Het schilder-boeck

Van Marsyas.

Marsyas was den soon van eenen Hyagnis, die den eersten was, die onder ander by bracht de Wetten, maten, en eenicheyt des maet-sangs, tot lof der Goden, welck de Griecken songhen in hun hooghe Feesten. Marsyas was geboren te Celenae, Stadt in Phrygia: hy hadde grooten ghemeenen omgangh met Cybele: maer hebbende veel ghereyst, quam hy te Nysa besoecken Baccum, die doe ter tijdt daer hadde heerschappije. Daer vondt hy Apollo, die in grooter eeren en aensien was, om dat hy veel schoon vonden had opgebracht, besonder de Harp, en de Const daer op te spelen. Minerva hadde d'eerste^* Fluyt op gebrocht, en gemaeckt van het been van eenen Hert, waer mede sy in een maeltijdt der Goden speelde: maer Iuno en Venus bespotteden haer, seggende, dat ghelijck als sy hadde ooghen gelijck een Catte, datse nu met dit opblasen der wanghen, haer aensicht gheheel stelde op de ghedaente van der Catten tronien. Minerva gingh stracx haer in een claer Borne-water spiegelen, om te sien of sy al blasende sulcken onhebbelijcke tronie stelde, en soo mismaeckter uyt sagh, ghelijck sy soo seer gheroepen hadden, en siende dat het de waerheyt was, wierp sy van spijt de Fluyt henen, segghende:

Maeckt u van my, ghy speeltuygh bot en quaet,
D'wijl ghy ontstelt mijn wesen en ghelaet.

Sy vervloeckte oock met afgrijslijcken quaden wensch, van wreede doot te sterven, den genen diese op rapen, en hem daer mede tot spelen behelpen soude. Dit lot viel op Marsyas, die eenighe seggen den soon te zijn gheweest van Oea-

* Minerva wordt van Iuno en Venus bespot, om haer fluyten.

[fol. 54r]

ger, een Herder, en een der Satyren, die de Fluyt opnam, en hier mede soo^* vorderde, dat hy den besten Meester van al wiert, en ten lesten vondt, en opbracht de Dorische oft de Phrygische Musijcke, en de Fluyte met twee pijpen: maer quaetste was, dat den vloeck van Minerva hem te deel wierd, end' hem zijn huydt most costen. Nu Marsyas by Apollo wesende met zijn Fluyt, daer hy hem nu vast op hadde gheoeffent, beriep Apollo, om in wedspel te beproeven teghen malcander, wat sy in de Musijck oft wel spelen vermochten. Hun verdragh was sulcx, dat den verwonnen soude des verwinners macht en wille zijn onderworpen. Hier toe waren in der stadt Nysa vercoren Richters om te oordeelen. Marsyas ten eersten blies so heel soet-luydich zijn Fluyt,^* dat hy den heelen omstandt vervulde met groot verwonderen, soo dat yeder meende, dat hy zijn tegenwedder alree verwonnen en t'onder hadde. En also yeder den Rechters genoech te segghen hadde van dese groote consticheyt, begon Apollo, den welcken seer lieflijck versaemde zijn stemme al singende met zijn speeltuygh, dat hy oock so heel uytgenomen handelde, dat hy werdt verclaert en uytghesproken den verwinder te wesen. Marsyas bewees den Rechters, dat sonder reden d'overwinninge zijnen tegen-ghenoot was toeghewesen, dewijle sy hadden gewedt op het vergelijcken des spels, oft de Const van het speeltuygh te handelen, en niet op de stemmen der kelen oft singen: en dat het geen recht en was, dat hy tweederley Consten teghen een eenighe in het wedspel by hadde ghebracht. Apollo antwoorde, dat hy niet dan recht en redelijckheyt en hadde ghepleeght, om dies wille dat Marsyas met zijn Fluyt-blasen al hadde ghedaen wat in hem was, oft vermocht: dan wilde men de Const verghelijcken, soo most men dese Wet stellen, dat sy beyde, oft niet een, hem en soude behelpen met de mondt, dan dat een yeder alleenlijck met den vingheren bewese zijn ervarentheyt, in der Const te handelen, en te nopen de Harp. Desen spel-strijdt gheschiede by de verhaelde stadt Celenae in Phrygia, die naemaels hiet Apamena, oft soo Ptolomeus seght, Apamia, ontrent het Meyr oft Poel, daer so heel goede rieten tot fluyten wassen, soo Strabo in zijn twaelfste Boeck verhaelt. Doe hy nu ghevilt was, sonden uyt zijn bloedt zijn gewassen de Satyren: doch seghtmen, dat de Satyren, Faunen, Nymphen, Veldt-Goden, Schapers, en Herders, des Marsyas doot soo beweenden, dat^* dees tranen vergaderende, soncken in der aerde, en vloeyden daer weder uyt met soo groote menichte van water, dat het ghenoech was om een Vliet te worden: dese wiert ghenoemt Marsyas. Ick ducht, oft ick acht, dat het wel mocht een Vliet zijn, die men nu noemt Pallazzia, en voortijts hiet Meander, die mijnen naem schier mede brengt, die soo van der Veldt-Goden tranen deelachtich oft gewassen is, of ick daerom te meer op t'veldt te woonen waer genegen. Apollo soude nae dit villen groot berouw hebben gehadt (soo eenige segghen) dat hy van de toornicheyt soo verre hem hadde laten vervoeren, te doen soo onmenschelijcke groote wreetheyt, dat hy de snaren van zijn Harp brekende, Harp en Fluyten ophanghende in den kuyl van Bacchus, trock henen met zijn vrijdster Cebele. De Musae dees Harpe vindende, hebbense weder toegherust, en een middelbaer hier toe opghebracht. Van de huydt van Marsyas werdt eenen Wijnsack ghemaeckt. Eenighe hebben een ander ghevoelen van zijn doot: want Plinius in zijn 16e. Boeck, cap. 44. seght, dat op den wegh van Myrtea, te comen nae Phrygien, noch in zijnen tijt den Plane-

