Het schilder-boeck

Van Iason.

Daer is gheweest een soon van Iuppiter, gheheeten AEolus, Coningh van^* Eliden, maer niet der Winden: desen hadde twee sonen, Salmoneus, en Cretheus. Salmoneus hadde by zijn eerste Huysvrouwe, geheeten Alcidice, een dochter, Tyrrho ghenaemt. Salmoneus zijn tweede Vrouw hebbende, werdt dese dochter opghevoedt by haren Oom Cretheus: Laten wy nu Tyrrho opwassen by Cretheus, en ondertusschen verhalen van haer Vader Salmoneus. Desen was niet te vreden met zijnen Elidischen Coninglijcken staet, weerde oft eere: maer werdt soo verwaendt, dat hy by zijn Ondersaten wou hebben den naem van Godt te wesen. Hy liet maken over een deel van der stadt Eliden een brugghe, oft hemel van coper, hoogh van der aerden. Hier maeckte hy

* De afcomst van den Heldt Iason.

[fol. 58r]

op, al rijdende met zijnen koetswaghen, een vreeslijck ghedonder, en hadde in^* zijn handt een ontsteken fackel, welcke als hyse nae yemant schoot, most sterven, door volck dat hy daer toe hadde bestelt. Iuppiter dit sot hoveerdich nabootsen zijner Godtheyt niet connende lijden, smeet hem toornigh met eenen blixem-strael te neder, tot in den grondt der Hellen. Nu zijn dochter Tyrrho, schoon en volwassen wesende, werdtse Neptuno eens te wille, en barede twee sonen, Pelias, en Neleus: welcke kinderen werden van hun Moeders Stiefmoeder doen tot vondelingen leggen, buyten in een boersche weydinghe van Koeyen, daer sy van den Herderen oft Boeren werden opgenomen en opghevoedt. Dese nu tot wat ouderdom, en volle wetenschap ghecomen, en kennende dese boose Stiefmoeder, hebbense omghebracht, alsoo sy vluchtende in Iunonis Kerck, meende los te comen. Hier nae den eenen van dees gebroeders Neleus, twist hebbende met zijn Broeder Pelias, vertrock nae Messinen, en bouwde een stadt Pyla. Pelias trouwde in Thessalien Anaxibia, de dochter van Bias, oft (soo ander meenen) Philomache, de dochter van Amphion, en hadde kinderen, Acastus, Pelopias, Hippothoe, Pisidice, en Alcestes. Nu den Broeder van den hooveerdighen Salmoneus, Cretheus, daer wy te vooren af verhaelden, die oock den soon was van AEolus, nae dat hy hadde ghebouwt een Stadt, genoemt Iolcos, had hy by zijn Broeders dochter, zijn Nichte, de voorverhaelde Thyrro ooc kinderen, te weten, AEson, Amythaon, en Pheretes. Nae het overlijden van desen Cretheus, nam Pelias de heerschappije van zijns Ooms Stadt Iolcos. Doe ter tijdt creegh hy een Godtlijck antwoordt, dat hy soude sterven door de handt van een Man, afcomstigh van den bloede van AEolus. En gelijck hy van Neptuni afcomst was, wilde al uytroyen wat van den bloede^* AEoli was: waerom hy de kinderen van Cretheus al omghebracht heeft: soo datter geen manlijcke kinderen van dat gheslacht meer en waren, dan eenen Dolomedes, den soon van AEson, die noch een kindt wesende, Pelias oock wilde doen ombrengen, daer hy lagh in de wieghe: maer s'kindts vrienden, van s'Moeders sijde oft kennis, namen t'kindt wech in der nacht, als of sy een doot lijck gedragen hadden, en brochten hem buyten in de spelonck van Chiron, en gavent Chiron op te voeden. Dolomedes gecomen tot zijn verstandige^* Iaren, en hebbende geleert in de Schole van Chiron de heel- en genees-const, werdt hy ghenoemt Iason, dat so veel is geseyt, als heel- oft ghenees-meester. Iason scheydende uyt dese Schole, begaf hem tot het landt-bouwen langs de vliet Anaurus in Thessalien. Pelias hadde van nieuws een waerschouwinghe van het Geheymnis, dat hy hem hadde te wachten van den genen, die hy soude sien met eenen schoen aen, en den anderen voet ontschoeyt. Op den selven tijdt hadde Pelias een heerlijcke Offer-feest, ter eeren van Neptunus: daer toe noodde hy al zijn maghen en vrienden, om met hun tegenwoordicheyt zijn Offerhanden te vereeren. Iason ghenoodt oft niet, quam hem daer oock vinden: en gecomen aen den oever deser vliet Anaurus, ontmoette hy de Goddinne Iuno, verschapen in de gedaente van een oude Vrouwe, die haer gheliet in noodt te zijn om daer over te comen: des had hyer medelijden mede, namse op zijn schouderen, doorgaende den grondt des waters, tot op d'ander sijde: maer onder weghe bleef zijnen eenen schoen in het grondt-slijck stekende: dus track hy met eenen voet bloot nae der Stadt henen. Pelias hem siende op sulcker voeghen, vraeghde hem: Wat soudt ghy den Man doen, die sulck teecken hadde,

* Den hooghmoedt, en ondergang van Salmoneus.

* Van de wreetheyt van Pelias.

* Iason hiet eerst Dolomedes.

