haer claerheyt ontleent, en heeft van de claerheyt^* der Sonnen, Phoebus gheheeten wesende, waerom sy Phoebe genoemt is: sy soude gheboren zijn in Delos, en daerom heeten Delia, oft Delossche. Sy schrijven haer te hebben Waghen en Peerden, t'een wit, en t'ander swart. Maer Ovidius in zijn eerste Boeck van de ghenesinghe der liefden, gheefter haer twee witte, seghende:

De Mane, soo sy plagh, sal in den loop volheerden,
Op haren Waghen schoon, en met haer witte Peerden.

Doch Homerus in den Lofsangh van de Mane, seght niet alleen, datse op den Waghen is ghewent ghevoert te worden: maer met een soete Poeetsche aerdicheyt versiert, datse haer cleedde met een wit cleedt, en dedet weder uyt als sy wilde: als ofse nae de verwe van haer cleedt, alsnu claer waer, en dan stracx weder doncker, en belemmert: en seght, dat eer sy haer cleet aentrock, haer selven wiesch in den Ocean. Ander hebben de Mane ghemaeckt de dochter der Locht, en haer een dochter byghevoeght, den dauw, wesende die den cruyden des veldts voedede. Sy meenden in voortijden, datmen de Mane con betooveren, te meer dat sy saghen datse van den aerd-cloot beschaduwt gebrecklijck was, oft in Eclips. De Poeten hebben oock van haer vryagie verhaelt, als van Endymion, die haren loop socht te leeren, waer uyt de versieringhe ontstondt, dat hy by haer sliep, en hadder vijftich kinderen by: oock van Pan, en derghelijcke versieringhen, hier onnoodigh. Laet ons liever sien, met eenighe verclaringe te eyndighen. Met weynigh woorden is te verstaen, wat de oude^* Heydenen van haer hielden: sy segghen haer te wesen dochter van Hyperion, om dies wille dat die Hemelsche lichamen hier boven ons loopen met een stadighe beweginghe, en seer snellijcken. Hier uyt is ontstaen dit woordt Hyperion, soo veel gheseyt als hooghloopende. Ander geen acht nemende op d'eyghenschap des woorts: maer meenen, dat eenen gheheeten Hyperion, den eersten was, die den loop der Hemelsche lichten heeft waer ghenomen, en daerom gheheeten werdt Vader der Sterren, en boven al van Sonne, en Mane. Dewijle dat de Mane haer licht ontfangt van de Sonne, wort sy dochter, en somtijts suster der Sonnen, geheeten: oock om datse meende beyde van Hyperion afcomstigh te wesen: ghelijck sy op eenen tijdt is gheboren, en van eenen almachtighen Vader voortghecomen. Sy wort gheseyt op eenen Waghen te varen, om haer snelheyt wille: en van rocken te veranderen, om haer veranderinghe wille. By haer zijn ter deser oorsaken vergeleken, lichtveerdighe, oft ongestadige Menschen. De Oude hebben om den aerdt der Manen, en sulcker Menschen uyt te beelden, versiert, dat de Mane op eenen tijdt haer Moeder^* heeft ghebeden, dat sy haer wilde maken een hemde, dat haer voeghen mocht om te draghen: de welcke antwoorde, dat en waer niet mogelijck te doen, om

* De Maen heet Phoebe na Phoebus, Delia nae Delos, oock Cynthia nae eenen bergh in Delos.

* VVtlegginge van de Mane.

* Van t'hemde van de Mane.

[fol. 64v]

datse d'een reyse rondt en vol was, dan met hoeckighe hoornen, dan wassende, dan afgaende, en verminderende, soo dat haer hemde scheuren in't wassen, en af vallen soude als sy verminderde. Sy wort oock gheheeten Lucina, om^* dat de Mane half wesende, de vochticheden toenemende, verlicht de baringhe der Vrouwen, en den kinderen in het licht brengt. Sy hadde by Iuppiter een dochter, gheheeten Erse, dat welck op Griecx is geseyt, den dauw, den welcken verandert in veel, oft weynigh, nae dat de Maen is vol oft ijdel, sy heeft wonderlijck^* haer werck in alle ghewas, en natuerlijcke dinghen, als een heerlijck, en den Menschen een seer behoeflijck licht van den Heere geschapen wesende. De Fabel van Hyrie, wiens soon van Phillus soo bemint was, dat hy hem^* alles gaf: en doe hy hem eenen Stier ontseyde, den jonghen hem van een clip afwierp: doch in een Swaen veranderde: en de Moeder zijn doot beschreyende, in water versmolten is, wijst aen, datmen de jeught niet en moet al haren wille doen, op datmen ten lesten daer door niet en comt in grooten rouwe, als sy te seer overwiligh wort: want alsmen den Wijngaert zijn overvloedighe rancken niet besnoeyt, crijghtmen daer af onsmaecklijcke bitter druyven. Nu behoeven wy te comen tot Theseum, die van Medea schier met vergift soude omghebracht hebben gheweest: op dat wy verstaen, wie hy was, en van waer hy quam, doe zijn Vader AEgeus hem werdt te kennen aen zijn sweert, en soo seer blijde was.

* De Mane wort oock Lucina geheeten.

* Erse, den dauw, een dochter der Manen.

* VVtlegh op Hyrie, en Phillus.