* Marsyas raept op, en ghebruyckt de vervloeckte Pijp van Minerva.

* VVedspel tusschen Apollo en Marsyas.

* Satyren en Herders tranen, over Marsyas geweent, in een Vliet verandert.

[fol. 54v]

boom in wesen was, daer Marsyas hem selven aen verhingh, uyt spijt dat hy^* van Apollo was geweest overwonnen. Nu hebben wy vervolgens veel eenderley voorbeelden ghehadt, dat sy qualijck zijn ghevaren, die hooghmoedich teghen den Ghoden hun op hebben ghestelt: waerom den Mensch heeft toe te sien, dat hy wijslijck zijn ghemoedt overheert en overwint, door geen toelacchende^* voorspoedt, oft geern opblasende Const oft wetenschap, dat hy te geenen deele tegen den wille Gods hem en verheffe oft aenstelle, in welck te doen groote macht is ghelegen. Ten anderen, dat geen onweders der tegenspoeden oft ongelucken, zijnen gheest, hoe seer aengevochten, te neder en werpen, noch en doen wijcken van den vasten en sekeren grondt der lijdtsamiger maticheyt. Dese Fabel heeft weder oock tot op't huydt, oft wel op't been aenghetast d'opgheblasen latendunckende, die hun selven te veel, en anderen te weynich achten: doch ten cost hun al die huydt niet, dan dickwils wel goeden naem, eere, en loflijck gerucht. Ovidius seght, dat Marsyas bloedt in Vliet veranderde, dit wijst aen, dat alle die Gode wederstaen, oft niet en vreesen, so hy te vreesen is, zijn almoghentheyt can sulcx haest doen bekennen, te wesen onstadigh als de Vliet: wantse sonder Gods ghenade moeten te neder, en ter aerden, als in Vliet-water verandert wesende: want sonder Godt is gheen bestandighe vasticheyt.

* Marsyas heeft hem selven verhanghen.

* Leerlijck uytlegh op Marsyas.