[fol. 58v]

van welcx handt ghy ghewaerschout waert te moeten sterven? Iason door't ingheven van Iuno, antwoorde hem: Ick soude hem seynden, te gaen winnen het gulde Vlies. Nu hoefde men wel te weten, wat dit gulden Vlies was, en^* wat oorsaeck de Griecken hadden, dit Vlies uyt Scythia, dat nu Tartarien ghenoemt wort, te halen. Dit Vlies, nae de versieringhe, was van den Ram, die Phrixum bracht te Colchos, waer van in't vierde Boeck is verhaelt. Ander versierden, datter was een uytnemende schoon jonghe Dochter Theophana, die van veel edel Heeren was ten Houwlijck versocht. Neptunus oock op haer verlieft wesende, voerdese wech in een Eylandt, daer sy stracx van haer ander Vrijers ghevolght werdt met een Schip, waerom Neptunus haer in een Schaep veranderde, hem in eenen Ram, en d'Inwoonders des Eylants ooc in Schapen: welcke dees naevolghers der Ionghvrouwen vast begonden te kelen, eten, en te brassen, tot dat den Zee-Godt hun alle in Wolven hadde verandert: en hy in zijn gheleende ghedaente, dede zijnen wille met zijn Schaep, van welck is ghebaert en ghecomen desen soo vermaerden Hamel oft Ram met het gulden Vlies, die namaels een Hemel-teecken is gheworden. Doch Denijs van Mitylenen seght, dat het was een Man, den School- oft Tucht-meester van Phrixus, geheeten Aries, dat is Ram, welcken de Colchers hielen seer vast ghevangen: desen was toeghenaemt, Van goudt, om d'uytnementheyt zijner wetenschap, en d'oprechticheyt zijns goeden raedts. Nu dit overgheslaghen, Pelias gheboodt Iason t'gulde Vlies te halen, daer hy hem recht aen te hebben vermat, om dat het hem met bedroch was ontnomen geweest: ick acht van Mercurius, om Phrixum en Helles te verlossen van d'onschuldige doot, ghelijck wy in't vierde Boeck wat hebben aengheroert. Nu behoeven wy het schip Argo, eer wy verder moghen varen: dit was ghetimmert van^* Argus, den soon van Arestor, oft van Polybus, en Argia, en nae den Timmerman werdt het Argo ghenoemt: doch meent Diodorus in't vierde Boeck, dat het om zijn lichtheyt so hiet: want Argos beteyckent licht, ras, en snel. Cicero meent, dat hierom de Griecken Argiues hieten, om datser op scheepten. Pelias en was soo veel aen dit gulden Vlies niet ghelegen, dan hoopte dat Iason met al zijnen hoop op de reyse vergaen soude, gheboodt daerom Argum, de barderen swacklijck te vergaderen, en te vestighen met cleen naghelen, op dat het te lichter van een scheuren mocht: maer hy dede heel het tegendeel: oock wilde hy een mede-reyser wesen, om als noot waer te vermaken: Daerom was gheseyt, dat dit Schip was gebouwt nae t'bewerp en onderwijs van Pallas. Dit Schip werdt oock genaemt nae het t'samen voegen Pegasa, nae t'woort^* Pegnystai, soo Strabo in zijn 9e seght: en onsen Ovidius, in den Minnebrief van Paris, noemt Iason den Pegaser, daer hy seght:

Iason Pegaser cloeck Medeam wel ontschaeckte,
Daer noyt Thessaly doch t'verderven om en naeckte,
Door Colchers handt oft macht.

Den Mast van dit Schip was gemaeckt van een Eycke, uyt Iuppiters toegewijdde Dodonebosch: welcke Eycke Pallas self hadde geteyckent, oft gemarct.^* Lycrophron noemt desen Mast, clappende Exter: want dees Eycken gaven antwoorde den volcke. Daer was een koper, oft een Clocke, die altijt van selfs clonck, en geluyt gaf, datter een oudt Spreeckwoort van is, als yemant veel snaps hadde, datmen hem gheleeck by t'koper van Dodonen. Dit Schip oft

* VVat het gulden Vlies was.

* Van het Schip Argo, van wien, en waer ghetimmert.

* t'Schip Argo wort ooc Pegasa gheheeten.

* Oudt spreeckwoordt van de clocke van Dodonen.

[fol. 59r]

Galeye hadde weersijds dertigh riemen, daerom noemet Theocritus in zijnen Hylas, Triacontazygos, dats dertigh roeybanckich. Dit Schip was ghemaeckt tot Pelion, een Stadt in Thessalien, was moy groot, wel toegerust, en versien van alles watter aen behoefde: En om dat de Griecken maer plochten te varen met cleen schuytkens en scheepkens, diese van uytgeholde Boomen maeckten, sommige met wel t'samen gebonden schorssen, ander met leer van Beesten op hun wijse toeghemaeckt, en met meer ander dinghen, het gerucht van dit seldsaem nieuw ghebouw, was seer groot, en wijt verbreydt, soo dat veel edel Heeren, en cloecke Helden der om-landen en Steden, lustigh en verweckt werden mede op de vaert hun te begheven, om te helpen soo edel een voorneem uytvoeren, uyt dese vercoos Iason van de uytmuntighste tot vier en vijftigh, hem mede gherekent: hier was de rechte bloem des Edeldoms der Griecken, in dit gheselschap, te lang om al te noemen, daer was den vromen Hercules, Orpheus den constigen Sangmeester, en dichter, Castor, en Pollux, Peleus, en Telamon, Calaïs, en Zetes, en soo voort tot t'voornoemde ghetal vol. Iason dan met zijn geselschap uyt Thessalien oft van Iolcos quam, ten eersten landen in het Eylandt Lemnos, daer hem de Coninginne Hipsiphyle niet alleen in haer huys, maer bedde ontfing, en sy van hem twee kinderen, namaels ghenoemt Euneus, en Deiphilus. Dit Eylandt was doe ter tijdt sonder Man-volck:^* want de Vrouwen hadden al wat Manlijck was omghebracht, uytghenomen dat Hipsiphyle haren Vader hadde ghespaert: d'oorsaeck was dese, de Vrouwen van Lemnos haddent tegen Venus jammerlijc verkerft: want sy hadden eenighe Iaren langh haer Offerhanden naegelaten te doen: waerom de Goddinne verstoort, gafse tot wraeck soo vuylen stinckenden aessem, dat hun Mans hen in sulcken verachtinge hadden, datser niet ontrent comen en wilden. Doe ter tijdt hadden sy krijgh tegen die van Thracien, van waer sy dickwils ghevanghen Vrouwen brachten, die sy liever hadden als hen eyghen: dees Lemnosche dit niet connende verdraghen, hadden een opset, datse op eenen nacht al hun Mannen de keel afsneden, en met eenen ooc al de Thracische ghevangen Vrouwen: vreesende oock dat hun kinderen namaels huns Vaders doodt mochten wreken, doodden de knechtkens, sonder een te sparen. Iason voort varende, quam anckeren in een der Propontische Eylanden, daer^* Heere was Cyzicus, welcken hun seer beleeftlijck hebbende ontfangen, werdt onbekent van Hercules ghedoodt: van daer zijn reyse vervolghende, quam aen de grentsen van Chio: eyndlinghe in Bithynien, in een haven des Landtschaps Bebrycia, alwaer den Reusighen tyran, Coningh Amycus, booslijck heerschende, zijn wesen hadde, die geen vreemdelingen luchten mocht. Hy versloegh in vuyst-camp al die aen zijn Landt quamen. Dus den Argonauters uyt gheeyscht hebbende, een voor een tegen hem te vuyst campen, heeft Pollux hem verslegen, met noch een deel van zijn snoode ondersaten. T'schip Argo met zijn edel vracht-volck is t'Zeewaert in seylende gecomen aen de Syrten van Lybien. Hier eenighe camp-spelen gheoeffent wesende, daer Hercules de verwinninghe toegheleyt was: siende dese Heeren t'ghevaer datter was door d'uytstekende Syrten oft clippen, verder te varen: nemende met cracht t'Schip uyt den water, droeghent den tijdt van twaelf dagen door de wildernissen van Lybien, tot dat sy elder aen de Zee quamen, daer sy't weder op't water stelden. Eenighe segghen, dat het gheschiede in't weder keeren, op den Da-

* Lemnosche Vrouwen ghestraft van Venus, dooden hun Mans, waerom.

* De reyse der gulde Vlies-helden.

[fol. 59v]

nubie, in't opvaren teghen stroom, en brachtent in de Adriatische Zee. Dit voorby gaende, sy zijn ghecomen by den ellendighen voorseggher Phineus in^* Thracien, daer hy Coningh van was: eenige segghen, van Paphlagonia. Hy was den soon van Agenor, Coningh van Phoenicien, en van Cassiope: hy hadde eerst getrouwt Boreas dochter, suster van Calaïs, en Zethes Harpalyce: hier by hadde hy twee sonen, Crambis, en Parthenus, oft soo sy anders by sommighen genoemt worden. Hier nae zijn eerste Vrouw verlatende, trouwde Idaea, dochter van Dardanus, Coningh van Scythia: dese bedreef een werck van een quade Stiefmoeder: want sy t'onrecht beschuldighde dese twee sonen, datse haer hadden ghewelt ghedaen, om in oneeren met haer om te gaen: het welck Phineus te licht gheloovende, dedese ter doot veroordeelen: ander segghen, dat hyse hun oogen uyt dede steken, en verjaghen uyt zijn Rijck. Waerom Iuppiter soo toornigh werdt, dat hy hem oock t'gesicht dede verliesen, hem daerenboven noch straffende met eenen gheduerighen hongher: want al bereyddemen en diendemen hem ter tafel veel goede spijsen, so en mocht hyse nochtans^* niet aenroeren, om dat hem van Iuppiter toe waren ghesonden de Harpyen, gheheeten wesende Iuppiters honden: welcke soo haest hy zijn voedtsel wilde nemen, vielen stracx op zijn spijse, somtijts heymelijck hem alles ontgrabbende, en somtijts een cleen weynigh hem latende: doch soo vuyl stinckende, door hen aenraken, dat het onmogelijck was in te nemen, oft den stanck te verdraghen. Dees twee arm blinde, en onnoosel gebannenen, werden ontmoet van dees voorby reysende gulde Vlies-helden, en vraghende, en verstaende d'oorsaeck van hun elende, en dewijl hier hun Ooms, hun Moeders broederen tegenwoordigh waren, te weten Calaïs, en Zethes, als verhaelt is: werdt hun stracx met groot medelijden hulp ghedaen: sy werden vry, en in't Rijck ghestelt, en Phineus met een groot deel van zijn volck verslaghen. Dit wordt van eenighe anders vertelt, oock in't cort van onsen Poeet, te weten, dat Phineus van den Harpyen wert verlost door Calaïs en Zethes. En dat hy in dees voorverhaelde ellendicheyt wesende, was vertroost door een openbaringhe, oft Godlijcke antwoorde, dat hy soude daer uyt wesen verlost, als hem Boreas sonen souden comen besoecken. Acusilas van Argos schrijft, dat Phineus was een voorseggher: en hebbende de heymelijckheden der Goden den Menschen geopenbaert, was van Iuppiter veroordeelt tot der verhaelde straffe. Maer dat de Vlies-helden in een haven van Bithynia aen comende, daer hy was, van hem ontfinghen seer groote, en vriendtlijcke beleeftheyt, en hun onderwees den wegh die sy nae Colchos te doen hadden, waerom hy in belooninghe zijner weldaet verlost wiert door dese Helden, ghelijck hy uyt der Const van voorweten van overlanghe hadde voorsien te gheschieden. De Helden onder hun vercoren de twee Boreassche ghewieckte schutters, om met pijlen te verjagen^* dees vuyl wreede Iuppiters honden de Harpyen, van de tafel van desen armen Phineus, den welcken hun hebbende vertelt zijn ongheluck: en alsoo hy van hun susters weghen hun aengingh, beweeght met medelijden, gingen met hem nae zijn huys, belovende hem te helpen met al hun vermoghen. De ure der maeltijt ghecomen wesende, Phineus naulijcx ter tafel gheseten, de Harpyen quamen nae hen ghewoonte vallende op de spijsen, besmittende voorts de heel plaetse met eenen onverdraeghlijcken stanck. Stracx dees gebroeders oprijsende, en clievende met hun vleughelen de locht, dwonghense te vluchten

* Van den ellendigen Coningh Phineus, waerom ghestraft.

* De Harpyen quellen den blinden Phineum.

* Den ouden Phineus wert van den Harpyen verlost.

[fol. 60r]

uyt het landt, hen vervolghende tot den Eylanden der Strophaden, daer syse lieten, hebbende eerst seker beloften van hen, nemmeer den ouden Phineum meer te quellen, en keerden weder tot den Helden, hun gesellen, gelijc Appolonius hun geheel reyse in zijn tweede Boeck in't lange vertelt. Nu mochtmen verlangen te weten, wat dese Harpyen waren: de Harpyen, Iuppiters honden, roof-droesen,^* oft Stymphalische Voghelen, waren de dochteren van Thaumas, en Electre, dochter des Oceans, en waren susters van Iris, nae Hesiodi ghetuygenis. Acusilas maecktse Neptuni, en der Aerden dochters: een ander seght, dat Erasia, en Harpya, dochteren waren van Phineus, Coningh van Arcadien, Thracien, Natolien, oft Paphlagonien. Dit sal over een comen met het uytleggen der Fabel: soo datter dry souden zijn gheweest, te weten, Iris, Aëllo, en Ocypete: sommighe stellen Celaeno in plaets van Iris. Asius, en Hyginius, noemense Alope, Acheloë, en Ocypode. Homerus noemt de eene Podarge, en seght, dat den Westen wint aen dese won de Peerden van Achilles. Sy woonden in Thracien, en hadden ooren als de Beyren, lijven als Gieren, aensichten als Maeghden, vleughelen aen hen sijden, armen en voeten als Menschen, in plaetse van handen seldsaem clauwen, en hadden wonder groote onversadighe buycken. Virgilius schrijfter van, op desen sin:

Dees Voghels zijn ghelijck den Maeghden wel van wesen:
Doch hen vuyl balghen guls, versaedt niet connen wesen,
Hen handen zijn al crom in clauwen toeghestelt,
Van hongher is altijt hen aensicht bleeck ontstelt.

Nu moeten wy omsien nae onse Pegasienen: men seght, dat den Zee-Godt Glaucus hun Schip wel dry dagen lang hiel gheselschap, terwijlen voorsegghende Herculi, wat hem arbeyts, en swaricheyts ter Weerelt over t'hooft hingh: maer dat hy spijts zijn benijders ten lesten vergodet soude worden, sulcx beloofde hy Castor en Pollux mede: hy raedde oock dese Helden, t'eerst datse te lande souden comen, den Goden ootmoedelijck en innichlijck t'offeren, datse door der selver gonst veel noodts en ghevaers waren door comen. Doe sy den ancker ghenett hadden in Thracien, ter plaetse daer den bouwer van Byzantium, Byzantius, hadde heerschappy, hebben sy eenen Altaer opghericht, en geoffert, soo hen geraden was. Doe zijnse voor wint ter Zee-waert in varende, door d'engte van Propontis, oft Byzantium, en Callipoli, eyndlijck ghehavent in Phrygia: van daer voort varende, zijn t'eynden veel gevaer (te lang te verhalen) ghecomen in Scythia, tot der Stadt Colchos, ghelegen op de Phasantrijcke vliet Phasis, welcke afcomende van de Moscovissche gheberghten, is de vermaertste, die in de swarte Zee haer water-vloeden offert. Iason met zijn Helden hier gecomen, wert van de sonen van Phrixus seer wel onthaelt, te weten den Phrixus, die met den gulden Vlies-Ram voortijts daer gecomen was, en hadde t'Vlies daer Iuppiter oft Mars opgeoffert. Iason is met dese sonen van Phrixus eerbiedigh gaen groeten den Coningh van Colchos, AEetum. Sommige^* segghen, dat AEetus in den aenvang Iasoni seer goet onthael dede, toonende hem een seer vriendtlijck ghelaet: maer doe hy begeerde te hebben het gulden Vlies, van weghen den Coningh Pelias, die daer aen gherechticht seyde te wesen, en dat het hem toebehoorde, wert AEetus toornigh, segghende, hy soude hem daer in te wille wesen, als hy bevochten, verwonnen, en in het jock hadde gespannen de koper-voetsche, vyer uytblasende Stieren: en met eenen Dia-

* Van den Harpyen, wie en wat sy waren.

* Iason comt te Colchos by den Coningh, en begeert het gulden Vlies.

[fol. 60v]

manten ploegh soude saeyen de tanden van den Draeck, die Cadmus t'ander tijden hadde ghedoot. Nu verhaelt onsen Poeet genoech de liefde, en hulp Iasoni van Medea bewesen, in desen sorghlijcken strijdt. Iason wesende in noot teghen de ghewapende Draeck-tander sonen, wierper, door het ingeven van^* Pallas, eenen grooten steen in't midden, waer door eenen tweedracht en eenen ondergangh onder dese gebroeders is gecomen. Om dit wat beter te verstaen, Apollodorus in't Boeck der Goden, en Lysimachus in't vierde Boeck van Thebes, segghen, dat de Draeck, daer dees tanden van waren, was den soon van Mars en Venus. Pherecydes in't vijfde Boeck zijner geschiedenissen seght, dat Mars en Pallas Cadmo de helft gaven van den tanden, en dat d'ander helft was bewaert voor AEetus den Coningh van Colchos: Dat ooc Mars Cadmo gheboodt te saeyen als koren zijn deel tanden, op dat de ghewapende daer van voortcomende hem mochten ombrenghen, op dat Mars soo gewroken mocht zijn van zijns soons doot: Maer dat Pallas Cadmum in noot siende, raedt gaf, heymlijck eenen steen in den hoop te werpen, en eenen te treffen: Het welck ghedaen, den gheraeckten meenende dat een van zijn broeders hem soo ghequetst hadde, vermoorde, daer hy t'vermoeden op hadde: ander hebben dit ghewroken: soo dat sy onderlinghe tweedrachtigh wesende, malcander vernielden, uytgenomen vijf, die overbleven, en Cadmo Thebes hielpen bouwen. Doe nu Iason, door Medeae toover-const, den Vlies bewarenden seer grooten^* Draeck hadde in slaep, creegh hy t'gulden Vlies van den boom, sonder eenighe moeyte. Eenige schrijven, dat het Medea hem self met der handt toelangde, en gaf. Iason is op den selven nacht met zijn Helden, met t'Vlies, en zijn Vrijdster Medea t'schepe ghegaen, en afghevaren. Van dit afscheyt uyt Colchos, wort seer verscheyden gheschreven: ghelijck oock van de streken, en weghen, die sy wederkeerende hielden, en deden: onder welcke schrijvers eenighe ghenoech te kennen gheven, beter versierders der ghedichten, dan wel bedreven Zee-luyden, oft Landt-condige te wesen. Als Iason nae veel avontueren was ghecomen in der nacht, in de engte van Thessalien, by Iolcos, alwaer men hem doch niet con sien van der Stadt: hebbende door bespieders, en boden, al verstaen watter in t'Stadt gheschiet was: hoe Pelias hadde verstaen, dat al de Helden door schipbreuck ghebleven waren, en daerom hadde ghedoodt al die aen t'rijck van Thessalien gerechticht mochten wesen: AEson, Iasonis Vader, doen sterven, met Ossen bloet te drincken: zijn broeder noch jongh zijnde gedoodt, en zijn Moeder haer selven: heeft hierom begeert de hulpe van den eerlijcksten Mannen van der Stadt, en oock die van den Helden zijn ghesellen, om te wreken dees vuyle wreetheden. En alsoo sy hier over raedtslaeghden, gaf Medea voor, sy wilde middel vinden om de Stadt in hun gheweldt te gheven:^* dese maeckte toe een Beeldt, gelijck oft Diana waer geweest, en haer selven als een oudt berimpelt Wijf, met grijs wit hayr, en quam aldus met eenen Drakighen waghen haer werpen in de Stadt, smorghens met het krielen oft keppen van den dagh: vermanende het toeloopende volck, met weerdicheyt en eerbiedinge t'ontfangen de Goddinne Diana, die uyt de Hyperborische landen was gecomen, tot welvaert van den Coningh, en der Stadt, dies is sy met het Beeldt in Pelias Hof gecomen, daer sy so veel te wege bracht, dat de dochters van Pelias hem door zijn eygen ghebodt ter doot brachten, op hope dat de Goddinne hem van heel oudt soude weder jongh maken. Den Co-

* Iason wint het gulden Vlies.

* Iason heeft het gulden Vlies, en keert weder nae Thessalien.

* Medea helpt Iason de stadt Iolchos winnen.

[fol. 61r]

ningh doot wesende, dede Medea zijn dochters in der nacht met brandende Fackels climmen op het dack van t'Paleys, t'wijlen soude sy de Mane aenbidden in Colchossche spraeck. Dit licht was het teecken, daer de Vlies-helden op wachteden, welcke nu versekert van s'Conings doot, vielen in de Stadt, s'Conings wacht verslaende: maer de dochteren van Pelias, van het dack ghecomen, om hen Vader te koken, soo Medea hen wijsgemaeckt hadde te moeten gheschieden, merckten haest het bedrogh, siende stracx het Coninglijck huys vol ghewapent volck. Iason dedese ghenade, wetende datse onschuldich waren^* van de doot huns Vaders, dewijl sy't meenende wel doen hadden gedaen. Hy gaf Acasto, den soon van Pelias, zijns Vaders Croon en Coningrijck, en houwlijckte dese dochters met seer groote Heeren. Andraemon troude Amphinome, Admetus Coningh van Thessalien Alcestis, den Coningh van Carien Euadne. Hier nae trock Iason nae Isthmos, en offerde t'schip Argo Neptuno. Hier hebben wy in't cort wat overloopen dees grouwlijcke, en sorghlijcke vaerdt, die binnen twee Maenden tijts (die't ghelooven wilde) was volbracht. Iason wert nae desen opgehouden in't Hof des Conings van Corinthen Creon, daer hy so lief en weert was, dat hy tot den eyndt zijns levens met hem t'Rijck van Corinthen heerschede, en besat. Het segghen eenighe, dat Hercules hier nae een sterck verbondt maeckte tusschen dese Vlies-helden, malcander by te staen, wien van hun krijgh van yemandt anders waer aenghedaen, en dat hy daer nae d'Olymp-spelen instelde. Van dit bedrieghlijc ombrengen van Pelias door Mdea, zijn meer vertellingen, dat sy zijn dochters wijs maecte, om vyandtschap van Iason te zijn gevlucht, en datse hen Vader jongh wist te maken door artsnije, die dat lichter gheloofden als den Vader: maer sy dede een voorproef met eenen ouden Ram, die sy een jongh Lammeken maeckte, so dat sy door sulcken schijn hen Vader keelden, en lieten hem sieden in water, met veel cruyden, dat het lichaem heel te nieten was, datter niet een stuck en was om te begraven. Iason onlangs te Corinthen gheweest zijnde, trouwde Glauca, de dochter van den Coningh Creon, die ander noemen Creusa, stellende in't vergheten alle goede diensten, die hem van Medea gheschiet waren. Medea rasende van spijt, aldus verraedlijck te zijn bedroghen, verberghende haer quaetwillicheyt, veynsde de Bruydt te willen vereeren met een geschenck, en sondt haer een Croon, die sy soo haest op t'hooft niet en stelde, of t'vyer en ontstackse, en verbrande haer met haer Vader, oock Iason en al het Coninghlijcke huys: Daer nae doodde Medea al de kinderen, diese by Iason hadde. Hier van zijn noch verscheyden vertellinghen, en dat het gheschiede met een stoffe, die ghevonden wort by Babylonien, gheheeten Naphtha, daer t'vyer ontrent^* wesende, van selfs in vlieght. Een deel vertellingen overgesleghen, Medea quam tot Ephesien met eenen waghen van Draken ghetrocken, en troude daer den Sone des Conings Pandion, AEgeus, die alree heel oudt was, hier hadde sy doch by eenen soon'gheheeten Medus, die sy wilde doen besitten het Rijck, en daerom socht te dooden Theseum, den oudtsten soon van AEgeus: maer haren aenslach missende, vluchte sy in Asien, alwaer haren soon Medus wert Coningh, en heerschte soo wijslijck, dat zijn Ondersaten nae hem wilden heeten Medische, en hun landt noemen Medien. Alsoo nu eenighe vertellingen zijn, dat maer Iasons tweede wijf doot bleef, en t'Paleys verbrandt, wort vertelt, dat Medea hier naer haer noch versoende met Iason, en met hem noch reys-

* Iason handelt genadelijck met Pelias kinderen.

* Siet Plinium in't 2. Boeck, cap. 105.

[fol. 61v]

de te Colchos, daer sy haer Oom Persus doodde, en stelde AEetum haer Vader weder in het Rijck, dat hy verloren hadde door verraedt, en slofheyt van zijn naeste Heeren. Hoe Medea aen haer doot is comen, weetmen niet: dan eenighe schrijven, datse nae haer doodt, comende ter Hellen in de velden Elysij, trouwde Herculem. Ick hebbe Medeam naevolgende, Iason schier te seer vergheten. Het zijn eenighe die schrijven, dat Iason veroudert wordende, van Medea werdt doen sieden, dat hy weder is jongh en jeughdigh geworden. Desghelijcx soude sy ghedaen hebben Iasonis Vader, AEson, ghelijck onsen Poeet verhaelt: desghelijcx wierden van haer jongh ghemaeckt de Nymphen, de Voedsters van Bacchus, die dat aen Medea begeerde. Summa, dees versieringhen van Iason, t'gulde Vlies, en Medea, zijn soo overvloedigh, alsment al by een in't langhe soude verhalen, het waer een groot Boeck op sich selven. Van Iasons doot, hoe die gheschiet is, en vintmen niet sekers: dan datmen over al leest, dat hy door t'bedrogh der yverighe Medea soude omcomen wesen. Nu wy dees vertellinghen wat hebben overloopen, hoefden wel uyt al, eenighen sin oft beduydinghe te behouden. Wy mogen wat beginnen van Iason, den soon^* van AEson: hem worden door het verschillen der Schrijvers dry Moeders ghegeven, te weten, Alcimeda, Polymeda, en Rhio, al welcke namen mede brenghen de beteyckeninghe van raedt: hy was by den wijsten en oprechtsten der Centauren Chiron gevoedt, en gheleert, alwaer hy meest leerde d'Artsnije oft ghenees-const der sielen, ghelijck een oprecht deughdlijck Mensch toecomt te doen: Om te weten de selvighe te beschermen van den vuylen en oneerlijcke wellusten: door wat maticheyt des geests datmen zijn gramschap stillen sal: door wat const men de giericheyt van hem sal afkeeren, s'vleeschs onnut begeeren te neder werpen, en uyt zijn ghemoedt ontwortelen den hooghmoedt, als wesende het schaedlijckste ghedrocht der Weerelt, en de meest quaets veroorsakende zonde van allen. Iason aldus onderwesen met Godlijcke hulp en raedt, heeft veel grouwlijcke ghedrochten, en gevaerlijckheden overwonnen: te Colchos, de wreede, vyer uytblasende, coper-voetige en ijser hoornige Stieren ghetemt: en de ghewapende Mannen, door den raedt van Minerva, van hem afghekeert: den grooten Draeck door Medea in slaep ghebracht, en alsoo^* t'gulden Vlies ghecreghen. Het gulden Vlies is d'oprechte boven al gaende deught, welcke niet en wort vercreghen, dan met te overwinnen de quade geneghentheden, en begeerten des vleeschs, die in ons vyerich, en als vyer uytblasende cracht hebben, door onsen eygen van self hebbenden quaden aerdt, en zijn in onse sinnen als met coperige voeten so vast geplant en gebouwt, datse niet te temmen en zijn, oft wy en volghen den Godlijcken raedt, welcken raedt is afgebeeldt met Medea: want Medos op Griecx beteeckent raedt, door desen moetmen gheleert zijn, zijne gedachten te temmen, en in den toom te houden. Dan is het noodigh, door de Godlijcke wijsheyt, van hem af te keeren die aenvechtende ghewapende Mannen, die uyt de Draeck-tanden zijn ghewassen: te weten, alle quade begeerten en zonden, die uyt den hooghmoet wassen en ontstaen, als t'groot achten zijns selfs, en t'verachten zijns naesten, hoogh beroemen, eergiericheyt, nijdicheyt, giericheyt, gramschap, en derghelijcke, om eyndlijck geheelijck te verwinnen, oft slaperigh te maken, den uytnemenden grooten Draeck, den Hooghmoedt, die altijts wakend' is, om de heele Weerelt af te keeren van der deught: want den hooghmoet is de Coninginne

* VVtlegh op Iason, by Chiron ghevoedt.

* Leerlijck uytlegh van t'gulde Vlies.

[fol. 62r]

alles quaets, die den toegangh, om deuchdich te leven, grootlijck belet. Daer zijn noch ander meeningen van t'gulde Vlies natuerlijcker wijse, dat eenighe^* meenen, dat al den arbeydt by Iason, op zijn Vlies-reyse geschiedt, niet is als t'veranderen der lichamen der stoffen, die men ghebruyckt in de Chemie, en dat dit gulden Vlies te crijgen, is den Philosooph-steen. Ander meenen, Medea, en t'gulden Vlies halen, en mede brengen, was eenen pergamijnen Boeck, waer in de rechte Const om goudt maken in was beschreven: het waren doch Egyptische, die doe te Colchos woonden: van dit ghevoelen is Suidas gheweest. Ick ben doch nu eenighe vertellinghe voorby, daer ick van behoefde te verhalen, als te weten, van den ellendighen ouden Phineus, die (soo gheseyt is) van den Harpyen soo gequelt was. Dit meenen eenighe was een geschiedenis,^* dat hy twee dochters hadde, d'eene Harpye, en d'ander Erasie geheeten, de welcke door hun vuyl ongeschickt leven, hun Vaders goedt vast doorbrochten, met bancketten, en allerley stinckenden overdaedt, den Vader stadigh quellende. Dees twee dochteren werden van de twee sonen van Boreas wech ghevoert: waer uyt t'gherucht is gheloopen, dat sy Phineum hadden verlost van den honger, en armoede, die hem quelde. By Phineum is te verstaen een^* Mensch, die door giericheyt verblint is, gelijck zijn kinderen, dat welcke zijn zijne gedachten, die oock door zijn onvoorsichticheyt verblindt worden: want een gierich Mensch heeft geen ghedachten, dan door het overvloedich begeeren des rijckdoms verblint wesende. De vuyl Harpyen, die hem de spijse benemen, en niet en laten eten nae zijn nootdruftich behoeven, zijn de sorghvuldicheden, angsten, commeren, en vreese van arm worden, jae onmatige vuyl vreckheyt en ghesparicheyt, die hem naulijck laten yet eten oft drincken, dan schier yet vuyls oft verworpens, dat een ander nouw aenroeren soude willen. Dese quellijcke Harpyen en worden niet verdreven, dan door de deughden van redelijckheyt en maticheyt. Het zijn eenighe, die de Harpyen uytleggen op de crachten der winden. Daer worden oock by verstaen de dieverijen: want de Harpyen waren geheeten maeghden, die geen vruchten brengen, gelijck oock en doen de goederen die men qualijck vercrijght, maer wordt gheheeten vuyl ghewin, daer men niet veel nuts van heeft. Den ouden AEson, die verjeughdight wordt door het toedoen van Medea, is te verstaen, een Mensch die van langer handt is veroudert in quade zeden, gewoonten, en ghebreken, en achter aen tot kennisse ghebracht, door raedt, of wijsmakinghe, daer Medea by verstaen wort: begheeft hem hersoden, en ghesuyvert te worden, in den ketel oft het badt der redeijckheyt, met berouw, en beteringhe des eerlijcken en deuchdighen levens. Aengaende Medea, daer zijn verscheyden verclaringhen^* noch op: eerst, de gheschiedenis belangende, meenen eenige, dat sy is geweest een snoode oneerlijcke Vrouwe, die Vader, Moeder, en Vaderlandt verriedt, en verliet, om uyt blinde liefde te volgen een vreemdeling, onbekent, en eenen ondanckbaren ontrouwen Iason, en datse hem tot haer liefde verweckte door tooverijen: welcke liefde en Houwlijcken also te weghe gebracht, in haet veranderen, en tot quaden eyndt comen. Men seght oock, datse door haer Const en behendicheyt, tot haer track oock het hert en de liefde van oude Mannen, die soo groen en vryage-sot wierden als jonge knechten: en dit soude zijn, datse oude jongh dede worden. Sommighe seggen, datse van Hecate haer Moeder de vergiften, tooverijen, en crachten der cruyden, en alderley ghenees-const

* Gulden Vlies op d'Alchemie uytgeleyt.

* Historische verclaringe op Phineus en den Harpyen.

* Sin-gevend uytlegh op Phineum, en den Harpyen.

* Historische uytlegginghe op Medea.

[fol. 62v]

hadde gheleert. Men seght, dat sy een bloem hadde gevonden, daer sy swarte hayren mede conde wit, en witte swart maken: datse oock een badt-water wist te maken, daer sy veel sieckten mede ghenas: en wist eenen dranck toe te maken, daer sy de Menschen in weynich tijts mede ghenas, en beter te passe maeckte, dan sy te vooren waren gheweest, soo datse verjeughdight gheleken te wesen. En doe de plompe Menschen van dien tijdt sagen, datse haer dingen met vyer koockte in potten en ketels, sy meenden dat sy de Menschen koockte oft sooft om te verjonghen. Nu om tot eenigen sin oft leerlijck uytlegh te comen,^* Medea is gheseyt, datse was een dochter van AEetus, den soon van de Son, en van Idyia, dochter des Oceans: en Medea is te seggen, raedt. Gelijck nu de Sonne is gheleyder en beleyder van Somer en Winter: soo is noodigh, door goeden raedt te beschicken het ghene noodigh is, soo wel tot voedtsel, als tot onderhoudt des lichaems. Dese aendachticheyt en voorsichticheyt een yeder in zijn bysonder waernemende, doet Idyia de Moeder wesen van Medea: want Idyia beteyckent kennis, en kennis is Moeder van raedt. Iason, die beteyckenen mach Artsnije, oft ghenees-meester, comende van t'woort Iásthai, hy leydt met hem Medeam, dat is, den ghenen, die zijnen gheest of zijn Siele wil ghenesen en toelanghen eenighe ghesonde artsnije, welcke de wijsheyt is, om een eerlijck Man van goeden verstande, en met wijsheyt begaeft te wesen, en behoort geen ander dignen also in achtinghe (hoe weerdigh het zy) te hebben: want die niet van hem en leght de begheerten der wellusten, die hem aengheboren zijn, nemmeer en sal hy yet deughdelijcx te rechte connen doen, noch en sal geen eere noch weerdicheyt vercrijghen. Daerom seghtmen, dat Medea verscheurde haer Broeder, en haer kinderen, en haer landt verliet, om Iasonem te volghen. Aldus dan can den wijsen Man ghemacklijck heerschen over de Hemel-teeckenen, Sonne, Maen, en Sterren, die eenighe macht souden hebben ons deelachtigh te maken eenighe onbehoorlijcke overlusten des vleeschs: als hy maer en matight de gheneghentheden, die hem souden tot eenigh oneerlijck werck aenlocken oft leyden. Daerom was Medea naegeseyt, datse Maen en Sterren af dede comen, en de Vlieten der begeerlijckheden te stillen, t'welck t'gemeen volck heel wat vreemts heeft gedocht. Het zijn eenighe, die Medea nemen voor de locht, en behendicheyt, suster van Circe, dats gheseyt, de Natuere: om dat de Const, so veel sy vermagh, de Natuere naebootst, en hoe sy de selve naerder comt, hoe sy prijslijcker is. De Sonne is den Vader, soo wel van d'eene als d'ander, om dat sonder de Godlijcke hulpe, dat welck is de deught, en cracht der Sielen, Godtlijck ons inghebeeldt wesende, men ter Weerelt niet goets can uytrichten: want in ons, noch in de verhaelde dinghen, is niet goets, dat wy niet en moeten toeschrijven der mildtheyt en grootdadicheyt Gods. Medea ontstack haer quaetwillige met een smertlijcke vlamme der nijdicheyt. Daer en can oock geen gewisser, eerlijcker noch heyligher wrake voor een eerlijck Mensch wesen geoeffent, dan hem te bewijsen in al zijn doen oprecht, wijs, en gematight: want soo yemandt hem laet vanghen in de netten, en lijm-roeden der onredelijcke vleeschlijcke lusten, t'zy der giericheyt, wreetheyt, oft derghelijcke, soo heeft hy te vreesen, of den goeden raedt van hem mocht wijcken, en met den waghen, en inghespannen ghevloghelde Draken, eenen verren wegh henen vlieghen. Medea doch wesende des Sonnen soons dochter, wijst aen, dat de wijsheyt ons is inghebeeldt en ghe-

* Leerlijck uytlegh op Medea, en haer Consten.

[fol. 63r]

druckt, nae de ghematichtheyt der locht, en de ghedaenten van haer stralen oft hitten: aenghesien dat de gestaltnis en maticheyt des lichaems, het welck somtijts wast door de inbeeldinge oft inlijvinghe der locht, somtijts door opvoedinghe en onderwijsinghe, somtijts door spijsen, somtijts door natuere, en plaetsen der Landen daer wy woonen, groote crachten hebben, en vermoghen ons bequaem te maken, en begaeft met wijsheyt. De oude Dichters hebben dusdanighe vindinghen voortghebracht, de selve versellende met soo seldtsaem geschiednissen, als wy ten deele van Medea hebben gehoort, om ons voort te stouwen, dat wy ghewapent met een ghematichtheyt des gheests, souden een loflijck, eerlijck en deuchdigh leven leyden. Wy hebben in dees tooverije van Medea, Hecate, die gheoffert, en aengheroepen wort van Medea, daerom sal wel voeghen van haer te verhalen.